اصطلاح فراشناخت به دانش ما درباره ی فرایندهای شناختی خودمان و چگونگی استفاده بهینه از آن ها برای رسیدن به هدف های یادگیری گفته می شود (بایلر^[۴۰] و اسنومن^[۴۱]، ۱۹۹۳). به سخن دیگر فراشناخت دانش یا آگاهی فرد از نظام شناختی خود او یا دانش درباره دانستن است. دانش فراشناختی ما را یاری می‌دهد تا، به هنگام یادگیری و دانستن امور، پیشرفت خود را در نظر بگیریم. همچنین این دانش به ما کمک می‌کند تا نتایج تلاش هایمان را ارزیابی کنیم و میزان تسلط خود را بر مطالبی که خوانده ایم بسنجیم. نخستین بار هارلو^[۴۲] (۱۹۴۹) مفهوم یادگرفتن یادگیری را در یک رشته آزمایش که با میمون ها انجام داد مطرح ساخت. در ای آزمایش میمون ها وادار می شدند تا مسائلی را که به آن ها داده می شد حل کنند. یافته جالب هارلو این بود که میمون ها هر چه مسائل بیشتری را حل می‌کردند در حل مسائل تواناتر می شدند.یعنی میمون ها یاد گرفتند که چگونه یاد بگیرند. روانشناسان پیرو رویکرد خبر پردازی در دهه اخیر، به جای مفهوم یاد گرفتن یادگیری هارلو، از اصطلاح فراشناخت استفاده کرده‌اند. هم یاد گرفتن یادگیری و هم فراشناخت ‌به این واقعیت اشاره می‌کنند، که بر اثر پیشرفت یادگیری یادگیرندگان نه تنها دانش شناختی کسب می‌کنند بلکه بر چگونگی شناخت خود نیز آگاه می‌شوند یعنی به دانش فراشناختی نیز دست می‌یابند.

پیتر^[۴۳] و دی گروت^[۴۴] (۱۹۹۰) فراشناخت را اولین مؤلفه مهم در یادگیری خود گردان دانسته اند و آن را شامل راهبردهای برنامه ریزی^[۴۵]، بازبینی^[۴۶] و اصلاح شناخت^[۴۷] یا راهبردهای شناختی معرفی کرده‌اند. فلاول(۱۹۷۶) فراشناخت را به عنوان آگاهی از شناخت و فرایندهای شناختی و کنترل، تنظیم و بازبینی فعالانه شناخت تعریف کرد. متکالفه^[۴۸] و شیمامورا^[۴۹] (۲۰۰۸) فراشناخت را وسیله دستکاری و نظم بخشی فرایندهای شناختی می دانند( نقل از صفری و محمد جانی، ۱۳۹۰). براون (۱۹۸۵) فراشناخت را به دو صورت آگاهی فرد از فعالیت ها یا فرایندهای شناختی خود و روش های به کار رونده برای تنظیم فرایندهای شناختی بیان می‌کند. رابطه مفهوم فراشناخت به عنوان مفهومی متداول در تعلیم و تربیت با فرایند یادگیری انکارناپذیر است. محققان و متخصصان تعلیم و تربیت به طور گسترده به نوع و سطح دانش مورد نیاز فراگیران علاقه مند هستند و این مستلزم تأکید نظام های آموزشی بر آموزش فراشناختی و یادگیری “چگونه یاد گرفتن” است تا فراگیران بتوانند در برخورد با مسائل گوناگون به طور مستقل بیاندیشند. فراشناخت به استعداد درک و کنترل مطلب مورد یادگیری گفته می شود و نقش بسیار مهمی در بهبود و گسترش عملکردهای شناختی دارد و می‌تواند مهارت های یادگیری فراگیران را توسعه بخشد. فراشناخت نقش اساسی در یادگیری موفقیت آمیز ایفا می‌کند و هر چه توانایی‌های شناختی فراگیر بالاتر باشد، فرایند یادگیری موفقیت آمیز تر خواهد بود. به عبارتی فراگیر باید در یادگیری خود نقش فعال ایفا کند و یاد بگیرد که یادگیری خود را ارزیابی کند و اگر راهبردهای یادگیری اش موفق نبود، از راهبردهای جدید استفاده کند(نقل از صادقی و محتشمی، ۱۳۸۹).

اندرسون^[۵۰] ( ۱۹۹۵ ) با بررسی پژوهش های انجام شده در باب یادگیری و آموزش فراشناختی ۱۴ اصل را در یک آموزش موفق ذکر می‌کند که عبارتند از :

1. 1. اصل فرایند (تأکید بر فرایند ها نه بر نتایج )

1. 1. اصل تعمق آگاهی از راهبردهای یادگیری و مهارت های خود تنظیمی

1. 1. اصل هیجانی: تعامل بین شناخت، فراشناخت و اجزای هیجانی

1. 1. اصل عمل کردی: هوشیاری به عمل کرد دانش و مهارت‌های خود تنظیمی

1. 1. اصل انتقال: انتقال و تعمیم مطالب

1. 1. اصل زمینه ای: کاربرد راهبردهای یادگیری و مهارت خود تنظیمی در زمینه ها و زمان‌های مناسب

1. 1. اصل خود تشخیصی: خود تنظیمی یادگیری و تشخیص توان خود

1. 1. اصل فعالیت: ایجاد تعادل مطلوب بین کمیّت و کیفیت

1. 1. اصل چهارچوب بندی: تفویض مسئولیت های یادگیری به دانش آموزان

1. 1. اصل نظارت: ارتباط با ناظران خارجی برای نظارت بر فعالیت دانش آموزان

1. 1. اصل مشارکت

1. 1. اصل هدف: تأکید بر فرایندهای شناختی عمیق تر

1. 1. اصل بیش مفهومی: مفاهیم جدید ‌بر اساس دانسته های قبلی فرا گرفته می‌شوند.

1. اصل مفهوم یادگیری: یادگیری بایستی بر اساس مفاهیم فعلی دانش آموزان طراحی شود.

معلمان باید مهارت های برنامه ریزی، بازنگری، ارزشیابی و تجدید نظر را مورد توجه قرار دهند و بر اساس الگوی موجود مسئولیت ها را به دانش آموزا ن تفویض کنند و پس از جمع‌ آوری اطلاعات، درگیر برنامه ریزی و ساخت مدل فراشناختی شوند و مدام پیشرفت خود را ارزشیابی و راهبردهای لازم برای رسیدن به هدف را انتخاب کنند. این همان مفهوم فراشناخت در مدرسه است (نقل از عبدوس،۱۳۸۰).

پژوهش های مربوط به فراشناخت نشان می‌دهد که “برنامه ی مطالعه” – راهبردهای یادگیری و نظارت بر مؤثر بودن راهبردهای مورد استفاده تأثیری مهم بر فرایند یادگیری فراگیران دارد و مشکلات فراگیران در یادگیری را ناشی از ضعف مهارت های فراشناختی آن ها می‌داند (ونگ^[۵۱]، ۱۹۸۵ و باکر^[۵۲]، ۱۹۸۲). با توجه به اهمیت مهارت های فراشناختی در یادگیری فراگیران، برخی از صاحب نظران برنامه درسی (بروان، ۱۹۹۸) سعی کرده‌اند تا برنامه هایی را طراحی کنند که مهارت های آموزشی نظیر پیش‌بینی، کنترل، خلاصه کردن و نظارت بر یادگیری را به فراگیران آموزش دهند تا در ارتقای آگاهی فراشناختی آن ها مؤثر باشد. همچنین باکر (۱۹۸۲) مهارت های فراشناختی را به اندازه ی مهارت های شناختی با اهمیت می‌داند، چون باعث بهبود عملکرد فراگیران در تکلیف شان می شود. سراو^[۵۳] (۱۹۹۸)راه های تقویت تفکر را در ارائه ی الگوهای تفکر فراشناختی یا کنترل و تنظیم افکار به وسیله معلم می‌داند. دو رویکرد که برای تقویت راهبردهای فراشناختی مهم تلقی می شود، راهبردهای پرورش و ایجاد محیط اجتماعی حمایت کننده و نوع محتوا که یکی دانش درباره ی حوزه ای خاص و دیگری دانش درباره ی خود، به عنوان یادگیرنده می‌باشد (واتکینز^[۵۴]، ۲۰۰۵).

۲-۲۱٫ مهارت فراشناخت

برخی از مهارت های فراشناختی عبارتند از:

1. 1. تجزیه و تحلیل مراحل دستیابی به نتیجه ی مورد نظر

1. 1. نقد محتوا و متن درس

1. 1. استدلال بر انتخاب های گوناگون

1. 1. استدلال و عمل کردن بر اساس معیارهای صحیح

1. 1. برقراری ارتباط میان رویدادها، واقعیت ها، مفاهیم و اصول مطرح شده در درس ها

1. 1. گفتگو درباره ی ماهیت دانش یا مهارت مورد یادگیری

1. 1. عرضه ی چشم اندازهای متعدد و متفاوت برای حل مسائل

1. نقد و بررسی راه حل های مورد استفاده برای حل مسائل (‌سلیمان پور، ۱۳۸۸).

۲-۲۲٫ ضرورت آموزش مهارت فراشناخت