۱-۸-۳- میزان توجه ملا فتح الله کاشانی به قاعده قرائت صحیح در تفسیر آیات چقدر است؟
۱-۸-۴- آیا مفسّر قاعده توجه به مفردات را در تفسیر خود رعایت کرده است؟
۱-۸-۵- آیا در تفسیر منهج الصادقین از ادبیات عرب برای تبیین و تفسیر آیات بهره گرفته شده است؟

۱-۸-۶- میزان توجه مفسّر به قراین مختلف از جمله سیاق و سبب نزول چقدر است؟
۱-۸-۷- مولف منهج الصادقین توجه به دلالت های کلام را چه مقدار رعایت کرده است؟
۱-۹- فرضیه های پژوهش
۱-۹-۱- تفسیر کشف مراد و مقاصد الهی از آیات است و مقصود از قواعد احکام کلی ای است که با شناخت آن ها فهم دقیقی از قرآن فهمیده می شود.
۱-۹-۲- ملا فتح الله از مفسّران و متکلمان قرن دهم در کاشان است و تفسیر منهج الصادقین که تفسیری فارسی و روان است یکی از مهمترین آثار وی می باشد که از آغاز تا کنون مورد توجه قرآن پژوهان بوده است.
۱-۹-۳- مفسّر چون در پی نگارش تفسیری عامه پسند بوده است بحث گسترده در موضوع قرائت را مفید ندانسته و در این موضوع به حداقل بسنده کرده است.
۱-۹-۴- ملا فتح الله در حد امکان به مفاهیم کلمات در زمان نزول توجه کرده است.
۱-۹-۵- مفسّر به اعراب آیات در هنگام تفسیر دقت نموده است.
۱-۹-۶- مولف منهج الصادقین در مواردی که تفسیر آیات منوط به در نظر گرفتن قراین گوناگون بوده است، آن ها را به کار گرفته است.
۱-۹-۷- مفسّر به دلالت های کلام تا حد امکان توجه کرده است.
۱-۱۰- پیش فرض های پژوهش
۱-۱۰-۱- قرآن کریم برای عموم مردم قابل فهم است.
۱-۱۰-۲- فهم قرآن دارای مراتب مختلف است و در قرآن اموری چون کنایه ایجاز و استعاره به کار رفته است.
۱-۱۰-۳- فهم دقیق قرآن نیاز به قواعد و ضوابط دارد.
۱-۱۰-۴- رعایت قواعد تفسیر توسط مفسّر سبب پرهیز از اختلاف در تفسیر و تفسیری قریب به وافع می شود.
۱-۱۱- اهداف پژوهش
در مباحث قبلی اهمیت قواعد تفسیر و رعایت آن ها توسط مفسّر بررسی شد و گفتیم که اگر این قواعد در هنگام تفسیر رعایت نشود سبب تفسیر به رای و بروز خطا در یافته های تفسیری مفسّر خواهد شد و در نتیجه از ارزش تفسیر او کاسته خواهد شد. هدف از این پژوهش این است که با ارائه میزان رعایت قواعد تفسیر در منهج الصادقین اهتمام و اهمیت این مفسّر را به این قواعد مشخص کرده تا از این رهگذر ارزش و اهمیت این تفسیر برای نسل جدید روشنتر شود و هم با زنده نگه داشتن آثار این مفسّر بزرگ که در آن روزگاران مورد توجه و عنایت خاص فارسی زبانان بوده است، خدمتی به فرهنگ و وتاریخ و تمدن اسلامی کرده باشیم و حقی که این بزرگان بر عهده ما دارند را بتوانیم تا حد امکان ادا کنیم.
۱-۱۲- روش گرد آوری اطلاعات
در انجام این پژوهش ابتدا اطلاعات به صورت کلی از کتب مختلف جمع آوری شده و سپس با بررسی مطالب، مباحثی که مورد نیاز بود فیش برداری شده است. روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است و در انجام این پژوهش از کتابخانه های پژوهشگاه فرهنگ و معارف قرآن، آستان قدس رضوی و دفتر تبلیغات اسلامی استفاده شده است.
۱-۱۳- نتایج علمی و عقلی تحقیق
از آن جا که تفسیر منهج الصادقین یک تفسیر جامع شیعی به زبان فارسی است و قواعد آن تاکنون معرفی نشده است، پژوهش حاضر می تواند در مراکز عالی و حوزوی به عنوان مقدمه ای برای آشنایی بیشتر قرآن پژوهان با این تفسیر و زمینه ای برای ورود به بحث تفسیری، مورد استفاده قرار گیرد. علاوه براین، ارزیابی تفسیر و این که مخاطب با دانستن قواعد تفسیر بهتر می تواند از آن استفاده کند، نیز از دیگر نتایج علمی این پژوهش به شمار می آید.
۲- مفهوم شناسی
۲-۱- معنای لغوی تفسیر
در کتب لغت معانی متعددی برای تفسیر آمده است که برخی از آن ها عبارتند از «پیدا و آشکار کردن امر پوشیده»^[۵]، «جدا کردن»^[۶] ، «ابانه»،^[۷] «شرح قصه های مجمل قرآن»^[۸] و …
بعضی لغت شناسان تفسیر را به معنای«اظهار معنای معقول» دانسته اند و نیز آن را مخصوص بیان مفردات و غرائب الفاظ می دانند.^[۹]
فخر الدین طریحی صاحب مجمع البحرین در معنای لغوی تفسیر چنین می نویسد:
«تفسیر در لغت کشف معنای لفظ و اظهار آن است و از فسر که مقلوب سفر است گرفته شده است. گفته می شود «اسفرت المراه عن وجهها» زمانی که زن چهره خود را آشکار می کند و گفته می شود«اسفر الصبح» هنگامی که صبح آشکار شود.^[۱۰]»
با توجه به معانی فوق می توان فهمید از آن جا که تفسیر مصدر باب تفعیل است و چون ثلاثی مجرد این واژه (فسر) متعدی است تنها معنایی که بدان اضافه می‌شود تاکید و مبالغه بیشتر است، از این رو تفسیر در لغت به معنای به خوبی آشکار کردن امر پوشیده است. چنانچه برخی نیز همین معنا را برای تفسیر بیان کرده اند و گفته اند:
«واژه «فسر» (بر وزن عصر) به معنی آشکار کردن و توضیح دادن مطلبی و واضح ساختن آن است و تفسیر مصدر باب تفعیل است که همان معنای مجرد خود را با تاکید و مبالغه بیشتری بیان می کند و در معنای آن می توان گفت: نیکو آشکار کردن و از پوشیده ای پرده برداشتن است.»^[۱۱]
۲-۲- معنای اصطلاحی تفسیر
واژه تفسیر فقط یک بار در قرآن به کار برده شده است(وَلَا یَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیرًا)^[۱۲]«و براى تو مثلى نیاوردند مگر آنکه [ما] حق را با نیکوترین بیان براى تو آوردیم»
مفسّران در بیان معنای تفسیر در این آیه نظرات مختلفی را بیان کرده اند.^[۱۳] برخی^[۱۴] از مفسّران معنای«بیان و کشف» را ذکر کرده اند و برخی^[۱۵] دیگر آن را به معنای«معنا و مُؤدّی» گرفته اند.
مفسّران و دانشمندان علوم قرآنی در تفاسیر خود تفسیر را تعریف کرده اند. در این جا به ذکر چند تعریف از تفسیر که در کتب تفسیری آمده است اشاره می کنیم. و در پایان تعریف یکی از دانشمندان معاصر را که تعریف جامعی از تفسیر است، می آوریم.
۲-۲-۱- علامه طباطبایی;
علامه طباطبایی;در معنای تفسیر می فرمایند:
«و هو بیان معانی الآیات القرآنیه و الکشف عن مقاصدها و مدالیلها»^[۱۶] یعنی تفسیر به معناى بیان معانی آیات قرآنى، و کشف مقاصد و مدالیل آن است.
۲-۲-۲- ملا فتح الله کاشانی
ملا فتح الله کاشانی در تفسیر منهج الصادقین تفسیر را این گونه تعریف کرده است:
«بباید دانست که تفسیر کشف مراد است از لفظ مشکل و آن مشتق است از فسر به معنى روشن کردن»^[۱۷]
۲-۲-۳- آیت الله خویی;
آیت الله خویی;در البیان در تعریف تفسیر چنین می فرمایند:
«التفسیر هو إیضاح مراد اللّه تعالى من کتابه العزیز»^[۱۸]؛ تفسیر آشکار کردن مراد خدای تعالی در قرآن است.
۲-۲-۴- سید هاشم بحرانی
بحرانی در البرهان فی تفسیر القرآن چنین می نویسد:
«التفسیر: تبیین و إیضاح المقصود من الکلام.»^[۱۹]؛ تفسیر بیان و آشکار کردن مراد و مقصود کلام است.
یکی از دانشمندان معاصر علوم قرآنی پس از بررسی تعاریف تفسیر از دیدگاه مفسّران، تعریف پیشنهادی برای تفسیر ارائه می دهد که تعریف جامعی از تفسیر می باشد وی می نویسد:
«تفسیر عبارت است از بیان مفاد استعمالی آیات قرآن، و آشکار نمودن مراد خدای متعال از آن بر مبنای ادبیات عرب و اصول عقلایی محاوره.»^[۲۰]
ایشان در ادامه به توضیح این تعریف می پردازند و هر کدام از اصطلاحات بکار برده شده در تعریف را توضیح می دهند.^[۲۱]
با توجه به مطالب فوق روشن می شود که معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر بی ارتباط با یکدیگر نیستند و هر دو به نوعی بر بیان و آشکار نمودن امر پنهان و پوشیده دلالت دارند به گونه ای که در همه تعاریف کشف و بیان و آشکار کردن دیده می شود، از این رو تفسیر حقیقی بر سخنی اطلاق می شود که با توجه به قواعد و اصول، مراد خدای تعالی از آیات و مفاد استعمالی آن ها را بیان کند و بر این اساس به سخنی که فاقد این خصوصیات باشد تفسیر اطلاق نمی شود.
۲-۳- معنای لغوی و اصطلاحی قواعد