در حقیقت گردشگری صنعتی است که دارای دو بخش اصلی عرضه و تقاضا. تقاضای گردشگری در مبادی گردشگرفرست شکل می­گیرد که در ماهیت خود ناپایدار و فصلی بوده و از انسجام لازم برخوردار نمی ­باشد. این تقاضا در مقصدهای گردشگرپذیر پاسخ داده می­ شود. این الگو علی­رغم سادگی، قابل تعمیم به سطوح مختلف برنامه­ ریزی گردشگری از محلی تا بین ­المللی است و به گونه­ های مختلف گردشگری قابل انطباق است.
۲-۳-۲-۲)رویکرد توسعۀ پایدار^[۴۰]
روش توسعه پایدار مستلزم این است که منابع طبیعی و فرهنگی و سایر منابع گردشگری برای استفاده دائم در آینده حفظ گردند و همزمان منافعی برای جامعه امروز داشته باشد. شارپلی تحلیل مفیدی از تئوری توسعه، در ارتباط با توسعه پایدار ارائه می­نماید. نقش رشد اقتصادی در ارتقاء رفاه انسانی، امکان جایگزینی سرمایه ­های طبیعی با سرمایه ­های انسانی ایجاد شده از طریق رشد اقتصادی و ابعاد تکنولوژیک گردشگری پایدار مشتق شده از منابع طبیعی و …. از جمله موارد مورد توجه شارپلی بودند و یک روش اساسی برای دست­یابی به توسعه برنامه­ ریزی زیست­محیطی است. این شیوه مستلزم آن است که کلیه عناصر محیط­ زیست با دقت مورد بررسی و تجزیه و تحلیل واقع شده و در تعیین مناسب­ترین نوع و محل توسعه فعالیت­های گردشگری مدنظر قرار گیرند. مفهوم کیفیت گردشگری نیز به توسعه پایدار مرتبط است؛ سطح بالای کیفیت گردشگری ضرورتاً به معنی گردشگری پر هزینه نیست بلکه به آن قسم از جاذبه­ها، تسهیلات و خدمات گردشگری اشاره دارد که در قبال پول هزینه شده به منافع ارزشمندی بیانجامد، از منابع گردشگری حمایت ­کند و موجب جلب رضایت گردشگرانی ­شود که نسبت به محیط زیست و جامعه بومی احترام قائل هستند (شارپلی^[۴۱]،۷:۲۰۰۰-۴).

۳-۳-۲-۲)رویکرد برنامه­ ریزی جامع^[۴۲]
برنامه­ ریزی جامع بلندمدت متضمن تعیین اهداف و مقاصد و الگوهای ترجیحی آینده است. سیاست­ها و برنامه ­های توسعه گردشگری باید برای دوره­ های نسبتاً بلندمدت (معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ و گاه ۲۰ ساله) و بر مبنای قابلیت پیش بینی رویدادهای آتی در منطقه و کشور تهیه گردد. این دوره­ های زمانی ممکن است طولانی به نظر برسد ولی اجرای سیاست­های اساسی و طرح­های ساختاریافته معمولاً به زمانی این چنین نیازمند است. حتی توسعه و گسترش طرح­های خاص نظیر گردشگاه­های عمده و پارک­های ملّی برای مقصدهای گردشگری نیز می ­تواند مستلزم صرف زمان طولانی باشد (اینسکیپ،۲۵:۱۹۹۱).
۴-۳-۲-۲) رویکرد راهبردی
یک رویکرد به برنامه­ ریزی گردشگری که اخیراً توجه خبرگان برنامه­ ریزی گردشگری را جلب کرده، برنامه­ ریزی راهبردی است (سازمان جهانی جهانگردی، ۱۷:۱۳۸۴). در حالی که نتایج کار یک برنامه راهبردی و یک برنامه فراگیر بلندمدت ممکن است بسیار مشابه باشند، اما برنامه راهبردی به جهت انطباق با شرایط بحرانی کمی متفاوت است. برنامه­ ریزی راهبردی نوعاً بیشتر جنبۀ عملیاتی دارد و رویدادهای خلاف انتظار را مطمح نظر قرار می­دهد (ضرغام،۳۱:۱۳۷۵).
رویکرد راهبردی به رویکردی در برنامه­ ریزی و مدیریت اشاره می­نماید که در پی تحقق اهداف میان مدت و بلندمدت بوده و عملیات روزمره مدیریت را به سمت این اهداف سوق داده و از پیروی از اهداف موقت و کوتاه مدت باز می­دارد، هر چند که منشأ پیدایش این رویکرد به بخش خصوصی و به دهه ۱۹۶۰ باز می­گردد، اما امروزه بخش عمومی نیز به طور فزاینده­ای از آن استفاده می­نماید. امروزه طرح­های استراتژیک در حوزۀ فراغت و گردشگری رو به افزایش می­باشد. در حالی که برنامه­ ریزی استراتژیک از لحاظ شکل و محتوا تغییر می­یابد اما یک فعالیت اجتناب ناپذیر برای سازمان­های فراغت و گردشگری بخش عمومی محسوب می­ شود و پیش ­بینی می­ شود که این روند همچنان ادامه یابد (ویل^[۴۳]، ۸۹:۲۰۰۳-۸۸).
این نوع از برنامه­ ریزی فی النفسه شیوه­ای است که از جامعیت کمتری برخوردار می­باشد. توجه و تمرکز بر موضوعات مقطعی سبب می­ شود تا برنامه­ ریزی راهبردی از دست­یابی به اهداف بلندمدتی همچون توسعه پایدار منحرف گردد اما اگر برنامه­ ریزی راهبردی در چارچوب سیاست و برنامه­ ریزی منسجم بلندمدت بکار برده شود آنگاه می ­تواند شیوه بسیار مناسبی باشد (سازمان جهانی جهانگردی،۲۶:۱۳۷۹).
۵-۳-۲-۲)رویکرد جامعه محور^[۴۴]
از آنجا که گردشگری برای منفعت مردم انجام می­گیرد باید آن­ها را در فرایند برنامه­ ریزی مشارکت داد. یکی از روش­های مشارکت مردم تشکیل کمیته راهبردی می­باشد این کمیته، راهبردهایی را به تیم برنامه­ ریزی ارائه می­دهد و گزارشات، سیاست­ها و برنامه ­های پیشنهادی آن­ها را بررسی می­نماید. این کمیته عموماً متشکل از سازمان­های دولتی مرتبط با گردشگری، بخش خصوصی و سازمان­های محلی، مذهبی و سایر سازمان­های مرتبط می­باشد. شیوه مرسوم دیگر برگزاری همایش­ها پس از تکمیل برنامه می­باشد. این گردهم ­آیی، موجب آگاهی عمومی مردم درباره اهمیت توسعه کنترل شده گردشگری و سیاست­های طرح می­ شود (همان:۲۷).
اساساً گردشگری فروش محصولی تحت عنوان تجربه می­باشد که در آن بازدیدکنندگان از تسهیلات و خدمات معینی استفاده می­نمایند. باید از طریق فرایند برنامه­ ریزی بین نیازهای بازار گردشگری و محصولات طوری انطباق برقرار کرد که در عین پاسخگویی به تقاضای بازار هیچ گونه زیانی در حصول به اهداف اجتماعی فرهنگی و زیست ­محیطی وارد نگردد.
گردشگری منافع اقتصادی مستقیم و غیر مستقیمی ایجاد می­نماید که می­توان آن­ها را با برنامه­ ریزی منسجم و دقیق بهینه نمود. بدون برنامه­ ریزی نه تنها ممکن است این منافع بطور کامل محقق نشود، بلکه امکان دارد مشکلات اقتصادی نیز پدیدار گردند.
۳-۲) مدیریت استراتژیک و مدل­های تدوین استراتژی
قبل از پرداختن به مدل­های تدوین استراتژی، ارائه توضیحاتی راجع به استراتژی، برنامه­ ریزی استراتژیک و مدیریت استراتژیک ضروری است.
۱-۳-۲) تعریف استراتژی
برای استراتژی تعاریف متعددی ارائه شده است که از آن جمله می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
طرح­های مدیریت عالی برای کسب نتایج سازگار با اهداف بلند مدت و مأموریت سازمان ‌(پورتر^[۴۵]،۶:۲۰۰۴).
استراتژی الگو یا برنامه­ای است که هدف­های اصلی سازمان، خط­ مشی­ها و اقدامات مربوط به آن­ها را در یک مجموعه منسجم می­ کند ‌(کویین^[۴۶]، ۳۵:۱۹۸۰).
استراتژی ابزاری است که سازمان می ­تواند بدان وسیله به هدف­های بلند مدت خود دست یابد‌ (دیوید،۳۸:۱۳۸۴).
استراتژی جهت و حوزه یک سازمان در بلندمدت است که مزیت­هایی را برای آن از طریق تخصیص منابع در یک محیط در حال تغییر بوجود می ­آورد تا به ارضای نیازهای بازارها و برآوردن انتظارات گروه ­های ذینفع بپردازد. همچنین راهبردها را می­توان به عنوان هدف و حوزه کلی سازمان برای ارضای انتظارات مالکان یا گروه ­های ذینفع اصلی و افزودن ارزش به بخش­های مختلف یک موسسه تعریف کرد (بوهالیس^[۴۷]، ۴۳:۲۰۰۰).
ویلن و هانگر نیز استراتژی را برنامه ای جامع می­دانند که مشخص می­سازد، چگونه سازمان به فلسفه وجودی و اهداف خود دست خواهد یافت (ویلن و هانگر،۲۰۰۷).
۲-۳-۲) برنامه­ ریزی استراتژیک
برنامه­ ریزی راهبردی شیوه­ای است نظام یافته، به منظور تصمیم ­گیری و اجرای فعالیت­ها در خصوص شکل­دهی رهنمود یک سیستم، کارکرد و علل آن. سیستم می ­تواند شهر یا منطقه یا ایالت و یا وظیفه ­ای چون حمل و نقل یا آموزش و نظایر این­ها باشد (مرادی مسیحی،۸:۱۳۸۱). بنابراین برنامه­ ریزی می­بایست:
سکونتگاه­ها و جوامع را در دوره­ های طولانی هدایت کند؛
بر پایه ارزیابی واقع­گرا از منابع محیط باشد:
مبتنی بر مشارکت گروه­ ها، شرکا و ذینفع­ها در سکونتگاه­ها باشد (مک کلارن^[۴۸]،۱:۱۹۹۶).
منظور از تدوین استراتژی، تعیین متغیرهای استراتژیک و؛ سپس، مدل­سازی موضوع موردنظر در قالب یک ماتریس و یا مدل تصمیم ­گیری است که منجر به اتخاذ تصمیم و یا راهبرد مبنی بر تعیین ماهیت استراتژی­ های اصلی می­گردد. توسط این اقدام می­توان چگونگی محقق­سازی اهداف و تعامل سازمان با محیط را با انتخاب مناسب­ترین استراتژی اصلی تعیین نمود (ازهری،۱۳۹۱).
هیچ­گاه تمامی گزینه­ های استراتژیک مورد توجه استراتژیست­های سازمان قرار نخواهد گرفت چرا که از میان بی­نهایت راه­های عملی قابل اجرا، باید مجموعه ­ای از استراتژی­ های مناسب و قابل اجرا مورد توجه قرار گیرند (دیوید،۱۳۷۹).
برنامه­ ریزی استراتژیک تلاشی سازمان یافته و منظم برای اتخاذ سیاست­های بنیادی و انجام اقدامات اساسی است، که فعالیت­های یک سازمان (در این مورد مقصد) را در چارچوبی نظام­مند شکل می­دهد. فرایند برنامه­ ریزی استراتژیک از دیدگاه برایسون بسیار منظم­تر، مدبرانه و مشارکتی­تر از سایر فرایندهاست (برایسون، ۱۳۸۱).
برنامه­ ریزی استراتژیک، یک نوع برنامه­ ریزی فرایندی است. دلیل فرایندی بودن برنامه­ ریزی استراتژیک در نوع و گونه­ پدیده­هایی است که برای آن­ها برنامه­ ریزی صورت می­گیرد. از آنجا که این پدیده ­ها دائماً در حال تغییر هستند باید به گونه ­ای برنامه­ ریزی انجام گیرد که قابلیت بازخورد و تطبیق با شرایط جدید در آن وجود داشته باشد (ایوانز و همکاران،۲۰۰۳). مفهوم استراتژی سالیان متمادی به عنوان یک مفهوم نظامی به کار گرفته می­شد. این مفهوم نیمه اول قرن بیستم میلادی در حیطه اقتصاد نیز وارد گردید و نیمه دوم این قرن وارد مباحث مدیریت و سازمان گردید. از این پس رویکرد برنامه­ ریزی استراتژیک برای یک سیستم مورد استفاده قرار گرفت (مرادی مسیحی،۳:۱۳۸۱).
برنامه­ ریزی استراتژیک عبارت است از طراحی طرح­­های بلندمدت برای مدیریت مؤثر فرصت­ها و تهدید­های محیطی و بررسی نقاط قوت و ضعف شرکت (هانگر و ویلن، ترجمه اعرابی و رضوانی،۲۴:۱۳۸۹).
مدیریت استراتژیک
مدیریت استراتژیک هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات وظیفه ­ای چندگانه است که سازمان را قادر می­سازد به اهداف خود دست یابد (دیوید،۲۴:۱۳۸۴). مدیریت استراتژیک از چهار عنصر اساسی تشکیل می­ شود:
بررسی محیطی^[۴۹]
تدوین استراتژی
اجرای استراتژی^[۵۰]
نظارت و کنترل^[۵۱]
از آنجایی که هدف محقق دست­یابی به استراتژی­ های ارتقای گردشگری می­باشد، بنابراین تمرکز این تحقیق بر دو عنصر بررسی محیطی و تدوین استراتژی است.
نمودار ۱-۲- عناصر اساسی فرایند مدیریت استراتژیک
بررسی
تدوین
اجرای
ارزیابی و
برگرفته از هانگر و ویلن(۲۳:۱۳۸۹)