به امیرالمؤمنین (ع) گفته شد آیا شما گمان می­کنید نوشیدن خمر از زنا و دزدی شدیدتر است؟ ایشان فرمودند: آری، چون زناکار چه بسا از غیر زنا تجاوز نکرده باشد، اما شارب خمر وقتی شراب می­نوشد (ممکن است) هم مرتکب زنا شود، هم دست به دزدی بزند، هم قتل نفسی را که خداوند آن را حرام نموده است، مرتکب شود و هم نماز را ترک نماید. [بنابراین نوشیدن شراب شدیدتر و بدتر از زنا و دزدی است] (عآملی، ۱۴۱۳، ص۲۵۲).

۶- عن أبی جعفر(ع) فی قول تعالی: ((انّما الخمر و المیسر….)): (أمّا الخمر فکلّ مسکر من الشراب اذا أخمر فهو خمر و ما اسکر کثیره فقلیله حرام.)
از امام باقر(ع) نقل شده است که: امّا شراب، هر نوع نوشیدنی که بعد از نوشیدن ایجاد سستی نماید، آن ((خمر)) است. و هر چیزی که ایجاد مستی نماید، اندکش حرام است (مجلسی،۱۹۸۳، ص۱۰۳).
بنابراین از آنچه در روایات آمده نکات فراوان و بسنده­ای وجود دارد برای کسانی که گوش جان خویش را بدانها بسپارند و در حالت هوشیاری و آگاهی باشند.
خمر ضررهایی دارد از جمله :۱-آسیب­های اجتماعی ۲- زیان­های خانوادگی، ۳- ضررهای فردی که خود شامل زیان­های بهداشتی و زیان­های اخلاقی-زیان­های عقلی- زیان­های روحی و روانی و زیان­های مالی می­گردد.
شیخ انصاری در مورد خمر در کتاب مکاسب خود در این باره می­گوید:
((تجارت و خرید و فروش هر مایع مسکر به مقتضای نصوص آیات و روایات و اجماع و فتاوای فقیهان حرام است)) (انصاری، ۱۳۷۵، ص۶).
همچنین آیت الله سیستانی در این باره می­نویسد: ((کسب درآمد به وسیله خمر و سایر مواد مستی آور جایز نیست. در این میان، بین انواع درآمدها در این راستا از جهت خرید و فروش یا اجاره یا معاوضه یا جعاله (قرارداد) و غیر اینها از انواع مبادلات مثل: مهر قراردادن در ازدواج یا به جای فدیه از طلاق خلع تفاوتی وجود ندارد. و ظاهراً بخشش یا دادن آن بدون عوض هم شامل همین حکم است (سیستانی، ۱۴۱۷، ص۵).
-اولین منهیات نبی اکرم (ص) پس از هجرت، شرب خمر و دشمنی و عدوات مردان با یکدیگر بود (الغدیر، ۱۹۶۷، ص ۱۰۱).
در پایان باید افزود که شراب به خاطر مستی آور بودنش تحریم شده است و بنابراین هر چیز دیگری که مستی ­آور باشد نیز حرام است. پس ویسکی، آبجو و سایر مشروباتی که برخی به گزاف آن­ها مشروبات روحی می­نامند، همگی حرامند؛ چرا که به ماده مربوط می­باشند و هیچ گونه ارتباطی به صفای روحی ندارند، بلکه این معنانی، عمدتاً تعابیر و مفاهیم غربی هستند که کاربرد آن بر شرق تحمیل شده است. از سوی دیگر این حرمت، بر اصل ((حجیت قیاس منصوص العله)) که فقیهان شیعه بدان معتقدند، استوار می­باشد زیرا علت و انگیزه­ تحریم خمر مستی­آور بودن آن است. بنابراین هر مستی آوری حرام است، هرچند اسم و انواع مختلف و متعدی داشته باشد و یا ترکیباتش متفاوت باشد(سیستانی،۱۴۱۷، ص۸۰).
۲ـ الکل:
از نقطه نظر تاریخی برخی گفته­اند: درخت مو از شش هزار سال قبل از میلاد مسیح در شرق نزدیک به منظور تهیه شراب کاشته شده است و انسانهای عصر حجر از خاصیت مست کنندگی انگور و سایر میوه های تخمیر شده مطلع بوده اند و آنها را با عسل مخلوط کرده، می خورده اند
نخستین بار ابوبکر بن زکریای رازی، پزشک و شیمیدان ایرانی در قرن سوم هجری، از تقطیر شراب ماده ای به دست آورد و نام آن را الکل گذاشت.
الکل، در اصطلاح پیشینیان، به معنای سرمه است که برای زینت و چهره آرایی به چشم می مالیده و برای آن خاصیت دارویی باور داشته اند. بعدها در درمان بیماریهای چشم، از برخی سنگهای معدنی نیز استفاده می کردند. و از دیگر سو، چون بیشتر داروهای چشمی ان زمان از منابع طبیعی، به ویژه از سنگهای معدنی تهیه می شدند و بعنوان جوهر معروف بودند. به نظر می رسد ابوبکر زکریای رازی نیز عنوان کحل را به معنی جوهر یا مادۀ اثر گذار در نظر گرفته و سپس آن را به صورت اسم خاص برای مادۀ اثرگذار در شراب برگزیده است (خورگامی، ۱۳۷۹، ص۱۱۴).
در علم شیمی، هر جسم شیمیایی که از یک هیدروژن و یک اکسیژن تشکیل یافته الکل می گویند و از این روست که از نظر علم شیمی، بسیاری از ماده ها، مانند اسید تارتریک موجود در آبغوره و تارترانهای موجود در انگور و کشمش و دوشاب و سرکه و گلیسرین موجود در روغن و کره ها و گلسرین خالص طبی را نیز، علم شیمی الکل می نامند ( قضایی، ۱۳۸۷، ص ۳۱۸ ).
الکل خطرناک ترین آفتهای اجتماعی است و الکلیسم همیشه به صورت های گوناگون وجود داشته است. اما در سده نوزدهم بصورت یک آفت عمومی و وحشتناک درآمده و میتوان گفت آن واکنش تمدن جدید و صنعتی شدن کشورها و به طور کلی ماشینیزم بوده است. زیرا صنعتی شدن تولید الکل خود موجب گردیده که به هر اندازه و به هر کیفیت تولید میسر شود و به قیمت ارزان در خدمت مردم قرار گیرد ( کی نیا،۱۳۸۶، ص ۳۹۰ ).
الکل ( اتانل ) به دلیل اثری که بر نسوج و بافتهای بدن دارد و نیز نقش مهمی در بروز جرایم، تصادف و نزاع و درگیری ها ایفا می کند. نوشابه های الکلی پس از استعمال سریعاً وارد خون می شود و خون در مسیر خود مغز را نیز بی نصیب نمی­گذارد و به عبارت دیگر الکل عالیترین اعمال مغزی یعنی قوه عاقله را فلج می کند و مستی حاصل می شود فیزیولوژیست نامی فرانسه ( گلودبرنارد ) گفته است الکل کاملترین سم برای سلسله اعصاب می باشد او می گوید الکل زهری است بیهوش کننده و خواب آور و می ­تواند رشته های عروق سطحی را که بدن به کمک آنها تعادل طبیعی خود را حفظ می­ کند فلج نماید. الکل سخت سلسله اعصاب را تحریک می­ کند و در نتیجه فزونی حرکات قلب و ریه بظاهر توانایی عضلات و فعالیتهای دفاعی افزایش می­یابد. ولی بلافاصله چند دقیقه همه رو به نقصان نهاده، ضعف و سستی آشکار می شود. و عضلات تعادل خود را از دست می­ دهند و مست تلوتلو می­خورد ( همان، ص ۸۳۱ ).
به هر حال موارد ذیل راهنمای کلی در زمینه ایجاد علائم مستی ناشی از مصرف الکل است:
۳۰ – ۵۰ میلی گرم درصد : اختلال در رانندگی و مهارتهای مشابه
۵۰ – ۱۰۰ میلی گرم درصد : کاهش کنترل، پرحرفی، خنده، اختلالهای خفیف حسی
۱۵۰- ۲۰۰میلی گرم درصد : مستی واضح، تهوع، عدم تعادل
۲۰۰ – ۳۰۰ میلی گرم درصد : استفراق، منگی، احتمالاً کما.
۳۰۰ – ۳۵۰ میلی گرم درصد : خطر بلع مواد مسفرقه ورود آنها به مجاری تنفسی، منگی یا کما.
بالای ۳۵۰ میلی گرم درصد : خطر پیش روندۀ مرگ در اثر فلج تنفسی.
تمامی انواع سوانح و حوادث جاده ای در افراد مست بیشتر رخ می دهد احتمال سقوط از ارتفاع و افتادن در میان جاده و تصادف با سایر اتومبیل ها مطرح است ( گودرزی و کیانی، ۱۳۸۹، ص ۳۶۲ ).
راه های جذب الکل :
جذب الکل از سه راه ممکن است انجام گیرد :
تنفس، پوست، خوراکی. سرعت جذب با مقدار الکل خون بستگی دارد. اندازۀ الکل خون علاوه بر مقدار الکل خورده شده به عوامل دیگری نیز بستگی دارد که عبارتند از : همراه بودن غذا با خوردن الکل یا خوردن الکل به طور ناشتا که اینگونه جذب سریعتری دارد، وضعیت مزاجی مشخص، به علاوه میزان الکل خون به نوع مشروب الکلی نیز بستگی دارد.
بدین ترتیب مشاهده می شود که اگر درجه مستی با مقدار الکل خون بستگی دارد، مقدار الکل خون علاوه بر مقدار الکل مصرف شده به عوامل متعددی بستگی دارد و نزد اشخاص مختلف کاملاً متفاوت است.
راه های تشخیص مصرف الکل :
۱- مطالعه محیط ۲- استفاده از علائم بالینی ۳- اندازه گیری الکل خون : اساسی ترین طریقۀ تشخیص مصرف الکل، اندازه گیری میزان الکل خون می باشد که ممکن است به طور مستقیم یا غیر مستقیم به طرق زیر انجام گیرد :
۱- اندازه گیری الکل در هوای تنفسی : در این روش فردی که الکل یا مشروب خورده در دستگاهی که مخصوص اندازه گیری الکل که « تست درگر » می­باشد فقط یک بازدم عمیق در یک بالن لاستیکی می­ کند. در محل دمیدن، لوله­ای شیشه ای محتوی ژل سیلیس آغشته به معرّف پیکرومات و به رنگ زرد وجود دارد که در اثر الکل، رنگ زرد تبدیل به سبز می شود و اندازه طول لوله که تغییر رنگ می دهد، متناسب با مقدار الکل است. در آمریکا و مخصوصاً در آلمان از این روش استفاده می­ شود.
۲- اندازه گیری میزان الکل در ادرار
۳- اندازه گیری میزان الکل در بزاق
۴- اندازه گیری میزان الکل در خون : مطمئن ترین آزمایش برای اثبات مستی است (جزایری، ۱۳۸۷، ص ۲۲ ).
انواع مشروبات الکلی :
مشروبات الکی را به دو گروه « تخمیری و تقطیری » تقسیم می کنند :
الف ـ مشروبات الکلی تخمیری :
آنهایی هستند که مستقیماً از تخمیر مواد گلوسیدی به دست می آیند، مانند شراب که از تخمیر انگور یا کشمش حاصل می شود یا آب جو که از جو به دست می آید.
ب ـ مشروبات الکلی تقطیری :
به طور مصنوعی با بهره گرفتن از الکل حاصل از تقطیر تهیه می شوند و دارای درجات مختلف الکل می باشند مانند عرق ( ۴۰ درجه ) ویسکی و غیره ( قضایی، ۱۳۸۷، ص ۳۲۸ ).

۲-۳-۱- فرق بین مستی و الکلیسم

الکلیسم یک بیماری شدید و واقعی است که معالجه آن محتاج ممارست و بستری کردن مریض در یک مدت نسبتاً طولانی. بعبارت دیگر الکلیسم نتیجۀ تکرار مصرف مواد الکی و مستی است پس مست اتفاقی است که از روی اختیار و اراده خود را به این حالت درآورده و بیمار نیست بلکه مقصر است که با تسلیم به هوای نفس از راه نوشیدن مشروبات و استعمال مواد مخدر دچار حالات مستی و بیخودی شده است. بهرحال ایندو یعنی مستی و الکلیسم با یکدیگر رابطۀ مستقیم دارند و قوانین کیفری حدود مسئولیت انسانهای مست و الکلیسم را در موارد ارتکاب جنحه و جنایت یکجا مورد بحث قرار می دهند ( ریموندگسن، ترجمه کی نیا، ۱۳۷۴، ص ۲۲۶ ).
عوامل زیر در مست شدن افراد موثر هستند :
۱- میزان مصرف الکل ۲- نوع مشروب الکلی ۳- عادت و تحمل بدن امسان : زیرا ممکن است کسانی که عادت و تحمل بدنشان در اثر تکرار استعمال مصرف الکل بالا رفته میزان بیشتری نیاز به مصرف الکل داشته باشند تا مست شوند ۴- سن و جنس و گرما و سرما ( همان، ص ۳۹۹ ).

۲-۳-۲- تأثیر مواد الکلی و مواد مخدر بر سطح آگاهی و اراده

یافته­های علمی و تجربی در سال­های اخیر، تأثیر شدید مواد الکلی، مواد مخدر و نیز مواد روان گردان بر نیروی آگاهی و اراده­ی افراد را به اثبات رسانده­اند. اختلالات شدید جسمانی، روان­شناختی و روحی، خصوصاً در نتیجه­ استعمال مواد مخدر یا روان گردان، امروزه مورد تصدیق نظام­های عدالت کیفری واقع گردیده است.
در حقوق کیفری، رکن روانی جرم به عنوان بنیادی­ترین رکن – در جهت امکان انتساب رفتار مجرمانه به شخص- شناخته می­ شود. حال، در مواردی ممکن است حالت روانی لازم و معتبر از منظر قانونی، در نتیجه­ استفاده از مواد مؤثر طبیعی یا شیمیایی، برای توجه مسئولیت کیفری و تحقق عنوان مجرمانه مورد تصدیق واقع نشود؛ همچنانکه می­توان استدلال نمود که در این حالت، اهلیت تحمل نتایج رفتار مجرمانه به دلیل ایراد خلل به نیروی آگاهی، قوه­ی درک و تدبر، زائل می­ شود.
در مواردی که فردی در نتیجه استعمال مواد الکلی و به ویژه در حالاتی که شخص در اثر استفاده از مواد مخدر یا مواد روان گردان، توانایی تشخیص ماهیت رفتار ارتکابی و تبعات جزایی و آثار اجتماعی آن را نداشته باشد و همچنین در صورتی که امکان سنجش منافع و مضار رفتار ارتکابی برای وی فراهم نباشد، اهلیت جنایی لازم نیز برای تحمل تبعات رفتار مجرمانه وجود نخواهد داشت. در اینجاست که تحقق مسئولیت کیفری فرد مست یا معتاد – حسب شرایطی – بر مبنای ایراد خلل به قوه­ی درک و تدبر به عنوان مهم­ترین مؤلفه­ های اراده با مانع روبرو می­ شود.