کلیات و مفاهیم
۱-۱٫ بیان مسئله
توسعه گردشگری امروزه یکی از محورهای اساسی هر شهر برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‎باشد. در هر سرزمین و هر فرهنگی جلوه ها و عناصر منحصربفردی به چشم می خورد که برای مردم سرزمینها و فرهنگهای دیگر تازگی داشته و همین امر بهانه ای می شود برای تحقق فعالیت گردشگری. این عناصر که آنها را به نام جاذبه های گردشگری می شناسیم در چند دسته کلی جاذبه های طبیعی، فرهنگی-تاریخی، فن آوری و تجاری قرار می گیرند(سید مهدی الوانی، معصومه پیروزبخت، فرایند مدیریت گردشگری). علاوه براین شهرها به لحاظ کارکردها و نقش هایی که دارند و شرایط مناسب خدماتی همواره توانسته اند به عنوان مقاصد گردشگران مطرح بوده و آنان را به سمت خویش جذب نمایند.

سرزمین پهناور ایران با طبیعت رنگارنگ و استثنائی خود و همچنین فرهنگ و تمدن باستانی که ریشه در تاریخ کهنسال این مرز و بوم دارد در ردیف یکی از ده کشور نخست جهان به لحاظ جاذبه های گردشگری می باشد(کتایون فهیمی، ۱۳۸۷، پایان نامه کارشناسی ارشد ). یکی از بخشهایی که در صنعت توریسم مورد توجه گردشگران و جهانگردان قرار گرفته است اکوتوریسم است که در کنار جاذبه های شهری می تواند بخش قابل توجه ای از گردشگران را به سمت خود جلب نماید.
بر اساس اعلام یونسکو، ایران از لحاظ تنوع زیست محیطی و نوع جاذبه های طبیعی رتبه پنجم جهان را داراست (کتایون فهیمی، ۱۳۸۷، پایان نامه کارشناسی ارشد). در کشور ما نقاط خوش آب و هوا نسبتا زیاد است. یکی از مناطق مستعد توریسم کشور مناطق کوهستانی می باشد. در استان گیلان نیز در کنار آب و هوای معتدل، وجود دو رشته کوه تالش و البرزتوانسته به توسعه بیشتر گردشگری کمک نماید.
در مطالعه پیش رو، مقایسه و تطبیق دو بام سبز استان گیلان (بام سبز لاهیجان و بام سبز ماسال) به عنوان مکانهایی برای تفریح و گذران اوقات فراغت و جذب گردشگر انجام شده و این تحقیق به دنبال پاسخی برای این سوالات است که آیا بام سبز لاهیجان و ماسال از لحاظ مقایسه مکانی- فضایی با هم تفاوت دارند؟ آیا نقش این دو بام سبز در جذب گردشگر به یک اندازه بوده و در صورت منفی بودن پاسخ، چه عواملی بر تفاوت این دو مکان در توسعه گردشگری شهر و میزان جذب گردشگر نقش اساسی ایفاء نموده‎اند؟
۱-۲٫ اهمیت و ضرورت تحقیق
امروزه شهرها به واسطه جاذبه های که برای مردم دارند یکی از قطبهای مهم گردشگری محسوب می شوند. توجه به زیرساختهای موجود و همچنین ایجاد و ساخت مراکز جالب توجه بر اساس شرایط محیطی و همچنین سازه هایی منطبق با تفکر علمی، سنتی و پیشرفته… در شهرها می تواند به توسعه گردشگری شهری کمک نماید.
در شهرستان لاهیجان و در قلب این شهر وجود شیطان کوه که قسمتی از رشته کوه البرز است باعث شده که گردشگران بی شماری برای استفاده از این جاذبه طبیعی در کنار سایر جاذبه های شهری به این مکان روی بیاورند.
در شهرستان ماسال نیز چنین شرایطی وجود دارد. این شهرستان که در دامنه رشته کوههای تالش قرار دارد دارای جاذبه های طبیعی بسیار خوبی بوده و از آب و هوای مناسبی نیز برخوردار می باشد. در سالهای اخیر تلاش شده که با الگو برداری از بام سبز لاهیجان در بخش کوهستانی شهرستان ماسال نیز چنین مرکزی ایجاد شود، اما متاسفانه به دلیل عدم مطالعات کافی و همچنین نبود زیرساختهای مناسب این پروژه نتوانسته حداقل انتظارات لازم را برآورده سازد.
قابل ذکر است که هر دو شهر که در بستر سلسله جبال البرز قرار داشته دارای تفاوتهایی از بابت عوامل و عناصر آب و هوایی و انسانی می باشند که ما در پی کشف و مشخص نمودن تفاوتهای اثرگذار آن بر جذب توریسم و توسعه گردشگری می باشیم.
همچنین در این تحقیق سعی شده است تا با بررسی همه جانبه توانهای گردشگری منطقه لاهیجان و ماسال، پیشنهاداتی در زمینه گسترش و توسعه گردشگری در مناطق کوهستانی بالاخص بام های سبز این دو شهرستان ارائه شود.
۱-۳٫ اهداف تحقیق
بررسی تفاوتهای کارکردی بام سبز لاهیجان و ماسال در توسعه گردشگری
مقایسه عملکرد بام سبز لاهیجان و ماسال در توسعه گردشگری ناحیه مورد مطالعه
۱-۴٫ فرضیه ها
۱-بام سبز لاهیجان به دلیل کارکرد بیشتر تجمع پذیری بیشتری در مقایسه با بام سبز ماسال دارد.
۲-وجود امکانات رفاهی و پذیرایی مناسب در شهرها در جذب توریست موثر است.
۱-۵٫ روش تحقیق
این تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی انجام می شود و هدف از این تحقیق بررسی تفاوتهای کارکردی بام سبز شهر لاهیجان و ماسال در راستای توسعه گردشگری می باشد.
۱-۶٫ روش گردآوری اطلاعات
-جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای(بررسی کتب- مقالات – نشریات و اسناد ملی و منطقه ای) و سایر منابع مرتبط با موضوع مورد مطالعه
- کار میدانی(مشاهده و بررسی و جمع آوری داده ها بطور مستقیم از محدوده های مورد مطالعه، عکس، فیلم، فیش برداری)
- استفاده از شبکه اینترنت( به دلیل کمبود منابع علمی و تحقیقاتی در داخل کشور)
۱-۷٫ ابزار گردآوری اطلاعات
برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده شده است.
۱-۸٫ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
با بهره گرفتن از اطلاعات جمع آوری شده، مطالب طبقه بندی می شود.
بر اساس فرضیه های پیشنهادی و داده ها مطالب تجزیه و تحلیل می شود.
ارائه راهکار و پیشنهادات و اقدامات اجرایی در قالب نوشته، جدول، نمودار، نقشه و عکس.
استفاده از نرم افزارهای آماری EXCEL و G. I. S برای ترسیم جداول و نمودارها
۱-۹٫ قلمرو تحقیق
محدودهای مورد مطالعه در این تحقیق شامل دو شهرستان لاهیجان و ماسال در استان گیلان می باشد.
۱-۱۰٫ پیشینه تحقیق
سلیمان عزیزی(۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان “بررسی توانهای گردشگری شهرستان ماسال به منظور ارائه راهبردهای توسعه” ضمن معرفی توانها و جاذبه های گردشگری شهرستان ماسال از جمله جاذبه های طبیعی (کوهستان، ییلاق، جنگل و… )، جاذبه های مذهبی و اقتصادی و فرهنگی، به تنگناها و مشکلات گردشگری شهرستان اشاره می کند و پیشنهاداتی را جهت برطرف نمودن این تنگناها ارائه می کند. در این تحقیق عمده ترین و اصلی ترین قابلیت گردشگری شهرستان ماسال جهت توسعه گردشگری وجود منابع طبیعی شهرستان بویژه کوهستان و مناطق ییلاقی معرفی شده است.
سورج غلامی (۱۳۸۰) در تحقیقی تحت عنوان ” مکان یابی سایت های توریستی در گیلان، نمونه موردی مکان یابی سایتهای توریستی و تدوین نمونه برنامه ریزی استفاده از سایت ماسال و شاندرمن” ۱۴ منطقه توریستی در منطقه ماسال و شاندرمن شناسائی کرده و نقاط قابل توسعه به روش گاتمن(نمره گذاری ساده) ارزش گذاری و به شکل ماتریس طبقه بندی می شوند. معیار ارزش گذاری با توجه به موقعیت و میزان بهره‎مندی هر یک از مکانها از امکانات، تاسیسات و تجهیزات زیرساختی می باشد. از ۱۴ نقطه، ۳ نقطه دارای امتیاز بالای ۴۰ می باشند به عبارتی از امکانات زیرساختی بالاتری برخوردار هستند.
طرح تحت عنوان نتایج مطالعات طرح توسعه گردشگری استان کیلان به درخواست معاونت عمرانی استانداری گیلان توسط شرکت مهندسین مشاور شهرسازی و معماری شمال در پائیز ۱۳۸۲ انجام گرفته که در آن هدف مکانیابی و امکان سنجی بسترهای مستعد توریستی استان بوده است.
مهدی نوان هادی لاهیجی (۱۳۸ در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی سیمای طبیعی لاهیجان با تاکید بر اقلیم می گوید نتایج مطالعات نشان داد که شهرستان لاهیجان از نظر توپوگرافی از دو ناحیه هموار و مرتفع تشکیل شده است و بیشتر تشکیلات زمین شناسی منطقه مربوط به دورانهای اول و دوم و چهارم می باشد که با توجه به سایرشرایط طبیعی می توان با در نظر گرفتن مسائل زیست محیطی از توان بالقوه ای جهت بهره برداری معدن برخوردار باشد پوشش جنگلی منطقه علاوه بر انکه توان بالایی برای گردشگری ایجاد کرده در صورت رعایت اصول بهره برداری جهت صنایع چوب بطور بالقوه مناسب می‎باشد.
دو تن از استادان دانشگاه پاریس به نامهای ژرژ کازس و فرانسوا پوتییه (۱۳۸۲) در کتاب ” جهانگردی شهری” به تفصیل از نقش جهانگردی شهری در جهان امروز و آثار پرباری که در عمران و آبادی شهرها دارند سخن گفته اند و درباره آمایش جهانگردی در مناطق شهری هم بحث کرده اند.
علی موحد(۱۳۸۶) در کتاب “گردشگری شهری” به موضوعات مربوط به گردشگری شهری می پردازد از منابع و جاذبه های طبیعی مانند؛ رودخانه، دریاچه در شهر به عنوان عناصر اولیه جاذبه های گردشگری شهر نام می برد.
علی اصغر رضوانی (۱۳۷۹) در کتاب ” جغرافیا و صنعت توریسم” به بررسی محیط های شهری و صنعت توریسم می پردازد و انواع شهرهای توریستی و نقشی که بر عهده دارند را مورد مطالعه قرار می دهد و در این بین شهرهای تفرجگاهی و ییلاقی و برف شهرها را که از جاذبه های طبیعی موجود در خود شهر استفاده توریستی می نمایند، را معرفی کرده است.
کتایون فهیمی (۱۳۸۷) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان ” بررسی پتانسیل های اکوتوریستی منطقه کوهستانی مریان تالش با بهره گیری از تجربه موفق در منطقه کوهستانی گنتینگ در کشور مالزی” قابلیت های اکوتوریستی منطقه کوهستانی مریان را معرفی کرده و به برنامه های موفق توریستی منطقه گنتینگ مالزی اشاره می کند و با توجه به شباهت هایی که بین این دو منطقه وجود دارد به این نتیجه می‎رسد که می توان از برخی از الگوهای رشد توریسم گنتینگ برای توسعه اکوتوریسم در مریان استفاده نمود.
۱-۱۱٫ مسائل و مشکلات تحقیق
نبود اطلاعات زیست محیطی- اکولوژیکی مناسب
عدم ارائه اطلاعات لازم توسط ادارات مربوطه در زمینه تحقیق که باعث اتلاف وقت و انرژی می باشد.
عدم همکاری مسئولین محلی
فصل دوم
مبانی نظری تحقیق
۲-۱٫ توریسم، توریست، تعاریف و مفهوم آن
واژه توریسم از دو بخش تور و ایسم تشکیل شده که” تور” به معنای سفر، مسافرت و سیاحت و “ایسم” پسوندی که به مکتب فلسفی، مذهبی، سیاسی، ادبی و… . اشاره دارد. بنابراین توریسم یعنی مکتبی که پایه فکری آن سیاحت و گردشگری است. ریشه یونانی این واژه ” توریست ” است کهاز یونان به اسپانیا و سپس به فرانسه و از آنجا به انگلیس وارد شده است. در قرن چهاردهم میلادی کلمهTOUR به معنای” نوبت ” یا ” دوره خدمت “، در قرن پانزدهم به معنای ” حرکت دورانی ” و در قرن هفدهم به معنای ” مسافرت کردن به اطراف ” به کاررفت و در قرن هجدهم و نوزدهم کلمات ” توریسم ” و ” توریست ” از آن گرفته شد. توریسم نه تنها در زبان فرانسوی و انگلیسی، بلکه دراکثر زبانهای زنده دنیا با اندکی اختلاف در تلفظ، مفهوم مشترکی را می رساند. در زبان فرانسه، تور علاوه بر ” نوبت ” به مفهوم ” حرکت “، ” مسافرت ” و ” گردش” است، خواه این گردش به دور دنیا و یا حرکت به دور یک محور باشد. درفرهنگ لغات فارسی، گردشگری را چنین تعریف کرده اند: در اقطار عالم سفر کردن و شناختن، مسافرت برای تفریح و سرگرمی، و سفری که در آن مسافربه مقصدی می رود و سپس به محل سکونت خود باز می گردد. (کاظمی-۱۳۸۵-ص۱۴)
۲-۲٫ پیشینه جهانگردی در ایران
آثار به دست آمده در برخی از مناطق باستانی فلات ایران نشان می دهد که از دیرباز رفت و آمد در میان اقوام پیش از تاریخی که در این فلات می زیسته اند رایج بوده است. افزون بر این، پیش از ورود و سکنا گزیدن آریایی ها، اقوامی مانند عیلامی ها در غرب، گوتی ها، لولوئی ها و کاسی ها در خوزستان، اوراتوها و مان تاها در شمال، و کاسپی ها، آماردها و تپورها در حاشیه جنوبی دریای مازندران زندگی می کردند. تمدن های کاسی، اوراتو و به ویژه عیلام از دیگر تمدن های فلات ایران مهمتر بوده اند. اطلاعات به دست آمده از آثار بر جای مانده از عیلامی ها نشان می دهد که یقینا راه های ارتباطی مطلوب و مناسبی داشته اند.