^**۶۹/۴۳

مکان × مزرعه

۴

^*۲۵/۳۷

^**۲۲/۱۱

خطا

۱۲

۰۲/۱۱

۴۹/۱

ضریب تغییرات(درصد)

۲۹/۸

۸۲/۶

ns، *و** به ترتیب نشان دهنده عدم تفاوت معنی­داری، تفاوت در سطح ۵٪ و تفاوت در سطح ۱٪ می­باشد.

۱-۲-۴ طول برگ هویج

نتایج تجزیه واریانس تیمار طول برگ هویج در جدول (۲-۴) آورده شده است. اثر تیمارهای مکان و مزرعه در سطح آماری ۱ درصد بر طول برگ هویج معنی­دار گردید، اما اثر متقابل مکان در مزرعه بر طول برگ هویج در سطح آماری ۵ در­صد معنی­دار شد. همچنین اثر تیمار تکرار مکان بر طول برگ هویج معنی­دار نبود.
نمودار ۷-۴ اثر تیمار­ مکان بر طول برگ گیاه
بررسی نتایج اثر مکان (نمودار ۷-۴) بر طول برگ هویج نشان داد که منطقه دزفول دارای بالاترین طول برگ هویج بود (۶۱/۴۳ سانتی­متر ). همچنین طول برگ هویج در منطقه­ دزفول با مناطق شوش و باوی تفاوت معنی­داری داشت (به ترتیب ۶۱/۴۳، ۷۲/۴۱ و ۷۷/۳۴ سانتی­متر).
نمودار ۸-۴ اثر تیمار­ مزرعه بر طول برگ گیاه
بررسی نتایج اثر مزرعه (نمودار ۸-۴) بر طول برگ هویج نشان داد بیشترین طول برگ هویج در مزرعه­ آلوده­ی شماره ۱ وجود داشت (۴۴/۴۲ سانتی­متر). طول برگ هویج مزرعه آلوده شماره ی ۱ با مزرعه آلوده­ی شماره ۲ و مزرعه شاهد تفاوت معنی­داری داشت (به ترتیب ۴۴/۴۲، ۲۷/۴۱ و ۳۸/۳۶ سانتی­متر).
نمودار ۹-۴ اثر تیمار­های مکان در مزرعه بر طول برگ گیاه
بررسی نتایج اثر متقابل مکان­های مختلف کاشت و مزارع آلوده و شاهد (نمودار ۹-۴) بر طول برگ هویج نشان داد بیشترین طول برگ هویج در منطقه­ دزفول در مزرعه­ آلوده­ی شماره ۱ وجود داشت (۳۳/۴۸ سانتی­متر) طول برگ هویج مزرعه آلوده­ی شماره ۱ در منطقه دزفول با مزرعه آلوده­ی شماره ۲ تفاوت معنی­داری نداشت (به ترتیب ۳۳/۴۸ و ۱۶/۴۲ سانتی­متر) ولی با مزرعه شاهد دارای اختلاف معنی­داری بود (۳۳/۴۰ سانتی­متر). همچنین در منطقه­ شوش بیشترین طول برگ هویج در مزرعه آلوده­ی شماره ۲ وجود داشت (۵/۴۷ سانتی­متر) که با طول برگ هویج در مزرعه آلوده­ی شماره ۱ تفاوت معنی­داری نداشت ولی با طول برگ هویج در مزرعه شاهد دارای تفاوت معنی­دار بود.

۲-۲-۴ طول ریشه هویج

نتایج تجزیه واریانس تیمار طول ریشه هویج در جدول (۲-۴) آورده شده است. اثر تیمارهای مکان و مزرعه و اثر متقابل تیمار مکان در مزرعه در سطح آماری ۱ درصد بر طول ریشه هویج معنی­دار گردید. همچنین اثر تیمار تکرار مکان بر طول ریشه هویج معنی­دار نبود.
­
نمودار ۱۰-۴ اثر تیمار­ مکان بر طول ریشه گیاه
بررسی نتایج اثر مکان (نمودار ۱۰-۴) بر طول ریشه هویج نشان داد که در منطقه دزفول دارای بالاترین طول ریشه هویج بود (۵۵/۱۹سانتی­متر ). همچنین طول ریشه هویج در منطقه­ دزفول با مناطق شوش و باوی تفاوت معنی­داری داشت (به ترتیب ۵۵/۱۹، ۷۷/۱۸ و ۳۳/۱۵ سانتی­متر).
­
نمودار ۱۱-۴ اثر تیمار مزرعه بر طول ریشه گیاه
بررسی نتایج اثر مزرعه (نمودار ۱۱-۴) بر طول ریشه هویج نشان داد بیشترین طول ریشه هویج در مزرعه­ آلوده­ی شماره ۱ وجود داشت (۷۲/۱۹ سانتی­متر). طول ریشه هویج مزرعه آلوده شماره ی ۱ با مزرعه آلوده­ی شماره ۲ و مزرعه شاهد تفاوت معنی­داری داشت (به ترتیب ۷۲/۱۹، ۵/۱۸ و ۴۴/۱۵ سانتی­متر).
­
نمودار ۱۲-۴ اثر تیمار های گیاه در مکان بر طول ریشه گیاه
بررسی نتایج اثر متقابل مکان­های مختلف کاشت و مزارع آلوده و شاهد (نمودار ۱۲-۴) بر طول ریشه هویج نشان داد بیشترین طول ریشه در منطقه­ دزفول در مزرعه­ آلوده­ی شماره ۱ وجود داشت (۱۶/۲۲ سانتی­متر). طول ریشه هویج مزرعه آلوده­ی شماره ۱ در منطقه دزفول با مزرعه آلوده­ی شماره ۲ تفاوت معنی­داری نداشت (به ترتیب ۱۶/۲۲ و ۱۶/۱۹ سانتی­متر) ولی با مزرعه شاهد دارای اختلاف معنی­داری بود (۳۳/۱۷ سانتی­متر). همچنین در منطقه­ شوش بیشترین طول ریشه هویج در مزرعه آلوده­ی شماره ۲ وجود داشت (۶۶/۳۷ سانتی­متر) که با طول ریشه هویج در مزرعه آلوده­ی شماره ۱ تفاوت معنی­داری نداشت ولی با طول ریشه هویج در مزرعه شاهد دارای تفاوت معنی­دار بود. همچنین در منطقه­ باوی بیشترین طول ریشه هویج در مزرعه آلوده­ی شماره ۱ وجود داشت (۶۶/۱۸ سانتی­متر) که با طول ریشه هویج در مزرعه آلوده ۲ و مزرعه شاهد تفاوت معنی­داری داشت.
مقاومت گیاهان خانواده چتریان نسبت به ترکیبات هیدروکربنی مانند نفت سفید و گازوئیل از دیر باز شناخته شده است در گذشته کشاورزان از گازوئیل به عنوان علف­کش استفاده می­کردند اما به دلیل بوی بسیار تندی که از آن در سبزیجات باقی می­ماند چند سالی است که کشاورزان از نفت سفید برای از بین بردن علف­های هرز مزارع سبز ی خا­نواده چتریان استفاده می­ کنند. افزایش ارتفاع گیاه در مزارعی که از نفت سفید به عنوان علف­کش استفاده شد به این دلیل است که غشاء سلولی برخی گونه گیاهان به بعضی از روغن­های نفتی در برابر این حلال­ها مقاومت نشان می­دهد. دلیل فیزیولوژی تحمل نسبت به این روغن معدنی در تیره جعفری کاملا روشن نشده است ولی مشخص شده که جلوگیری از نفوذ روغن به علت یک سازگاری آناتومیکی نیست و ظاهرا در حال حاضر یک مکانیسم ناشناخته در ارتباط با ساختار غشای سلولی و ترکیبات برگ هویج مسئول این عمل است (خداویسی، ۱۳۹۱). قابلیت مقاومت در مقابل آلودگی­های هیدروکربنی، خاص گونه است و حساسیت به این نوع آلودگی در بین اعضای نزدیک به هم در یک خانواده متفاوت است (آدام و دانکن^[۹۳]، ۲۰۰۲). همچنین گیاه تحت تاثیر اثرات نامطلوب و رقابت با گیاهان گونه دیگر قرار نمی­گیرد. رقابت بین علف­هرز و گیاه اصلی در اثر عواملی هم چون آب، مواد غذایی و نور به وجود می ­آید با از بین بردن علف­های هرز از مزرعه در نتیجه گیاه تحت تاثیر مواد ترشح شده از ریشه علف­های هرز قرار نگرفته که ممکن است این مواد ترشح یافته توسط ریشه علف­های هرز اثر باز دارنده­ای بر رشد ریشه گیاه اصلی داشته باشد و در نتیجه با کاهش رشد ریشه، رشد قسمت هوایی گیاه دچار کاهش شود و یا اینکه طول گیاه علف­های هرز بیشتر از گیاه اصلی کشت شده در مزرعه باشد که با سایه اندازی علف هرز بر گیاهان اصلی نور کافی به گیاه نرسیده و موجب کاهش فتوسنتز در گیاه و در نتیجه کاهش رشد گیاه در مزرعه شود گیاهان در نبود رقابت کننده ­ای برای رشد تقریبا از تمام امکانات خاک که شامل آب و عناصر غذایی که از فاکتور­های اصلی تاثیر گذار بر رشد است به طور کامل استفاده می­ کند و در نبود علف هرز رشد بهتری از خود در مزرعه نشان می­ دهند وجود علف هرز در کنار گیاه زراعی سبب افزایش تراکم جامعه گیاهی می­ شود و یکی از عواملی که باعث محدودیت آب، مواد غذایی و نور می­گردد وجود علف­های هرز در کنار گیاهان زراعی می­باشد. با افزایش تراکم علف­های هرز در کنار گیاهان زراعی تاثیر نا­مطلوب آنها بر روی گیاهان زراعی افزایش می­یابد (چائی چی و احتشامی، ۱۳۸۰). اغلب اثرات منفی آنان بر عملکرد مد­نظر می­باشد. این تاثیر­گذاری بیشتر در قالب پدیده ­های رقابت و آللوپاتی که از مباحث کلیدی بوم شناسی زراعی می­باشد مفهوم پیدا می­ کند (چپکوی^[۹۴] و همکاران، ۱۹۹۵).

به دلیل تفاوت ماهیت ساقه و ریشه سبزیجات برگی با برگ و ریشه هویج تجزیه واریانس شاخص­ های رشدی سبزیجات برگی جدا از تجزیه واریانس شاخص­ های رشدی گیاه هویج انجام گرفت. در بین دو مزرعه آلوده شماره ۱ و ۲ موجود در هر منطقه در میزان ارتفاع گیاه تفاوت­های مشاهده می­ شود این اختلاف ارتفاع گیاه در اثر غلظت نفت سفید استفاده شده در یک مزرعه نسبت به مزرعه دیگر برای ازبین بردن علف­های هرز می­باشد اگر غلظت استفاده شده بیشتر از حد مورد نیاز باشد با عث کاهش ارتفاع گیاه گیاه می­ شود. در منطقه باوی ارتفاع گیاه سبزیجات برگی مزارع آلوده نسبت به مزرعه شاهد موجود در همان منطقه بیشتر بوده ولی نسبت به ارتفاع گیاه مزارع شاهد و آلوده­ی منطقه شوش و دزفول کمتر می­باشد که دلیل آن احتمالا شوری بالای خاک­های این منطقه باشد که باعث کاهش رشد طولی گیاه گردیده است. یکی از اثرات شوری بر گیاه، تأثیر نامطلوب و اختصاصی آن می­باشد، به نحوی که افزایش غلظت یک یون نسبت به سایر یون­ها از طریق رقابت یونی مانع جذب سایر یون­ها توسط گیاه شده و بدین طریق، موجب کاهش رشد گیاه می_­گردد (بهمنی، ۱۳۸۴). شوری آب آبیاری نیز تاثیر منفی و معنی­داری بر عملکرد دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله، سطح برگ و ماده خشک گندم دارد (فائزی^[۹۵]، ۲۰۰۲). درخاک­های شور، پتانسیل کم آب خاک همراه با تأثیر سوء بعضی از یون­ها نظیر کلرید، بی­کربنات، بور و به خصوص سدیم که باعث افزایش نسبت Na/Ca، Na/K، Mg/Ca و _۳Cl/NO درگیاه شده و به این ترتیب، تعادل عناصر غذایی در گیاه به هم­خورده و سبب کاهش عملکرد می­گردند (همایی، ۱۳۸۱).
با این حال کاهش رشد در بخش­های هوایی این گیاهان ممکن است ناشی از ترکیبات فراری باشد که ۵ تا ۱۰ درصد از کل ترکیبات هیدروکربنی را تشکیل می­ دهند (بوثرت و برثا^[۹۶]، ۱۹۸۴). نفت خام باعث کاهش شاخص­ های رشد در گیاه، برای مثال ارتفاع، تعداد برگ، سطح برگ، زرد شدن برگ و مرگ سلول­های برگی، وزن خشک و تر گیاه، کاهش زیست توده ریشه می­ شود (امسون و همکاران، ۲۰۰۸). نفت سنگین سبب کلروز، کاهش ارتفاع ساقه و شل شدن و مرگ ساقه Salicornia virginica شد که همگی از علایم حضور یک تنش هستند (روز و همکاران^[۹۷]،۲۰۰۵). کاهش ارتفاع گیاه ذرت در خاک آلوده به نفت که از نظر محققان به علت عدم تهویه خاک است که با کاهش مواد غذایی، سبب توقف رشد، کوتاهی گیاه و پژمردگی گیاه می­ شود (آگبوگدی وایشجی بای^[۹۸]، ۲۰۰۶).
از طرفی، خواص هیدروفوبیک نفت، توانایی رطوبتی رسوبات را کاهش داده، بنابراین، آب و مواد غذایی در دسترس گیاه قرار نمی­گیرد (مدس وهمکاران، ۲۰۰۷). به طور کلی، تنش­های محیطی از جمله غلظت زیاد فلزات سنگین در خاک باعث ایجاد مشکلاتی جدی در رشد و بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی گیاه می­شوند و گونه­ های گیاهی از نظر توانایی برخورد با این تنش­ها بسیار متفاوت هستند (شرفی و همکاران، ۱۳۹۰). نتایج حاصل از تحقیقات زو و جانسون^[۹۹] (۱۹۹۵) نشان داد غلظت­های ۵، ۲۵ و ۵۵ گرم هیدروکربن در یک کیلوگرم خاک (به ترتیب ۵/۰، ۵/۲ و ۵/۵ درصد وزنی) در مورد گیاه جو و نخود باعث کاهش رشد گیاه می­گردد. در همین راستا چاینا و همکاران^[۱۰۰] ( ۱۹۹۷) نیز کاهش جذب عناصر غذایی توسط گیاه در حضور هیدروکربن­های نفتی در خاک را عامل اصلی کاهش رشد و عملکرد ماده خشک گیاهان مورد مطالعه گزارش کردند.
به طور کلی بیان شده نیازهایی که گیاه باید از خاک تأمین نماید شامل آب، عناصر غذایی، اکسیژن برای تنفس ریشه و فراهم نمودن زیستگاه مناسب برای رشد ریشه­ها می­ باشد و هر­گونه اختلال در موارد فوق می ­تواند سبب کاهش یا توقف رشد گیاه شود که اثرات آن در بخش­های هوایی دیده می­ شود (ورایت^[۱۰۱] و همکاران، ۱۹۹۷). در هر سه منطقه طول ریشه گیاهان سبزیجات برگی در مزارع آلوده به نفت سفید افزایش یافته است. همچنین در هر سه منطقه طول ریشه هویج در مزارع آلوده به نفت سفید افزایش یافته است. این افزایش طول ریشه در مزارع موجود در منطقه شوش و دزفول معنی­دار نبود ولی نسبت به منطقه باوی اختلاف معنی­داری را نشان دادند این تفاوت ممکن است به دلیل استفاده از رقم­های متفاوت هویج کشت شده در این مناطق باشد. محققان یکی از سازوکارهای گیاهان در برابر برخی تنش­ها، مثل آلاینده­های نفتی را توسعه ریشه می­دانند که گیاه با افزایش طول ریشه آب و مواد غذایی مورد نیاز خود را تأمین می­ کند (هانگ^[۱۰۲] و همکاران، ۲۰۰۴). اما در منطقه باوی در مزارع شاهد و آلوده به نفت سفید طول ریشه نسبت به مزارع شاهد و آلوده مناطق شوش و دزفول از نظر طولی رشد کمتری داشته که دلیل آن شور بودن خاک منطقه باوی است رشد گیاهان در شرایط تنش شوری ممکن است از راه اسمزی و بر اثر پایین رفتن پتانسیل آب در محیط رشد ریشه، یا به دلیل تاثیرات ویژه یون­ها در فرآیندهای متابولیسمی کاهش یابد )کاشانی، ۱۳۸۸).