رابطه ۲-۲۲

تابع هلالی

رابطه ۲-۲۳

۲-۳ مقدمه­ای بر تقلب^[۲۷]

تقلب به عنوان یک فعالیت مجرمانه می ­تواند تعریف شود و شامل نشان دادن اطلاعات غلط یا اشتباه که هیچ گونه مزیت ندارد. تقلب به شکل­های مختلف رخ می­دهد و تغییر در تکنولوژی، اقتصاد و سیستم­های اجتماعی یک فرصت برای فعالیتهای مجرمانه است.جمع کل زیان تجاری که از فعالیت مجرمانه بدست می آید قابل تخمین نیست‎[۶].

۲-۳-۱ ساختن مدل برای تقلب

هدف اصلی این بخش شناسایی تقلب و ساختن یک مدل است.
هدف ما ساختن مدل تقلب و داشتن اطلاعات اضافی که دانش ما در مورد تشخیص تقلب عمیق تر و وسیع­تر می­سازد.

۲-۳-۲ اصول کلی تقلب:

شناسایی تقلب نیازبه فرمول کردن قوانین بر پایه اصول هشدار ، پروفایل و خطرناک دارد.
مدل سازی تقلب نیاز به ساختن اشیا، بر پایه روابطی در گذشته که میان شرایط مختلف و رخداد تقلب طراحی شده است، دارد .

۲-۳-۳ چگونگی شناسایی تقلب:

رهیافت اصلی برای کشف تقلب، مشخص نمودن مدل تحلیلی برای پیش ­بینی امکان تقلب با متقلبان شناخته شده و اقداماتی که در گذشته انجام داده است، امکان پذیر می­باشد. قویترین مدل تقلب( مدل پاسخ مشتری) بر اساس داده تاریخی ساخته شده است.
اگر پاسخ تقلب را بتوانیم مشخص کنیم می­توانیم از آن برای مشخص نمودن رفتار متقلب را در داده ­های تاریخی استفاده کنیم‎[۶].

۲-۳-۴ چگونگی ساخت مدل تقلب:

سه رهیافت کلی برای ساخت مدل تقلب وجود دارد که در شکل ۲-۸ آمده است.مدل­های اولیه کشف تقلب بر پایه سیستم خبره بودند که برای مشخص کردن متقلب به کار می­رفتند. علاوه بر جدا کردن الگوهای ریاضی در مجموعه داده ­ها، این سیتم ها از قوانین استفاده می­ کنند. که این قوانین منجر به تصمیم می­ شود.مشکل اصلی سیستم خبره این است که بر پایه ورودی­های ذهنیاست که ممکن است متناقض باشد. سیستم­های تشخیص تقلب بر پایه تکنولوژی درخت تصمیم یا منطق فازی از موتورهای اتوماتیک استناج قواعد استفاده می­ کنند[۶].

شکل ۲-۸: انواع سیستم­های تشخیص تقلب[۶]

۲-۴ مقدمه­ای بر سیستم تشخیص نفوذ

از آنجایی که از نظر تکنیکی ایجاد سیستم­های کامپیوتری بدون نقاط ضعف و شکست امنیتی عملا غیر ممکن است تشخیص نفوذ در سیستم­های کامپیوتری با اهمیت خاصی دنبال می­ شود. سیستم­ تشخیص نفوذ سخت­افزار یا نرم­افزاری است که کار نظارت بر شبکه ­کامپیوتری را در مورد فعالیت­های مخرب و یا نقص سیاست­های مدیریتی و امنیتی را انجام می­دهد و گزارش­های حاصله را به بخش مدیریت شبکه ارائه می­دهد. سیستم­های تشخیص نفوذ وظیف شناسایی و تشخیص هر گونه استفاده غیر مجاز به سیستم، سوء استفاده و یا آسیب رسانی توسط هر دو دسته کاربران داخلی و خارجی را بر عهده دارند.هدف این سیستم­ها جلوگیری از حمله نیست و تنها کشف و احتمالا شناسایی حملات و تشخیص اشکالات امنیتی در سیستم یا شبکه­ کامپیوتری و اعلام آن به مدیر سیستم است. عموما سیستم­های تشخیص نفوذ در کنار دیوارهای آتش و بصورت مکمل امنیتی برای آن­ها مورد استفاده قرار می­گیرد.
سیستم­های تشخیص نفوذ عملا سه وظیفه کلی بر عهده دارند پایش (نظارت و ارزیابی)، تشخیص نفوذ و پاسخ هر چند پاسخ در این سیستم­ها عموما به ایجاد اخطار در قالب­های مختلف، محدود می­گردد[۱].

۲-۴-۱ تعاریف اولیه

تشخیص نفوذ
فرایند نظارت بر وقایع رخ داده در یک شبکه یا سیستم کامپیوتری در جهت کشف موارد انحراف از سیاست­های امنیتی را تشخیص نفوذ می­نامند.
سیستم تشخیص نفوذ
یک نرم افزار با قابلیت تشخیص، آشکارسازی و پاسخ(واکنش) به فعالیت­های غیر مجاز یا ناهنجار در رابطه با سیستم را سیستم تشخیص نفوذ می نامند[۱].

۲-۴-۲ وظایف عمومی یک سیستم تشخیص نفوذ:

• نظارت و تحلیل فعالیت­های شبکه، سیستم و کاربر

• بررسی پیکربندی سیستم و آسیب پذیری­ها

• ارزیابی صحت سیستم و فایلهای دادهای حساس

• تشخیص الگوهای منطبق با حملات شناخته شده

• تحلیل آماری الگوهای فعالیت ناهنجار

۲-۴-۳ دلایل استفاده از سیستم های تشخیص نفوذ:

• جلوگیری از رفتارهای مشکل­زا با مشاهده خطرات کشف شده

• تشخیص و مقابله با مقدمات خطرات

باتوجه به اینکه حسب پژوهش صورت گرفته درناجا (اعرابی و فیاضی، ۱۳۹۰)، راهبرد منابع انسانی ناجا (هماهنگ با راهبرد کلان ناجا) تدافعی می باشد، برای این گونه راهبرد زیرسیستم ارزیابی عملکرد به صورت ذیل تعریف گردیده است:

راهبردتدافعی: (مصادیق: سازمان ها و ادارات دولتی)
راهبرد منابع انسانی: سرباز وفادار، پدرانه (بازارکار داخلی/ راهبرد هزینه)
مشخصات راهبرد پدرانه: برای مشاغل ساده، تکراری واستاندارد پذیر به کار می رود با این تفاوت که مدیریت، تمایل به نگهداری وارتقای کارکنان موجود و هماهنگ کردن آنها با فرهنگ سازمانی دارد. در صورت وجود پست‌های خالی، با ارتقای کارکنان موجود به پرکردن این پست‌ها اقدام می‌کند.
راهبرد مدیریت عملکرد: ایجاد انگیزه در کارکنان، پیروی کارکنان از استانداردها.
راهبرد استانداردسازی: برای سازمان هایی با راهبرد سرباز وفادار، موفقیت مستلزم داشتن کارکنانی است که با حداکثر کارایی کار کنند. در این موارد، سیستم ارزیابی عملکردی که کارکنان را به رقابت با یکدیگر تشویق کند، به عملکرد کلی گروه آسیب می رساند. بنابراین، راهبرد استاندارد سازی با تمرکز بر رعایت رویه ها و شاخص های مشخص، بالندگی بلند مدت کارکنان را تشویق و وفاداری را افزایش می دهد. در این راهبرد، ارزیابی عملکرد بر مبنای داده‎های بدون ابهام و عینی انجام می شود و شاخص ها و استانداردهای مطلق، مورد استفاده قرار می گیرند. علاوه بر این، از آنجا که کنترل شدید (کنترل فرایند) در این راهبرد انجام می شود، از معیارها و شاخص های رفتاری برای ارزیابی عملکرد استفاده می شود (بامبرگر و مشولم،ترجمه اعرابی ۱۳۸۸).
۲-۴-۵-متوازن است: این الگو انواع مختلف از شاخص های عملکرد را که مد نظر خبرگان ناجا بوده است را شامل می شود و تمامی جنبه های مهم برای موفقیت سازمان ناجا را پوشش مسی دهد. یعنی ، انواع مختلف عملکرد (نظیر هزینه، کیفیت، انعطاف پذیری و…)، جنبه های مختلف ( نظیرذی نفعان، نوآوری و…) و سطوح مختلف سازمانی (نظیر عملکرد کلی و بخشی) تمرکز دارد.
۳-۴-۵-دسترسی به آن آسان است: هدف این الگو، دادن اطلاعات مهم، در زمان مناسب و به شخص مناسب است. لذا نکته مهم درباره این الگو آن است که به گونه ای طراحی شده که اطلاعات آن به راحتی بهبود یافته و دردسترس استفاده کنندگان ازآن قرار می گیرد وبرای آنها قابل فهم می باشد.
۵-۵- پیشنهادها:
در این تحقیق ۳ سری پیشنهاد به ترتیب زیر ارائه می شود.:
(۱) پیشنهادهای مبتنی بر یافته های تحقیق برای اجرایی و کاربردی کردن الگو
(۲) پیشنهادهای مبتنی بر یافته های فرعی تحقیق برای عملیاتی کردن الگو
(۳) پیشنهاد برای محققین و پژوهشگران آتی
۱-۵-۵- پیشنهادهای مبتنی بر یافته های تحقیق برای اجرایی و کاربردی کردن الگو:
دررابطه با بُعد سیاست ها و قوانین(با مؤلفه های، سیاست ها وراهبردها، قوانین و مقررات کشوری)، وبُعد بودجه واعتبارات (با مؤلفه های، رشد اعتبارات، بهره وری بودجه)، که برابر نتیجه تحقیق از اهمیت ببشتری نسبت به سایر ابعاد برخوردار می باشند پیشنهاد می شود:
راهبرداقدامات پیشگیرانه (کم هزینه ترو سودمندتر) از مقابله است مد نظر ناجا قرارداشته باشد.
طراحی نظام نامه بهره وری و مدیریت هزینه در بودجه های ماموریتی
نظام پرداخت متناسب با ماموریت ها، برای یگان های ناجا طراحی و اجراء گردد.
سهم یگان ها از بودجه سالیانه ناجا و همچنین سرانه بودجه در ناجا تعیین و ابلاغ گردد.
روش ها و نظامات موجود ناجا مورد بازنگری قرار گیرد.
قوانین مورد نیاز پلیس توسط مجلس شورای اسلامی به منظوراقدامات قاطع یگان های پلیس در خصوص مقابله با تهدیدات امنیتی (سخت) و فرهنگی (نرم) تدوین و تصویب گردد.
در رابطه با بُعد توانمندسازی ویادگیری (بامؤلفه های، سرمایه سازمانی، سرمایه انسانی، سرمایه اطلاعاتی و آموزش و توانمندسازی) پیشنهاد می شود:
برنامه های منظم و مداوم برای ارتقای سطح علمی، دانشی، و نیروی انسانی، در یگان های ناجا تدوین و اجراء شود.
برنامه هایی برای تجهیز وتوزیع مناسب تجهیزات، امکانات و منابع، متناسب با وظایف وحجم مأموریت هر یگان ارائه شود.
نظام شایسته سالاری تدوین و اجراء شود.
دررابطه با بُعد ظرفیت و توان ( بامؤلفه های تعامل و مشارکت پذیری، قابلیت سازی، شبکه سازی، تاثیرگذاری، ساختار) پیشنهاد می شود:
ساختار سازمانی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، مرزی، جمعیتی یگان های ناجا، بازنگری و اصلاح شود.
شبکه های اطلاعاتی امنیتی با تأکید بر ارتباط امن، مستقل و پایدار توسعه یابد.
در رابطه با بُعد فرآیندهای داخلی (با مؤلفه های، فرآیندهای عملیاتی، فرآیندهای سازمانی، سیاست های اجرایی) پیشنهاد می شود:
فرآیندهای سازمانی ناجا در رابطه با نحوه تامین، جذب، بگارگیری، سازماندهی، نگهداشت، آموزش و توسعه، پاداش و جبران خدمت بازنگری و اصلاح شود.
جلسات هم اندیشی مشترک بین فرماندهان، ومدیران یگان ها در برنامه های سالیانه قرار گیرد.
در رابطه با بُعد سرآمدی داخلی، با مولفه های، (انضباط اجتماعی، اشراف اطلاعاتی، توان پیشگیری، توان مقابله ای و کشف جرائم، توان دستگیری و تحقیق پیشنهاد می شود:
ناجا برای پیش بینی به موقع تهدیدات، پروژه های تحقیقاتی با موضوع آسیب شناسی و امنیت و احساس امنیت تعریف و اجراء نماید.
ناجا برنامه هایی را برای کمک به توسعه نظم و امنیت کشور در دستور کار خود قرار دهد.
در رابطه با بُعد سرآمدی خارجی، (با مولفه های، توان الگوبخشی برای سایر پلیس های منطقه، هم افزایی در پیشگیری و کشف جرم، کاهش جرائم و تصادفات) پیشنهاد می شود:
ناجا برای مدیریت دانش و بسیج نیروهای دانشی خود نظامات مربوطه را تدوین نماید.
برنامه هایی برای ارتباط علمی با پلیس کشورهای دوست و نهضت های غیر متعارض تدوین شود.
همکاری ها و تعاملات با سایر سازمان ها و نهادهای کشور تقویت شود.
ناجا تعاملات خود را با سایر نیروهای نظامی با هدف هم افزایی توسعه دهد.
پیرامون بُعد رضایت ذی نفعان داخلی وخارجی پیشنهاد می شود:
برنامه هایی برای توسعه انگیزه های معنوی وترویج فرهنگ خدمت رسانی درناجا به اجراء درآید.

(نظامی، ۱۳۶۳: ۴۰۳).
فصل سوم:
زندگی‌نامه سعدی
و مجد خوافی
۳ـ۱ـ زندگی سعدی
«مشرف‌الدّین مصلح بن عبدالله سعدی شیرازی یکی از بزرگ‌مردان ادب فارسی و استاد سخن‌سرایان ایران می‌باشد بی‌شک سعدی پس از فردوسی، ستاره‌ای درخشان در آسمان شعر پارسی است که با نور فروزان خود چنان ادبیّات ایران‌زمین را روشن و منوّر ساخت که تاکنون پس از گذشت قرن‌ها هم چنان اثری باقی است» (یزدانی ـ میری، ۱۳۸۱: ۱۸۷).
«شیخ سعدی خانواده‌اش عالمان دین بوده‌اند و در سال‌های اول سده‌ی هفتم هجری در شیراز متولد شده در جوانی به بغداد رفته و آنجا در مدرسه‌ی نظامیّه و حوزه‌های دیگر درس و بحث و تکمیل علوم دینی پرداخته و در عراق و شام و حجاز مسافرت کرده و حج گزارده و در اواسط سده‌ی هفتم هنگامی‌که ابوبکر بن سعدبن زنگی از اتابکان سلغری در فارس فرمانروایی داشت به شیراز بازآمده، و در سال ششصد و پنجاه هجری کتاب معروف به بوستان را به نظم آورده و در سال بعد «گلستان» را تصنیف فرموده و در نزد اتابک ابوبکر و بزرگان دیگر مخصوصاً پسر ابوبکر که سعد نام داشته و شیخ انتساب به او را برای خود تخلّص قرار داده قدر و منزلت یافته و همواره بنیان وبیان مستعدان را مستفیض و اهل ذوق را محفوظ و متمتع می‌ساخته و گاهی در ضمن قصیده و غزل به بزرگان و امرای فارس و سلاطین مغول معاصر و وزرای ایشان پند و اندرز می‌داده و به زبانی که شایسته است که فرشته و ملک بدان سخن گویند به‌عنوان مغازله و معاشقه نکات و دقایق عرفانی و حکمتی می‌پرورده و تا اوایل دهه آخر از سده‌ی هفتم در شیراز و در محلی که بقعه‌ی او زیارتگاه صاحبدلان است به خاک سپرده شده است» (فروغی، ۱۳۶۳: ۱۲).

۳ـ۲ـ تحصیلات سعدی
«سعدی مقدّمات علوم را در شیراز فراگرفته و برای تکمیل معلومات به بغداد ـ که در آن روزگاران، یکی از مراکز علمی اسلامی بوده ـ رفته است.
وی نخست در مدرسه‌ی نظامیّه‌ی بغداد در مدرسه‌ی مستنصریّه‌ی آن شهر، کسب دانش کرده و از زبان و ادب عرب و محضر بزرگان آنجا و نیز از مجالس سماع خوشه‌ها چیده و توشه‌ها برگرفته است. همچنین از خدمت ابوالفرج ابن جوزی و شهاب‌الدین عمر سهروردی، کسب فیض کرده است؛ به‌طوری‌که نشانه‌های سهروردی را در پاره‌ای از سخنان وی می‌توان دید» (احمدی گیوی، ۱۳۸۶: ۷).
۳ـ۳ـ ویژگی‌های اخلاقی سعدی
«خُلق عبارت است از سیمای باطنی و هیئت راسخ انسانی که به‌موجب آن افعال نیک و بد اختیاری، بدون تکلّف و تأمل از انسان صادر شود. این حالت بر اثر تعلیم و تربیت و تمرین و ممارست برای نفس پدید می‌آید و خصلت و حالت ثابتی می‌شود، بدان گونه که رفتارهای پسندیده و یا ناپسند، به‌طور طبیعی و بدون آنکه به فکر کردن و سنجیدن نیاز باشد از انسان سر می‌زند» (رهبر، ۱۳۷۷: ۶).
گروهی معتقدند چنان‌که صورت ظاهر را نتوان تغییر داد، اخلاق که صورت باطن است نیز قابل‌تغییر نمی‌باشد و این خطاست؛ زیرا در این صورت، پند و اندرز و تأدیب و ریاضت و سفارش کردن به نیکی همه باطل خواهد بود و این در حالی است که حضرت رسول اکرم «ص» فرمود: «حَسِّنوا اَخلاقَکُم» خوی خویش را نیکو کنید. چگونه می‌توان منکر تغییر اخلاق در آدمی شد درحالی‌که حیوانات وحشی را می‌توان با تربیت اهلی نمود و سرکش را فرمان‌بردار کرد و آن‌همه، تغییر خُوی‌هاست (غزالی، ۱۳۵۲: ۴۳) و لذا حضرت علی (ع) در نامه‌ای به امام حسن (ع)، با عنایت به صفای روحی و نیت سالم کودکان، به‌شتاب در پرورش آنان تأکید می کند (نهج‌البلاغه، ۱۳۷۲: ۵۲۳).
خلق‌وخوی نیکو داری فضایل بسیاری است، چنانکه از رسول اکرم (ص) سؤال کردند که دین چیست؟ فرمود: خلق نیکو و پرسیدند: فاضل‌ترین اعمال چیست؟ فرمود: خلق نیکو و نیز پرسیدند: بهترین چیزی که حق‌تعالی به بنده‌ای بدهد چیست؟ فرمود: خلق نیکو (غزالی، ۱۳۵۲: ۴۲۸) و گفته‌اند: «هر بنایی را بنیادی است و بنیاد اسلام، خوش‌خویی است. خوی خوش صفت سیّد پیغامبران و فاضل‌ترین اعمال صدیقان و ثمره‌ی مجاهده‌ی متقیان و ریاضت متعبّدان و دری است گشاده به‌سوی نعیم جنان و جوار رحمان» (غزالی، ربع سوم، ۱۳۷۱: ۱۱۲).
اقوال و افعال پسندیده و اخلاق حمیده، درهای بهشت‌اند. هر راحت و خوشی که به آدمی می‌رسد، از اقوال و افعال پسندیده و اخلاق حمیده می‌رسد (نسفی، ۱۳۷۷: ۳۲۰).
و مولوی هیچ شایستگی و لیاقتی را در جهان بهتر از نیک‌خویی و اخلاق خوب ندیده است:

من ندیدم در جهان جستجو
­­­­­­­­

هیچ اهلیت به از خوی نکو
­­­­­­­­

(زمانی، ۱۳۷۸: ۸۱۰).
«سعدی از همه‌ی مواهب عشق و جوانی درخور توان خویش، بهره می‌جست و درعین‌حال، چشمی به گذشته و چشمی به آینده داشت، و گذشته را چراغ راه آینده می‌دانست.
او از چاپلوسی و خوش‌آمدگویی بیزار بود و برخلاف گویندگان روزگارش، خاکساری و خودکم‌بینی در شعر را از ادب نمی‌شمرد و اگر فرمانروایی را ستایش می‌کرد، به قول ملک اشعرایی بهار از دفع زیان بوده نه با آهنگ سود و سودا؛ و درعین‌حال، آنان را به داد و خدمت به رعیّت فرامی‌خواند.

به نوبتند ملوک اندر این سرای سپنج
­­­­­­­­

کنون که نوبت تست ای ملک به عدل‌گرای
­­­­­­­­

همین استغنا و مناعت، باوجود صراحت و گستاخی و گاهی لحن گزنده‌اش، در نزد فرمان‌روایان بر عزّت و حرمت او می‌افزود» (احمدی گیوی، ۱۳۸۶: ۹).
و همچنین است که دشتی درباره ویژگی‌های سعدی می‌فرماید «سعدی شاعری بی‌طمع و بی‌غرض و در عین حال مرد وارسته‌ای است که زهد خود را با خشونت و دوری از معاشرت نمی‌آمیزد. این‌گونه خصایص توأمان سعدی که در جای‌جای آثار نظم و نثرش نیز دیده می‌شود، سبب بزرگی و احترام وی می‌گردد و ملجأ و مرجع مردم قرار می‌گیرد. تا جایی که همه او را خیرخواه، مصلح و طرفدار حقیقت و انصاف می‌دانند و به وی به دیده‌ی تکریم می‌نگرند و این حیثیّت اجتماعی او را چنان شجاع و بی‌باک می‌سازد که حتّی زبان به پند و اندرز پادشاه می‌گشاید و چنان سخنان شایسته‌ای به رشته تحریر درمی‌آورد» (دشتی، ۱۳۸۸: ۳۱۷).
سعدی مقدمات علوم ادبی و شرعی را چنان‌که مشهور است از پدربزرگ مادری، قطب‌الدّین شیرازی فراگرفت و سپس برای اتمام تحصیلات به بغداد رفت. این نخستین سفر سعدی است که مقدّمه‌ای برای سفرهای دورودراز دیگر او در اقطار گیتی به‌شمار می‌آید که خود می‌گوید:

۴-۳-۱-۱- ترکیب افعال فارسی با مصادر عربی در مرزباننامه
هر زبان پویا و زنده با واژگان خود به کل فرهنگ بشری میپیوندد و با قرضگیری از واژگان زبانهای مختلف، سعی در غنی ساختن زبان خود دارد. افراشی در این باب چنین میگوید:
«زبان فارسی با قرض گیری واژهها از زبانهای مختلف بر مجموعهی واژگانش افزوده است. قرض گیری واژهها در همهی زبانها روی میدهد و ظاهراً امری احتراز ناپذیر است؛ هرچند میزان آن را میتوان با تقویت فرایندهای واژهسازی تعدیل کرد. عوامل متفاوتی وجود دارند که به بروز قرض گیری دامن میزنند. تحولات سیاسی؛ پیشرفتهای فناوری؛ گسترش تعاملات فرهنگی از جملهی این عوامل به شمار میآیند.» (افراشی، ۱۳۸۷: ۸۶)
نمونه های بیرون آمده از مرزبان نامه بیانگر این است که این گونه ترکیبات در مرزباننامه بسیار به کار رفته است به طوریکه حدود ۲۰% از افعال را شامل میشود.
تفرقه کردن: پراکنده نمودن
جهان ترا ودیعت داری است که جمع آوردهای ترا بر دیگران تفرقه میکند. (۴/۱۹۹)
تزجیت کردن: گذراندن
به مجالست و منافثت اهل آن بقعه که شاه رقعهی هفت کشور است، تزجیت ایام نامرادی میکردم. (۲/۳۰)
خصومت افتادن: دشمنی پیش آمدن
شنیدم که خسرو را با ملکی از ملوک وقت خصومت افتاد. (۶/۳۰۲)
امروز بومی به استدعا کس فرستادست، اگر به رضای تو مقرون افتد، از همه اولایقتر. (۶/۳۹۵)
از مادر در استرشادِ طریق دفع از تغلّب او مبالغتها نمود. (۷/۲۳۷)
موش گفت: به چشم استحقار در من نظر مکن. (۳/۲۴۲)
روزی مشاهده میکرد که مار از سوراخ در باغ آمد. (۱/۲۴۳)
نام مردمی بر آن قوّتِ ممیّزه اطلاق کند. (۴/۲۶۰)
یکی آنکه بیگناهی از کارش معزول کند. (۵/۳۱۱)
یکی چون بازی گران که گاه تعلیم از نردبان هوا بر سطح دجله معلق زنند سرنگون به آب فروشدی. (۸/۳۱۵)
چون تو حسن عادت خویش رها کردی و دیناری که هر روز موظّف بود، بازگرفتی، استیصال تو خواهم کردن. (۷/۴۰۱)
محکّ زدن: آزمودن
بیا تا برآن دوست تمام شویم و نقد ولای او را بر محکّ ابتلا زنیم. (۴/۱۷۰)
هزیمت گرفتن: فرار کردن
پشیمان شدند، از آن جایگه جمله هزیمت گرفتند. (۱/۲۷۳)
بررسی فعلیار افعال متروک این موضوع را تأیید میکند. برای روشن شدن مطلب تعدادی دیگر از افعال مرزبان نامه ذکر می شود.

تعذّر داشتن (۶/۶)، استعمال کردن (۵/۸)، تحریض دادن (۳/۹)، افتخار کردن (۳/۱۲)، استقالت کردن (۵/۱۳)، تملّص نمودن (۶/۱۳)، ظاهر داشتن (۷/۱۴)، قاصر آمدن (۴/۱۷)، وضع کردن (۱/۲۰)، مطرّز کردن (۱/۲۵)، مطرّاگردانیدن (۱/۲۵)، موشّح داشتن (۲/۲۸)، محرّض یافتن (۴/۲۹)، مستعمل گردانیدن (۱/۳۲)، توقف کردن (۹/۴۱)، مبذول فرمودن (۱/۴۵)، تفصّی نمودن (۲/۵۰)، معاف گذاشتن (۳/۵۱)، مداوات کردن (۲/۵۲)، معاقب داشتن (۴/۵۵)، منعطف کردن (۹/۶۴)، استکمال کردن (۶/۹۰)، احداث کردن (۳/۱۱۷)، اجحاف شمردن (۲/۱۳۷)، کید کردن (۵/۱۴۰)، خلاص دادن (۷/۱۴۵)، ملاحظت کردن (۶/۱۵۳)، انتزاع کردن (۸/۱۹۲)، حلول کردن (۹/۲۱۷)، متعدی داشتن (۲/۲۲۵)، مطالبت کردن (۲/۲۹۵)، اصغا رفتن (۳/۳۹۷)، مفارقت کردن (۸/۴۹۸)
۴-۳-۱-۲- ساختن افعال مرکب با کلمات قدیمی فارسی در مرزباننامه
مرزباننامه کتابی است که تکرار در آن نیست و آن گونه که خود میگوید: «یک موضوع معینی را به عینه در مواضع بسیار گفته ام و به وصفهای گوناگون جلوهگری چنان کرده که هیچ کلمه ای اِلّا مَاشَاءَ اللّه از سوابق کلمات مکرّر نگشته» و یکی از ویژگیهای بارز این کتاب به کارگیری کلمات و افعال عربی است و به همین سبب از به کارگیری کلمات کهنه و قدیمی بر کنار است و کلمات کهنه و قدیمی در آن بسیار کم به چشم میخورد. و نمونههایی از این گونه:
اندیشناک گشتن: بیمناک شدن
جایز است که از من خبری یافته باشد و از آن اندیشناک گشته. (۱/۶۰۳)
شوریده گشتن: پریشان شدن
و آنجا مسکن سازد تا مورد صفاء برادران ازو شوریده نگردد. (۷/۴۰)
تیغ زدن: به استعاره یعنی پرتو افشاندن و سرتیزی کردن: سرکشی کردن(خطیب رهبر)
آن جا که آفتاب تیغ زند، سنان شعلهی چراغ سرتیزی نکند. (۴/۵۸)
خلل کردن و خرابی کردن: تباه ساختن
ما را موشی در خانه است که بسی خلل و خرابی میکند. (۸/۱۶۳)
مالیده داشتن: پایمال کردن (خطیب رهبر)
آنکه آز و خشم را زیر پا مالیده دارد. (۴/۱۸۴)
بشولیده کردن: پریشان کردن
روزی به تعرّض منصب من متصدّی شوند و کار وزارت بر من بشولیده کنند. (۴/۲۸۱)
آرمیده داشتن: آرام و سکون بخشیدن
تا گروهی را که از مهابت منظر ما رمیده باشند، به لطایف مخبر آرمیده داریم. (۶/۵۲۰)
بند کردن: مهار نمودن
بر صهوات آرزوهای نفسانی پای نهاده و جموع طبیعت را به زواجر شریعت بند کرده. (۶/۵۷۲)
بند کردن:استوار و محکم کردن
آن را به عقودِ سوگندهایِ عظیم بند باید کردن. (۱۰/۵۷۱)
کشش کردن: گراییدن (خطیب رهبر)
از آن وجه که سراسر اشارت است و حکمتهای خفّی در مضامین آن مندرج، جد محض است تا خواننده را میل طبع به مطالعهی ظاهر آن کشش کند. (۵/۲۷۲)
آرزو پختن: خیال بیهوده کردن
آرزوی ناممکن و محال پختن نشان خامی و دشمن کامی باشد. (۵/۶۵۹)
آسایش دادن: استراحت کردن
ده جای در مصاعِد عقبات آسایش دادی. (۴/۷۰۸)
آشنایی داشتن: خویشاوندی و قربت داشتن
آوردهاند که برزیگری در دامن کوهی با ماری آشنایی داشت. (۸/۱۰۱)
آغاز نهادن: شروع کردن
بر عادتِ یارانِ صادق و غمخواران مشفق ملاطفات آغاز نهاد. (۵/۱۵۲)
از خواب در آوردن: بیدار شدن
شیر خود را آشفته و زنجیر صبر گسسته به زمجرهی خشم از خواب در آورد. (۱/۲۹۲)
به رقص آمدن: رقصیدن
گربه را که چون چنگ از لاغری در پسِ زانو نشسته بود، رگِ جان به رقص طرب آمد. (۲/۳۸۴)

۴-۳٫ فعالیت سیستم کمپلمان
سیستم کمپلمان نیز یکی از فاکتورهای ایمنی غیر اختصاصی می‌باشد که تاثیر بسزایی در پاسخ ایمنی ماهی دارد. همچنین یک عامل همورال ایمنی ذاتی است و نقش مهمی در حفظ کارایی دستگاه ایمنی و حذف عوامل بیماری ­زای ماهی داشته که در ماهیان استخوانی فعالیت ضد ویروسی، ضد انگلی و ضد باکتریایی دارد. افزایش فعالیت کمپلمان بدنبال استفاده از محرک های ایمنی غیر اختصاصی به کرات گزارش شده است(علیشاهی، ۱۳۸۸ Iwama et al, 1996;).
در این تحقیق تجویز خوراکی عصاره مرزه، لعل و ترکیب این دو عصاره تاثیر معنی داری در میزان فعالیت کمپلمان ماهی کپور در گروه های ایمن و غیر ایمن نشان نداد که با توجه به تحریک فاکتورهای ایمنی غیر اختصاصی دیگر (لایزوزیم و قدرت باکتری کشی سرم در گروه غیر ایمن)، می‌توان دو احتمال عمده را در این مورد در نظر گرفت، اولاً در برخی مطالعات مشابه علیرغم گزارش تحریک پاسخ ایمنی غیر اختصاصی ماهی، فعالیت کمپلمان افزایش معنی داری نیافته است(Baulny et al., 1996 Selvaraj et al., 2005;)، که می‌تواند به علت تاثیر ویژه محرک ایمنی بکار رفته باشد، بطوریکه روی واکنش های خاصی از ایمنی غیر اختصاصی تاثیر گذاشته و کمپلمان را تحت تاثیر قرار نداده است، از طرفی احتمال مشکلات تکنیکی در انجام آزمایش اندازه گیری فعالیت کمپلمان را نیز می‌توان به عنوان یکی از علل این اختلاف دانست، چراکه فعالیت کمپلمان به تغییرات محیطی مثل دما بسیار حساس بوده و شاید میزانی از فعالیت کمپلمان در طی تهیه نمونه، فریز نمودن و نیز در طول فریز نمودن از بین رفته است. بطوریکه کمپلمان باقی مانده در نمونه های سرمی فعالیت نسبتاً مشابه داشته اند. قنواتی و همکاران نیز در سال ۱۳۸۷ به نتایج مشابهی با نتایج ما در مورد عصاره گیاهان دارواش و سیاهدانه رسیدندکه آنها نیز علت را در مشکلات تکنیکی در انجام آزمایشات دانستند.
۴-۴٫ تیتر آنتی بادی
با وجود افزایش تیتر آنتی بادی در تیمارهای ایمن نتایج این تحقیق گویای عدم تاثیر معنی دار عصاره های مرزه، لعل و ترکیب لعل و مرزه بر تیتر آنتی بادی ضد باکتری آئروموناس هیدروفیلا در گروه های ایمن و غیر ایمن بود(۰۵/۰P>). از ویژگی های اصلی واکسن ها، افزایش بقاء ماهی واکسینه شده پس از چالش با آنتی ژن اختصاصی مورد نظر می‌باشد. لذا اندازه گیری آنتی بادی ضد باکتری آئروموناس هیدروفیلا یکی از روش های بررسی تحریک ایمنی اختصاصی می‌باشد. تحریک سیستم ایمنی ماهی بدنبال استفاده از عصاره های گیاهی و سایر محرکهای ایمنی در تحقیقات مختلف گزارش گردیده است
(Brunt et al., 2007; Yuan et al., 2007; Swain et al., ۲۰۰۶; Jian & Wu, 2003; Iwama et al, 1999; Gudmundsdóttir & Magnadóttir, 1997).
جعفرزاده و همکاران در سال ۱۳۸۷ بدنبال تجویز خوراکی عصاره دارواش افزایش تیتر آنتی بادی را در ماهی کپور مشاهده نمودند. آنها بیان کردند این افزایش می‌تواند به علت افزایش پروتئین های سرمی، بویژه ایمونوگلوبولین های سرمی باشد که این افزایش ایمونوگلوبولین ها تحت تاثیر مواد موثره موجود در این عصاره بوده است. در مطالعه ای مشابه Vasudeva و همکاران در سال ۲۰۰۴ نیز ا فزایش تیتر آنتی بادی اختصاصی بعد از تجویز عصاره گیاهی را گزارش نمودند. افزایش آنتی بادی در پلاسمای کپورهای تغذیه شده با عصاره گیاهان چینی Ganoderma lucidum و Astragulas radix توسط Yin و همکاران در سال ۲۰۰۹ گزارش گردید.
Selvaraj و همکاران نیز در سال ۲۰۰۶ با بهره گرفتن از بتا گلوکان بعنوان محرک ایمنی، افزایش تیتر آنتی بادی ضد آئروموناس هیدروفیلا در ماهی کپور معمولی را گزارش نمودند. همچنین Harikrishnan و همکاران (۲۰۰۳) تحریک ایمنی اختصاصی ماهی طلایی را بعد از تجویز عصاره گیاهی گزارش نمودند.Choi و همکاران (۲۰۰۸) تحریک سیستم ایمنی غیر اختصاصی مار ماهی را پس از تجویز خوراکی عصاره دارواش (بومی کره) گزارش نمودند. در تحقیق حاضر تجویز خوراکی عصاره گیاهان(مرزه خوزستان و لعل کوهستان) نتوانسته است سیستم ایمنی اختصاصی ماهی را تحریک کند و علی رغم برخی از گزارشات که تاثیر این عصاره ها را بر سیستم ایمنی حیوانات خونگرم تایید می کند(Mahboubi & Feizabadi., 2008; Basiri et al., 2007; Vosough-Ghanbariet al., 2008; Rezvanfar et al., 2009)، ترکیبات موثره این عصاره بر تحریک ایمنی اختصاصی در ماهی اثر ندارند. با وجود تحریک برخی فاکتورهای ایمنی غیر اختصاصی و افزایش مقاومت نسبت به چالش با باکتری در برخی تیمارها، عدم تاثیر روی ایمنی اختصاصی و تیتر آنتی بادی را می‌توان به دلایل زیر نسبت داد:
اولاً محرک های ایمنی بیشتر ایمنی غیر اختصاصی را تحریک می‌نمایند و در بسیاری از تحقیقات ایمنی اختصاصی تحت تاثیر محرک های ایمنی قرار نگرفته اند (Kumari & Sahoo, 2006) از طرفی احتمال دارد دوز موثر بر ایمنی اختصاصی یا مدت زمان تجویز عصاره برای تحریک ایمنی اختصاصی بیشتر از میزان بکار رفته در این تحقیق باشد، تفاوت های اساسی سیستم ایمنی ماهی با حیوانات خونگرم نیز می‌تواند از دلایل تفاوت نتایج برخی تحقیقات در حیوانات خونگرم با نتایج این تحقیق باشد.

۴-۵٫ بقای نسبی^[۳۵]
ماهیان در شرایط اسارت تحت استرس بوده و شرایط ممکن است نامساعد و باعث کاهش مقاومت بدن آنها در برابر بیماریهای گوناگون گردد. محیطهای غیر طبیعی به علت بسته بودن سریعاً دستخوش تغییرات شده و در اثر نامساعد شدن شرایط، مقاومت بدن ماهیان در مقابل بیماریها کاهش یافته و از طرف دیگر محیط برای تکثیر و افزایش حدت بیماری زایی میکروب ها مساعد می‌گردد. رشد و تکثیر عوامل بیماری زا در محیط های غیر طبیعی و پرورشی به علت بسته بودن آنها قابل توجه است. از آنجایی که پرورش ماهی باید مقرون به صرفه باشد، ماهیان پرورشی با تراکم بالا نگهداری می‌شوند که از دو جهت به بیمارشدن ماهی کمک می‌کند: اول اینکه سرایت عوامل بیماریزا از یک ماهی به ماهی دیگر آسان بوده و دوم این که تراکم، یکی از عوامل استرس زا برای ماهی است(مخیر، ۱۳۸۱).
محققان متعددی از اثرات مفید محرک های سیستم ایمنی در مواجه با باکتری های بیماری زا و افزایش مقاومت ماهیان در برابر باکتری ها گزارش نموده اند که برخی از آنها عبارتند از: Grobiotic- A در برابر باکتری Mycobacterium marinum (Li & Gatlin, 2005)، نوکلئوتیدها در برابر باکتریAeromonas hydrophila (Choudhury et al., 2005)، لوامیزول در برابر باکتری Aeromonas hydrophila (Gopalakannan & Arul, 2006)، Aloe vera در برابر باکتری Aeromonas hydrophila (Alishahi et al., 2010)، دارواش در برابر باکتری Aeromonas hydrophila (قنواتی و همکاران ۱۳۸۷).
یکی از ویژگی های اصلی واکسن ها افزایش بقای ماهی های واکسینه شده پس از چالش با آنتی ژن اختصاصی مورد نظر است و تجویز برخی محرک های ایمنی باعث افزایش کارایی واکسن ها می‌گردد (Brunt et al., 2007). بر اساس نتایج به دست آمده در تیمارهای ایمن به طور معنی داری تلفات کمتری نسبت به تیمارهای غیر ایمن مشاهده شد که با توجه به حضور آنتی بادی های اختصاصی در ماهی های ایمن شده کاملاً قابل توجیه می‌باشد. به طور کلی واکسن تولید شده در برابر هر عامل عفونی باعث ایجاد محافظت در برابر آن و کاهش تلفات پس از چالش با آن عامل می‌گردد(; Alishahi et al., 2010علیشاهی، ۱۳۸۷). در تحقیق حاضر در تیمارهای غیر ایمن تجویز خوراکی عصاره مرزه خوزستان باعث کاهش معنی دار تلفات نسبت به گروه کنترل گردید(۰۵/۰P<). در صورتیکه تجویز لعل کوهستان و ترکیب این دو عصاره تغییر معنی داری در تلفات ایجاد ننمود(۰۵/۰P>). همچنین در تیمارهای ایمن تجویز خوراکی عصاره مرزه و نیز ترکیب عصاره های مرزه و لعل کاهش معنی داری را در درصد تلفات بعد از چالش با باکتری آئروموناس هیدروفیلا نسبت به گروه کنترل ایجاد نمود. البته تجویز لعل تاثیری در درصد تلفات بعد از چالش نداشت(۰۵/۰P>). این نتایج گویای تاثیر خوب مرزه خوزستان در ایجاد مقاومت در برابر عفونت باکتریایی در تیمارهای ایمن و غیر ایمن می‌باشد، در صورتیکه عصاره لعل کوهستان چنین اثری نداشت. با وجود گزارشات تحریک ایمنی هر دو عصاره در حیوانات خونگرم، احتمالاً مکانیسم اثر این دو ماده کاملاً متفاوت بوده و لعل کوهستان گزینه خوبی برای افزایش مقاومت در برابر عفونت های باکتریایی در ماهی نمی‌باشد. مطالعات مشابه نیز تاثیر برخی عصاره ها در افزایش مقاومت نسبت به عفونت های باکتریایی را گزارش نموده اند. Yin وهمکاران (۲۰۰۹) اثر گیاهان چینی Astragalus radix و Ganoderma lucidum را در ماهی کپور معمولی بررسی نموده که افزایش بقاء را در ماهیان تغذیه شده با ترکیب این گیاهان مشاهده نمودند. گزارش مشابهی نیز توسط Jan و همکاران در سال ۲۰۰۳ از کاربرد داروهای سنتی چینی برروی ماهی Croaker زرد در مقابل Pseudosciaena crocea ارائه شده است. Alishahi و همکاران (۲۰۱۰) نیز افزایش مقاومت در برابر عفونت باکتریایی را به دنبال تجویز خوراکی صبر زرد در ماهی کپور معمولی گزارش نمودند.
افزودن هسته تخم انبه به جیره غذایی ماهی روهو Labeo roho سبب افزایش پاسخ ایمنی و مقاومت در برابر باکتری بیماریزای آئروموناس هیدروفیلا شد(Sahu et al., 2007).
قنواتی و همکاران نیز در سال ۱۳۸۷ با تجویز عصاره دارواش به ماهی کپور معمولی شاهد افزایش کارایی واکسن آئروموناس هیدروفیلا بودند که سبب کاهش معنی دار تلفات بعد از چالش با باکتری زنده گردید، ولی عصاره سیاه دانه و دارواش در تحقیقات آنها در گروه غیر ایمن تفاوت معنی داری را با گروه شاهد نشان نداد.
Kim وهمکاران (۱۹۹۹) نیز با تجویز آلوئه ورا به ماهی Rockfish افزایش مقاومت در برابر عفونت با باکتری ویبریو آنگوایلاروم را گزارش نمودند. نتایج مشابهی از کاربرد، پودر برگ گیاه Rosmarinus officinalis (Abutbul et al., 2004) ، عصاره آبی گیاه Eclipta alba (Christybapita et al., 2007) و عصاره الکلی گیاه Solanum trilobatum (Divyagnaneswari et al., 2007) نیز در منابع مشاهده گردید که نسبتاً با یافته های تحقیق حاضر انطباق دارد. البته عدم تاثیر دو عصاره مورد بررسی ( لعل و ترکیب لعل و مرزه) دراین تحقیق بر میزان بقای ماهی های غیر ایمن، می‌تواند به علت حدت بالای باکتری یا نیاز به غلظت های بالاتر عصاره برای تاثیر بیشتر باشد.
۴-۶٫ فاکتور های خونی مورد بررسی
گلبول های سفید در ماهیان عمل فاگوسیتوز و پاسخ ایمنی بدن نسبت به عوامل انگلی، باکتریایی و ویروسی و کمک به ترمیم بافت های صدمه دیده را به عهده دارند. اندازه گیری گلبول های سفید، درصد و نوع آنها در تعیین وضعیت عمومی ماهی کاربرد فراوانی می‌تواند داشته باشد (علیشاهی، ۱۳۸۷). محرک های سیستم ایمنی می‌توانند در تعداد و فعالیت گلبول های سفید خونی تاثیر گذارند(Raa et al., 1992). برخی محرک های ایمنی در بهبود خونسازی در اندام های خونساز و بهبود فاکتورهای خونی تاثیر می‌گذارند.
نتایج تعداد گلبولهای سفید به دست آمده از آنالیز فاکتورهای خونی در جدول ۳-۳ نشان می‌دهد که این فاکتورها در بین ماهیان تغذیه شده با عصاره گیاهان مرزه، لعل و ترکیب لعل و مرزه و گروه شاهد تفاوت معنی داری را ایجاد نکرده است(۰۵/۰P>). البته افزایش نسبی در تیمارهای تغذیه شده با عصاره مرزه نسبت به سایر تیمارها مشاهده می‌گردد. با مقایسه نتایج تاثیر عصاره ها بر تیتر آنتی بادی و تعداد لکوسیت ها مشخص می‌گردد که هر دو فاکتور در هیچ یک از گروه ها افزایش نیافته است، لذا به درستی می‌توان نتیجه گرفت که عدم تغییر در تیتر آنتی بادی بدنبال عدم افزایش تعداد لکوسیت ها (مخصوصاً لنفوسیت) بوده است. چراکه آنتی بادی ها توسط لکوسیت ها تولید می‌شوند، لذا این ترکیبات احتمالاً در تحریک برای تولید برخی از سایتوکین ها نقشی نداشته و تعداد و فعالیت لکوسیت ها را نیز تحت تاثیر قرار نداده اند. البته عدم تاثیر این عصاره ها را همچنین می‌توان به دلیل کم بودن احتمالی دوز عصاره نسبت داد، چراکه افزایش نسبی در تیمارهای تغذیه شده با مرزه مشاهده می‌گردد، ولی این افزایش به حدی نیست که از نظر آماری معنی دار باشد. در تحقیقات متفاوت، تاثیر محرک های ایمنی بر افزایش لکوسیت های ماهی گزارش گردیده است. به عنوان مثال تجویز گلوکان و لیپوپلی ساکارید در ماهی کپور معمولی، افزایش تعداد و نسبت گلبول های سفید را باعث شده است(Selvaraj et al., ۲۰۰۵ & 2006). Tatina و همکاران (۲۰۱۰) نیز افزایش تعداد لکوسیت های تاس ماهی را بدنبال استفاده از ویتامین E و C به عنوان محرک ایمنی گزارش نمودند. Harikrishnan و همکاران(۲۰۰۳) تاثیر افزودن عصاره های گیاهی بر تعداد و نسبت لکوسیت های ماهی طلایی را گزارش نمودند. همچنین نتایج بدست آمده از تحقیق Akrami و همکارانش در سال ۲۰۰۸ نشان می‌دهد با اضافه کردن اینولین از ۱ تا ۳ درصد به جیره غذایی فیل ماهیان جوان، تعداد کل گلبولهای سفید در ماهیان تغذیه شده با کمترین سطح از اینولین به طور معناداری در مقایسه با سایر گروه های آزمایشی بالاتر بوده است.
Sahu و همکاران در سال ۲۰۰۷ نشان دادند که هسته تخم انبه به عنوان یک محرک ایمنی سبب بالا رفتن سطوح لوکوسیت ها در ماهیان تغذیه شده با این مکمل غذایی می‌شود. Choundhury و همکاران در سال ۲۰۰۵ دریافتند که استفاده از RNA مخمر به عنوان محرک ایمنی سبب افزایش در تعداد کل گلبولهای سفید در ماهی روهو Labeo rohi می‌گردد. در تحقیق دیگری تغذیه ماهیان روهو با محرک ایمنی مثل لوامیزول و اسید آسکوربیک سبب افزایش تعداد گلبولهای سفید خون گردید(Sahoo & Mukherjee, 2002).
افزایش مقاومت دربرابر عفونت باکتریایی در قزل آلای رنگین کمان پس از تغذیه لاکتوفرین گاوی مشاهده شده است. همچنین این گلیکوپروتئین سبب افزایش تولید ماکروفاژها، گرانولوسیت ها و نوتروفیل گردیده است(Sakai et al., 1999).
در کنار ایمنی ذاتی مکانیسم های دفاعی تکامل یافته تری نیز وجود دارد که در پی رویارویی با آنتی ژن فعال شده و سپس در هر بار برخورد با همان میکروب بر قدرت دفاعی و شدت پاسخگویی آنها افزوده می‌شود و از آنجا که این نوع ایمنی به صورت واکنش یا پاسخی در برابر عفونت شکل می‌گیرد به آن سیستم ایمنی تطبیقی نیز گفته می‌شود.
مرکزیت دفاعی اختصاصی، لنفوسیت ها بوده که مسئول سه شکل از ایمنی اختصاصی می‌باشند: ایمنی خونی، ایمنی سلول میانجی(Cell-mediate immune) و ایمنی خاطره. ایمنی خونی با تولید آنتی بادی (ایمونوگلوبین) و CMI به پاسخ ها دلالت دارد که توسط لنفوسیت ها و ماکروفاژها ایجاد می‌شوند. مهمترین شکل ایمنی اختصاصی، ایمنی خاطره است که به عنوان عامل سازگاری با تغییرات ایجاد شده و در نتیجه رویارویی با همان آنتی ژن پاسخ دوم شکل می‌گیرد. لنفوسیت ها در گردش خون، ارگان های لنفی و دیگر بافت ها بویژه در طی واکنش های التهابی دیده می‌شوند. در مهره داران عالی تر دو جمعیت از لنفوسیت ها وجود دارند که شامل لنفوسیت T و لنفوسیت B می‌شوند. لنفوسیت T مسئول برای CMI و مسئول همکاری با لنفوسیت B می‌باشد که مسئولیت تولید آنتی بادی در بدن را دارد. لنفوسیت T و لنفوسیت B هر دو مسئول ایمنی خاطره می‌باشند. گزارشات متعددی از افزایش تعداد لنفوسیت ها در آبشش، پوست و روده به خصوص در زمان عفونت و تحریکات وجود دارد(Roberts, 1989). همچنین تحقیقات ثابت نمود که بین استرس و ایجاد مقاومت نسبت به بیماری ها ارتباط وجود دارد. ولی مکانیزم های این ارتباط بسیار پیچیده است. به طوری که استرس موجب بروز تغییرات زیادی در سیستم های فیزیولوژیک بدن از جمله سیستم های دفاعی می‌گردد(Ellis, 1982). هنگامی‌که به ماهی استرس وارد می‌شود، سطوح در گردش لوکوسیت ها با زمان تغییر کرده و این تغییرات به دنبال انواع فاکتورهای فیزیکی استرس زا، کاهش تعداد لنفوسیت ها یا کاهش تعداد این سلول ها نسبت به تعداد گلبولهای قرمز را شامل می‌شود.
در مورد سایر فاکتورهای مورد بررسی در این تحقیق، نتایج نشان داد که تجویز خوراکی هیچکدام از دو عصاره مورد بررسی و نیز ترکیب عصاره ها، تفاوت معنی داری در نسبت گلبولهای سفید خونی(هتروفیل، لنفوسیت، ائوزینوفیل، مونوسیت) ماهی ایجاد ننمود(۰۵/۰P>). این یافته ها با برخی تحقیقات انجام شده بر تغییرات گلبولی بدنبال استفاده از محرک های ایمنی در ماهی تطابق ندارد که از آن جمله: Selvaraj و همکاران(۲۰۰۵ و ۲۰۰۶) درماهی کپور معمولی بعد از تجویز گلوکان و LPS باکتری افزایش نسبت نوتروفیل و مونوسیت و کاهش ائوزینوفیل و بازوفیل و عدم تغییر لنفوسیت را گزارش نمودند. Harikrishnan و همکاران (۲۰۰۳) افزودن مکمل های گیاهی به خوراک ماهی طلایی را باعث تغییر تعداد و نسبت گلبول های سفید خونی دانستند. البته استفاده از محرک های ایمنی در ماهی کپور(Watanuki et al., 2006) و تاس ماهی( Tatina et al., 2010) نیز تغییری در نسبت گلبول های سفید ایجاد ننموده است که با نتایج تحقیق جاری انطباق دارد.
قنواتی و همکاران نیز در سال ۱۳۸۷ با بررسی اثر عصاره های دارواش و سیاه دانه بر روی ماهی کپور دریافتند که این عصاره ها تغییری در نسبت گلبولهای سفید خونی ایجاد ننموده است.
محرک های ایمنی مثل بتا گلوکان و اسید آلژنیک می‌توانند ایمنی اختصاصی و غیر اختصاصی را افزایش دهند. اثرات بلند مدت و کوتاه مدت جیره حاوی مخمر، بتا گلوکان و اسید آلژنیک بر روی پاسخ ایمنی در ماهی سی باس Dicentrarchus labrax مطالعه شده که در تیمارهای کوتاه مدت با جیره حاوی ۵/۰% ارگوسان روی ایمنی اختصاصی و غیر اختصاصی اثری مشاهده نشد. در تیمارهای بلند مدت، سطوح لایزوزیم و کمپلمان سرم، افزایش نشان داده است و میزان لنفوسیت ها وابسته به تغییرات درجه حرارت آب بود. به طوری که در فصول سرد سال کمپلمان سرم کاهش و سطوح لایزوزیم و درصد لنفوسیت ها افزایش معناداری را نشان داده است(Bagni et al, 2005).
در کل تفاوت نتایج غیر مشابه با تحقیقات فوق را می‌توان به خصوصیات نوع محرک ایمنی، تفاوت سیستم ایمنی ماهی مورد بررسی(قنواتی و همکاران، ۱۳۸۷)، احتمالاً زمان کوتاه استفاده از جیره های آزمایشی و شرایط استرس زا چه در زمان انجام آزمایش و چه در زمان نمونه برداری(Ellis, 1982) نسبت داد.
نتایج این تحقیق نشان داده است تجویز خوراکی عصاره مرزه خوزستان و ترکیب عصاره های لعل کوهستان و مرزه باعث افزایش نسبی دفاع ایمنی ماهی کپور معمولی گردیده که این اثر با بهبود برخی فاکتورهای ایمنی غیر اختصاصی ماهی و افزایش کارایی واکسن در برابر باکتری آئروموناس هیدروفیلا نشان داده شده است. البته این اثرات در مورد گیاه مرزه خوزستان بیشتر و قابل توجه تر از سایر عصاره ها بوده است.
نتیجه گیری کلی
در نتیجه گیری کلی می‌توان گفت که تجویز خوراکی عصاره مرزه خوزستان برخی فاکتورهای ایمنی غیر اختصاصی ماهی (لایزوزیم، قدرت باکتری کشی سرم) ماهی کپور معمولی را تحت تاثیر قرار داده و میزان بقاء را نیز در ماهیان افزایش داده است. لذا می‌توان از آن به عنوان کاندیدایی برای محرک ایمنی ماهی نام برد. ترکیب عصاره لعل و مرزه نیز بعد از عصاره مرزه در درجه دوم اهمیت قرار دارد ولی عصاره لعل با وجود اثرات تحریک ایمنی گزارش شده در حیوانات خونگرم، اثرات تحریک ایمنی محدودی در ماهی داشته (عدم تغییر در میزان لایزوزیم سرم، قدرت باکتری کشی سرم، کمپلمان، تیتر آنتی بادی) و به دنبال آن افزایشی در تعداد لوکوسیت ها ایجاد ننموده است، بنابراین احتمالاً برای تحریک ایمنی ماهی مناسب نمی‌باشد. لذا امکان بررسی عصاره مرزه خوزستان به عنوان کاندیدایی برای تحریک سیستم ایمنی ماهی هم به عنوان ادجوان (یاور ایمنی، همراه واکسن) و هم به عنوان محرک ایمنی غیر اختصاصی در ماهی وجود دارد.
پیشنهادات
بر اساس نتایج این تحقیق موارد زیر جهت ادامه تحقیق و مطالعات پیشنهاد می‌گردد:
مطالعات مشابه بر روی سایر ماهیان پرورشی کشور انجام گرفته و نتایج مقایسه گردد.
بررسی امکان استفاده از عصاره مرزه خوزستان در سطح مزرعه پرورش ماهی.
اثر این عصاره ها، بویژه عصاره مرزه بر تیتر ایمنی ماهی به روش های دقیق تر (ELISA) بررسی گردد.
سایر فرآورده های دارویی از این دو گیاه (عصاره آبی ، اسانس، روغن و…. ) به روش تحقیق استفاده شده و نتایج مقایسه گردد.
استحصال ماده موثره این عصاره ها و بررسی اجزای تشکیل دهنده این عصاره ها به تفکیک بر سیستم ایمنی ماهی.
منابع و ماخذ :
پوستی، ا و صدیق مروستی، ع.، ۱۳۷۸٫ اطلس بافت شناسی ماهی. انتشارات دانشگاه تهران. ص ۱۴۹-۱۶۵٫
پیغان، ر و مشایی، م.، ۱۳۸۴٫ مدیریت مزارع پرورشی ماهی گرمابی، بهداشت و تغذیه ماهیها، انتشارات دریاسر، ص ۱۸-۲۲ و ص ۱۱۲-۱۱۵٫
جعفر زاده، م.، علیشاهی، م.، سلطانی، م.، ۱۳۸۷٫ تاثیر تجویز خوراکی عصاره گیاه دارواش و سیاه دانه بر فاکتورهای خونی و تحریک ایمنی اختصاصی ماهی کپور معمولی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اهواز واحد علوم تحقیقات، ۵۵ صفحه.
ذکاء ، ر.، ۱۳۶۴ . بررسی ضد میکروبی گیاهان ایران (قسمت سوم ) پایان نامه دکترای عمومی داروسازی. دانشکده داروسازی تهران. ۷۸ صفحه.
رجحان، م. ص.، ۱۳۸۷٫ دارو و درمان گیاهی، انتشارات فرهیختگان علوی، چاپ پنجم، ۲۸۷ صفحه.
رسولی، س و عبدی، ک .، ۱۳۸۴ . مبانی ایمنی شناسی ماهیان. سیمرغ. سال اول، شماره ۳، صفحه ۱۷- ۱۲٫
زرگری، ع.، ۱۳۸۴٫ گیاهان دارویی، جلد چهارم، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم، ۹۷صفحه.