نهی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۹
شکل (۴-۲۵):نمودار پراکندگی برای متغیر اثربخشی امر به معروف و نهی از منکر و روش های عملی امر

و نهی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۰
شکل (۴-۲۶) :نمودار پراکندگی برای متغیر اثربخشی امر به معروف و نهی از منکر و تربیت مخاطب امر
و نهی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۱۱
شکل (۴-۲۷): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه امر به معروف و نهی از منکر در حوزه حجاب از اولویتهای جامعه خارج است ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۱۳
شکل (۴-۲۸): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه پوشش و نحوه حضور در جامعه شخصی است و از حیطه
امر و نهی خارج است …………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۴
شکل (۴-۲۹): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه آنچه در قرآن واجب است خمار است نه پوشیدن
کامل مو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۵
شکل (۴-۳۰): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه اصل در حجاب حفظ کرامت زنان است و حفظ کرامت
با زور نمیشود …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۱۶
شکل (۴-۳۱): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه وضعیت پوشش جامعه مناسب است و امر و نهی
ضرورتی ندارد ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۷
شکل (۴-۳۲): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه حجاب سبب پوشیدن زیباییها و بالا رفتن سن ازدواج
میشود ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱۸
شکل (۴-۳۳): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه باید پذیرفت همه چیز در حال تغییر است بعد از ۱۴۰۰
سال نوع پوشش تغییر میکند ………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۹
شکل (۴-۳۴): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه استفاده از جلباب(چادر و پوشش کامل) بر همه واجب
نبوده و توصیه است ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۲۰
شکل (۴-۳۵): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه دستوری بر حجاب دخترها در قرآن نیامده ……………… ۱۲۱
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل (۴-۳۶): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه در قرآن اول به مردان سفارش شده نگاهشان را حفظ
کنند بعد به زنان، بهتر است ابتدا مردها از لحاظ کنترل میل جنسی قوی شوند …………………………………………. ۱۲۲
شکل (۴-۳۷): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه حجاب نسبی و عرفی است در هر زمان و مکان نوع
پوشش متفاوت است ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۴
شکل (۴-۳۸): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه حجاب حق (اختیاری) است نه تکلیف(واجب)……… ۱۲۵
شکل (۴-۳۹): توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب اینکه حجاب عفت نمیآورد ولی عفت حجاب میآورد،
اندیشه اصلاح شود ظاهر اصلاح میشود ………………………………………………………………………………………………………… ۱۲۶
مقدمه
در دین مبین اسلام امر به معروف و نهى از منکر به عنوان یک مسئله اجتماعی ، جایگاه خاصى دارد و یکی از بهترین جلوه های اخلاق اجتماعی است برای کنترل جامعه، و به اشکال مختلف ظهور پیدا می کند چنانچه به عنوان ضروریات ایمان و رستگارى امت شناخته می شود، مکمل فریضه‏هایى چون نماز و زکات است و غالبا در قرآن در کنار آن ها آمده است. احیای این دو اصل بیانگرحیات و سرزندگی جامعه می باشد و فراموش کردن این دو اصل موجب رخوت، سستی، بی تفاوتی، و به تدریج اضمحلال و مرگ در معنویت گرائی جامعه را به دنبال خواهد داشت.
در جامعه کنونی ما این دو فریضه، خود را در حوزه حجاب نمایان کرده است - حجاب به عنوان یک حکم صریح قرآنی -، و برخی از مسئولان سخت درگیر عملی کردن این حکم الهی در جامعه شده اند، از آنجایی که پژوهش به معنای فعالیتی منظم و مدون است که هدفش کشف، گسترش دانش و حقیقت و تبیین روابط بین پدیده ها و در حد امکان اثبات رابطه علت و معلولی موجود در بین آن ها می باشد، براین اساس، پژوهشی با هدف بررسی زمینه های اثر بخشی امر به معروف و نهی از منکر در حوزه حجاب به دنبال ارتقاء این دو فرضیه در این حوزه است، و با مطالعه و بررسی چالش های پیش روی این دو فریضه ، در صدد شناسایی آسیب ها ی پیرامون آن، به کنکاش در این زمینه پرداخته است، و در صدد بوده با ارائه راهکارهای لازم قدمی هرچند کوچک در این زمینه بردارد. این پژوهش در پنج فصل تنظیم شده است؛ فصل اول آن شامل کلیات طرح تحقیق است، در فصل دوم که مبانی نظری پژوهش می باشد به توضیح و تبیین امر به معروف و نهی از منکر، حجاب و عوامل مؤثر بر امر به حجاب و نهی از کم حجابی پرداخته است و به صورت مختصر آسیب هایی که در ضمن مصاحبه ها توسط پاسخگویان بیان شده اند مطرح شده است، در فصل سوم که فصل روش شناسی پژوهش است توضیحات لازم در این حیطه بیان شده است و در فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها صورت گرفته است وبه ارائه آمار کیفی و استباطی در این زمینه پرداخته شده است و در فصل پنجم نتایج و پیشنهادات کاربردی مطرح شده است.
فصل اول
کلیات طرح تحقیق
شرح و بیان مساله پژوهشی:
مسئله پژوهش چگونگی امر به معروف و نهی از منکر در حوزه حجاب در جامعه و شناسایی آسیب های احتمالی می باشد .
دغدغه ذهن هر مسلمان متعهدى، راهنمایى بشر و نوع انسان‏ها به سوى رستگارى و سعادت است، این وظیفه به ویژه در جوامع انسانی در قالب امر به معروف و نهی از منکر تحقق می یابد؛ که این خود از اهمّ فرایض اسلامی و واجبات دینی به شمار رفته، و مورد تأکید شارع مقدس هم قرار گرفته است؛ « وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر… »(توبه/۷۱) (مردان و زنان با ایمان، دوستان یکدیگرند، که به کارهاى پسندیده وا مى‏دارند، و از کارهاى ناپسند باز مى‏دارند…. )و نیز امیر مؤمنان در این باره می فرمایند: « همه کارهای نیک و جهاد در راه خدا در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر چون دمیدنی است به دریای پرموج پهناور و همانا امر به معروف و نهی از منکر نه اجلی را نزدیک کنند و نه از مقدار روزی بکاهند و از تمامی ارزشها برتر، شعار عدالتخواهی است رویاروی حاکمی ستمگر» (نهج‌البلاغه، حکمت۳۷۴). این مهّم ضمن حفظ سلامت و سعادت فردی، امنیت عمومی جامعه اسلامی را نیز تأمین می کند؛ پیامبر (ص) می فرمایند: امر به معروف کنید تا محفوظ بمانید. نهى از منکر کنید تا یارى شوید(دیلمى: ۱۸) .
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و حاکمیت نظام اسلامی این فریضه به عنوان اصل هشتم قانون اساسی به تصویب رسیده در این اصل آمده است: …. در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفه‏ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت. شرایط و حدود و کیفیت آن را قانون معین می‌کند، این اصل مورد به رأی مردم گذاشته شد و به تأیید رهبری نظام رسید.
امر به معروف و نهی از منکر نمونه ای از احکام عالی و ترقی بخش اسلام است و ضامن تحقق و اجرای احکام اسلامی است، فریضهی بزرگی است که فرائض دیگر به وسیله آن اقامه می شوند؛ امام باقر (ع) می فرمایند: امربه معروف ونهی ازمنکر ، راه انبیاء روش صالحان است ، فریضه بزرگی است که فرائض دیگر به وسیله آن اقامه می شود وراه و روش انسان را مصون ازخطا وکسب وکار اورا حلال می کند ، ستمها را جبران وزمین راآباد می سازد ، به وسیله این فریضه از دشمنان ، عدالت وانصاف خواسته می شود وهمه امور استوار ودرمسیر درست قرار گیرد؛ إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ سَبِیلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِیضَهٌ عَظِیمَهٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَکَاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظَالِمُ وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ وَ یُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ یَسْتَقِیمُ الْأَمْرُ الْحَدِیث (عاملی، ۱۴۰۹ ، ج‏۱۶: ۱۱۹ ).
یکی از معروفات در اسلام، داشتن پوشش و حجاب است، که در اکثر قریب به اتفاق ملت ها و آیین های جهان معمول بوده است، امّا با وجود سابقه دیرینه حضور اسلام در ایران و پایبندی ایرانیان به این دین، این مسئله دچار تغییر گردید، علیرغم تمهیدات جدّی برای حل این معضل، و امر و نهی در این زمینه این مهّم همچنان در حال چالش و مورد بحث است، لذا یکی از مسائل مهم فرهنگی جامعه امروز در ایران و دغدغه نظام اسلامی، وضعیت حجاب و چگونه مواجهه شدن با چالش های مربوط به آن است. به نظر می رسد همچنان باید تلاش های جدّی برای نهادینگی این مسئله و قابلیت ارائه آن به نظام جهانی صورت گیرد.
اهمیت این تحقیق از آن جهت است که؛ از یک سو حجاب اسلامی که در دین مبین اسلام مطرح شده است، و آیات و روایات متعدد در این خصوص آمده، چنانچه نماد تکریم شخصیت زن مسلمان ، نشانه سلامت اخلاقی و تعالی معنوی جامعه اسلامی است و اینکه داشتن حجاب زنان در اجازه ورود آنان به جامعه و پویائی آن ها منتهی می شود و نداشت آن به حریم و حرمت در زندگی خصوصی آنان صدمه وارد می کند، با چالش ها و معضلاتی روبرو شده که نیازمند است بررسی شود، و از دگر سو اجرا کردن احکام قرآنی در جامعه با توجه به جهانی شدن و رنگ باختن یا چند رنگ شدن مسائل دینی، در قالب امر به معروف و نهی از منکر ل در یک مسیر چندگانه با چالش ها و معضلاتی روبرو شده، و نیازمند است بررسی شود. این پژوهش بر این است که اجرای این فریضه و روش های امر به معروف و نهی از منکر در این حوزه را تحلیل نماید و با بحث پیرامون موانع و چالش های موجود، راهکارهای مناسب در این زمینه با شیوه هایی معقول و مناسب در اجرای مطلوب این دو فریضه ارائه نماید.
بر این اساس در این پژوهش پس از تفسیر و تبیین امر به معروف و نهی از منکر در حوزه حجاب، بررسی روش های انجام شده در این حوزه، نقاط ضعف و قوّت عملکردها؛ کام یابی ها و ناکامی ها بررسی می گردد تا در نهایت زمینه های اثربخشی امر و نهی در حوزه حجاب به دست آید. از این رو جهت بررسی میدانی، با انتخاب جامعه آماری (کلیه افراد در حال تحصیل دانشگاه اصفهان) ، به کنکاش در این حوزه پرداخته شده است، از آنجا که مسئله حجاب به مسئله حساسی تبدیل شده، و شبهات بسیاری در مورد آن مطرح گردیده است، با بررسی چالش های کنونی و به حداقل رساندن آسیب های موجود در خصوص دعوت به این معروف (حجاب) می توان راهکارهایی مناسب در این زمینه ارائه داد، و در پایان پیشنهادات نظری و توسعه ای برای طراحی سیاست های جدید و ارائه الگوهای اجرایی جهت سازمانهای ذی ربط مورد بررسی قرار می گیرد.
کلید واژه ها:
امر به معروف و نهی از منکر^[۴]: امر: (مص.م) فرمودن؛ دستور دادن. (معین، ۱۳۷۱، ج۲: ۳۵۱) نهی: باز داشتن و منع کردن. (همان منبع: ج۴: ۴۸۷۴) معروف: شناخته شده، مشهور، کار نیک، عمل خیر. واجب شرعی.(همان منبع، ج۳: ۴۲۳۰) آن که یا آنچه در نزد دیگران یا نزد همه شناخته شده است. (انوری، ۱۳۸۱، ج۷: ۷۱۶۰) منکر: ناشناخته؛ زشت ناپسند. قول و فعلی که برخلاف رضای خدا باشد. (معین ۱۳۷۱، ج۴: ۴۴۰۶)؛ هرگونه عمل یا رفتار زشت، ناپسند و ناروا. (انوری، ۱۳۸۱، ج۷: ۷۴۳۲) معروف یعنی کاری که پسندیده و نیک شمرده می شود منکر یعنی کار زشت وناپسند، که مرجع آن عقل یا شرع یا عرف شناخته می شود؛ و «المعروف» هو ما یعرف العقلاء و المتشرعه رجحانه فی حسنه من دلاله العقل او الشرع، و «المنکر» ما أنکره و استشنعه العقلاء و المتشرعه لدلاله العقل أو الشرع على رداءته‏. (بلاغى نجفى، ۱۴۲۰ ، ج ۱: ۳۲۴) امر به معروف واداشتن به فرمان پذیری (نیکی) و نهی از منکر باز داشتن از کار گناه است؛ الامر بالمعروف و هو الحمل علی الطاعه قولاً أو فعلاً و النهی عن المنکر و هوالمنع عن المعاصی قولاً أو فعلاً. (شهید ثانی، ۱۳۷۷: ۱۳۵)
چالش^[۵]: (اِ) مسئله ای که باید برای آن چاره اندیشی شود. (انوری، ۱۳۸۱، ج۳: ۲۲۸۱ و ۲۲۸۲)تأمل در کاربرد واژه چالش نشان می‌دهد که معانی زیر از واژه مذکور مستفاد بوده است: مانع و مشکل، آسیب و آفت. ( پایگاه مجلات تخصصی نور، تأملی در مفهوم «چالش» واژه «چالش» در ادبیات اجتماعی- فرهنگی ایران، ذوعلم، علی، ۱۳۸۴: ۳۶)
حجاب^[۶]:حجب: الحِجابُ: السِّتْرُ. حَجَبَ الشی‏ءَ یَحْجُبُه حَجْباً و حِجاباً و حَجَّبَه: سَترَه. (ابن منظور، ۱۴۱۴، ج‏۱: ۲۹۸) الحجاب: الستر. (مصطفوى، ۱۳۶۰ ، ج‏۲: ۱۶۶) الستر: ما یستر به، و جمعه ستور. (همان منبع، ج‏۵: ۴۸) الحجاب، اسم؛ ما حجبت به شیئا عن شی‏ء. ( فراهیدى، ۱۴۱۰ ، ج‏۳: ۸۶) در این نوشتار مراد از حجاب، پوشش اسلامی است؛ حجاب اسلامی پوشش کامل برای پوشاندن بدن از چشم نامحرم است. (انوری، ۱۳۸۱، ج۳: ۲۴۶۸)