بند سوم: حقوق بشر و مدیریت دادگستری
دفتر کمیسرعالی ملل متحد برای حقوق بشر برنامه‌هایی جهت آموزش مدیریت دادگستری و اجرای قوانین ارائه می کند تا قانون‌گذاران و مأموران ضابط قانون نقش خودشان را به عنوان حافظ و مدافع حقوق بشر گسترش داده و بهبود ببخشند. دوره‌های آموزشی برای قضاوت، وکلاء، دادستانان، مأموران پلیس و پرسنل زندان‌ها با هدف توسعه روش‌های مؤثر در جهت عملکرد صحیح از لحاظ اخلاق حرفه‌ای در امور کیفری و نقش‌های قضایی و اجرای قوانین در جامعه دموکراتیک، ارائه می‌گردد. موضوعاتی که در این دوره‌های فوق بشری مطرح می‌گردد شامل استقلال قضات و وکلاء،‌ عناصر محاکمه منصفانه، اجرای عدالت برای نوجوانان، حمایت خاص از حقوق زنان و حقوق بشر در شرایط فوق‌العاده است.

دوره‌های مربوط به ضابطین قانون شامل تدریس اصول رفتار صحیح پلیس مطابق با اخلاق حرفه‌ای در دموکراسی، استفاده از زور در مقام اجرای قانون،‌ حقوق بشر افراد مظنون در خلال تحقیقات جنائی، دستگیری و بازداشت پیش از محاکمه، روش‌های مؤثر بازجویی با رعایت اخلاق حرفه‌ای و وضعیت حقوقی و حقوق متهمان است. معیارهای حداقل رفتار مناسب با زندانیان در زندان‌ها و مرکز بازداشت، مسائل بهداشتی زندان منجمله ایدز و نحوه رفتار با اقشار خاصی از بزهکاران مثل نوجوانان و زنان، به مقامات و مأموران زندان‌ها آموزش داده می‌شود. اصول حقوق بشر و حقوق دوستانه حاکم بر نقش مشروع افراد نظامی در جامعه، به پرسنل نظامی آموزش داده می‌شود.^[۱۰۴]
بند چهارم: ترویج آموزش حقوق بشر
سازمان ملل متحد، آموزش را یکی از حقوق اساسی بشر و وسیله مهمی جهت ترویج حقوق بشر می‌داند. هدف از آموزش حقوق بشر تعلیم مهارت‌ها، ارائه اطلاعات علمی و شکل دادن به رفتارهایی است که باعث پیشبرد فرهنگ جهانی حقوق بشر می‌شود. درحالی که آموزش حقوق بشر مسأله‌ای جهانی است ولی اصولا در سطوح ملی و محلی مؤثر می‌باشد. از طریق آموزش حقوق بشر، معیارهای شناخته شده بین‌المللی حقوق بشر در حیات روزمره افراد و فرهنگ‌های محلی ملت‌ها ریشه می‌دواند و در جهت جهانی شدن حقوق بشر حرکت می‌کند. در کنفرانس ۱۹۹۳ وین، آموزش حقوق بشر و تعلیم و آگاهی دادن عمومی در این زمینه برای تقویت مفاهیم مشترک، بردباری و صلح بین جوامع ضروری دانسته شد.
برنامه‌های آموزش حقوق بشر توسط سازمان ملل^[۱۰۵]در سه سطح جریان دارد. در سطح محلی، آموزش مزبور متوجه تأمین آگاهی عملی از حقوق بشر و سازوکارهای حمایت و توسعه توانایی‌های فردی است. در سطح ملی و نیز بین‌المللی، آموزش حقوق بشر در جهت ترویج ارزش‌ها، عقاید و رفتارهایی است که موجب ارج نهادن به حقوق بشر می‌گردد. بدین ترتیب آموزش حقوق بشر همه طرف‌های خود، یعنی از فرد گرفته تا جامعه بین‌المللی را به اتخاذ تدابیری جهت جهانی شدن حقوق بشر، دفاع از حقوق بشر و جلوگیری از بروز موارد نقش آن‌ها، ترغیب می کند.
«مری رابینسون»، آموزش حقوق بشر و ایجاد فرهنگ حقوق بشری را کلید ارتقاء و حمایت از حقوق بشری، می داند و اهمیت درک و آگاهی مردم از حقوق خود را یادآور می‌شود. وی آموزش حقوق بشر را همانند واکسنی علیه نابردباری، دشمنی و منازعات داخلی کشور و موجب ایستادگی افراد برای اعمال حقوق خود و دیگران می‌داند.^[۱۰۶]
الف‌ـ تعریف آموزش حقوق بشر:
مفهوم آموزش برای حقوق بشر و در چارچوب حقوق بشر، در تعدادی از اسناد بین‌المللی حقوق بشر از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده ۲۶)، میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ماده ۱۳)، کنوانسیون حقوق کودک (ماده ۲۸) و اخیراً، در اعلامیه و برنامه عمل وین (پاراگراف‌های ۸۲-۷۸) مورد توجه واقع شده است.
این اسناد، روی هم رفته تعریف روشنی از مفاهیم آموزش حقوق بشر ارائه می‌دهند که مورد توافق جامعه بین‌المللی است. طبق مقررات اسناد مذکور در راستای تحقق اهداف این دهه، آموزش حقوق بشر را می‌توان به مجموع فعالیت‌های آموزشی، ترویجی و اطلاع رسانی تعریف کرد که با هدف ایجاد فرهنگ جهانی حقوق بشر از طریق اشاعۀ دانش، تعلیم مهارت‌ها و شکل دهی به نگرش‌ها صورت گرفته و تحقق امور زیر را دنبال می کند:
ـ تقویت احترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین؛
ـ شکوفایی کامل شخصیت انسانی و حس کرامت انسانی؛
ـ ترویج تفاهم، تساهل، برابری، تساوی جنسیتی و دوستی میان تمامی ملل، مردمان بومی و گروه‌های نژادی، ملی، مذهبی و زبانی؛
ـ توانمند سازی تمامی افراد برای مشارکت مؤثر در یک جامعه آزاد؛
ـ گسترش فعالیت‌های ملل متحد برای حفظ صلح.
ب‌ـ ضرورت آموزش حقوق بشر
اجماع فزاینده‌ای وجود دارد که آموزش برای حقوق بشر و در چارچوب حقوق بشر یک امر اساسی است و می‌تواند به کاهش نقض حقوق بشر و ایجاد جوامعی آزاد، عدالت محور و صلح طلب کمک نماید. همچنین، آموزش حقوق بشر به طور فزاینده‌ای به مثابۀ راهبردی مؤثر برای جلوگیری از سوء ‌استفاده‌های حقوق بشری شناخته شده است.
حقوق بشر از طریق سه جنبۀ موجود در فعالیت‌های آموزش ترویج می‌شود:
ـ دانش: فراهم آوردن اطلاعاتی در مورد حقوق بشر و سازوکارهای حمایت از آن؛
ـ ارزش‌ها، عقاید و نگرش‌ها: ترویج فرهنگ حقوق بشری از طریق توسعۀ ارزش‌ها، عقاید و نگرش‌هایی که از حقوق بشر حمایت می‌کنند؛
ـ اقدام‌: تشویق به اقدام برای دفاع از حقوق بشر و جلوگیری از سوء استفاده از حقوق بشر.
ج‌ـ ضرورت برنامه‌های عمل ملی برای آموزش حقوق بشر
برنامه‌های ملی برای تحقق اهداف زیر بکار می روند:
ـ ایجاد تقویت نهادها و سازمان‌های ملی و محلی حقوق بشر؛
ـ اتخاذ اقداماتی همسو با برنامه‌های ملی جهت ترویج و حمایت از حقوق بشر آن‌گونه که در کنفرانس جهانی حقوق بشر توصیه شده است؛
ـ پیش‌گیری از نقض حقوق بشر و هزینه‌های مخرب انسانی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی ناشی از نقض این حقوق؛
ـ شناسایی افرادی که در حال حاضر از حقوق بشر بی‌بهره‌‌اند و تضمین این‌که اقدامات مؤثری برای برطرف کردن وضعیت دشوار آن‌ها انجام خواهد شد؛
ـ فراهم کردن امکان ارائه پاسخی جامع به تغییرات سریع اجتماعی و اقتصادی که در غیر این صورت ممکن است به هرج و مرج و بی نظمی منجر شود؛
ـ ترویج تنوع منابع، رویکردها، روش شناسی‌ها و نهادها در زمینۀ آموزش حقوق بشر؛
ـ افزایش فرصت‌های همکاری در فعالیت‌های آموزش حقوق بشر در میان نهادهای دولتی، سازمان‌های غیردولتی، صاحبان مشاغل و سایر سازمان‌های جامعه مدنی؛
ـ تأکید بر نقش حقوق بشر در توسعۀ ‌ملی؛
ـ کمک به دولت‌ها برای عمل به تعهداتشان در قبال آموزش حقوق بشر براساس اسناد و برنامه‌های بین‌المللی نظیر اعلامیه و برنامه عمل وین (۱۹۹۳) و دهه آموزش حقوق بشر ملل متحد (۲۰۰۴ - ۱۹۹۵).^[۱۰۷]
دـ اصول حاکم بر برنامۀ عمل ملی برای آموزش حقوق بشر
آموزش حقوق بشر، یک حق بنیادین بشری است. دولت‌ها باید برنامه‌های ملی را چنان طراحی کنند که:
ـ احترام به حقوق بشر و حمایت از آن‌ها را از طریق فعالیت‌های آموزشی برای همه اعضای جامعه، ترویج دهد؛
ـ وابستگی متقابل، تفکیک ناپذیری و جهانشمولی حقوق بشر، از جمله حقوق مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حق بر توسعه را اشاعه دهد؛
ـ حقوق زنان را به مثابۀ حقی بشری در کلیه عرصه‌های برنامه ملی وارد نماید؛
ـ اهمیت آموزش حقوق بشر را برای دموکراسی، توسعه پایدار، حاکمیت قانون، محیط زیست و صلح به رسمیت بشناسد؛
ـ بررسی و تحلیل مشکلات همیشگی و نوظهور در زمینه حقوق بشر را که می‌تواند به راه حل‌هایی سازگار با موازین حقوق بشری منتهی گردد، تشویق کند؛
ـ آگاهی از اسناد حقوق بشری جهانی، منطقه‌ای، ملی و محلی و مهارت‌های به کارگیری آن‌ها و سازوکارهای حمایت از حقوق بشر را پرورش دهد؛
ـ جوامع و افراد را در تعیین نیازهای حقوق بشری خود توانمند ساخته و تحقق نیازهای مزبور را تضمین کند؛
ـ تحقیق و توسعه در زمینه متون و مواد آموزشی برای پشتیبانی از این اصول کلی را ترویج نماید؛
ـ محیط یادگیری رایگان و فارغ از ترس ایجاد نماید به گونه‌ای که مشارکت، بهره مندی از حقوق بشر و توسعه کامل شخصیت انسانی را تشویق کند.
۱ـ اصول سازمانی و کارکردی
رعایت موارد زیر باید در رویه و روند تنظیم، اجرا و ارزیابی برنامه ملی تضمین شود: