توانایی مهار رادیکال­های آزاد در حضور ۵ عصاره­های متانولی مورد مطالعه، توسّط آزمایش DPPH بررسی شد. معادله خط رگرسیونی که رابطه غلظت­های مختلف محلول آنتی­اکسیدان سنتزی (اسیدآسکوربیک) را با میزان جذب نمونه­­ها در طول موج ۵۱۷ نانومتر نشان می­دهد، به صورت ذیل می­باشد.
Y=15.057X-10.18 R²=0.989
نتایج درصد مهار رادیکال­های آزاد در جدول­های (شکل ۳-۱۷)، (شکل ۳-۱۸)، (شکل ۳-۱۹)، (شکل ۳-۲۰)، (شکل ۳-۲۱) و (شکل ۳-۲۲) مشخص شده است.
هم چنین، برای مقایسه بهتر فعّالیّت عصاره­ها از نظر توانایی مهار رادیکال­های آزاد DPPH، مقادیر IC₅₀ در جدول (۳-۸) تعیین گردید.

۳-۲-۶-۱-۱ نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره بادام کوهی
توانایی مهار رادیکال­های آزاد در حضور عصاره متانولی بادام کوهی و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک توسط آزمون DPPH بررسی شد. با افزایش غلظت عصاره، مهار رادیکال­ها با قدرت بیشتری صورت گرفت که نتایج آن در نمودار (شکل ۳-۱۷) مشخص شده است. توانایی مهار رادیکال­های آزاد عصاره بادام کوهی در غلظت ۵۰۰ میلی­گرم بر میلی­لیتر، ۵۱/۸۶% می­باشد که در مقایسه با اسیدآسکوربیک ۰۹/۹۴% کمی ضعیف­تر است. نتایج آنالیز واریانس نشان داد، غلظت عصاره بادام کوهی و آنتی­اکسیدان سنتزی تأثیر معنی­داری (P<0.05) بر میزان مهار رادیکال­های آزاد دارد.
شکل (۳-۱۷) : مقایسه میانگین میزان مهار رادیکال­های آزاد DPPH توسط غلظت­های مختلف عصاره متانولی بادام کوهی (Amygdalus scoparia) و آنتی­اکسیدان سنتزی. حروف غیر مشابه در هر غلظت نشان­دهنده اختلاف معنی­دار در سطح احتمال ۵% می­باشند.
۳-۲-۶-۱-۲ نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره بومادران
گونه گیاهی بومادران از نظر میزان مهار رادیکال­های آزاد DPPH در غلظت­های گوناگون ارزیابی و مشخص شد که با افزایش غلظت عصاره متانولی بومادران از ۵۰۰-۸/۷ میلی­گرم بر میلی­لیتر درصد مهار رادیکال­های آزاد به طور چشمگیری افزایش می­یابد. همان­گونه که در نمودار (شکل ۳-۱۸) مشاهده می­ شود اختلاف معنی­داری در فعالیت آنتی­اکسیدانی عصاره بومادران با اسیدآسکوربیک وجود دارد. در غلظت­های پایین اختلاف بین عصاره و اسیدآسکوربیک کم و با افزایش غلظت اختلاف بین آن­ها افزایش می­یابد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد، اختلاف معنی­داری بین عصاره متانولی بومادران و اسیدآسکوربیک در سطح احتمال ۵% وجود دارد.
شکل (۳-۱۸) : مقایسه میانگین میزان مهار رادیکال­های آزاد DPPH توسط غلظت­های مختلف عصاره متانولی بومادران (Achillea millefolium) و آنتی­اکسیدان سنتزی. حروف غیر مشابه در هر غلظت نشان­دهنده اختلاف معنی­دار در سطح احتمال ۵% می­باشند.
۳-۲-۶-۱-۳ نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره کلپوره
نتایج آنالیز واریانس نشان داد، در غلظت­های پایین توانایی درصد مهار رادیکال­های آزاد DPPH در عصاره متانولی کلپوره بیشتر از آنتی­اکسیدان سنتزی بود اما در غلظت­های بالاتر از ۵/۶۲ میلی­گرم بر میلی­لیتر، اسیدآسکوربیک فعالیت آنتی­اکسیدانی بیشتری نسبت به عصاره نشان داد. هم­چنین اختلاف معنی­داری بین درصد مهار رادیکال­های آزاد در عصاره و اسیدآسکوربیک در غلظت ۲۵/۳۱ میلی­گرم بر میلی­لیتر وجود ندارد. غلظت عصاره متانولی کلپوره و آنتی­اکسیدان سنتزی تاثیر معنی­داری (P<0.05) بر میزان مهار رادیکال­های آزاد دارد (شکل ۳-۱۹).
شکل (۳-۱۹) : مقایسه میانگین میزان مهار رادیکال­های آزاد DPPH توسط غلظت­های مختلف عصاره متانولی کلپوره (Teucrium polium) و آنتی­اکسیدان سنتزی. حروف غیر مشابه در هر غلظت نشان­دهنده اختلاف معنی­دار در سطح احتمال ۵% می­باشند.
۳-۲-۶-۱-۴ نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره گلپر
در نمودار (شکل ۳-۲۰) درصد مهار رادیکال­های آزاد DPPH عصاره متانولی کلپوره و آنتی­اکسیدان سنتزی در مقابل غلظت نشان می­دهد که اسیدآسکوربیک در اغلب غلظت­های مورد بررسی فعالیت آنتی­اکسیدانی بیشتری نسبت به عصاره گلپر دارد. در غلظت­های ۸/۷ و ۶۲/۱۵ میلی­گرم بر میلی­لیتر درصد مهار عصاره بیشتر از اسیدآسکوربیک بود و در غلظت ۲۵/۳۱ میلی­گرم بر میلی­لیتر تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. به طور کلی اختلاف معنی­دار در درصد مهار رادیکال­های آزاد عصاره و اسیدآسکوربیک با افزایش غلظت مشهود است.
شکل (۳-۲۰) : مقایسه میانگین میزان مهار رادیکال­های آزاد DPPH توسط غلظت­های مختلف عصاره متانولی گلپر (Heracleum persicum) و آنتی­اکسیدان سنتزی. حروف غیر مشابه در هر غلظت نشان­دهنده اختلاف معنی­دار در سطح احتمال ۵% می­باشند.
۳-۲-۶-۱-۵ نتایج مهار رادیکال­های آزاد عصاره مریم گلی
عصاره متانولی مریم گلی درجه­ای از درصد مهار رادیکال­های آزاد DPPH را به صورت وابسته به غلظت نشان داد، در حالی که آنتی­اکسیدان سنتزی دارای توانایی آنتی­اکسیدانی بالاتری می­باشد. اسیدآسکوربیک در غلظت ۵۰۰ میلی­گرم بر میلی­لیتر بالاترین درصد مهار برابر با ۰۹/۹۴% و عصاره گیاهی حاضر با درصد مهار ۲۵/۵۳%، دارای فعالیت کمتری می­باشد. در غلظت ۲۵/۳۱ میلی­گرم بر میلی­لیتر تفاوت معنی­داری مشاهده نشد و در غلظت­های ۸/۷ و ۶۲/۱۵ میلی­گرم بر میلی­لیتر درصد مهار عصاره مریم گلی بیشتر از اسیدآسکوربیک بود. همان گونه که در نمودار شکل (۳-۲۱) مشخص است، افزایش غلظت عصاره و آنتی­اکسیدان سنتزی تأثیر معنی­داری بر میزان مهار رادیکال­های آزاد دارد.
شکل (۳-۲۱) : مقایسه میانگین میزان مهار رادیکال­های آزاد DPPH توسط غلظت­های مختلف عصاره متانولی مریم گلی (Salvia officinalis) و آنتی­اکسیدان سنتزی. حروف غیر مشابه در هر غلظت نشان­دهنده اختلاف معنی­دار در سطح احتمال ۵% می­باشند.
۳-۲-۶-۱-۶ نتایج مقایسه­ ای درصد مهار عصاره­ها و اسیدآسکوربیک
نتایج آنالیز واریانس نشان داد، غلظت عصاره­ها و آنتی­اکسیدان سنتزی تاثیر معنی­داری (P<0.05) بر میزان مهار رادیکال­های آزاد داشتند. هم­چنین، توانایی عصاره­ها در مهار رادیکال­های آزاد همزمان با افزایش غلظت افزایش یافت. نمودار (شکل ۳-۲۲)، میزان مهار رادیکال­های آزاد توسط غلظت­های مختلف عصاره­های متانولی گیاهان مورد بررسی و آنتی­اکسیدان سنتزی را نشان می­دهد. در محدوده غلظت ۵۰۰-۵/۶۲ میلی­گرم بر میلی­لیتر، بیشترین قدرت مهارکنندگی پس از اسیدآسکوربیک به ترتیب مربوط به عصاره­های بادام کوهی و گلپر می­باشد. در محدوده غلظت ۲۵/۳۱-۸/۷ میلی­گرم بر میلی­لیتر، عصاره­ الکلی کلپوره فعّالیّت آنتی­اکسیدانی بیشتری نسبت به اسیدآسکوربیک نشان داد. در تمامی غلظت­ها، اغلب کم­ترین توانایی مهارکنندگی مربوط به عصاره بومادران است.
شکل (۳-۲۲) : مقایسه میانگین میزان مهار رادیکال­های آزاد DPPH توسط غلظت­های مختلف عصاره­های متانولی مورد بررسی و آنتی­اکسیدان سنتزی. حروف غیر مشابه در هر غلظت نشان­دهنده اختلاف معنی­دار در سطح احتمال ۵% می­باشند.
مقادیر IC₅₀ هر یک از عصاره­های متانولی مورد مطالعه، به منظور مقایسه دقیق­تر آن­ها از نظر توانایی مهار رادیکال­های آزاد DPPH تعیین گردید (شکل ۳-۲۳). در این روش، IC₅₀ عبارت است از غلظتی از عصاره که قادر به مهارکردن ۵۰% از رادیکال­های آزاد DPPH در محیط واکنش می­باشد. بنابراین هر چه این غلظت کمتر باشد نشان­دهنده این است که فعالیت آنتی­اکسیدانی عصاره بیشتر است. همان طور که در نمودار مشاهده می­ شود کمترین مقدار IC₅₀ متعلق به آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک و پس از آن مربوط به عصاره­های متانولی بادام کوهی و گلپر می­باشد. بیشترین مقدار IC₅₀ متعلق به عصاره مریم گلی است.
شکل ۳-۲۳: مقایسه میانگین مقادیر IC₅₀ (میلی­گرم عصاره بر میلی­لیتر) عصاره­های متانولی گیاهان مورد مطالعه در آزمون ارزیابی میزان مهار رادیکال­های DPPH. حروف غیر همسان نشان دهنده وجود تغییرات معنی دار در سطح ۵% بر اساس آزمون دانکن می­باشد. داده ­ها به صورت میانگین ± خطای استاندارد ارائه شده است.
۳-۲-۶-۲ قدرت احیاکنندگی عصاره­ها
۳-۲-۶-۲-۱ نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره بادام کوهی
نتایج آنالیز واریانس نشان داد، قدرت احیاکنندگی در آنتی­اکسیدان سنتزی در هر غلظت مورد مطالعه بیشتر از عصاره متانولی بادام کوهی می­باشد. در غلظت­های مورد بررسی، اختلاف زیادی در میانگین قدرت احیاکنندگی عصاره حاضر و اسیدآسکوربیک وجود ندارد، این اختلاف در غلظت­های پائین این بیشتر اما با افزایش غلظت کاهش می­یابد. همان گونه که در نمودار (شکل ۳-۲۴) مشخص است تفاوت معنی­داری در میانگین جذب عصاره بادام کوهی و اسیدآسکوربیک در غلظت ۵۰۰ میلی­گرم بر میلی­لیتر وجود ندارد. غلظت عصاره بادام کوهی و آنتی­اکسیدان سنتزی تاثیر معنی­داری (P<0.05) بر قدرت احیاکنندگی دارد.
شکل ۳-۲۴: مقایسه میانگین قدرت احیاکنندگی غلظت­های مختلف عصاره متانولی بادام کوهی (Amygdalus scoparia) و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک. حروف غیر همسان نشان دهنده وجود تغییرات معنی دار در سطح ۵% بر اساس آزمون دانکن می­باشد. داده ­ها به صورت میانگین ± خطای استاندارد ارائه شده است.
۳-۲-۶-۲-۲ نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره بومادران
عصاره متانولی بومادران درجه­ای از درصد جذب را در طول موج ۷۰۰ نانومتر به صورت وابسته به غلظت نشان داد. نمودار (شکل ۳-۲۵) نشان از توانایی قدرت احیاکنندگی بالاتر آنتی­اکسیدان سنتزی دارد. اسیدآسکوربیک در غلظت ۵۰۰ میلی­گرم بر میلی­لیتر دارای درصد جذب ۶۸۰/۱% و عصاره گیاهی حاضر با درصد جذب ۵۵۷/۱%، دارای فعالیت احیاکنندگی کمتری می­باشد. آنالیز مقایسه­ ای درصد جذب در نمودار ذیل نشان می­دهد که افزایش غلظت عصاره و آنتی­اکسیدان سنتزی تأثیر معنی­داری بر میزان قدرت احیاکنندگی دارد.
شکل ۳-۲۵: مقایسه میانگین قدرت احیاکنندگی غلظت­های مختلف عصاره متانولی بومادران (Achillea millefolium) و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک. حروف غیر همسان نشان دهنده وجود تغییرات معنی­دار در سطح ۵% بر اساس آزمون دانکن می­باشد. داده ­ها به صورت میانگین ± خطای استاندارد ارائه شده است.
۳-۲-۶-۲-۳ نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره کلپوره
گونه گیاهی کلپوره از نظر میزان قدرت احیاکنندگی در غلظت­های مختلف ارزیابی و مشخص شد که با افزایش غلظت عصاره متانولی کلپوره از ۵۰۰-۸/۷ میلی­گرم بر میلی­لیتر درصد جذب افزایش می­یابد. همان گونه که در نمودار (شکل ۳-۲۶) مشاهده می­ شود تفاوت معنی­داری در فعالیت آنتی­اکسیدانی عصاره حاضر و اسیدآسکوربیک وجود دارد. تغییرات داده ­های میزان قدرت احیاکنندگی در سطح ۵% کاملا معنی­دار می­باشد.
شکل ۳-۲۶: مقایسه میانگین قدرت احیاکنندگی غلظت­های مختلف عصاره متانولی کلپوره (Teucrium polium) و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک. حروف غیر همسان نشان دهنده وجود تغییرات معنی­دار در سطح ۵% بر اساس آزمون دانکن می­باشد. داده ­ها به صورت میانگین ± خطای استاندارد ارائه شده است.
۳-۲-۶-۲-۴ نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره گلپر
توانایی قدرت آنتی­اکسیدانی در حضور عصاره متانولی گلپر و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک توسط آزمون تعیین قدرت احیاکنندگی بررسی شد. نتایج آنالیز نشان می­دهد که توانایی عصاره در میانگین درصد جذب همزمان با افزایش غلظت افزایش می­یابد. توانایی قدرت احیاکنندگی عصاره گلپر در غلظت ۵۰۰ میلی­گرم بر میلی­لیتر ۵۵۱/۱% می­باشد که در مقایسه با اسید آسکوربیک ۶۸۰/۱%، ضعیف­تر می­باشد. به طور کلی، غلظت­های مورد مطالعه عصاره و آنتی­اکسیدان سنتزی تاثیر معنی­داری (P<0.05) بر میزان قدرت احیاکنندگی دارد (شکل ۳-۲۷).
شکل ۳-۲۷: مقایسه میانگین قدرت احیاکنندگی غلظت­های مختلف عصاره متانولی گلپر (Heracleum persicum) و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک. حروف غیر همسان نشان دهنده وجود تغییرات معنی­دار در سطح ۵% بر اساس آزمون دانکن می­باشد. داده ­ها به صورت میانگین ± خطای استاندارد ارائه شده است.
۳-۲-۶-۲-۵ نتایج تعیین قدرت احیاکنندگی عصاره مریم گلی
در نمودار (شکل ۳-۲۸) میزان قدرت احیاکنندگی عصاره متانولی مریم گلی و آنتی­اکسیدان سنتزی در مقابل غلظت نشان می­دهد که اسیدآسکوربیک در غلظت­های مورد بررسی فعالیت آنتی­اکسیدانی بیشتری نسبت به عصاره حاضر دارد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد، اختلاف معنی­داری بین غلظت­های مختلف عصاره مریم گلی در سطح احتمال ۵% وجود ندارد. به طور کلی، تغییرات معنی­دار در درصد جذب عصاره و اسیدآسکوربیک با افزایش غلظت مشهود است.
شکل ۳-۲۸: مقایسه میانگین قدرت احیاکنندگی غلظت­های مختلف عصاره متانولی مریم گلی (Salvia officinalis) و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک. حروف غیر همسان نشان دهنده وجود تغییرات معنی­دار در سطح ۵% بر اساس آزمون دانکن می­باشد. داده ­ها به صورت میانگین ± خطای استاندارد ارائه شده است.
۳-۲-۶-۲-۶ نتایج مقایسه­ ای قدرت احیاکنندگی عصاره­ها و اسیدآسکوربیک
در این آزمون، قدرت احیاکنندگی مقادیر مختلفی از عصاره­های حاصل از گیاهان مورد مطالعه (۵۰۰-۸/۷ میلی­گرم بر میلی­لیتر) به عنوان شاخصی از فعالیت آنتی­اکسیدانی عصاره­ها در طول موج ۷۰۰ نانومتر مورد ارزیابی قرار گرفت. مقادیر جذب بالاتر، نشان­دهنده قدرت احیاکنندگی بالاتر می­باشند. نتایج آنالیز واریانس نشان داد، اختلاف معنی­داری (P<0.05) بین قدرت احیاکنندگی عصاره­های مختلف و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک وجود دارد. نتایج به دست آمده نشان داد، در غلظت­های ۵۰۰-۸/۷ میلی­گرم بر میلی­لیتر آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک دارای بیشترین قدرت کاهندگی می­باشد. در تمامی عصاره­ها با افزایش غلظت، میزان جذب محلول حاوی عصاره­ها نیز افزایش یافت. در محدوده غلظت ۵۰۰-۲۵/۳۱ میلی­گرم بر میلی­لیتر فعالیت آنتی­اکسیدانی عصاره بادام کوهی به میزان چشمگیری افزایش یافت، به نحوی که این عصاره، در میان عصاره­ها بیشترین توانایی را در غلظت ۵۰۰ میلی­گرم بر میلی­لیتر به خود اختصاص داد به طوری که با اسیدآسکوربیک قابل مقایسه بود. در تمامی غلظت­ها، اغلب کم­ترین توانایی کاهندگی مربوط به عصاره مریم گلی می­باشد.
شکل ۳-۲۹: مقایسه میانگین قدرت احیاکنندگی غلظت­های مختلف عصاره­های متانولی مورد مطالعه و آنتی­اکسیدان سنتزی اسیدآسکوربیک. حروف غیر همسان نشان دهنده وجود تغییرات معنی دار در سطح ۵% بر اساس آزمون دانکن می­باشد. داده ­ها به صورت میانگین ± خطای استاندارد ارائه شده است.
فصل چهارم
بحث و نتیجه ­گیری کلی
۴-۱ فعالیت ضد میکروبی عصاره­های مورد بررسی
۴-۱-۱ فعالیت ضد میکروبی حاصل از تست دیسک دیفیوژن
امروزه مقاومت روزافزون باکتری­ های بیماری­زا به عوامل ضد میکروبی مشکلات متعددی را در امر درمان عفونت­های باکتریال به وجود آورده است. این امر موجب شده است تا محققان به مطالعه تاثیر عوامل ضد میکروبی گیاهان بر رشد باکتری­ ها بپردازند. ترکیبات ضد میکروبی در واقع متابولیت­های ثانویه گیاه­اند که یا به طور پیوسته در گیاهان ساخته می­شوند و یا در پاسخ به پاتوژن­ها تولید می­شوند. اسانس ­ها و عصاره­های گیاهی بیش از هزار سال است که در غذا، داروها و درمان­های طبیعی و مکمل مورد استفاده قرار می­گیرند. عصاره­های گیاهی منابع جدیدی از ترکیبات ضد باکتریایی در برابر باکتری­ های پاتوژن هستند و مطالعات آزمایشگاهی اثر عصاره­های گیاهی بر توقف رشد باکتری­ ها را مشخص نموده است به طوری که می­توان این اثر را تحت ۳ عنوان قوی، متوسط و ضعیف طبقه ­بندی کرد. یک ویژگی مهم عصاره­های گیاهی مربوط به آب­گریزی است که عصاره گیاهی را قادر می­سازد تا با پیوند روی لایه پپتیدی غشاء سلولی باکتری­ ها و میتوکندری آن­ها، باعث پاره­شدن غشای سلولی و خروج مولکول­ها و یون­های مهم باکتری به خارج از سلول و در نهایت مرگ باکتری گردد [۱۰۰].
عوامل زیادی در بروز تاثیرهای متعدد از جمله خواص ضد میکروبی یک گیاه مؤثرند. عواملی مانند میزان اسانس، روش عصاره­گیری، نوع محیط کشت و مواد موجود در آن، غلظت عصاره و نوع حلال مورد استفاده می ­تواند بر اثرات ضد میکروبی گیاه اثر بگذارد [۱۰۱].
حلال­های آلی گروه بزرگ و ناهمگنی از ترکیبات شیمیایی هستند. این حلال­ها مواد آلی ساده­ای می­باشند که در دمای اتاق مایع و از لحاظ شیمیایی نسبتا خنثی و واکنش­پذیرند. اکثر این ترکیبات، فرار، غیرقطبی و چربی­دوست مانند بنزن، سیکلوهگزان، استون، استالدئید، اتانول، اتیل استات و متانول هستند. در پژوهش حاضر عصاره­گیری گیاهان مورد بررسی با حلال متانول ۸۰% صورت گرفت زیرا متانول ۸۰% به عنوان یک حلال عمومی با قدرت جداسازی مناسب برای تعداد زیادی از ترکیب­های شیمیایی شناخته شده است. تحقیقات نشان داده­اند عصاره­های تهیه شده با حلال­های آلی تاثیر پایدارتر و بیش­تری نسبت به حلال­های آبی دارند زیرا بیشتر ترکیبات مؤثره گیاهی در آب نامحلول هستند.