این تحقیق از ابعاد علمی وکاربردی به دنبال تحقق اهداف ذیل است :
هدف علمی : بـررسی وتـجزیه وتـحلیل امـکان اسـتفاده از شبـکه های عصـبی در حـل مسـایل مـربوط به حوزه های مالی و بازار سهام و بیان قوت وضعف آنها.
هدف کاربردی : امکان پیش بینی شاخص پنجاه شرکت برتر بورس تهران با بهره گرفتن از شبکه های عصبی . همچنین تحقیق حاضر می تواند مورد استفاده سرمایه گذاران اعم از بالفعل وبالقوه در بورس اوراق بهادار قرار گیرد .

سوال و فرضیه تحقیق

سوال اصلی تحقیق عبارت است از :
« آیا شـاخص پنجاه شـرکت بـرتر بـورس اوراق بـهادار تـهران را می توان با بهره گرفتن از شبکه های عصبی پیش بینی نمود ؟»
در این تحقیق از مدل شبکه های عصبی برای پاسخگویی به این سوال استفاده خواهد شد.در این روش برای هر بار که پیش بینی انجام می شود ، یک خطای پیش بینی توسط شبکه عصبی محاسبه وارایه می گردد . برای تفسیر معقول بودن خطای پیش بینی لازم است که آن را با خطای پیش بینی حاصل از یک مدل دیگر مورد آزمون قرار داد . مدل هایی که به این منظور استفاده خواهد شد مدل ARIMA و مدل های رگرسیونی می باشد . لذا فرضیه اصلی تحقیق به صورت زیر تدوین می گردد:

۱- در پیش بینی شاخص پنجاه شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران خطای پیش بینی حاصل از مدل شبکه های عصبی کمتر از خطای پیش بینی حاصل از مدل آریما است .
۲- در پیش بینی شاخص پنجاه شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران خطای پیش بینی از مدل شبکه های عصبی کمتر از خطای پیش بینی حاصل مدلهای رگرسیونی است .
منظور از خطای پیش بینی در عبارت فوق ، ریشه دوم میانگین مربعات خطا است و برای آزمون فرضیه ، فرضیات آماری به شرح زیر تدوین گردیده است :
۱- خطای پیش بینی پنجاه شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران حاصل از مدل شبکه های عصبی برابراست با خطای پیش حاصل از مدل ARIMA است .
۲- خطای پیش بینی شاخص پنجاه شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران حاصل از مدل شبکه های عصبی برابراست با خطای پیش بینی حاصل از مدلهای رگرسیونی است .
۳-خطای پیش بینی شاخص پنجاه شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران حاصل از مدل شبکه های عصبی کوچکتر از خطای پیش بینی حاصل از مدلARIMA است.
۴-خطای پیـش بـینی شاخص پنجاه شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران حاصل از مدل شبکه های عصبی کوچکتر از خطای پیش بینی حاصل از مدلهای رگرسیونی است .

قلمرو تحقیق

قلمرو تحقیق از نظر مکانی محدود به سازمان بورس اوراق بهادار تهران واز نظر زمانی در برگیرنده دوره زمانی ۰۸/۰۴/۱۳۷۱ الی ۰۹/۰۳/۱۳۸۶ می باشد . از نظر قلمرو موضوعی ، تحقیق حاضر به بررسی کارایی اطلاعاتی بازار سرمایه ایران در سطح ضعیف می پردازد .

متدولوژی وروش تحقیق

روش انجام تحقیق حاضر،پیمایشی و مقایسه ای از نوع همبستگی می باشد. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای می باشد که از طریق مراجعه به کتب ، مقالات و منابع موجود در کتابخانه های سازمان بورس اوراق بهادار تهران و جستجو درشبکه جهانی اینترنت و همچنین مطالعه وبررسی پایان نامه ها و رساله های کارشناسی ارشد و دکتری ، مطالب مرتبط به موضوع تحقیق گردآوری و استفاده خواهد شد. به کارگیری شبکه های عصبی با بهره گرفتن از نرم افزار NeuroSolutions 5 و آزمونهای همبستگی و مقایسه ای است .
با توجه به فرضیات تحقیق فرایند پیش بینی شاخص از سه روش شبکه های عصبی و روش ARIMA و روش رگرسیون انجام می شود .هر بار که پیش بینی انجام می شود علاوه بر اعداد و ارقام پیش بینی شده خطای پیش بینی نیز محاسبه وارایه می گردد . برای آزمون فرضیه تحقیق از آزمون مقایسه میانگین استفاده خواهد شد که در اینجا متغیر تصادفی ، مجذور میانگین مربعات خطای (RMSE) حاصل از هرکدام از روشها در هر بار تکرار فرایند پیش بینی می باشد . فرایند پیش بینی از طریق مدل شبکه عصبی ( پس از تعیین ساختار مطلوب شبکه ) ۳۰ بار تکرار می گردد که در این صورت درجه آزادی برابر با ۲۹ می شود . با توجه به اینکه درجه آزادی کوچکتر از ۳۰ می باشد برای آزمون فرضیه تحقیق از توزیع t استیودنت استفاده می شود .

مفاهیم واژه های به کار رفته در تحقیق

شاخص : شاخص کمیتی است که به صورت نسبت برای مقایسه بزرگی اندازه های مختلف یک یا چند متغیر به کار می رود وتغییرات نسبی اندازه صفتی را نسبت به یکی از اندازه های همان صفت به نام « اندازه پایه » نشان می دهد .(بت شکن،۱۳۸۲)
شاخص پنجاه شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران : شاخص پنجاه شرکت فعالتر بورس به دو روش میانگین حسابی وزنی و میانگین حسابی ساده و بر پایه ارزش جاری سهام پنجاه شرکت انتخاب شده، محاسبه می شود . شاخص میانگین وزنی از ۰۱/۰۱/۱۳۷۷ وشاخص میانگین ساده از ۰۱/۰۸/۱۳۷۹ محاسبه وعدد مبنای آنها ۱۰۰ در نظر گرفته شده است .(بت شکن،۱۳۸۲)
شبکه های عصبی مصنوعی : یک شبکه مصنوعی ، مجموعه ای از نرون ^[۳]های به هم متصل در لایه های مختلف است که اطلاعاتی را برای یکدیگر ارسال می کنند. شبکه شبیه یک سیستم ورودی ـ خروجی عمل می کند وارزش نرون های ورودی را برای محاسبه ارزش نرون های خروجی مورد استفاده قرارداد می دهد. ( قدیمی ومشیری ،۱۳۸۱)
مدل ARIMA: از بین روش های پیش بین اقتصادی تنها روشی که با بهره گرفتن از داده های گذشته خود متغیر، به پیش بینی می پردازد مدل ARIMA می باشد . در بقیه روشهاهمچون رگرسیون وجود حداقل دو متغیر الزامی است . باکس و جنکینز در کتاب خود با عنوان « تجزیه وتحلیل سریهای زمانی ، پیش بینی و کنترل » روش های ARIMA و VAR را معرفی نمودند که به متدولوژی “باکس ـ جنکینز” معروف شد.(باکس و جنکینز،۱۹۷۰)
مدل رگرسیون:از روش های کمی پیش بینی اقتصادی است. منطق کار در این روش به طور صریح بیان می شود و عملیات ریاضی است . در این روش با بررسی داده های تاریخی فرض می شود که فرایند ایجاد داده ها پایدار و قابل تسری به آینده است( مدرس ،۱۳۸۰).

 

 

ادبیات موضوع تحقیق

 

مقدمه

در فصل اول، موضوع تحقیق، اهمیت و اهداف و محدودیتهای تحقیق وهمچنین مختصری در خصوص روش انجام بیان گردید . در این فصل مبانی نظری وادبیات موضوع به تفصیل تشریح می گردد .
از آنجا که موضوع این پایان نامه پیش بینی شاخص پنجاه شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران می باشد و این پیش بینی با بهره گرفتن از شبکه های عصبی انجام می شود ، لذا این فصل در برگیرنده مطالبی در خصوص بازار مالی ، فرضیه بازار کارا و سطوح مختلف کارایی، مفهوم پیش بینی واهداف و کاربردهای آن و انواع روش های پیش بینی در علوم اقتصادی ، مفهوم بورس وشاخص های سهام می باشد .
سپس در ادامه فصل مفهوم شبکه های عصبی به عنوان شاخه ای از هوش مصنوعی ، انواع آن و کاربردهای این شبکه ها وساختار شبکه به تفصیل تشریح می گردد .
در پایان این فصل نیز به سابقه و پیشینه تحقیق خواهیم پرداخت و تحقیقات انجام شده در زمینه موضوع معرفی و مختصری در خصوص روش آن تحقیق و نتایج آنها ارائه می گردد.

سیستم مالی

یک سیستم مالی پیشرفته متشکل از پنج جزء اساسی است هر چند سیستم های مالی در جریان تغییرات هستند و امکان افزوده شدن اجزای جدید به سیستم دور از واقعیت نخواهد بود .
اجزای اصلی یک سیستم مالی پیشرفته به شرح زیر است :
الف - مشارکت کنندگان که شامل سه گروه استفاده کنندگان نهایی ، واسطه مالی و بازارسازان است .
ب- اوراق بهادار دومین جزء تشکیل دهنده سیستم مالی می باشد. این اوراق به ابزارهای سرمایه گذاری نیز معروف هستند. اوراق بهادار برای دارنده آن، دارایی مالی و برای انتشار دهنده آن بدهی مالی محسوب می شوند این اوراق را می توان بر حسب ویژگیهای که دارند به انواع مختلفی طبقه بندی نمود.
ج- سومین جزء سیستم مالی، بازارهای مالی است که در این بازارها اوراق بهادار معامله می شوند. به عبارت دیگر می توان گفت که در این بازارها اوراق بهادار ایجاد ومعامله می شوند.این بازارها به بازارهای سازمان یافته مشهورند.
د-چهارمین جزء یک نظام مالی برای بازارهای مالی سازمان یافته ترتیب معاملات می باشد که شامل انواع سفارشات که توسط کارگزاران دریافت می شود، انواع حسابهایی که توسط سرمایه گذاران نگهداری می شود وانواع توافق­هایی که سرمایه گذاران برای وام گرفتن و وثیقه گذاشتن سهام انجام می دهند، است.
ه – مقررات، هر نظام مالی نیاز به یکسری مقررات خاص دارد. تمام افرادی که در نظام مالی فعالیت می کنند باید در محیطی که مقررات برآن حاکم است به فعالیت بپردازند .

تعریف بازار

وقتی صحبت از بازار کالایی می شود ، غالبا منظور مکان معینی است که کالا درآن عرضه می شود. گاهی هم غرض از “بازار ” یک کالا، عرضه وتقاضای آن است، اما باید توجه داشت که بعضی بازارها لزوما محل خاصی ندارند. به طور کلی : بازار محل تلاقی خواسته های خریداران وفروشندگان است .
هر چند با توجه به ویژگیهای که بازارها دارند آنها را می توان به انواع مختلفی تقسیم بندی کرد با وجود این، بازارها را می توان به دو گروه عمده طبقه بندی کرد : بازار داراییهای فیزیکی و بازار داراییهای مالی .
بازار داراییهای فیزیکی : که در آن داراییها وکالاهای قابل مشاهده معامله می شوند مانند بازار املاک و مستغلات ، بازار کامپیوتر وبازار ماشین آلات .
بازار داراییهای مالی : که در آنها اوراق بهاداری مانند اوراق خزانه ، اوراق مشارکت وسهام شرکتها و غیره معامله می شوند.
بازارهای مالی به دو نوع بازار پول و بازار سرمایه تقسیم می شوند :
بازار پول : که در آن دارایی های مالی کوتاه مدت مانند اوراق خزانه بانک مرکزی خرید و فروش می گردد. متصدی بازار پول در هر کشور و از جمله در ایران بانکها و در راس آنها بانک مرکزی می باشد.
بازار سرمایه : که در آن داراییهای مالی بلند مدت از قبیل اوراق سهام شرکتها و اوراق مشارکت معامله می گردد. این بازار نیز به دو بازار رسمی و غیررسمی (یعنی بازار خارج از بورس) تقسیم می شود . متصدی بازار سرمایه رسمی در ایران سازمان بورس اوراق بهادار تهران است .

کارایی بازار

یکی از مباحث مهم در زمینه سرمایه گذاری ، کارایی بازار سرمایه می باشد . مقصود از کارایی بازار سرمایه عبارتست از این موضوع که اطلاعات جدید بطور گسترده و سریع و ارزان در دسترس عموم قرار گیرد به طوریکه سریعاً در قیمت بازار تاثیر گذاشته وتغییراتی را در قیمت اوراق بهادار ایجاد کند . به عبارت دیگر در یک بازار کارا قیمت اوراق بهادار در هر لحظه از زمان باید انعکاسی از همه اطلاعات در دسترس باشد : یعنی بازاری کاراست که اطلاعات را به سرعت دریافت کرده ، پردازش کند و اثر آنها را در قیمت ها منعکس نماید. بنابراین در چنین بازاری دسترسی به اطلاعات و در نتیجه تغییرات قیمت ها ، تصادفی می باشد. قبل از بحث در خصوص کارایی بازار سرمایه بهتر است ابتدا ویژگیهای یک بازار کارای سرمایه را بیان نماییم .
ابتدا این نکته را یادآوری می نماییم که علم مدیریت مالی و مباحث مربوط به بازارهای پول و سرمایه از جمله زیر شاخه های علم اقتصاد هستند و هنگامیکه مطالبی در این خصوص ارائه می شود باید به این فرض اساسی (که در علم اقتصاد پذیرفته شده است) توجه نمود که افراد منطقی فکرمی کند و در به حداکثر رساندن سود خود به طور عقلایی عمل می کنند. حال با عنایت به پیش فرض فوق ، ویژگیهای بازار سرمایه عبارتند از :
الف ـ شرایط بازار رقابتی در آن وجود داشته باشد یعنی تعداد خریداران وفروشندگان زیاد باشند .
ب ـ هیچگونه محدودیتی برای ورود وخروج و فعالیت در بازار وجود نداشته باشد .
ج ـ بازار باید بدون اصطکاک باشد یعنی مانعی در جهت انجام معاملات وجود نداشته باشد .

 

 

 

1. 1. خطای ناپایدار

 

 

پس از مدتی خطا ناپدید می­ شود

زیاد گرم شدن سنسور

 

 

جدول ۲-۱:یک طبقه ­بندی رایج از خطاها
به منظور غلبه بر خطا می­توان از روش­هایی بهره برد. به طور کلی برای غلبه کردن بر خطا و حفظ کارایی نرمال سیستم، سه روش الف) اجتناب از خطا^[۳۳]ب) پوشاندن خطا^[۳۴] ج) تحمل­پذیری خطا، وجود دارد. هر تکنیکی که برای جلوگیری از بروز خطا در سیستم، استفاده می­ شود، جزء تکنیک­های اجتناب از خطا می­باشد. پوشاندن خطا یعنی اینکه پس از بروز نقص در سیستم، از تکنیک­هایی استفاده کنیم تا از وقوع خطا جلوگیری شود. تحمل­پذیری خطا یعنی پس از بروز خطا، سیستم قادر به ادامه­ وظایف خود باشد.

شایان ذکر است که هدف نهایی تحمل­پذیری خطا، جلوگیری از رخ دادن خرابی در سیستم است. به منظور دستیابی به تحمل­پذیری خطا می­توان از تکنیک­های مختلفی از جمله پیکربندی مجدد استفاده کرد. معمولاً در پیکربندی مجدد می­توان عناصر خراب را از سیستم حذف کرد و سپس سیستم را به وضعیت کارآمد خود باز گرداند.
فرایندهای تشخیص خطا، تعیین موقعیت خطا، محدودسازی حوزه خطا و برطرف نمودن خطا، چهار تکنیک پیکربندی مجدد می­باشند که طراح باید به آنها دقت کند. تشخیص خطا همان فرایند شناسایی خطاست که قبل از سه فرایند دیگر انجام می­ شود. بعداز شناسایی خطا باید مشخص کرد که خطا در کجا رخ داده است. پس از شناسایی و مکان­ یابی خطا باید آنرا ایزوله کرد یعنی باید از انتشارات اثرات خطا در کل سیستم جلوگیری شود. فرایند برطرف نمودن خطا یعنی پس از پی بردن به علت خطا، عملکرد سیستم به حالت مناسب بازگردانده شود.
به طور مثال فرض کنید که یک خطا در سیستمی که از تحمل­پذیری خطا پشتیبانی می­ کند، رخ داده است. در این صورت می­توان از تکنیک­های پیکربندی مجدد بدین صورت استفاده کرد که تکنیک­های تشخیص خطا، وجود خطا را در سیستم مشخص می­ کنند. در ادامه با بهره گرفتن از روش­های تعیین موقعیت خطا، منبع خطا مشخص می­ شود. سپس یا می­توان خطا را محدود کرد و یا می­توان آنرا رفع کرد. بدین صورت که رفع خطا و پیکربندی مجدد، واحد خراب را حذف می­ کنند و یا آنرا با مؤلفه­ی سالم دیگری تعویض می­ کنند. اگر امکان تعویض مؤلفه­ی خراب نباشد، می­توان با کمک تکنیک­هایی و با کاهش قابل قبول کارایی، سیستم را در حالت فعال نگه داشت.
۲-۳-۳ ابزارهای اتکاپذیری
روش­های دستیابی به یک سیستم اتکاپذیر(ابزارها) به چهار دسته پیش­گیری از اشکال، رفع اشکال، تحمل اشکال و پیش ­بینی اشکال، تقسیم می­شوند.

 

 

• پیش­گیری از اشکال: ابزاری است که برای جلوگیری از وقوع اشکال استفاده می­ شود. که این کار به وسیله­ طراحی کاملاً دقیق و اصولی قابل انجام است. به طور کلی روش­های پیش­گیری از اشکال در مراحل طراحی و توسعه سیستم­ها مورد استفاده قرار می­گیرند.

 

 

 

• رفع اشکال: روش­های رفع اشکال هدفشان کاهش تعداد و اثرات اشکال­هاست.

 

 

 

• تحمل اشکال: روش­های تحمل اشکال، روش­هایی می­باشند که هنگام بروز اشکال­ها، از شکست سیستم جلوگیری می­ کنند، بدین صورت که خطا را تشخیص و بازیابی سیستم را انجام می­ دهند. در فرایند بازیابی، کارهای رسیدگی و اداره کردن خطا و اشکال صورت می­گیرد. که فرایند اداره کردن اشکال از چهار مرحله­ تشخیص اشکال، جداسازی اشکال، پیکربندی مجدد سیستم و آغاز مجدد سیستم، تشکیل شده است.

 

 

در مرحله­ تشخیص اشکال، مکان و علت اشکال مشخص می­ شود، در مرحله­ جداسازی اشکال، از شرکت مؤلفه­ های معیوب در انجام وظایف سیستم، جلوگیری می­ شود. سپس در مرحله­ پیکربندی مجدد سیستم، از مؤلفه­ های افزونه استفاده می­ شود و یا کل وظایف سیستم تنها به مؤلفه­ های سالم، تخصیص می­یابند. در مرحله­ آخر یعنی آغاز مجدد سیستم، پیکربندی جدید سیستم مورد استفاده قرار می­گیرد.

 

 

• پیش ­بینی اشکال: با بهره گرفتن از ارزیابی سیستم می­توان اشکال را پیش ­بینی کرد. به روش­هایی که تعداد فعلی اشکال­ها، نرخ وقوع اشکال­ها در آینده و پیامدهای احتمالی اشکال­ها را تخمین زده و پیش ­بینی می­ کنند، روش­های پیش ­بینی اشکال گفته می­ شود. فرایند پیش ­بینی اشکال، بوسیله­ی ارزیابی سیستم صورت می­گیرد که این ارزیابی به دو طریق کمی و کیفی قابل انجام است.

 

 

در بحث ابزار­های اتکاپذیری ممکن است این سؤال مطرح شود که بهترین ابزار چیست؟ هرچند که می­توان در طراحی و توسعه سیستم از روش­هایی به منظور پیش­گیری از اشکال استفاده کرد، اما همواره این امکان وجود دارد که در سیستم اشکال­هایی رخ دهد. از اینرو ابزار پیش­گیری اشکال، به تنهایی کافی نمی ­باشد و نیاز به ابزار رفع اشکال نیز می­باشد. اما واقعیت امر این است که ابزار رفع اشکال نیز خود شامل کاستی­هایی می­باشد. زیرا این ابزار قادر به یافتن همه اشکال­ها نیست، همچنین ممکن است که در هنگام برطرف کردن یک اشکال، اشکال­های جدیدی تولید شود. به علاوه این امکان وجود دارد که حتی مؤلفه­ های استاندارد سیستم، خود نیز حاوی اشکال­هایی باشند. موارد ذکر شده، نیاز به استفاده از ابزارهای پیش ­بینی اشکال و تحمل اشکال را بیان می­ کنند. پس به عنوان یک نتیجه کلی باید گفت که یک سیستم به هر چهار ابزار اتکاپذیری نیاز دارد.
اما بررسی میزان اتکاپذیری مبحث دیگری است که باید بررسی شود. میزان اتکاپذیری یک سیستم به دو روش کمی و کیفی قابل مشخص شدن است. که در این میان تزریق اشکال^[۳۵]، یکی از متداول­ترین روش­های کمی می­باشد. به فرایند افزودن آگاهانه­ی اشکال به سیستم برای ارزیابی تحمل­پذیری آن، تزریق اشکال گفته می­ شود. به طور کلی روش­های تزریق اشکال به سه روش فیزیکی، نرم­افزاری و شبیه­سازی شده تقسیم می­شوند.

 

 

• تزریق اشکال شبیه­سازی: در این روش اشکال­ها بر روی یک مدل شبیه­سازی شده از سیستم، تزریق می­شوند. از آنجا که این روش معمولاً در فازهای ابتدایی طراحی مورد استفاده قرار می­گیرد، می­توان به میزان زیادی هزینه­ های ساخت سیستم را کاهش داد. زیرا قبل از ساخت نمونه­ اصلی، تحمل­پذیری آن در برابر خطا بررسی می­ شود.

 

 

 

• تزریق اشکال فیزیکی: در این روش، اشکال­ها بر روی یک پیاده­سازی واقعی از سیستم یا یک نمونه­ واقعی از سیستم، تزریق می­شوند. این روش کارایی بالایی دارد زیرا که بجای ارزیابی یک مدل از سیستم، خود سیستم واقعی آزمایش و ارزیابی می­ شود.

 

 

 

• تزریق اشکال نرم­افزاری: در این روش­ها، اشکال­ها با کمک یکسری نرم­افزارها به سیستم فیزیکی تزریق می­شوند.

 

 

۲-۴ رهیافت­های تحمل­پذیری خطا
سه رویکرد عمده برای حل مسئله­ تحمل­پذیری خطا عبارتند از: الف)افزونگی ب)آزمایش و اشکال­زدایی کامل ج)self-healing، [۵۰] که این رویکردها در محاسبات پوشیدنی استفاده شده ­اند.
رویکرد اول برای حل این مسئله، استفاده از افزونگی است. فرایند افزونگی به افزودن یکسری مؤلفه­ ها (سخت­افزار، نرم­افزار، اطلاعات و زمان) به سیستم گفته می­ شود که در حالت عادی این مؤلفه­ ها برای عملکرد سیستم اضافی هستند[۵۱]. افزونگی هزینه­ های فاز تولید محصول را افزایش می­دهد و به علاوه تشخیص خطا، نیاز به آنالیز انسانی دارد.بطور کلی افزونگی به چهار دسته­ی سخت­افزاری، اطلاعاتی، زمانی و نرم­افزاری تقسیم می­ شود [۴۹][۵۱]. در جدول ۲-۲ به شرح این افزونگی­ها پرداخته شده است.

 

 

• افزونگی سخت­افزاری: به فرایند تکرار کردن فیزیکی سخت­افزار به سیستم به منظور تشخیص خطا یا تحمل خطا، گفته می­ شود. واحدهای سخت­افزار اضافه شده مانند یکدیگرند و کار اضافه­تری را انجام نمی­­دهند. این روش رایج­ترین نوع افزونگی است اما اگر در بحث تحمل­پذیری شبکه ­های پوشیدنی در برابر خطا، به ویژگی­های کامپیوترهای پوشیدنی دقت نشود، این روش می ­تواند مناسب نباشد؛ دلیل این امر مصرف انرژی، فضای اشغال شده و هزینه­ قطعات افزونه است[۵۲]. افزونگی سخت­افزاری به سه دسته­ی فعال، غیر فعال و هیبرید تقسیم می­شوند.

 

 

 

• افزونگی سخت­افزاری فعال(پویا): در این روش ابتدا خطا تشخیص داده می­ شود و سرانجام بعد از مکان­ یابی خطا، اقداماتی جهت رفع آن صورت می­گیرد.

 

 

 

• افزونگی سخت­افزاری غیرفعال: در این روش پوشانده شدن خطا نسبت به رفع خطا بیشتر مورد توجه قرار می­گیرد، بگونه­ای که با وجود خطا مقادیر صحیحی در خروجی پدیدار می­ شود.

 

 

 

• افزونگی سخت­افزاری ترکیبی: با ترکیب افزونگی­های فعال و غیرفعال، افزونگی ترکیبی حاصل می­ شود.

 

 

 

• افزونگی اطلاعاتی: به فرایند اضافه کردن اطلاعات اضافی به داده ­های اصلی، افزونگی اطلاعاتی گفته می­ شود. تکنیک­های این روش قادر به تشخیص و گاه رفع خطا نیز می­باشند. معمولاً از این روش برای تحمل خطاهای سخت­افزاری استفاده می­ شود.

 

 

 

• افزونگی زمانی: این روش برای در نظر گرفتن تحمل خطا از زمان اضافه­تری استفاده می­ کند. از این روش برای تحمل خطاهای نرم­افزاری و سخت­افزاری استفاده می­ شود.

 

 

 

• افزونگی نرم­افزاری: به فرایند تکرار قسمتی از برنامه یا تمام برنامه، گفته می­ شود.

 

 

 

 

 

 

 

براساس ارقام جدول، تعداد نشریات از اوایل دهه ۱۳۷۰ تا اواخر دهه ۱۳۸۰ پیوسته سیر صعودی داشته است. در نیمه اول دهه ۱۳۷۰ اگرچه تعداد نشریات افزایش یافت، اما آزادی مطبوعات مطلوب نبود.
“در عرصه مطبوعات طی دوره هشت ساله دولت هاشمی رفسنجانی، توسعه کمی روزنامه، مجله، ماهنامه و فصلنامه مشهود بوده است. می توان گفت در این مورد خاص، سیاست دولت به صراحت، بسط و گسترش این ابزار و حتی المقدور مساعدت نسبت به آن بود. پیگیری قانون مطبوعات، تشکیل هیئت منصفه مطبوعات، جشنواره های مطبوعات و وجود معاونت مطبوعات در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مساعدت های دیگر، نشانه های حرکت مثبت در قبال مطبوعات بوده است. لیکن، مطبوعات آزاد اندیش از لحاظ خط قرمز و مرزبندی ها و فشارها دچار محدودیت های خاص خود بودند.”^[۳۴۲]
از سال ۱۳۷۶ مطبوعات وارد فضای باز سیاسی شدند. در این دوره از یک سو تقاضا برای انتشار روزنامه های جدید افزایش یافت و شمار نشریات بیشتر شد و از سوی دیگر دایرۀ انتقاد مطبوعات وسیع تر گردید.در این دوره علاوه بر گسترش کمی مطبوعات، آزادی بیان نیز توسط دولت به رسمیت شناخته شد اما سایر بخش ها نظیر قوه قضائیه در این رویکرد، با دولت همراه نبودند، نتیجه این رویکرد دوگانه، افزایش تعداد توقیف روزنامه ها و بازداشت برخی مدیران مطبوعات بویژه در سالهای ۱۳۷۷ و ۱۳۷۹ بود. در نیمه دوم دهه ۱۳۸۰ نیز توقیف روزنامه ها همچنان تداوم یافت.

درمجموع در دوره بعد از انقلاب اسلامی از نظر قوانین و مقررات بویژه در قانون اساسی فضای مناسبی برای فعالیت مطبوعاتی فراهم گردید. از نظر تعداد نشریات نیز اگرچه در سالهای دهه ۱۳۶۰ تعداد نشریات کاهش یافت اما از ابتدای دهه ۱۳۷۰ سیر صعودی تعداد نشریات آغاز گردید. با این حال ازنظر نحوه برخورد با مطبوعات، با توجه به تفسیر پذیر بودن قانون مطبوعات، (و همه قوانین، بطور عام) در برخی مقاطع برخوردهای سخت گیرانه ای با مطبوعات صورت گرفته است. توقیف روزنامه ها در مقاطع مختلف از یکسو ناشی از فرهنگ سیاسی کشور و اقدامات قانون گریزانه اصحاب مطبوعات و از سوی دیگر ناشی از سیاست های دولت و قوه قضائیه بوده است. تا جایی که به بخش حاکمیت مربوط است، نفت به عنوان ابزار استقلال دولت از جامعه از طریق مکانیسم هایی که در صفحات پیشین مطرح گردید، در نحوه برخورد دولت با مطبوعات و ایجاد محدودیت رسانه ای موثر بوده است.
نفت و استقلال سیاسی
نفت و اقتصاد نفتی پدیده ای چندبعدی است که هم پیامدهای داخلی دارد و هم پیامدهای بین المللی. در بعد بین الملل، اقتصاد نفتی ایران و جاذبه هایی که این ماده طبیعی برای کشورهای خارجی ایجاد می کند، در روند توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور نقش دارد. به عنوان مثال چنانکه پیش تر گفته شد، اشغال ایران در جنگ جهانی دوم که تحت تأثیر جاذبه های اقتصادی ایران و در راستای حفظ امنیت چاه های نفت برای انگلستان صورت گرفت، روند تولید را در ایران دچار اختلال کرد و باعث بروز قحطی و گرسنگی شد. اما همین اشغال، علاوه بر زیانهای اقتصادی و اجتماعی، پیامدهای سیاسی هم داشته است. ازبین بردن تمامیت ارضی، تضعیف حکومت مرکزی، ایجاد وابستگی سیاسی، تشویق حرکت های گریز از مرکز و استقلال طلبانه و … پیامدهایی است که در هیچ یک از ابعاد اجتماعی و اقتصادی توسعه نمی گنجد و از آنجا که به نظام سیاسی آسیب می رساند، به ناچار باید در چارچوب توسعه و توسعه نیافتگی سیاسی مورد بررسی قرار گیرد.
برخی پیامدهای سیاسی نفت از بعد بین الملل عبارتند از:
ایجاد انگیزه برای دخالت در امور ایران توسط ابرقدرتها و کشیده شدن مناقشات سیاسی و نظامی به حریم مرزهای ایران یکی از پیامدهای منفی نفت خیزبودن ایران است. هرچند درآمدهای نفتی برای اقتصاد ایران به معنی همه چیز است اما در عین حال، وجود نفت موجب تشدید آسیب پذیری ژئوپولیتیکی ایران می شود. ایران با قرارگرفتن در حاشیه جنوبی اتحاد شوروی سابق و دراختیارداشتن سواحل شمالی خلیج فارس که منطقه ای پرمناقشه است، همواره دلیلی برای هراس نسبت به امنیت خود داشته است و نفت نیز این احساس آسیب پذیری را تشدید می کند و به نگرانی نسبت به امنیت و ثبات منطقه ای دامن می زند.^[۳۴۳] نفت یکی از عوامل افزایش قدرت ایران در عرصه بین المللی است و می تواند به عنوان ابزار سیاسی مورد استفاده قرار گیرد اما از سوی دیگر مهمترین بهانه برای دخالت در امور ایران نیز به حساب می آید.
در برخی مقاطع، نفت عامل حمایت بیگانگان از گرایش های گریز از مرکز بوده و یکپارچگی ایران را تهدید کرده است. جنبش های استقلال طلبانه آذربایجان و کردستان که خواهان خودمختاری و ازبین بردن یکپارچگی و تمامیت ارضی ایران بودند با حمایت شوروی و به دنبال مخالفت ایران با واگذاری امتیاز نفت شمال به این کشور، شکل گرفتند. ارتش شوروی به حمایت از این گروه ها پرداخت و مانع سرکوب آنها توسط ارتش ایران گردید. این ارتش که حامی گروه های استقلال طلب بود، در راستای اهداف متفقین در جنگ جهانی دوم وارد ایران شده بود ( چنانکه اشاره شد یکی از اهداف متفقین دستیابی به منابع نفت و حفظ امنیت چاه های نفت انگلستان در جنوب ایران بود.)
از سوی دیگر شرکت نفت ایران و انگلستان درطول سال های فعالیت در ایران یکی از قطب های قدرت به شمار می رفت و در برخی امور کشور دخالت می کرد. آبراهامیان در این زمینه می گوید: این شرکت نفتی رابطۀ بسیار نزدیکی با مقامات دولتی ایران داشته است و این گونه عنوان می شده که این همکاری های نزدیک به منظور برطرف ساختن “احتیاجات اصلی و پیشبرد صنعت نفت کشور” انجام می گیرد. اما از نظر تهران آن قسمت از کشور (مناطق نفوذ شرکت نفت)، جزو اختیارات دولت نبوده و همیشه افرادی بودند که با انگلستان همکاری می کردند.^[۳۴۴]
دولت ملی مصدق که تشکیل آن نشانه توسعه سیاسی بود بواسطه معادلات نفت و تحریم نفتی انگلستان نتوانست برنامه های خود را اجرا کند. براساس اظهارنظر برخی پژوهشگران، انگیزه اصلی مصدق برقراری دموکراسی بود یعنی نفت به عنوان یک ابزار اقتصادی در خدمت هدف سیاسی قرار گرفته بود. در دولت مصدق نقش شاه به نقش سلطان، یعنی آن چیزی که انقلاب مشروطه می خواست، تبدیل شده بود. مصدق به درجه ای از استقلال از دربار رسیده بود که توانست خواهر شاه را از کشور تبعید کند. اما همین دولت که قدرت دیکتاتور را از او گرفته ، به احزاب آزادی فعالیت داده و دست اصحاب مطبوعات را در انتقاد از دولت باز گذاشته بود، ابتدا بخاطر معادلات نفتی و آسیب پذیری اقتصاد ایران در برابر تحریم این ماده طبیعی، تضعیف گردید و پس از آن، با انگیزه دستیابی مجدد ابرقدرت ها به نفت ایران، در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ سرنگون شد.
درمورد انگیزه های آمریکا و انگلستان در ماجرای کودتای ۲۸ مرداد نظرات مختلفی مطرح شده است، ازجمله اینکه آمریکا و انگلیس برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم به ایران به سرنگونی مصدق پرداخته اند. اما آن دسته از محققان که نفت را عامل دخالت ابرقدرتها در سرنگونی مصدق دانسته اند از استدلال قوی تری استفاده کرده اند. یرواند آبراهامیان معتقد است: علت اصلی شکل گیری کودتای ۱۹۵۳ نفت بود و دخالت آمریکا در این کودتا هم به خاطر یک سری منافع نفتی صورت گرفت. شرکت های نفتی آمریکا از همان ابتدا می دانستند که جنبش ملی شدن نفت به نتیجه خواهد رسید و متوجه این موضوع بودند که درصورت موفقیت این حرکت، تنها منافع نفتی انگلستان در ایران و کویت نیست که متحمل خسارت می شود بلکه منافع نفتی آمریکا در عربستان سعودی، اندونزی، آمریکای لاتین و دیگر نقاط نیز به خطر می افتد.^[۳۴۵]
موضع متفاوت آمریکا در قبال ملی شدن صنعت نفت در مراحل آغازین، میانی و پایانی نهضت نیز در همین راستا قابل توجیه است. هنگامی که افزایش قدرت مصدق منافع شرکت های نفتی غرب را به خطر انداخت مواضع آنها از حمایت و بی طرفی به سمت مخالفت و سرنگونی چرخش کرد. بنا براین نفت در دوره پهلوی ،یکی از عوامل نقض استقلال و تهدید تمامیت ارضی کشور بود.
فصل ششم
فصـل شـشم
نفت و توسعۀ اجتماعی - فرهنگی
نفت و توسعه اجتماعی- فرهنگی
شهرنشینی و مهاجرت
دولت در امر آموزش، تحولات آموزشی را تابع سیاست دولت و درآمدهای آن (که از ۱۳۳۰ به بعد عمدتاً ناشی از فروش نفت بود) کرد. از ابتدای قرن ۱۴ شمسی، گسترش آموزش رسمی آغاز شد اما سرعت آن نسبت به دوره
۱۳۳۸ و بیش از ۷/۱ میلیون نفر در سال ۱۳۳۹ رسید. تعداد آموزشگاه‌ها نیز در سال ۱۳۳۸، ۳۰۶/۱۰ باب بود و در سال بعد به ۱۱۳۴۴ باب افزایش یافت.^[۳۴۶] در دهه ۱۳۴۰ روند گسترش آموزش و پرورش تسریع گردید و تعداد مدارس از سال تحصیلی ۴۲-۱۳۴۱ تا سال تحصیلی ۴۶-۱۳۴۵ حدود ۷۵ درصد رشد کرد، تعداد دانش‌آموزان نیز با رشد ۵۸درصدی از حدود ۲میلیون نفر در سال تحصیلی ۴۲-۱۳۴۱ به ۴/۳ میلیون در سال تحصیلی ۴۶-۱۳۴۵ رسید.
جدول شماره ۲۰- تعداد مدارس و دانش‌آموزان کشور در دهه ۱۳۴۰^[۳۴۷]

 

 

شاخص‌ها

 

سال تحصیلی ۴۲-۱۳۴۱

 

سال تحصیلی ۴۳-۱۳۴۲

 

سال تحصیلی ۴۴-۱۳۴۳

 

سال تحصیلی ۴۵-۱۳۴۴

 

سال تحصیلی ۴۶-۱۳۴۵

 

 

 

تعداد دبستان

 

۱۲۴۵۱

 

۱۳۳۰۲

 

۱۵۶۵۷

 

۱۵۱۳۵

 

۱۴۷۴۰

 

 

 

تعداد دبیرستان

یکی از حقوقدانان فرانسوی تعریفی مشابه دارند به این مضمون که: باید اوّل یک محکومیت قطعی با حاکمیت قضیه قضاوت شده به عنوان عنصر اوّل تکرار وجود داشته باشد؛ و سپس باید جرم دوم، که عنصر تکرار خواهد شد، در بعضی شرایط واقع شود، که قسمتی از آن مربوط به نوع جرم و قسمت دیگر مربوط به فاصله‌ای است که میان این دو عنصر وجود دارد و این شرایط برحسب اینکه عنصر اول و دوم، مجازاتها و جرایم، جنایی و یا جنحه‌ای باشند فرق دارد. ^[۲۷۴]
تشدید مجازات تکرار جرم بدین شکل توجیه شده است که شخصی که یک بار محکومیت پیدا می کند باید از عمل خود تنبّه حاصل کند و از بزه کاری مجدّد خودداری نماید. از این نظر مرتکب تکرار جرم دارای مسئولیت جزایی بیشتر شناخته می‌شود و به هنگام جرم دوم و جرایم بعدی مشمول مجازات‌های سنگین تر قرار می‌گیرد. ^[۲۷۵]
گاروفالو در مورد این موضوع که چرا کسانی که به زندان میروند پس از خروج از زندان دوباره دچار تکرار جرم می‌شوند، می‌گوید: این بدان خاطر است که زندان در تأمین بعضی از هدفهایی که برای نظام جزایی قائل هستیم، یعنی اصلاح حال مجرم و تربیت مجدّد او برای ورود به اجتماع غیر بزهکار، با شکست مواجه بوده است و تقصیر این شکست را نباید با اجرای مجازات سنگینتر به گردن مرتکب تکرار جرم قرار داد.^[۲۷۶]

برای تحقّق تکرار جرم به شرایطی نیاز است که در مادّه ۴۸ ق. م. ا. به آنها اشاره شده است، مادّه ۴۸ بیان می دارد «هر کس به موجب حکم دادگاه به مجازات تعزیری و یا بازدارنده محکوم شود، چنانچه بعد از اجرای حکم مجدداً مرتکب جرم قابل تعزیر گردد دادگاه می‌تواند در صورت لزوم مجازات تعزیری یا بازدارنده را تشدید نماید در این مادّه به دو رکن اساسی محکومیت پیشین و محکومیت مجدّد اشاره شده است که می‌توان برای هر یک اوصاف و قیودی به شرح زیر برشمرد:
نخست – تحقّق تکرار جرم منوط به این است که محکومیت سابق قطعی شده باشد به این معنی که حکم محکومیت اعتبار امر مختومه را پیدا کرده و لازم الاجرا گردیده باشد.
دوّم – حکم محکومیت کیفری از دادگاه های ایران صادر شده باشد.
سوّم – قواعد مربوط به تکرار جرم نسبت به احکام صادر از دادگاه درباره‌ی اطفال بزهکار مجری نیست.^[۲۷۷]
چهارم – حکم محکومیت پیشین باید، ماهیتاً تعزیری یا باز دارنده باشد بنابراین پیشینه محکومیت به مجازاتهایی همچون حدود و قصاص در تشدید مجازات جدید موثر نیست.
پنجم – باید حکم محکومیت کیفری به اجرا در آمده باشد. بنابراین به نظر یکی از حقوقدانان فرق است بین اجرا و اتمام حکم محکومیت کیفری، بدون شک اگر بنا به دلایلی مانند یکی از عذر های معاف کننده، محکومیت کیفری به اجرا در نیاید، سابقه‌ی محکومیت قطعی به تنهایی در تکرار جرم کفایت نمیکند. ولی اگر پس از اجرای حکم و در انتهای آن بزهکار مرتکب جرم جدیدی گردد مشمول قاعده تکرار قرار خواهد گرفت. ^[۲۷۸]
ششم – اگر موجباتی مانند عفو عمومی و یا نسخ قانون اساساً محکومیت نخستین را محو و یا آثار آن را بزداید چون دیگر محکومیتی وجود ندارد و یا هیچ گونه اثر کیفری بر آن مترتّب نیست ( بند یک مادّه ۱۱ قانون مجازات اسلامی ) قواعد تکرار شامل جرم مجدّد نخواهد شد.
برای دومین رکن تکرار جرم یعنی محکومیت مجدد شرط دیگری جز تعزیری بودن جرم اخیر نمیتوان شناخت.^[۲۷۹]
در ادامه باید اشاره کرد همانطوری که در بحث تعدّد جرم متذکّر شدیم از آنجایی که تبصره (۱) مادّه ۶۷۵ و تبصره (۱) مادّه ۶۸۷ در طبقه بندی حدود قرار میگیرد نمی‌توان تکرار جرم را اعمال کرد و اگر بتوان بر مرتکب مادّه ۶۸۳ عنوان محارب را قرار دهیم یعنی عناصر محاربه در مجرم وجود داشته باشد دیگر اعمال تکرار جرم بر اساس تعزیرات را نمی‌توان اجرا کرد.
مجازات تکرار جرم: مادّه ۴۸ ق. م. ا. مجازات کسی را که مرتکب تکرار جرم شده است اینگونه بیان می‌دارد که دادگاه می‌تواند در صورت لزوم مجازات تعزیری یا بازدارنده را تشدید نماید.
در پایان این بحث توضیحی مختصر نیز درباره تبصره ی مادّه ۴۸ ضروری است، مطابق تبصره‌ی مذکور:«هر گاه حین صدور حکم محکومیت‌های سابق مجرم معلوم نباشد و بعداً معلوم شود دادستان مراتب را به دادگاه صادر کننده حکم اعلام می‌کند در این صورت اگر دادگاه محکومیت‌های سابق را محرز دانست میتواند طبق مقرّرات این ماده اقدام نماید.»
جمله « اگر دادگاه محکومیت های سابق را محرز دانست » به عقیده ی یکی از نویسندگان کتب حقوقی قابل تأمّل است زیرا شرط اعمال قواعد تکرار جرم محکومیت قطعی سابق است. دادگاه مجاز نیست چنانچه بررسی مجدّد موافق با آن نبود از اعمال قواعد تکرار جرم اعراض کند چه، حکم قطعی اعتبار امر مختومه را پیدا کرده است.^[۲۸۰]
بند دوّم : کیفیات خاص تشدید مجازات
در بعضی جرائم خاص قانون گذار وجود عوامل و شرایطی را باعث تشدید مجازات شناخته است در این موارد جرم ارتکابی مستلزم خطر بیشتر و جدّی‌تر برای جامعه است، یا به صورتی عمیق‌تر و بارزتر وجدان اجتماع را جریحه‌دار می‌کند.^[۲۸۱]
الف : کیفیات شخصی تشدید مجازات
این کیفیات از این جهت شخصی نامیده می‌شود که به اوصاف و صفات بزهکار اعم از مباشر و معاون و شرکاء جرم بستگی پیدا می‌کند کیفیات مذکور مجرمیت کسی را تشدید می کند که واجد این وصف یا صفت باشد.^[۲۸۲]

 

1. 1. مفهوم و آثار کیفیات شخصی تشدید مجازات

 

کیفیات مشدّده شخصی کیفیاتی هستند که در شخص مرتکب جرم وجود دارد و همین امر ، باعث تشدید مجازات او می‌گردد .^[۲۸۳]این کیفیات از این جهت شخصی نامیده می‌شود که به اوصاف و صفات بزهکار اعم از مباشر و معاون و شرکاء جرم بستگی پیدا می‌کند کیفیات مذکور مجرمیت کسی را تشدید می کند که واجد این وصف یا صفت باشد.^[۲۸۴]
بطور مثال در بعضی موارد کیفیت مشدّده اختصاصی مربوط به وصف مرتکب عمل مجرمانه و موقعیت او نسبت به شخص مجنی علیه می باشد‌. مثلاً در ماده ۵۳۲ قانون مجازات اسلامی آمده است : «هریک ازکارمندان و مسئولان که در اجرای وظیفه خود در احکام و تقریرات و نوشته‌ها و اسناد و سجّلات و دفاتر و غیر آنها از نوشته ها و اوراق رسمی تزویر کند اعم از اینکه امضا یا مهری را ساخته یا امضا یا مهر یا خطوط را تحریف کرده یا کلمه‌ای الحاق کند، یا اسامی اشخاص را تغییر دهد علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران خسارت وارده به حبس ازیک تا پنج سال یا به پرداخت شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»
اهمیّت جهات عینی و جهات شخصی مجازات بیشتر در مسائل شرکت و معاونت در جرم مصداق پیدا می‌کند چرا که علل عینی تشدید مجازات باعث تشدید مجازات شرکاء و معاونین جرم خواهد شد، در حالی که علل شخصی تشدید مجازات فقط اختصاص به فرد مرتکب معیّنی که دارای این چنین صفات و کیفیات خاصّی است داشته و به شرکاء و معاونین که فاقد این صفات هستند تصرّی پیدا نمی‌کند.^[۲۸۵]

 

1. 1. مصادیق قانونی کیفیات شخصی تشدید مجازات

 

کیفیات مشدّده شخصی مربوط به اوصاف و حالات مجرم و معاون و شرکاء جرم است و وجود همین عامل در مرتکب موجب تشدید مجازات می‌گردد از جمله این علل می‌توان به مواردی چون سمت و مأموریت ‌دولتی،‌ مستی،‌کفر‌،‌حرفه،‌‌‌‌‌احصان، جنسیت، سن و سال اشاره کرد وجود بعضی از این خصوصیات در مرتکب جرم تخریب موجب تشدید مجازات اوست. برای مثال میتوان به این موارد اشاره کرد:
اول) سمت و مأموریت دولتی: داشتن سمت و یا مأموریت دولتی در ارتکاب بسیاری از جرایم از موجبات تشدید است.
مادّه ۵۴۳ قانون مجازات اسلامی مجازات محو کردن یا شکستن مهر و پلمپ که بوسیله افراد عادی ارتکاب یابد حبس از سه ماه تا دو سال تعیین کرده است، در صورتیکه اگر همین عمل، توسط مستحفظ آن واقع شود مجازات مستحفظ حبس از یک سال تا دو سال خواهد بود.
یا براساس مادّه ۵۴۵ ق. م. ا. اگر افرادی مرتکب تخریب یا ربودن و یا برخلاف مقرّرات معدوم کردن بعض یا کل نوشته ها یا اسناد و اوراق یا دفاتر یا مطالبی که در دفاتر ثبت و ضبط دولتی مندرج است و یا در اماکن دولتی محفوظ یا نزد اشخاصی که رسماً مأمور حفظ آنها هستند سپرده شده بشوند به حبس از سه ماه تا شش سال محکوم خواهد شد. در صورتیکه هر یک از این اعمال توسط امانت‌دار یا مستحفظ اموال و اشیاء مذکور انجام شود امانتدار و مستحفظ به سه ماه تا ده سال حبس محکوم خواهد شد.^[۲۸۶]
مادّه (۱) قانون مجازات اخلالگران در صنایع مصوب ۲/۲/۱۳۵۲ مجازات افراد مخرب را حبس جنایی درجه (۱) از ۵ تا ۱۵ سال مقرّر کرده است . مادّه (۵) این قانون مقرّر کرده «هر گاه کارکنان واحدهای مذکور در مادّه یک مرتکب بزه های مندرج دراین قانون شوند به حدّاکثر مجازات مقرّر محکوم خواهد شد.»
دوم) سردستگی دو یا چند نفر در ارتکاب جرم: اگر به طور مثال چند نفر اقدام به تخریب ملکی نماید و در میان این چند نفر شخصی حالت رهبر را داشته باشد، از کیفیات مشدّده در مورد او اعمال میشود.
سوم) مستی: مستی حالتی است که با نوشیدن مسکر ایجاد میشود و شعور و اراده را مختل میکند. در مادّه ۷۱۸ ق.م .ا درباره قتل یا جرح یا صدمات بدنی ناشی از تخلّفات رانندگی آمده است (…هرگاه راننده یا متصددّی وسایل موتوری در موقع وقوع جرم مست بوده باشد…به بیش از دوسوّم حدّاکثر مجازات مذکور محکوم خواهد شد…)^[۲۸۷]
علل و عوامل مشدّده دیگر چون مستی، دین و عقاید مذهبی‌، سن و سال و جنسیت و مانند آن در تشدید جرایم تخریب تأثیر چندانی ندارد امّا در جرایم دیگر موثّر در مقام می‌باشد.^[۲۸۸]
کیفیات عینی تشدید مجازات
گاهی اوقات عواملی که در یک جرم بخصوص وجود دارد باعث می‌شود ارتکاب آن خطر بیشتری را برای جامعه به وجود آورد از این نظر قانونگذار مجازات بیشتری را برای نفس عمل مجرمانه پیش بینی کرده است برای نمونه در بحث سرقت، سرقت در محل سکنی، سرقت همراه با شکستن حرز، سرقت در شب، سرقتی که با همکاری دو نفر یا بیشتر صورت گیرد، سرقتی که همراه با سلاح انجام پذیرد، مشمول مقرّرات تشدید مجازات قرار گرفته است .^[۲۸۹]

 

1. 1. مفهوم وآثار کیفیات عینی تشدید مجازات

 

کیفیات مذکور وقایعی خارجی است که اگر با افعال مادّی جرم مقارن گردد به حدّت و خطرناکی آن می‌افزاید. پس اگر این کیفیات در یک جرم وجود داشته باشد باعث آن خواهد شد که مجازات آن تشدید شود.^[۲۹۰]
در مورد علل تشدید مجازات در قوانین جزائی کنونی باید توجّه داشت که بر عکس کیفیایت مخفّفه که قاضی دادگاه می‌تواند با وجود این کیفیات، در مجازات مرتکب تخفیف قائل شود، تشدید مجازات فقط در صورتی امکان پذیر است که این مجازات از طرف خود قانونگذار پیش بینی شده باشد و دادرس دادگاه نمی‌تواند به میل و اختیار خود و در غیر مواردی که تشدید مجازات از طرف قانون تعیین شده باشد، مجازات جرمی را تشدید نماید، هرچند که جرم ارتکابی زننده و خطرناک باشد.^[۲۹۱]

 

1. 1. مصادیق قانونی کیفیات عینی تشدید مجازات

 

در این عنوان به مصادیق کیفیات عینی تشدید مجازات در جرم تخریب خواهیم پرداخت که به علّت اینکه موجب شده‌اند جرم تخریب با حدّت و خطرناکی بیشتری همراه باشد موجب تشدید مجازات شده است.حال به بررسی این عوامل درجرم تخریب خواهیم پرداخت:
تعدّد مجرم با سبق تصمیم: مقصود اقدام مجرمانه‌ی دو یا چند تن با توطئه قبلی است مثال: تعدّد مرتکبین هم می‌تواند یکی از علل تشدید کننده مجازات باشد زیرا همین تعدّد و دسته جمعی بودن مجرمین، ایجاد خوف و ترس بیشتری در مجنی علیه کرده و قدرت دفاعی او را در مقابل آنان ضعیف تر می نماید و از طرفی برای مرتکبین جسارت و تجرّی بیشتری بوجود می آورد.

شکل ۱-۱ ساختار پژوهش ۲۱
شکل ۲-۱ مجازی سازی شبکه ارتباطی محیط کاری ۴۱
شکل ۳-۱ روش‌شناسی پژوهش ۸۷
شکل ۳-۲ مدل مفهومی پژوهش ۸۹
فهرست نمودارها
نمودار ۴-۱ توزیع کارکنان بر حسب جنسیت ۱۱۰
نمودار ۴-۲ توزیع کارکنان بر حسب مقام ۱۱۱
نمودار ۴-۳ توزیع کارکنان بر حسب سابقه کاری ۱۱۲
نمودار ۴-۴ توزیع کارکنان بر حسب تجربه کامپیوتری ۱۱۳
نمودار ۴-۴ توزیع کارکنان را بر حسب جنسیت ۱۲۴
نمودار ۴-۵ توزیع کارکنان را بر حسب رشته تحصیلی ۱۲۵
فصل اول- کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
تغییرات سریع از ویژگی‌های مهم محیط کسب‌و‌کار کنونی می‌باشد. بنگاه‌های صنعتی و خدماتی با محیط رقابتی که پیچیدگی، پویایی و غیر قابل‌ پیش‌بینی بودن از ویژگی‌های اصلی آن است در تعامل هستند )نیک‌سیر، ۱۳۷۱). تغییراتی همچون افزایش رقابت جهانی، تأثیر فناوری اطلاعات، طراحی مجدد فرایندهای کسب‌و‌کاری و توسعه بخش‌های خدماتی بر دنیای کار تاثیر می‌گذارند (Frese, 2000). سازمان‌ها همچنان به سرمایه‌گذاری‌های عظیم برای ایجاد زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور تسهیل روابط کارکنان و در نتیجه افزایش عملکرد شغلی کارکنان ادامه می‌دهند ((Guartner, 2008. شبکه‌های اجتماعی مجازی به عنوان یکی از جدیدترین فناوری‌های ارتباطی هستند که به کاربران در حفظ روابط اجتماعی موجود، پیدا کردن دوستان جدید، تغییر و تکامل سایت‌ها و شریک و سهیم شدن در تجربه‌های یکدیگر کمک می‌کنند و زمینه عضویت، فعالیت و مشارکت هدفمند کاربران را فراهم می‌کنند (Massari, 2010). توسعه‌های اخیر فناوری اطلاعات و سرویس‌های وب منجر به توسعه و گسترش شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات شده است. از ویژگی‌های مهم شبکه‌های اجتماعی، تعامل بین کاربران است. کاربران شبکه‌های اجتماعی نه تنها اطلاعات شخصی خود (Foster et.al‚ ۲۰۱۰) را به اشتراک می‌گذارند، بلکه از وب‌سایت‌های اجتماعی به منظور جستجوی محصولات یا اشتراک‌گذاری توصیه‌ها و تجربیات با دوستان خود و سایر کاربران استفاده می‌نمایند (Tripp & Gregoire‚ ۲۰۱۱).

در این پژوهش، از یک دیدگاه نظری به نام شبکه‌های اجتماعی برای توضیح عملکرد شغلی استفاده می‌شود. شبکه اجتماعی عمدتا با یک دید ساختاری عملکرد شغلی را توضیح می‌دهد و بحث می‌کند که ارتباطات شبکه‌ای کارمند نقش مهمی در دسترسی موثر به منابع مهم ایفا می‌کنند که به عنوان مکانیزم‌های کلیدی مشارکتی به طور مثبت بر عملکرد شغلی تاثیر می‌گذارند. این پژوهش با تمایز میان شبکه‌های ارتباطی آنلاین و آفلاین کارکنان، فناوری را در نظریه شبکه اجتماعی جای داده تا عملکرد شغلی کارکنان را درک کند. ارتباطات شبکه‌ای مانند ارتباطات مستقیم و غیرمستقیم در هر دو شبکه ارتباطی محیط کاری آنلاین و آفلاین در نظر گرفته می‌شوند که به چهار نوع ارتباط متمایز منتهی می‌شود. در این فصل ابتدا موضوع پژوهش و اهمیت آن از نظر پژوهش و کاربرد بیان می‌شود و ادبیات پژوهش به طور مختصر مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس اهداف، سوالات و فرضیه‌های پژوهش بیان شده و در نهایت مفاهیم و واژگان کلیدی تعریف شده و ساختار پژوهش بیان می‌شود.
۱-۲ بیان موضوع
میزان موفقیت سازمان‌ها در رسیدن به اهدافشان با عملکرد شغلی کارکنان رابطه مستقیم دارد، به همین جهت عملکرد شغلی کارکنان از اهمیت بالایی در سازمان برخوردار می‌باشد. سازمان‌ها به دنبال کارکنانی هستند که بتوانند در مشاغل خویش به خوبی عمل کنند. عملکرد خوب، بهره‌وری سازمان را ارتقاء می‌بخشد و ارتقاء بهره‌وری، منجر به بهبود اقتصاد ملی جامعه می‌شود (Wright, 2004). بررسی‌های اولیه ارتباط مثبت بین سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و عملکرد شغلی را نشان می‌دهند، اخیرا محققان بینش بهتر و وسیع‌تری را درمورد چگونگی و چرایی اثر فناوری اطلاعات بر عملکرد شغلی سازمان‌ها به کارگرفته و دریافته‌اند که این اثر به یک موضوع بدیهی برای بهبود عملکرد شغلی تبدیل شده است. تریلیون‌ها دلار صرف خدمات ICT به عنوان منبع عظیم انگیزش برای تحقیقاتی می‌شود که به دنبال درک سیستم‌های اطلاعاتی هستند (Zhang &Venkatesh, 2013). وجود ارتباطات موثر و صحیح، همواره یکی از عوامل مهم موفقیت در سازمان بوده است. بدون وجود یک سیستم ارتباطی موثر مدیران و کارکنان قادر نخواهند بود وظایف خود را به درستی انجام دهند و اداره سازمان دشوار خواهد بود. توسعه ارتباطات الکترونیکی و ماهواره‌ای در طرز تفکر، نحوه انجام کارها، شیوه مذاکره و به طورکلی شیوه زندگی، نسبت به گذشته تغییرات زیادی را ایجاد کرده است که این تغییرات همچنان ادامه دارند. رشد سیستم‌های اطلاعاتی با داده‌های غنی به این معنا است که مدیران دیگر در حیرت و سرگردانی نیستند بلکه آنلاین و همیشه نزدیک هستند و به اطلاعات مهمی که برای تصمیم‌های درست و به موقع نیاز دارند، دسترسی دارند. سطح فناوری درکل و فناوری اطلاعات به طور خاص در حال رشد می‌باشد که باعث شده وضعیت زندگی مردم در سراسر جهان به طور قابل‌توجهی تغییر یابد (Laudon & Laudon, 2012). با فراتر رفتن الگوهای ارتباطی از مرزهای ملی و انتشار پرشتاب اینترنت، ماهواره و فناوری‌های دیجیتالی، ارتباط همزمان میان بخش‌های وسیع‌تری از جهان امکان‌پذیر شده است. نقش عمده رسانه‌ها در شکل‌دهی به افکار عمومی باعث شده که اهمیت رسانه‌ها بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و شبکه‌های اجتماعی به جایگاهی بی بدیل دست یابند. در حال حاضر، شبکه‌های اجتماعی مجازی به یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی در سطح جامعه و جهان تبدیل شده و از شهرت فراوانی برخوردار است (Pempek et.al, 2009). شبکه‌های اجتماعی مجازی، مکان‌هایی هستند که در آن‌ها افراد فرصت می‌یابند خود را معرفی نموده، ویژگی‌های شخصیتی خود را بروز داده و با سایرین ارتباط برقرار کرده و روابط خود را حفظ نمایند (۲۰۰۰ Ellison,). این شبکه‌ها به طور بالقوه، چه در سطح روابط بین فردی و چه در سطح روابط اجتماعی، توانایی ایجاد تغییرات اساسی در زمینه زندگی اجتماعی هر فرد را دارند (Ellison et.al, 2009). همانطور که سازمان‌ها در انجام وظایف خود بیشتر به فناوری اطلاعات و ارتباطات وابسته می‌شوند، باید به طور موثر در فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی نفوذ کرده و از مزایای آن مانند ارتقاء عملکرد شغلی استفاده کنند. سازمان‌ها باید نقش شبکه‌های اجتماعی در به حداکثر رساندن مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات را در نظر بگیرند. زمانی که کارکنان شبکه‌های آفلاین خود را کاهش می‌دهند، ممکن است شبکه‌های آنلاین خود را گسترش دهند، به این دلیل که آنها قادر به حل همه مشکلات خود از طریق ارتباطات رو در رو نیستند. بنابراین، به منظور درک صحیح مزایای فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی، کارکنان نیازمند توسعه هر دو شبکه آنلاین و آفلاین می‌باشند. یکی از چالش‌برانگیزترین جنبه‌های جهانی‌شدن، جنبه فرهنگی آن است. فرهنگ یکی از واژه‌های پیچیده‌ای است که تاکنون در علوم اجتماعی، مورد بررسی بسیاری قرار گرفته است. برقراری ارتباط به زمینه‌های فرهنگی مناسب نیاز دارد که بدون وجود این زمینه‌های فرهنگی، ارتباطی شکل نمی‌گیرد (بشیر، ۱۳۸۷). یکی از جنبه‌های مثبت پدیده جهانی شدن، یکی شدن فرهنگ ملت‌ها می‌باشد که حاصل پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و نفوذ و گسترش شبکه‎های اجتماعی و ماهواره‎ای است. با این وجود توجه اندکی به فرایندهای سطح فردی درگیر در ایجاد و نگهداری فرهنگ سازمانی و چگونگی تاثیرگذاری این فرایندها بر فرهنگ ملتی که سازمان در آن فعالیت می‎کند، انجام شده است (Harris, 1994).
با توجه به نقش حیاتی عملکرد و اهمیت دستیابی به عالی‌ترین سطح آن در سازمان‌ و نقشی که ارتباطات در فرایند عملکرد سازمانی ایفا می‌کند و با توجه به نقش مکمل فرهنگ و ارتباطات و تاثیر فرهنگ بر تمام جنبه‌های سازمانی و نقش استراتژیک آن در انسجام و افول سازمانی، با توجه به نوظهور بودن پدیده شبکه‌های اجتماعی و عدم آشنایی با تمامی آثار این شبکه‌ها و همچنین برخورداری این پدیده از ویژگی سیال بودن و پویایی و لزوم انجام پژوهش‎های بیشتری بر روی سایر جنبه‎های تأثیرگذار این شبکه‎ها، لازم است که همگام با رشد و تکامل فناوریکی و محتوایی شبکه‌های اجتماعی مجازی در ابعاد مختلف، کارکرد آنها به ویژه نقش آنها در ارتباطات اجتماعی و عملکرد افراد مطالعات بیشتری انجام شود. از این رو بررسی تاثیر فناوری و به طور خاص ارتباطات شبکه‌ای حاصل از نظریه شبکه اجتماعی بر عملکرد شغلی کارکنان امری ضروری و حیاتی می‌باشد.
۱-۳ اهمیت موضوع
عملکرد شغلی یکی از عواملی است که در کشورهای توسعه یافته مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. بنابراین، یکی از مهمترین اهدافی که مدیران سازمان‌ها به دنبال آن هستند، ارتقاء عملکرد شغلی کارکنان می‌باشد. از سوی دیگر، فناوری‌های اطلاعاتی تحولات عظیمی در شرکت‌ها و سازمان‌های بازرگانی ایجاد کرده‌اند؛ به گونه‌ای که عملکرد کلی این شرکت‌ها کاملا تحت‌تاثیر میزان کاربرد این فناوری‌ها می‌باشد. اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت تأثیر ﻋﻤﯿقی ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ و رواﺑﻂ انسان‌ها داﺷﺘﻪ‌اند. تحقیقات نشان داده‌اند که بدون ارتباطات صحیح، گردش امور مختل می‌شود. موضوع ارتباطات در سازمان از چنان اهمیتی برخوردار است که می‌توان گفت اولین و مهم‌ترین وظیفه مدیر توسعه سیستم‌های ارتباطاتی در سازمان است. جریان مستمر ابداعات فناوری اطلاعات، از اینترنت تا شبکه‌های بی‌سیم و تلفن دیجیتال، به طور مستمر دنیای کسب‌و‌کار را دستخوش تغییر کرده است. این ابداعات به شرکت‌های کارآفرین و خلاق امکان ایجاد محصولات و خدمات جدید، توسعه مدل‌های کسب‌و‌کاری و تغییر روش‌های انجام کارهای روزمره را می‌دهد (Laudon & Laudon, 2012). در بررسی موسسه کار در سال ۲۰۰۹ در مورد تغییر ارتباطات در محل کار، براساس نظرات ۱٫۲۴۳ کارمند، بیش از ۸۵ درصد پاسخ دهندگان از ایمیل، کامپیوتر، اینترنت و اینترانت سازمان خود استفاده می‌کردند. بعلاوه ۱۳درصد پاسخ‌دهندگان به سایت‌های شبکه اجتماعی مانند فیس‌بوک^[۱] و مای‌اسپیس^[۲]، ۱۳ درصد به بلاگ‌ها^[۳]، ۴ درصد به مینی بلاگ‎هایی همچون توییتر^[۴] و ۳ درصد به فناوری‌های دنیای مجازی مانند سکندلایف^[۵] در محل کار خود دسترسی داشتند (Broughton et.al, 2009). در سال ۲۰۰۹ مطالعه ۲۰۱۳ نفر که به طور تصادفی در انگلستان انتخاب شده بودند، نشان داد که ۷۰ درصد جمعیت از اینترنت استفاده می‌کنند که در مقایسه با سال ۲۰۰۳، حدود ۵۹ درصد افزایش داشته است. در میان کاربران اینترنت ۶۱ درصد در محل کار خود از اینترنت استفاده می‌کنند و به طور میانگین، ۷ ساعت از وقت خود در هفته را، در محل کار خود آنلاین هستند .(Helsper et.al, 2009) طبق آمار ارائه شده توسط پرایس (۲۰۱۰)، نزدیک به ۶۱ درصد از کاربران وب در سراسر دنیا روزانه به شبکه اجتماعی مراجعه می‌کنند. ۴۹ درصد کاربران اینترنت از شبکه‎های اجتماعی استفاده می‌کنند که نسبت به سال ۲۰۰۷ افزایش ۱۷درصدی داشته استet.al, 2009) (Helsper. ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و آمار بالایی در استفاده از شبکه‌های اجتماعی دارد. در ایران از شبکه‌های اجتماعی بیشتر برای نوشتن و به اشتراک گذاشتن زندگی شخصی استفاده می‌شود و فعالیت‌های اقتصادی نقش کمرنگ‌تری میان کاربران فارسی زبان دارد. میزان عضویت ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر از افزایش قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است، به طوری که در برخی منابع گزارش شده است که در سال ۲۰۱۰ در حدود ۳/۰% جمعیت ایران (برابر با۲۵۰،۰۰۰ نفر) صرفاً در شبکه اجتماعی فیس‌بوک عضو بوده‌اند (Chen & Sali, 2010). امروزه در آمریکا و سایر اقتصادهای جهانی کسب‌و‌کار به شکل مرسوم وجود ندارد. در سال ۲۰۱۰ بنگا‌ه‌های آمریکایی تقریبا بیش از $ ۵۶۲ بیلیون در زمینه سخت‌افزار سیتم‌های اطلاعاتی، نرم‌افزار و تجهیزات مخابراتی هزینه کردند. به‌علاوه، $۸۰۰ بیلیون دیگر صرف خدمات و مشاوره‌های تجاری شده که بیشتر آن مربوط به طراحی‌مجدد عملکرد تجاری شرکت‌ها به منظور بهره‌گیری از فناوری‌های جدید بوده است (Laudon & Laudon, 2012). خوانندگان روزنامه در حال کاهش هستند، بیش از هفتاد و هشت میلیون نفر اخبار را به صورت آنلاین می‌خوانند، شصت میلیون پایگاه داده آنلاین وجود دارد، سی و نه میلیون نفر به صورت آنلاین ویدئو تماشا می‌کنند و شصت و شش میلیون نفر خواننده وبلاگ وجود دارد (Laudon & Laudon, 2012). حضور اینترنت در سیستم ارتباطات بین‌المللی هزینه‌های عملکرد و تراکنش‌های جهانی را کاهش داده است. در حال حاضر، مشتریان می‌توانند از بازارهای جهانی خرید کرده، از اطلاعات مربوط کالاها به صورت شبانه‌روزی مطلع شوند. شرکت‌های تولیدکننده کالاها و خدمات می‌توانند با یافتن تامین‌کنندگان با هزینه‌های کمتر، هزینه‌های خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. از سال ۲۰۰۹، تعداد تلفن‌های تلفن همراه بی‌سیم افزایش قابل‎توجهی داشته‌اند (Laudon & Laudon, 2012). بررسی‌های اولیه پیشرفت چشمگیری در درک ویژگی‌های رسانه‌های ارتباطی متفاوت و چگونگی ارتباط آنها با اثربخشی ارتباطی تحت شرایط کاری متفاوت داشته‌اند (Dennis et.al, 2008). با این وجود، هنوز تحقیقات مرتبط با تاثیرات عمده فناوری بر شغل کارمند به‌ویژه عملکرد شغلی محدود هستند (Rai et.al, 2003).
این پژوهش بر یک دیدگاه نظری به نام شبکه‌های اجتماعی تاکید می‌کند که عملکرد شغلی را توضیح می‌دهد. کاربرد نظریه شبکه اجتماعی به درک بهتر تاثیر فناوری بر عملکرد شغلی کمک می‌کند. کارکنان با ارتباطات شبکه‌ای بیشتر می‌توانند از سیستم‌های اطلاعاتی و ارتباطی برای ارتقای عملکرد شغلی خود استفاده کنند (Borgatti, 2005). اگر سازمان‌ها به کارکنان خود آموزش دهند که در مورد ساختار شبکه خود فکر کنند، آن‌ها به احتمال زیاد ساختار شبکه خود را به گونه‌ای تغییر خواهند داد که به آن‌ها در دستیابی به منابع کمک کند. درک مکانیزم‌های مختلف چهار نوع شبکه ارتباطی، به سازمان‌ها کمک خواهد کرد که به کارکنان خود آموزش دهند تا استراتژی‌های موثرتری را برای ارتقاء عملکرد شغلی خود توسعه دهند. ساختار شبکه‌ای موثر به افراد در دستیابی به منابع مفید کمک می‌کند و آنها می‎توانند این منابع را به صورت بلادرنگ دریافت‌کنند. این موارد می‌توانند در عملکرد شغلی افراد موثر باشند. بررسی‌های اولیه نارسایی‌هایی را در ارتباط با روابط آنلاین و اهمیت ملاقات‌های رو در رو، در عملکرد موثر کارکنان مجازی نشان می‌دهند. این پژوهش بینش وسیع‌تری از منظر شبکه اجتماعی برای کمک به کارکنان فراهم می‌کند. با تمایز بین شبکه‌های آنلاین و آفلاین و همچنین روابط مستقیم و غیرمستقیم، پژوهش به پیشبرد تحقیقات شبکه اجتماعی کمک می‌کند. اگرچه مزایای شبکه فردی در مطالعات اولیه بررسی شده است، بیشتر این مطالعات بر عملکرد وظیفه‌ای )مانند:Hong et.al, 2004 )، یا رضایت شغلی فرد )مانند: Joshi & Rai, 2000) متمرکز هستند. این پژوهش تاثیرات فناوری را بر عملکرد شغلی بررسی می‌کند، بنابراین، درک افراد را از موفقیت سیستم اطلاعاتی توسعه می‌دهد و به تحقیقات سیستم اطلاعاتی کمک کرده و به پیکره دانش مرتبط با موفقیت سیستم اطلاعاتی می‌افزاید (DeLone & McLean, 2003). به‌علاوه، این پژوهش تحقیقات شبکه اجتماعی را با ایجاد بینش‌هایی از نظریه تکامل تقویت می‌کند و درک بهتر و جزئی‌تری از ارتباطات در شبکه‌های ارتباطی و اثرات مستقل و وابسته آن‌ها بر عملکرد شغلی را توسعه می‌دهد. اگرچه بررسی‌های اولیه ارتباط میان میزان اتصال افراد به دیگران در شبکه و عملکرد شغلی را کشف کرده‌اند، اما آن‌ها تمایزی میان انواع مختلف رسانه‌ها و همچنین انواع شبکه‌های ارتباطی (آنلاین و آفلاین) قائل نشده‌اند. ایده تمایز میان ارتباطات مستقیم و غیرمستقیم و نیز شبکه‌های آنلاین و آفلاین می‌تواند به درک بهتری از دیگر رفتارهای مهم سازمانی مانند: رضایت شغلی کارکنان، تعهد سازمانی، تسهیم دانش و اجتماعی‌کردن کارکنان منتهی شود. بنابراین،، با فراهم کردن دید دقیق‌تری از نقش شبکه‌های اجتماعی در توضیح عملکرد شغلی به تحقیقات رفتارسازمانی کمک می‌کند. زمانی‌که سازمان‌ها از چگونگی تاثیر فناوری اطلاعات بر عملکرد شغلی خود آگاه می‌شوند، به احتمال زیاد استراتژی‌های بهتری را برای سرمایه‌گذاری و کابرد فناوری اطلاعات توسعه می‌دهند. به طور کلی واضح است که هیچ یک از تحقیقات IS و تحقیقات مدیریتی، به نقش فناوری در تاثیر بر عملکرد کارکنان توجه زیادی نکرده‌اند. بنابراین، پژوهشی که بر توضیح عملکرد شغلی تاکید کند، ارزش بررسی خواهد داشت.
۱-۴ مروری بر ادبیات پژوهش
۱-۴-۱ توانمند‌سازی شغلی کارکنان
توانمندسازی و عملکرد شغلی دو متغیر سازمانی هستند که بر اثربخشی و موفقیت سازمان تاثیر می‌گذارند. توانمندسازی، فرایند قدرت بخشیدن به افراد است. در این فرایند به افراد کمک می‎شود تا حس اعتماد به نفس خویش را بهبود بخشند و بر احساس ناتوانی و درماندگی غلبه کنند و این به معنای بسیج انگیزه‎های درونی افراد است. توانمندسازی به این معنی است که افراد تشویق شوند تا نقش فعال‌تری در کار خود ایفا نمایند و تا آنجا پیش روند که مسئولیت بهبود فعالیت خود را به عهده گیرند و بدون مراجعه به مسوولان بالاتر بتوانند تصمیماتی کلیدی اتخاذ نمایند (عبدالهی و نوه، ۱۳۸۵).
کانگر^[۶] و کونانگو^[۷] (۱۹۹۸)، توانمندساری را به عنوان خودکارآمدی بیان کرده‌اند. آنها دلایل زیر را برای ضرورت توانمندسازی مطرح می کنند:
الف- تجارب مدیریتی نشان می‌دهد که توانمندسازی زیردستان بخش مهمی از اثربخشی سازمانی و مدیریتی است.
ب- تجربیات تشکیل گروه در سازمان‌ها دلالت بر این دارد که استراتژی‌های توانمندسازی کارکنان نقش مهمی در ایجاد گروه و بقای آن دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد توانمندسازی، درک کارکنان و رفتار نوآورانه آنها را افزایش می‌دهد (Spreitzer & Doneson, 2008).
۱-۴-۲ عملکرد شغلی
سازمان‎ها برای دستیابی به عملکرد شغلی مطلوب، به دنبال روش‌هایی هستند که محیط را برای کارکنان مناسب می‌سازند تا توانایی آن‎ها به حدی برسد که تاثیر بیشتری در کار خود داشته باشند. از دیدگاه اجتماعی، سازمان‌ها به دنبال کارکنانی هستند که بتوانند در مشاغل خویش به خوبی عمل کنند. عملکرد خوب، بهره‌وری سازمانی و اقتصاد ملی جامعه را ارتقاء می‌بخشد (Wright, 2004 ). عمکرد شغلی یکی از متغیر‌هایی است که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته مورد توجه زیادی قرار گرفته است. روان‌شناسان عمکرد شغلی را محصول رفتارهای انسانی می‌دانند و معتقدند انگیزه‌ها و نیازها، در عملکرد افراد و در نهایت رشد و توسعه اقتصادی تأثیر دارند (Forss & Foy, 2001). بویاتزیس^[۸] (۱۹۸۲)، در تعریف عملکرد اثربخش بیان می‌کند عملکرد اثربخش، دستیابی به نتایج از پیش تعیین شده شغل، از طریق انجام اقداماتی است که با سیاست‌ها، رویه‌ها و شرایط محیط سازمانی منطبق باشد. عملکرد شغلی به عنوان ارزش سازمانی رفتارهای شغلی کارمند، در موقعیت‌های مختلف تعریف می‌شود. منظور از ارزش سازمانی، برآوردی است که سازمان از فعالیت‌ها و خدمات کارکنان خود دارد (Borman et.al, 2003). مردم زمانی می‌توانند در مشاغل خود به خوبی عمل کنند که از توانایی و انگیزه لازم برای عملکرد مناسب برخوردار باشند، توانایی و انگیزه منجر به عملکرد شغلی مناسب می‌شوند (Spector, 2008). رابینز^[۹] (۲۰۰۵)، توانایی، یادگیری، شخصیت، ادراک، انگیزش را عوامل مؤثر بر عملکرد فردی می‌داند. ماهیت عملکرد شغلی در یک سازمان، متاثر از عوامل فردی و سازمانی است، در این راستا، خصوصیات روان شناختی افراد اهمیت ویژه‌ای می‌یابند. روش‌های متفاوتی برای رفع مشکلاتی که منجر به عملکرد پایین شده‌اند، وجود دارد. یکی از این روش‌ها، متمرکز شدن بر ویژگی‌های شخصیتی افراد می‌باشد ) Cheng et.al, 2000). تحقیقات نشان داده‌اند که کارکنان علاقمند و وفادار به سازمان، انگیزه و عملکرد شغلی بالاتری دارند و نسبت به تغییرات سازمانی، مقاومت کمتری نشان می‌دهند. سازمان‌ها می‌توانند با شناخت میزان تعهد کارکنان خود به سازمان به اهداف مورد نظر دست یابند (ساعتچی،۱۳۸۲(.
۱-۴-۳ ارتباطات
دانش ارتباطات، دانش گسترده‌ای است که از ارتباطات انسانی غیرکلامی آغاز می‌شود و به ارتباطات نمادین که مبتنی بر علائم و نشانه‎هاست، ادامه پیدا می‌کند. سازمان‌ها از طریق رسانه‌های ارتباطی متنوع، فعالیت کارکنان خود را سازماندهی می‌کنند، سیستم‌های مدیریتی را هماهنگ می‌کنند و موفقیت و شکست در بازار کسب‌و‌کار را مشخص می‌کند Forster, 2005)). موضوع ارتباطات در سازمان از چنان اهمیتی برخوردار است که می‌توان گفت اولین و مهم‌ترین وظیفه هر مدیر توسعه سیستم ارتباطات در سازمان می‌باشد. بنابراین، ارتباطات یک مهارت لازم برای مدیریت کارآمد است و از طریق آن مدیران می‎توانند روابطی را که برای انجام مطلوب وظایف روزانه کارکنان ضرورت دارد، درمیان افراد برقرار ساخته و حفظ می‌کنند (Horn, 2007). برقرارى ارتباط، از نظر هدف و روش، به صورت یکسان صورت نمى‌گیرد. عامل مهم در تعیین روش برقرارى ارتباط، هدف فرستنده پیام است. ارتباطات فرایند تبادل و انتقال اطلاعات، عقاید، احساسات، تفکرات، معانی و مفاهیم از طریق علائم و نماد‌های مشترک از یک فرد، گروه یا سازمان به عنوان فرستنده به فرد، گروه یا سازمان دیگری به عنوان گیرنده، به منظور تاثیر و نفوذ بر آن‌ها می‌باشد در هر ارتباطی چهار جزء اصلی، فرستنده، گیرنده، ‌پیام و محیط ارتباطی وجود دارد. هدف از برقراری ارتباط، انتقال پیام از فرستنده به گیرنده می‌باشد (فتحیان و مهدوی‌نور، ۱۳۸۹). به این دلیل که در فرایند ارتباط دو یا چند نفر دخالت دارند، یک فرایند دوطرفه است و در آن اطلاعات مبادله شده و نوعی تفاهم بین طرف‌های ذینفع حاصل می‌شود. همچنین ارتباطات و در یک لحظه به وقوع نمی‌پیوندد، بلکه در طول زمان تحقق می‌یابد (Moorhed & Grifine, 1998).
۱-۴-۴ روابط آفلاین^[۱۰] ( رو‌‌ در رو)
این ارتباط بدون واسطه‌ بین فرستنده پیام و گیرنده‎ پیام ‎ایجاد می‌شود. منظور از ارتباط رو در رو، ارتباطات شفاهی میان‌فردی یا گروهی است. ارتباطات میان‌فردی بخش قابل توجهی از ارتباطات هر فرد را تشکیل می‎دهد که به دلایلی مانند حل مسائل و مشکلات خود با دیگران، رفع تضادها و تعارض‌ها، رد و بدل کردن اطلاعات، منجر به درک بهتر خود و رفع نیازهای اجتماعی می‌شود (فرهنگی، ۱۳۸۰). در این نوع ارتباط پیام‌ها مستقیما بین دو فرد رد و بدل ‎می‌شود. در ارتباطات چهره به چهره^[۱۱]، هفت درصد معنی از تعبیر و تفسیر و ادراک کلمات، حاصل می‌شود، سی و هشت معنی از راه ادراک افراد از صدا (چگونگی بیان کلمات) انتقال می‌یابد و حدود پنجاه و پنج درصد از تعبیر علایم غیرکلامی حاصل می‌شود. در گفتگوی رو در روی معمول، وقفه کمی وجود دارد یا مکث‌های طولانی و توزیع شرکت‌کنندگان ثابت است (McGrath, 1990).
۱-۴-۵ روابط آنلاین^[۱۲]
امروزه، فراگیری اینترنت و فناوری‌های جدید ارتباطی و اطلاعاتی، موجب ظهور فضای مجازی در کنار جهان واقعی شده که این امر، معادلات و الگوهای سنتی ارتباطات، تولید، انتقال وکاربرد اطلاعات را تغییر داده است. چنین فضایی که به عنوان واقعیت مجازی یکپارچه، درنظر گرفته می‌شود، از ویژگی‌هایی چون فراتر از زمان و مکان بودن، صنعتی بودن، عدم محدودیت به قوانین، قابل دسترسی بودن و برخورداری از فضاهای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی برخوردار است (Meyers, 2000). روابط آنلاین اشاره به خواندن و نوشتن و ارتباط از طریق شبکه‌های کامپیوتری دارد (Warschauer, 2001).
۱-۴-۶ شبکه‌های ارتباطی^[۱۳]
در واقع فناوری‌های نوین ارتباطاتی در جهان، ایده موسوم به دهکده جهانی را تحقق عینی بخشیده و مردم در جهانی زندگی می‌کنند که از هر لحاظ تحت تاثیر شبکه‌های اطلاعاتی و ارتباطی از جمله اینترنت است که فاصله‌ها را از میان برداشته است و در زمانی کوتاه، حجم وسیعی از اطلاعات را منتقل می‌کند و امکان ارتباط بین افراد در نقاط مختلف دنیا و دسترسی به اطلاعات به روز را فراهم می کند. یکی از الگوهای ارتباطی که در درون گروه یا میان گروه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، شبکه‌های ارتباطی است. سازمان‌ها می‌توانند از این شبکه‌ها برای هدایت اطلاعات به سوی کسانی که به آن نیاز دارند و ممانعت از جریان اطلاعات به سوی کسانی که نیاز ندارند استفاده کنند. یک شبکه ارتباطی توسط مجموعه‌ای از دریافت‌کنندگان یک کاربر توصیف می‌شود که آن کاربر نیز خود دریافت‌کننده کاربر دیگر است، اگر دومی اطلاعات خصوصی خود را به او ارسال کند. محدودیت‌های اطلاعاتی نیازمند آن هستند که هیچ کاربری علاقه‌ای به دروغگویی درمورد خود نداشته باشد (۲۰۰۹ Koessle, & Hagenbach).
۱-۴-۷ شبکه اجتماعی^[۱۴]
از زمان ایجاد اولین شبکه اجتماعی مجازی تاکنون هزاران نوع از این وب‌سایت‌ها ایجاد شده‌اند (Boyd & Ellison, 2008). درحال حاضر، شبکه‌های اجتماعی مجازی به یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی تبدیل شده‌اند et.al, 2009) .(Pempekشبکه‌های اجتماعی مکان‌هایی هستند که در آن‌ها افراد فرصت می‌یابند تا خود را معرفی کرده، با سایرین ارتباط برقرار کرده و این ارتباطات را حفظ کنند (Boyd & Ellison, 2008). در واقع شبکه اجتماعی متشکل از افراد و گروه‌ها و ارتباطات بین آنها است. شبکه اجتماعی، ساختاری اجتماعی است که از گره‌هایی^[۱۵] (فردی یا سازمانی) تشکیل شده‌است که از طریق یک یا چند نوع خاص از وابستگی مانند، قیمت‌ها، الهامات، ایده‌ها و تبادلات مالی، دوستی، خویشاوندی، تجارت به یکدیگر متصل شده‌اند (رمضانی و میرزا محمدی، ۱۳۹۲). هدف شبکه اجتماعی این است که با فراهم آوردن امکان ارتباط بین سرمایه‌های فردی و تشکیل سرمایه اجتماعی، به رشد و ارتقای سطح علم کمک کند. زمانی که یک شبکه کامپیوتری، افراد یا سازمان‌ها را به یکدیگر مرتبط می‌کند یک شبکه اجتماعی است. همانطور که یک شبکه کامپیوتری مجموعه‌ای از ماشین‌ها است که از طریق مجموعه‌ای از کابل‌ها به یکدیگر متصل هستند، شامل مجموعه‌ای از افراد، سازمان‌ها یا دیگر موجودیت‌ها نیز می‌باشد که از طریق مجموعه‌ای از ارتباطات اجتماعی مانند، دوستی، کاری یا مبادله اطلاعات با یکدیگر مرتبط هستند (Wellman et.al, 2001). رویکرد شبکه اجتماعی، الگوهای تعاملات بین افراد را به عنوان یک نمودار ارتباطات توصیف می‌کند Newman, 2002))، افراد درون شبکه گره نامیده می‌شوند و روابط میان آنها ارتباط^[۱۶] نامیده می‌شود. گره‌ها و روابط، ساختار شبکه اجتماعی را شکل می‌دهد و نظریه شبکه اجتماعی ساختار شبکه را به عنوان منبعی برای عملکرد اجتماعی توصیف می‌کند (Burt, 1992).
۱-۵ اهداف پژوهش
این پژوهش، با تمایز میان شبکه‌های ارتباطی آنلاین و آفلاین کارکنان، فناوری را در نظریه شبکه اجتماعی جای داده تا عملکرد شغلی کارکنان را درک کند. استدلال این است که ارتباطات کارکنان در شبکه‌های ارتباطی محیط کاری آنلاین و آفلاین منابع مکملی هستند که تعامل آنها بر عملکرد شغلی تاثیر می‌گذارد. هدف پژوهش ترکیب فناوری در شبکه قانونی است که شبکه اجتماعی را به عملکرد مرتبط می‌سازد و به درک ما از عملکرد شغلی که یکی از مزیت‌های اصلی شبکه است کمک می‌کند. همچنین در این پژوهش، عوامل مختلف فردی، فرهنگی و سازمانی موثر بر عملکرد شغلی کارکنان نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند تا دلایل عملکرد شغلی متفاوت کارکنان تحت شبکه‌های ارتباطی مختلف در داخل و خارج از کشور درک شود.
اهداف اصلی پژوهش
این پژوهش دو هدف اصلی زیر را دنبال می‌کند:
بررسی تاثیر فناوری، به طور خاص ارتباطات شبکه‌ای حاصل از نظریه شبکه اجتماعی بر عملکرد شغلی کارکنان می‌باشد.
بررسی تاثیر عوامل مختلف فرهنگی (فنی، فردی و سازمانی)، بر روابط و عملکرد شغلی کارکنان می‌باشد.