۱۵۴۹۱۰۰

۲۱۲۵۸۹۱

۳۶۷۴۸۹۲

۴۱

۵۹

۱۰۰

۲۰۰۷

۱۶۶۷۷۸۰

۲۳۹۳۰۸۹

۴۰۶۰۸۷۰

۴۱

۵۹

۱۰۰

“قسمت عمده توسعه صنعت بیمه به رشد بیمه عمر در جهان مربوط می‌شود. بطوری که میزان حق بیمه دریافتی از آن ۲٫۱ درصد GDP جهان در سال ۱۹۸۴ به ۴٫۲ درصد در سال ۲۰۰۷ افزایش یافته است. جدول فوق در صد سهم بیمه عمر و غیرعمر در حق بیمه تولیدی در جهان را نشان می‌دهد. درصد این سهم در کشور ما در سال ۲۰۰۹ برابر بیمه‌های غیرعمر حدود ۹۱ درصد و بیمه عمر کمتر از ۱۰ درصد بوده است. این در حالی است که ضریب نفوذ بیمه در کشور ما در سال ۲۰۰۹ حدود ۱٫۳۹ درصد است که ضریب نفوذ بیمه زندگی کمتر از ۰٫۱ درصد است. همچنین، حق بیمه سرانه در جهان در سال ۲۰۰۹ حدود ۵۹۵٫۱ دلار بوده که از این رقم حق بیمه سرانه مقدار ۳۴۱٫۲ دلار مربوط به بیمه عمر می‌باشد. این رقم برای کشور ما در سال ۲۰۰۹ کمتر از ۶۳٫۵ دلار بوده که فقط ۴٫۴ دلار حق بیمه سرانه بیمه عمر و بقیه حق بیمه غیر عمر می‌باشد"(مهدوی و ماجد، ۱۳۹۰ ص۲۵).

۲-۷ مروری بر تحقیقات انجام شده
با توجه به اینکه پژوهش حاضر از دوجنبه تقاضا برای بیمه عمر و شبکه‌های عصبی بررسی می‌شود. در این بخش ابتدا به منظور تعیین متغیرهای مستقل، مطالعات مربوط به تقاضا برای بیمه‌های عمر بررسی می شوند و در قسمت بعد به بررسی تحقیقات مربوط به کاربست شبکه‌های عصبی مصنوعی در حوزه اقتصاد و بیمه می‌پردازیم. تحقیقات در زمینه بیمه عمر در ایران به چهار دسته تقسیم می‌شود. دسته اول به تاثیر این بیمه‌های در رشد اقتصادی می‌پردازد. در این تحقیقات عموما حق ^[۳]بیمه سرانه شاخصی برای رشد بیمه‌های عمر ، تولید ناخالص داخلی هم شاخصی برای رشد اقتصادی عنوان شده‌اند. برای بررسی وجود رابطه بین این دو متغیر از مدلهای OLS^[4] و VAR استفاده شده است. در همه تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته است، وجود رابطه بین بیمه‌های عمر و توسعه اقتصادی تائید شده است.
دسته دوم مطالعات انجام شده تاثیر متغیرهای اقتصادی؛ چون درآمد، تورم، نرخ سود و غیره را روی تقاضای بیمه‌های عمر بررسی می‌کند. این گروه از تحقیقات تابع تقاضا برای این نوع بیمه‌ها در ایران را برآورد می‌کند. جمع آوری اطلاعات از راه آمارهای منتشر شده و توزیع پرسشنامه از سوی محقق صورت گرفته است.
دسته سوم، عوامل اجتماعی-فرهنگی و شخصیتی موثر بر تقاضا را بررسی می‌کند. این عوامل به دو گروه اجتماعی-فرهنگی و شخصیتی تقسیم می‌شود. در این تحقیقات، اطلاعات از راه پرسشنامه و مصاحبه گردآوری می‌شود. با بهره گرفتن از این داده‌ها، آزمون فرضیه‌ها انجام می‌شود. عواملی که در این گروه در نظر گرفته شده؛ شامل تاثیر تبلیغات برای افزایش آگاهی مردم، تاثیر باورهای مذهبی، قضا و قدر و تامین اجتماعی بر تقاضای بیمه‌عمر است.
دسته چهارم دربرگیرنده تحقیقاتی است که، علل عدم رشد بیمه‌های عمر و روش های توسعه آنها را بررسی می‌کنند. راهکارهای رشد بیمه‌های عمر شامل روش‌هایی برای بهبود فرایند صدور و فروش بیمه‌نامه‌ها است. موانع عمده بر سر راه رشد بیمه‌های عمر؛ تورم، عدم آشنایی با بیمه‌های عمر و مشکلات موجود در تعیین نرخ حق بیمه‌ها شناخته شده است(مهدوی و ماجد، ۱۳۹۰).
تروت و تروت در مقاله خود تحت عنوان تقاضا برای بیمه در مکزیک و ایالات متحده وجود رابطه ای مثبت بین درآمد ،تولید ناخالص داخلی و تقاضا برای بیمه عمر را نشان دادند (Truett &Truett، ۱۹۹۰).
لیم وهبرمن به بررسی تاثیر متغیرهای اقتصادی کلان تقاضا برای بیمه عمر در مالزی پرداختند و در نتیجه دریافتند که تقاضا برای بیمه عمر با تورم رابطه منفی و با درآمد رابطه مثبت دارد (Lim & Haberman,2004) .
براون وکیم در مقاله ای تحت عنوان (تجزیه و تحلیل بین المللی تقاضا برای بیمه عمر ) در ۴۵ کشور دریافتند که تقاضا برای بیمه‌ها ی عمر با درآمد رابطه‌ای مثبت و معنادار دارد و کشش درآمدی تقاضا ۵۸/۰ نشان می دهد که به طور کلی در دنیا بیمه عمر به عنوان یک کالای ضروری محسوب می‌شود. (Brown&Kim ،۱۹۹۳)
امینی سال ۱۳۸۹ در مقاله خود تحت عنوان پیش‌بینی حق بیمه‌های عمر از طریق شبکه‌های عصبی و مدل‌هایARIMA^[5]،^[۶]ARIMAX ،دریافت که با معیار RMSE ^[۷]شبکه عصبی عملکرد بهتری از روش‌های مذکور دارد او همچنین رشد حق بیمه‌های دریافتی سالانه را با شبکه‌های عصبی برآورد کرد که براساس آن ۱۲درصد رشد را تا پایان برنامه پنجم توسعه خواهد داشت(امینی، ۱۳۸۹).
هاموند در پژوهش خود با بهره گرفتن از داده‌های سال‌های ۱۹۵۲ و ۱۹۶۱ آمریکا ارتباط بین حق بیمه عمر به عنوان متغیر وابسته و متغیرهای درآمد، ثروت، تورم، سن سرپرست خانوار، تحصیلات و شغل سرپرست خانوار به عنوان متغیرهای توضیحی مورد بررسی قرار داده است. رابطه رگرسیونی تخمین زده شده نشان می‌دهد که هر واحد افزایش درآمد خانوار، ۱۹% واحد تقاضای بیمه را افزایش می‌دهد. اثر ثروت در این مدل مثبت ولی بسیار کمتر از اثر درآمد است. اثر هر واحد افزایش ثروت فقط ۰۰۰۷/۰ است. هر سال افزایش سطح تحصیلات منجر به افزایش ۳ دلاری تقاضای بیمه می‌شود. متغیرهای موهومی «مجرد بودن» و «متأهل و بدون بچه بودن» اثر معنی‌دار ولی منفی روی تقاضای بیمه عمر دارند. متغیرهای «متخصص بودن» و «خود اشتغالی» و «شغل‌های سطح بالای مدیریتی» اثر مثبت معنی‌دار بر تقاضای بیمه عمر دارند. سن و نژاد اثر معنی‌داری روی تقاضای بیمه عمر ندارند. نتایج ملموس‌تر با تقسیم کردن سطح درآمد سرپرست خانوار به سه سطح درآمدی پایین، متوسط و سطح بالا بدست می‌آید. در مدل‌های تقسیم بندی شده، متغیر سن در گروه‌های درآمد پایین و متوسط اثر معنی‌داری بر تقاضای بیمه عمر دارد در حالیکه برای گروه درآمدی بالا اثر سن معنا دار نیست. اگرچه در مدل کلی اثر متغیر نژاد معنی دار نیست ولی در مدل مربوط به خانوارهای با درآمد پایین معنادار است. ضریب درآمدی برای گروه درآمدی پایین بسیار کوچک (۰۰۷/۰) و برای گروه درآمدی متوسط بیشترین مقدار و مساوی (۳۸%) و برای گروه درآمدی بالا (۰۱۸/۰) است. این در حالی است که کشش درآمدی تقاضا برای سه گروه بسیار متفاوت است. برای افراد با درآمد پایین کمترین و برابر با (۲۹/۰) و برای گروه درآمدی متوسط (۵۳/۱) و برای گروه درآمدی بالا برابر (۶۶/۰) است. این کشش برای گروه درآمدی متوسط بیشترین مقدار ممکن را دارد که این نتایج نشانگر اثر قابل توجه درآمد بر تقاضای بیمه است (Hammond، ۱۹۶۸).
نیومان در پژوهش خود به بررسی اثر تورم بر تقاضای بیمه پرداخت. او با بهره گرفتن از متغیرهای حق بیمه و سرمایه بیمه خریداری شده به عنوان متغیر وابسته و متغیرهای قیمت انتظاری، درآمد قابل تصرف شخص، تعداد تأهل، تعداد کودکان هر خانوار، شهری بودن خانوار به عنوان متغیرهای مستقل به نتایج زیر دست یافت. در مدلی که متغیر وابسته سرمایه بیمه است، متغیر توصیفی قیمت معنادار است. در مدلی که متغیر وابسته حق بیمه است، اثر شاخص قیمتی مصرف کننده و تأهل مثبت بوده و اثر داشتن فرزند، شهری بودن، زمان، درآمد قابل تصرف شخصی منفی می‌باشد(Neumann، ۱۹۶۹).
دیاکن در پژوهش خود تحت عنوان تقاضا برای بخش عمومی بیمه عمر در انگلستان متغیرهای زیر را برای توضیح تقاضای بیمه عمر معرفی کرد: ثروت، درآمد دائمی، شاخص قیمت بازار، نرخ واقعی تورم، نرخ مالیات بردرآمد، نرخ بیکاری، وضعیت تأهل، تعداد کودکان. در مدل معرفی شده توسط دیاکن دو انگیزه برای خرید بیمه عمر معرفی شده است: یکی پس‌انداز و دیگری محافظت از خانواده.نتایج نشان دادند که در حالتی که انگیزه خرید برای پس‌انداز باشد، کشش درآمدی تقاضا ۵/۳ و درحالی که انگیزه خرید محافظت از خانواده باشد این مقدار ۵/۲ می‌باشد. نرخ مالیات بر درآمد اثر مثبت بر هر دو مدل دارد. نرخ تورم اثر منفی بر هر دو مدل دارد و معنادار می‌باشد.نرخ بیکاری در مدل پس‌انداز محور دارای تأثیر مثبت با کشش ۲۵/۰ بر تقاضای بیمه عمر است و در مدل محافظت محور اثر معناداری ندارد(Diacon،۱۹۸۰).
فورچون در پژوهش خود در بخش نظری به بررسی تأثیر متغیرهای دستمزد و درآمد و ثروت و نرخ تنزیل بر تقاضای بیمه‌های عمر پرداخت. در پژوهش او اثر دستمزد و نرخ تنزیل مبهم و اثر ثروت منفی است. و در بخش کاربردی به این نتیجه رسید که لگاریتم ثروت سرانه، لگاریتم نرخ بهره حقیقی و لگاریتم تورم انتظاری دارای تأثیر معناداری بر لگاریتم سرمایه بیمه سرانه دارند و همچنین انتظارات تورمی باعث کاهش تقاضای بیمه عمر می‌شوند(Fortune، ۱۹۷۳).
اوترویل در پژوهش خود تحت عنوان بازار بیمه‌های عمر در کشورهای در حال توسعه به بررسی اقتصادسنجی بر مبنای داده‌های مقطعی سال ۱۹۸۶ برای ۴۸ کشور در حال توسعه پرداخت. متغیر وابسته مدنظر او، حق بیمه و متغیرهای مستقل او درآمد سرانه، نرخ بهره حقیقی، تورم انتظاری، امید به زندگی و بازار انحصاری^[۸] و حضور شرکت‌های خارجی در بازار بودند.نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بازار انحصاری و تورم انتظاری اثر منفی بر تقاضای بیمه عمر دارند و GNP سرانه و امید به زندگی اثر مثبتی بر تقاضای بیمه عمر دارند. (Outerville، ۱۹۹۶)
وارد و زوربروگ با بررسی اثر عوامل سیاسی و حقوقی و اقتصادی بر تقاضای بیمه عمر در کشورهای آسیایی در ۳۷ کشور و در دوره زمانی ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۸ به نتایج زیر رسیدند. اثر تورم، رفاه و دین بر روی تقاضای بیمه‌های عمر منفی است و اثر تحصیلات، درآمد، قانون مداری و همبستگی سیاسی بر روی تقاضای بیمه عمر در کشورهای مورد بررسی مثبت و معنی‌دار است(Ward & Zurbruegg ، ۲۰۰۲).
مهرآرا و رجبیان (۱۳۸۵) در پژوهش خود تحت عنوان تقاضا برای بیمه‌های عمر در ایران و کشورهای صادر کننده نفت به برآورد تابع تقاضا برای بیمه‌های عمر و نقش متغیرهای اقتصادی کلان بر تقاضای بیمه‌های عمر پرداختند. پژوهش ایشان در فاصله زمانی ۲۰۰۲-۱۹۹۸ و در کشورهای صادر کننده نفت (ایران – کویت- عربستان سعودی و امارات) با بهره گرفتن از داده‌های پانلی^[۹] بود. در الگوی پیشنهادی آنان کشش درآمدی تقاضا برای بیمه‌های عمر ۳% محاسبه شده بود که از سایر کشورها کمتر بود. بار تکفّل علی رغم مبانی تئوریک در این مدل دارای تأثیری منفی بر تقاضای بیمه عمر می‌باشد. باسوادی دارای تأثیر منفی می‌باشد. دلیل این امر را می‌توان به شاخص تحصیلات نسبت داد چرا که تحصیلات در متون مختلف دارای شاخص‌های متفاوتی است. در این تحقیق، شاخص تحصیلات میزان باسوادی معرفی شده است. ضریب تورم در این تحقیق علیرغم انتظار بسیار کم و مثبت است که این نتیجه خلاف انتظار بود. محققین دلیل این امر را وجود تورم در ساختار اقتصادی کشورهای نفت خیر با درآمد کم عنوان کردند. ضریب درآمد ۷۲/۰ است و نشان از کشش پایین این متغیر در مدل پیشنهادی دارد. کشش تقاضا نسبت به احتمال مرگ سرپرست خانوار ۵۲/۰ است. از نتایج جالب توجه این است که با توجه به کشش درآمدی تقاضا که کوچکتر از یک و مثبت است، این بیمه‌ها جزو کالاهای ضروری در سبد کالای مصرف کنندگان قرار می‌گیرند. هم چنین تعداد افراد تحت تکفّل اثری منفی بر تقاضای بیمه عمر دارد. لذا می‌توان دریافت که نظریات و تئوری‌های ارائه شده در متون اقتصادی، برای ساختار اقتصادی کشورهای مورد بررسی از جمله ایران مناسب نمی‌باشد.
ابراهیم کاردگر برای بررسی عوامل مؤثر بر تقاضای بیمه‌های عمر از متغیرهای توصیفی درآمد نان‌آور خانه، احتمال مرگ نان‌آور، بار تحصیل نان‌آور و تحصیل و تورم انتظاری استفاده کرد. در این تحقیق برای حاسبه میزان درآمد نان‌آور خانه از شاخص درآمد ملی سرانه استفاده شد. احتمال مرگ نان‌آور خانه از تقسیم فوت شده ها بر مجموع جمعیت کل و تعداد فوت‌ها بدست آمد. برای محاسبه بار تکفّل تعداد جمعیت زیر بیست سال بر تعداد جمعیت ۲۰ تا ۶۰ سال تقسیم شد. شاخص تورم انتظاری هم از رگرسیون الگوی لگاریتمی شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری (CPI)^[10] بر روی توان دوم این شاخص بدست آمد. کشش درآمدی تقاضا در این تحقیق ۶۳۵/۰ می‌باشد. کشش درصد باسوادی بر تقاضای بیمه عمر بزرگتر از واحد و برابر ۲۸/۲ بدست آمد که نشان از افزایش ریسک‌گریزی حاصل از افزایش درصد باسوادی می‌باشد. کشش تورم انتظاری برابر ۲۹/۲- بدست آمد که با مبانی نظری آن همخوانی دارد. کاردگر در تحقیق خود از متغیر دیگری استفاده کرد، متغیر مجاز مصوبه مجلس شورای اسلامی مبنی بر بیمه‌های عمر و حوادث کارمندان دولت در سال ۱۳۶۷٫ نتایج تحقیق نشان دادند این متغیر دارای کشش ۵۲۳/۰ می‌باشد و دارای تأثیر مثبت و معناداری بر تقاضای بیمه عمر می‌باشد. در تحقیق کاردگر دو فرضیه دیگر هم مورد آزمون قرار گرفت که تأثیر متغیرهای بار تکفّل و احتمال مرگ سرپرست خانوار بر تقاضای بیمه‌های عمر بود که در سطح معناداری ۵% رد شدند. (کاردگر، ۱۳۷۶)
خرمی به مطالعه بر روی ۴۵ کشور در حال توسعه و با در نظر گرفتن انگیزه‌های جوامع در کشورهای در حال توسعه برای پس‌انداز، تقاضا برای بیمه‌های عمر مورد بررسی قرار داد. طبق بررسی‌هایی که انجام گرفت به دو دلیل چنین انگیزه‌ای با توجه به شرایط تصمیم‌گیری در کشورهای در حال توسعه وجود ندارد. اولاً افزایش نرخ رشد جمعیت و توزیع ناعادلانه درآمد، تصمیم‌گیری برای پس‌انداز را در کشورهای در حال توسعه مشکل کرده است. چرا که نرخ بالای رشد جمعیت باعث افزایش جمعیت جوان و در نتیجه افزایش مصرف در یک کشور می‌شود. مصرف زیاد، پس‌انداز کم را به دنبال دارد. ثانیاً دلیل عدم وجود انگیزه پس‌انداز به وسیله نظریه دور ه‌ی زندگی^[۱۱] قابل توضیح است. در این نظریه با فرض کامل بودن بازار‌های سرمایه، افراد به دنبال حفظ میزان مصرف خود می‌باشند. به این معنا که با افزایش درآمد الگوی مصرفی خود را تغییر نمی‌دهند. یعنی تصمیم گیری برای درآمد جدا از تصمیم گیری برای مصرف می‌باشد. به منظور حفظ میزان مصرف، پس‌انداز در دوران کاری و مصرف در دوران بازنشستگی صورت می‌گیرد اما عواملی هم باعث بر هم خوردن این روند می‌شوند. این عوامل شامل انگیزه ارث گذاری، وجود بازارهای سرمایه ناکامل و تابع مطلوبیت گوناگون می‌باشد. با در نظر گرفتن وجود این عوامل در کشورهای در حال توسعه می‌توان عدم انگیزه برای پس‌انداز را در این کشورها توجیه کرد. متغیرهایی را که خرمی در تحقیق خود به عنوان متغیرهای تأثیرگذار مورد بررسی قرار داد عبارت بودند از درآمد واقعی سرانه که از تولید ناخالص داخلی سرانه به دست می‌آید. نرخ بهره و نرخ تورم انتظاری و حق بیمه‌های عمر از دیگر عوامل تأثیرگذار می‌باشند. برای تعیین نرخ بهره از نرخ تنزیل بانکی و برای نرخ تورم انتظاری از میانگین وزنی تغییرات قیمت استفاده شده است. متغیرهای دیگری که در تحقیق خود مورد استفاده قرار داد ساختار رقابتی بازارهای داخلی و میزان گسترش بازارهای مالی کشور، درصد نیروی کار در بخش کشاورزی، رشد متوسط سالانه جمعیت، سطح تحصیلات عالی و وضعیت بهداشت جامعه می‌باشد. متغیرهای مجازی در نظر گرفته شده شامل درجه انحصاری بودن بخش بیمه‌های عمر و فعالیت شرکت‌های بیمه خارجی در بازار داخلی می‌باشند. نتایج بدست آمده از این تحقیق حاکی از وجود رابطه مستقیم بین توسعه بیمه‌های عمر با درآمد سرانه واقعی و درجه گسترش بازارهای سرمایه و رابطه منفی بین نرخ تورم انتظاری و تقاضا برای بیمه‌های عمر دارد. درآمد با تقاضا رابطه مستقیم دارد و کشش درآمدی مثبت و بیشتر از یک می‌باشد. متغیر نرخ بهره در این مدل به دلیل مشکل برای تعیین نرخ واقعی بهره معنی‌دار نمی‌باشد. رابطه منفی بین تورم و تقاضا در این تحقیق هم نتیجه شد. بازارهای انحصاری بیمه دارای اثر منفی بر تقاضا هستند و سایر متغیرها هم در مدل دارای تأثیر چندانی نبودند(خرمی، ۱۳۷۶).
عزیزی در تحقیق خود به بررسی رابطه میان متغیرهای کلان اقتصادی و تقاضا برای بیمه‌های عمر پرداخت. او در تحقیق خود داده‌های مربوط به سالهای ۱۳۶۹-۱۳۸۳ را مورد بررسی قرار داد. متغیرهای مورد استفاده در توضیح تقاضا برای بیمه‌های عمر در این تحقیق عبارتند از: توسعه مالی، درآمد، تورم، نرخ بهره، حق بیمه، امید به زندگی و بازده بازار سهام می‌باشند و نتایج نشان دادند که تقاضای بیمه‌های عمر با درآمد، بازده، بازار سهام، امید به زندگی، توسعه مالی و تورم دارای رابطه مثبت و با نرخ بهره و قیمت بیمه دارای رابطه منفی و معنی دار هستند. نکته قابل توجه در این پژوهش ضریب کشش تورم به تقاضا برای بیمه‌های عمر است که (۹%) بود و این متغیر در سطح معنی‌داری ۵% دارای تأثیر مثبت بود(عزیزی، ۱۳۸۴).
فتحی زاده در پایان نامه خود به بررسی تأثیر میزان درآمد ماهانه، تحصیلات، میزان آگاهی نسبت به بیمه عمر و اعتقاد به قضا و قدر و برخی متغیرهای اقتصادی کلان از جمله نرخ بهره، شاخص هزینه زندگی، جمعیت، تولید ناخالص داخلی، میزان خسارت پرداختی بیمه عمر و میزان خسارت پرداختی بیمه حوادث بر روی تقاضا برای بیمه‌های عمر پرداخت و در سطح اطمینان ۹۵% نتیجه گرفت که رابطه مستقیمی بین درآمد و حق بیمه وجود دارد، بین میزان حق بیمه دریافتی و سطح تحصیلات رابطه معنی داری وجود ندارد. او همچنین دریافت که اختلاف معنی‌داری بین دو گروه افرادی که دارای بیمه‌نامه اشخاص بودند و افرادی که دارای بیمه‌نامه اشخاص نبودند در اعتقاد به قضا و قدر وجود دارد و نتیجه گرفت که اعتقاد به قضا و قدر عاملی برای کاهش تقاضای بیمه اشخاص می‌باشد. در این تحقیق نتیجه شد که ۲۴ نفر از ۳۲ نفری که فاقد بیمه‌نامه عمر بوده‌اند، ناآشنایی خود را دلیل عدم خرید آن ذکر کرده بودند. همچنین دریافت که بین حق بیمه دریافتی و تولید ناخالص داخلی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. کشش آن به تقاضا هم مثبت و دارای مقدار ۲۶% بود. و دلیل آن را می‌توان به درجه نفوذ بیمه‌ای کم نسبت داد چرا که بخش اعظم ناخالص داخلی ناشی از درآمدهای حاصل از نفت و گاز می‌باشد و صنعت بیمه جایگاه مهمی در این بخش ندارد. تأ‌ثیر نرخ بهره و هزینه زندگی هم منفی و معنی دارد بودند. و در نهایت نتیجه گرفته شد که خسارت پرداختی در بخش حوادث و عمر در میزان تقاضا برای بیمه‌های عمر دارای تأثیر مثبت و به صورت قابل توجهی معنادار هستند(فتحی‌زاده، ۱۳۷۶).
جعفرزاده در مقاله‌ی خود تحت عنوان «بررسی آثار تورم بر بیمه‌های زندگی» رابطه تقاضا برای بیمه‌های عمر را که قراردادهای بلند مدت هستند با تورم بررسی می‌کند. وی در مقاله خود عنوان می‌کند که شرکت‌های بیمه برای جذب مشتری می‌بایست به نرخ بهره برای محاسبه حق بیمه توجه کنند و عواملی را همچون رقابت در بازار، نرخ بازده شرکت از محل سرمایه گذاری‌های انجام شده و پیش‌بینی نرخ تورم؛ برای تعیین نرخ بهره مورد توجه قرار می‌دهد. او در مدل خود که با بهره گرفتن از داده‌های سال‌های ۱۳۷۴-۱۳۵۰ توسط رگرسیون برازش شده بود، نتیجه گرفت که ضریب نرخ تورم انتظاری و نرخ بهره واقعی در سطح ۵ درصد منفی و معنی‌دار متغیرهای درآمد ملی و نرخ باسوادی در سطح ۱ درصد مثبت و معنی دار هستند. و همچنین متغیر مجازی اجرای بیمه زندگی کارکنان دولت در سال (۱۳۶۸) هم مثبت و در سطح ۱ درصد معنی‌دار می‌باشد(جعفرزاده، ۱۳۷۶).
در ادامه اثر متغیرهای توضیحی مختلف را بر تقاضای بیمه عمر در جدول شماره ۲-۲ آورده ایم.
جدول شماره ۲-۲ چکیده ی اثر متغیرهای توضیحی بر تقاضای بیمه ی عمر در تحقیقات کابردی خارجی

متغیرهای توضیحی

۲ـ۵ـ۲ـ دانش مدیریت
امروزه واژه دانش برای تشریح دو نوع دانش که در استفاده از رایانه نقش کلیدی دارند به کار می‌رود.

الف ـ سواد کامپیوتری^[۹۴]
منظور از سواد کامپیوتری، آشنایی با کامپیوتر و اصطلاحات کامپیوتری می‌باشد. رضائیان (۱۳۸۵) عقیده دارد که “دانش کار با رایانه، سواد کار با رایانه نامیده می‎شد، این دانش شامل شناخت واژگان رایانه، شناسایی قوت‎ها و ضعف‎های رایانه، توان استفاده از رایانه و مانند آن است” (ص ۹) .
ب ـ سواد اطلاعاتی^[۹۵]
صرافی زاده و پناهی (۱۳۸۴) عقیده دازند که : “سواد اطلاعاتی یعنی آشنایی با نحوه استفاده از اطلاعات در هر مرحله از فرایند حل مساله یعنی اینکه مدیر بداند اطلاعات از کجا فراهم می‌شود و چگونه باید آنرا با همکاری دیگران مورد استفاده قرار دهد” (ص ۳۸). رضائیان (۱۳۸۵) به نقل از مک لئود اظهار می‌دارد که “سواد استفاده از اطلاعات وابسته به سواد رایانه نیست. مدیری ممکن است استفاده از اطلاعات را داشته باشد ولی سواد استفاده از رایانه را نداشته باشد. مطلوب آن است که مدیر هر دو سواد را توأماً داشته باشد” (ص ۹). بنابراین مدیران امروز در مواجهه با سیستم‌های اطلاعاتی دارای نقش‎های گوناگونی هشتند و نیازمند دانش و مهارت‌های خاص
می‌باشند.
۲ـ۶ـ نقش کامپیوتر در سیستم اطلاعات مدیریت
در سال‌های اخیر کامپیوتر به عنوان جزء لاینفکی از سیستم‌های اطلاعاتی در مؤسسات و شرکت‌های بازرگانی و سایر سازمان‌های دولتی و خصوصی مطرح شده اند. برای خیلی‌ها این سوال مطرح است که چرا این همه تمایل برای استفاده از کامپیوتر در سیستم‌های اطلاعاتی وجود دارد؟ برین (۱۹۸۸) علت الزامی‌بودن کامپیوتر برای پردازش داده‌ها را به شرح زیر بیان می‌کند:
۱ـ سازمان‌ها روز به روز از نظر وسعت، حوزه عملیات و پیچیدگی وظایف در حال رشد هستند و لذا مجبورند که خدمات و محصولات بیشتری تولید کنند و از نظر نیروی انسانی نیز پرسنل بیشتری بکار می‌گیرند و به همین دلیل نیاز بیشتری به اطلاعات دارند.
۲ ـ مدیران و دیگر کسانی که برای انجام امور و تصمیم‌گیری‌ها تقاضای مستمر برای انواع اطلاعات دارند، می‌خواهند که این اطلاعات به طور منظم، دقیق، به موقع و مناسب با نیاز آنان تهیه و ارئه شود (ص ۳۲).
۲ـ ۷ ـ ویژگی‌های استثنایی کامپیوتر
“کامپیوتر عبارت است از وسیله ای که می‌تواند یک سری دستورالعمل را دریافت، پردازش، ذخیره و نتیجه را ارائه نماید” (صرافی زاده و پناهی، ۱۳۸۴، ص ۸۵). کامپیوتر دارای ویژگی‌هایی باشد که به دلیل این ویژگی‌ها به عنوان یک ابزار با کارایی استثنایی و منحصر به فرد در کلیه ابعاد زندگی مدرن رسوخ پیدا کرده است. گلیسون و چودهاری^[۹۶] (۲۰۰۲) بیان می‌کند که:
ویژگی‌های خاصی که باعث اهمیت روزافزون کامپیوتر گردیده است عبارتند از:

1. 1. سرعت : کامپیوتر می‌توانند هزاران دستور را در هر ثانیه اجراء نمایند و بنابراین کاری که کامپیوتر در چند دقیقه انجام می‎دهد ممکن است کار چند سال نیروی انسانی باشد. این مزیت به سیستم اطلاعاتی اجازه می‌دهد که اطلاعات را در زمان مناسب برای مدیران فراهم سازد. البته باید توجه داشت که برنامه ریزی صحیح و انتخاب سخت افزار و نرم افزار مناسب شرط اصلی بهره گیری از سرعت کامپیوتر است.

1. 1. دقت : کامپیوترها می‌توانند مقادیر زیادی از داده‌ها را به دقت و بدون اشتباه پردازش نمایند.

1. 1. قابلیت اطمینان : میزان دقتی که در کامپیوترها وجود دارد موجب می‌شود که درجه اطمینان نسبت به نتایج پردازش داده‌ها زیاد باشد.

1. 1. اقتصادی بودن : کامپیوترها اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرند در مقایسه با سیستم‌های دستی مقرون به صرفه هستند (ص ۲۲ و ۲۳).

۲ـ۷ ـ۱ـ مدل عمومی‌یک سیستم کامپیوتر
در اواخر دهه ۱۹۴۰ جان وان نیومن^[۹۷] و همکارانش شرحی از معماری داخلی یک کامپیوتر الکترونیکی ایده آل ارائه دادند که از آن تاریخ تاکنون اغلب کامپیوترها بر مبنای این معماری طراحی می‌گردند. واحدهای تشکیل دهنده ی این معماری عبارتند از: یک واحد انجام محاسبات، واحد کنترل عملیات، حافظه جهت نگهداری
داده‌ها، برنامه و واحدهای ورودی و خروجی.

عنوان صفحه
۴-۲- صفات فیزیولوژیک ……………………………………………………………………………………………………………………………
۴-۲-۱- شاخص کلروفیل ……………………………………………………………………………………………………………..
۴-۲-۲- شاخص‌های رشد …………………………………………………………………………………………………………….
۴-۲-۲-۱- شاخص سطح برگ …………………………………………………………………………………………………….
۴-۲-۲-۲- سرعت رشد محصول …………………………………………………………………………………………………..
۴-۲-۲-۳- سرعت فتوسنتز خالص …………………………………………………………………………………………………
۴-۲-۲-۴- سرعت رشد نسبی ………………………………………………………………………………………………………..
۴-۳- صفات مرفولوژیک …………………………………………………………………………………………………………………………….
۴-۳-۱- ارتفاع بوته ………………………………………………………………………………………………………………………
۴-۳-۲- ارتفاع پانیکول …………………….. …………………………………………………………………………………………
۴-۳-۳- قطر چوب بلال ………………………………………………………………………………………………………………..
۴-۴- تراکم و وزن خشک علف‌های هرز ……………………………………………………………………………………………………….
۴-۴-۱- تراکم علف‌های هرز ………………………………………………………………………………………………………….
۴-۴-۲- وزن خشک علف‌های هرز …………………………………………………………………………………………………
۴-۵- صفات فنولوژیک …………………………………………………………………………………………………………………………………
۴-۶- آزمون‌های بذر ………………………………………………………………………………………………………………………………………
۴-۶-۱- درصد جوانه‌زنی ………………………………………………………………………………………………………………….
۴-۶-۲- سرعت جوانه‌زنی …………………………………………………………………………………………………………………
۴-۶-۳- وزن خشک گیاهچه …………………………………………………………………………………………………………….
۴-۷- همبستگی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………
نتیجه‌گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
منابع مورد بررسی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………
چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
فصل اول
مقدمه
مقدمه
فقر و گرسنگی همراه با ازدیاد روز افزون جمعیت در بیشتر کشورهای جهان و همچنین محدودیت زمین‌های قابل کشت برای تامین مواد غذایی مردم جهان، سرنوشت آینده بشر را به صورت وحشتناکی ترسیم می‌کند. این واقعیت تلخ که آینده جهان را تهدید به نابودی می‌کند از مدتها پیش انسانها را برآن داشته است که با افزایش تولید محصولات کشاورزی و بهره‌برداری هرچه بیشتر از حداکثر امکانات موجود، درصدد تأمین کمبود مواد غذایی از طریق انتخاب بهترین گیاهان زراعی و یافتن ارقام پر محصول برآیند. بنابراین چاره‌ای جز تلاش در جهت افزایش تولیدات کشاورزی در کشور نیست و از آنجایی که سطح زیر کشت و زمین‌های زراعی موجود چندان قابل افزایش نمی‌باشد، باید برای تامین غذای مردم جهان تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح افزایش یابد و تا آنجا که ممکن است از گیاهان پر سودتر با دوره رشد کوتاه‌تر استفاده شود (بهاروند، ۱۳۸۸).

گیاهان خانواده غلات از نظر تنوع و میزان تولید در تغذیه انسان بیشترین سهم را دارند. دانه‌های تولید شده از غلات، به خاطر ارزش غذایی زیادی که در تغذیه انسان و دام دارند، نزدیک به ۹۰ درصد کل تولید دانه را تشکیل می‌دهند (نور محمدی و همکاران، ۱۳۸۴). ذرت گیاهی یکساله از خانواده گندمیان است که در بین گیاهان زراعی درجات بالایی از اهلی شدن را سپری کرده است. اگرچه در مورد منشاء و تکامل اولیه ذرت اتفاق نظر ضعیفی وجود دارد، اما عموماً معتقد هستند که ذرت در حدود ۷۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال قبل در جنوب مکزیک اهلی شده است. ذرت گیاهی است پر سود و با دوره رشد نسبتاً کوتاه که میزان عملکرد دانه آن در واحد سطح نسبت به گیاهان مشابه به مراتب بیشتر بوده و می‌تواند قسمتی از نیاز غذایی جامعه بشری را جواب گو باشد (بهاروند، ۱۳۸۸). به دلیل استعداد زیاد، در تولید دانه، ذرت را پادشاه غلات نامیده‌اند (امام، ۱۳۸۳).
ذرت پس از گندم و برنج، مهمترین ماده غذائی دنیا را تشکیل می‌دهد و به دلیل ویژگی‌های بسیار زیاد خود مانند قدرت سازگاری با شرایط اقلیمی گوناگون، مقاومت مطلوب نسبت به خشکی و ورس، عملکرد زیاد در هکتار، توانایی قرار گرفتن در تناوب‌های مختلف با گیاهان، بسیار زود در تمام دنیا گسترش یافته است (نور محمدی و همکاران، ۱۳۸۴). ذرت از جمله گیاهانی است که عملکرد دانه آن در عرض‌های جغرافیایی بالاتر از خاستگاه خویش، بیشتر می‌باشد . این موضوع بیانگر توسعه‌ی اقتصادی و استفاده‌ی بیشتر از نهاده‌ها در تولید این محصول در عرض‌های جغرافیایی بالاتر است، هرچند طول دوره روشنایی بیشتر و فصل رشد طولانی‌تر هم در این امر مؤثر بوده‌اند (امام، ۱۳۸۳). با توجه به سهم ۶۵ تا ۷۰ درصدی ذرت در ترکیب جیره غذایی طیور کشور و روند رو به رشد تولید مرغ و تخم مرغ و افزایش مصرف سرانه آن‌ها و گسترش روز افزون جمعیت کشور و افزایش تقاضا و همچنین نیاز بخش صنعت و فرآورده‌های غذایی به ذرت، موجب گردیده است تا در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به افزایش تولید ذرت در کشور صورت گیرد (بهاروند، ۱۳۸۸).
با توجه به اینکه عمده زمین‌های زراعی کشور ایران در ردیف خاک‌های کم بازده قرار دارند، عملاً یکی از دلایل افت عملکرد، نبود شرایط بهینه بستر بذر می‌باشد. این امر با مدیریت صحیح علمی تا حدود زیادی قابل جبران است. ازجمله مهمترین تیمارهای افزایش دهنده قدرت جوانه‌زنی بذور می‌توان به پرایمینگ^[۱](پیش تیمار) اشاره داشت. به استناد پژوهش‌های صورت گرفته این روش از کارائی بالایی به ویژه در شرایط نامساعد محیط و بستر بذر برخوردار است. پرایمینگ بذر روشی است که به واسطه آن بذرها پیش از قرارگرفتن در بستر خود و مواجهه با شرایط اکولوژیکی محیط، به لحاظ فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی آمادگی جوانه‌زنی را به دست می‌آورند. این امر می‌تواند سبب بروز واکنش‌های زیستی و فیزیولوژیکی متعددی در بذر پیش تیمار شده و گیاه حاصل از آن گردد به‏طوری‏که این موارد را می‌توان در چگونگی جوانه‌زنی، استقرار اولیه گیاه، بهره‌برداری از نهاده‌های محیطی، زودرسی و افزایش عملکرد و کیفیت محصول مشاهده کرد. تسریع جوانه‌زنی در بذرهای پیش تیمار شده می‌تواند ناشی از افزایش فعالیت‌ آنزیم‌های تجزیه کننده مثل آلفا– ‏‏آمیلاز، افزایش سطح انرژی زیستی در قالب افزایش مقدار ATP، افزایش سنتز RNA و DNA، افزایش تعداد و در عین حال ارتقای عملکرد میتوکندری‌ها باشد (مسعودی و همکاران، ۱۳۸۷).
تغذیه معدنی یکی دیگر از مهمترین عوامل تعیین کننده عملکرد نهایی گیاهان زراعی می‌باشد. پیشرفت‌های علمی در تغذیه گیاهی، انقلابی در تولید محصولات زراعی به وجود آورده است به طوری که ۵۰ درصد عملکرد ذرت و سایر غلات بدون در نظر گرفتن بهبود در کیفیت و ارزش غذایی محصولات، به واسطه کاربرد کودهای تجاری شیمیایی است (فرامرزی و همکاران، ۱۳۸۴). مصرف کود تا هنگامی مقرون به صرفه است که میزان افزایش عملکرد، هزینه مصرف کود بیشتر را تأمین نماید. به عبارت بهتر استفاده از کود نیز مانند هر سرمایه‌گذاری دیگر بایستی بازده منطقی داشته باشد زیرا که قانون بازده نزولی در مورد کود نیز صادق است (شهسواری و صفاری، ۱۳۸۴).
امروزه به دلایل مختلف، مصرف کودهای آلی کاهش یافته و نیاز غذایی گیاهان، بیشتر از طریق کودهای شیمیایی تأمین می‌شود. برای مثال در آمریکا ۷۰ درصد نیتروژن مصرفی از طریق کودهای شیمیایی، ۶ درصد از طریق کودهای دامی و ۲۴ درصد از طریق پسماند‌های گیاهی تأمین می‌شود. استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی به خصوص کودهای نیتروژنی و عدم استفاده از کودهای آلی در طی سالیان اخیر، عامل کاهش چشمگیر میزان ماده آلی خاک‌های ایران بوده است (کاظمینی و همکاران، ۱۳۸۷). از سوی دیگر، کاربرد بیش از حد کودهای شیمیایی در کشاورزی باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی از جمله تخریب فیزیکی خاک و عدم توازن عناصر غذایی آن (کاظمینی و همکاران، ۱۳۸۷)، آلودگی آب‌های زیرزمینی و همچنین صرف هزینه زیاد (شهسواری و صفاری، ۱۳۸۴) شده است.
در دهه‌ های گذشته به دلیل کاربرد بی‌رویه کودهای شیمیایی، اثرات زیست محیطی متعددی از جمله انواع آلودگی‌های آبی و خاکی و مشکلاتی در ارتباط با سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده به وجود آمده است. سیاست کشاورزی پایدار و توسعه پایدار کشاورزی، متخصصان را بر آن داشت که هر چه بیشتر از موجودات زنده خاک در جهت تأمین نیازهای غذایی گیاهان کمک بگیرند و بدین سان بود که تولید کودهای زیستی^[۲] آغاز شد. نخستین کود زیستی در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت و از آن تاریخ به بعد سایر کودهای زیستی ساخته شدند (آستارائی و کوچکی، ۱۳۷۵) و تلاش بر آن است تا از توانایی موجودات زنده خاک و مواد آلی به منظور دستیابی به حداکثر تولید به همراه حفظ کیفیت خاک و رعایت بهداشت و ایمنی محیط زیست استفاده گردد (معلم و عشقی‌زاده، ۱۳۸۶).
امروزه با توجه به ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی ناشی از مصرف کودهای شیمیایی، تولید و مصرف کودهای زیستی به عنوان مهمترین رویکرد در زمینه بیوتکنولوژی خاک به شمار می‌رود. کود زیستی، صرفاً به منظور تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه تولید می‌شود (Premsehkar and Rajashree, 2009) و به عنوان یک جایگزین مناسب برای بخشی از مصرف کودهای شیمیایی با هدف افزایش باروری خاک و تولید محصولات در کشاورزی پایدار محسوب می‌شود (Wu et al., 2005). کودهای زیستی در مقایسه با کودهای شیمیایی مزیت‌های قابل توجهی دارند از آن جمله این که در چرخه غذایی، مواد سمی و میکروبی تولید نمی‌کنند، قابلیت تکثیر خودبخودی دارند، باعث اصلاح خصوصیات فیزیکی وشیمیایی خاک می‌شوند و از نظر اقتصادی، مقرون به صرفه و از دیدگاه زیست محیطی قابل پذیرش هستند (معلم و عشقی‌زاده، ۱۳۸۶؛ آستارائی و کوچکی، ۱۳۷۵).
اهداف تحقیق:
بررسی تأثیر کاربرد نیتروکسین همراه با پیش تیمار بذر جهت بالا بردن عملکرد ذرت.
بررسی تأثیر کاربرد نیتروکسین همراه با کود نیتروژنه جهت بالا بردن عملکرد ذرت.
بررسی تأثیر کاربرد نیتروکسین همراه با کود نیتروژنه جهت کاهش مصرف کود شیمیایی نیتروژنه.
بررسی تأثیر کاربرد کود نیتروژنه همراه با پیش تیمار بذر جهت بالا بردن عملکرد ذرت.
بررسی تأثیر کاربرد کود نیتروژنه همراه با پیش تیمار بذر و نیتروکسین جهت بالا بردن عملکرد ذرت.
فصل دوم
بررسی منابع
۲-۱- منشاء و تاریخچه ذرت
ذرت یکی از گیاهان با ارزش زراعی است که تنوع ، سازگاری بالا و ارزش غذای فراوانش آن را در ردیف مهمترین گیاهان زراعی جهان قرار داده است (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۸۴). منشاء اولیه ذرت، آمریکایی مرکزی است. پیش از کشف قاره جدید ذرت اصلی‌ترین محصول زراعی جهت تأمین مواد غذایی در آمریکایی شمالی، مرکزی و جنوبی بود. پژوهش‌های باستان شناسی در کشور مکزیک مشخص نموده است که ذرت در حدود ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد در آنجا کشف شده است. با وجود این، والدن(Valden) سه مبدأ اولیه برای ذرت ذکر می کند که این سه مبدأ منطبق با سه تمدن بزرگ در آمریکایی جنوبی و مرکزی بوده‌اند (پرو ،مکزیک وگواتمالا). پس از کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب، در سال ۱۴۹۳ ذرت وارد اسپانیا گردید و ازآنجا به ایتالیا، پرتغال و سایر کشورهای اروپایی گسترش یافت. پرتغالی‌ها در اوایل قرن شانزدهم میلادی ذرت را وارد اندونزی، آفریقا، هندوستان و چین نمودند. در ایران اولین بار در سال ۱۳۵۲، سطحی معادل ۴۰۰۰ هکتار به وسیله اداره کل مهندسی زراعی به منظور تامین خوراک دام و طیور کشت گردید (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۸۴). ذرت نسبت به سایر غلات از تنوع ژنتیکی بیشتری برخوردار است. امروزه در نتیجه کوشش پژوهشگران به‌نژادی برای اصلاح ارقام ذرت و تولید هیبریدهای جدید، این گیاه در اکثر نقاط جهان کشت می‌شود. در نیمکره غربی، ذرت از عرض جغرافیایی ۵۸ درجه شمالی در کانادا تا ۴۰-۳۵ درجه عرض جغرافیایی جنوبی کشت می‌شود. همچنین در مناطقی پایین‌تر از سطح دریا تا ارتفاع ۴۰۰ متری قابل کشت است (Tollenaar and Dwyer, 1999).
۲-۲- سطح زیر کشت و تولید ذرت در دنیا
براساس اطلاعات سازمان خواروبار کشاورزی جهانی (فائو) در سال ۲۰۰۸، سطح زیر کشت ذرت بالغ بر ۶/۹۳ میلیون هکتار بوده است که ۸/۹ درصد از سطح زیر کشت جهان را تشکیل می‌دهد. از این نظر ذرت در بین غلات بعد از گندم و برنج در رتبه سوم قرار دارد. تولید ذرت در سال ۲۰۰۸ براساس آمار منتشر شده از فائو برابر با ۴/۷۹۸ میلیون تن بوده است. ایالات متحده آمریکا با تولید ۲۵۳۲۰۸۱۲۸ تن ذرت در سال ۲۰۰۸ در بین کشورهای تولید کننده این محصول، جایگاه ویژه‌ای داشته است. کشور چین با ۱۰۵۲۳۱۰۰۰ تن از تولید جهانی، در مقام دوم قرار گرفته و برزیل با سهم ۳۲۰۳۸۰۰۰ تن در تولید جهانی، رتبه سوم را به خود اختصاص داده است. متوسط عملکرد ذرت در جهان در سال ۲۰۰۸ برابر با ۷۶۹۸ کیلوگرم در هکتار بوده است که بر همین اساس در بین کشورهای عمده تولید کننده ذرت، به ترتیب کشورهای ایتالیا، فرانسه و آمریکا رتبه‌های اول تا سوم را دارند.
۲-۳-‌ بررسی‌های آماری در ایران
بر اساس آمارنامه منتشره از سوی وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت ذرت در سال زراعی ۸۹-۸۸ معادل ۲۴۰۲۰۹ هکتار بوده است که از این میزان ۲۳۹۵۰۵ هکتار آن مربوط به کشت آبی و ۷۰۴ هکتار آن مربوط به کشت دیم می‌باشد. بیشترین سطح زیر کشت ذرت، مربوط به استان خوزستان برابر ۸۷۱۱۷ هکتار و کمترین آن مربوط به استان زنجان با ۲۰ هکتار است. بیشترین و کمترین عملکرد ذرت دانه‌ای آبی کشور به استانهای قزوین و اردبیل به ترتیب با ۵۲/۱۲۶۳۸ کیلوگرم و ۳۱/۵۳۷۷ کیلوگرم در هکتار تعلق داشته است. بیشترین و کمترین عملکرد ذرت دانه‌ای دیم کشور متعلق به استانهای مازندران و گیلان به ترتیب با ۳۸/۵۸۵۳ کیلوگرم و ۹۵/۲۳۷۴ کیلوگرم در هکتار می‌باشد (آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۸۹).
۲-۴-‌ گیاه شناسی ذرت
ذرت از خانواده گرامینه و از زیر خانواده Panicoide و از جنس Zea می‌باشد و دارای گونه‌های زیادی است. ذرت دارای سیستم ریشه‌ای افشان و کاملاً قوی و توسعه یافته است و عمق نفوذ آن به عمق و بافت خاک بستگی دارد. سیستم ریشه‌ای ذرت، از دو گروه ریشه‌های نابجایی که از قاعده محور زیر لپه منشاء می‌گیرند مجموعه‌ای را به نام ریشه‌های بذری به وجود می‌آورند. چند روز بعد از جوانه‌زدن، از اولین گره‌های زیر خاک، چند ریشه تاجی بوجود می‌آید که برخی، ضخیم شده و ریشه‌های نابجای هوایی را ایجاد می‌کنند که از نقش‌های آن‌ها می‌توان به جذب آب و مواد غذایی، مقاومت گیاه در شرایط غرقاب و جذب اکسیژن برای گیاه اشاره کرد. ساقه ذرت همانند سایر غلات، بندبند و بسته به رقم نیمه پر تا پر است. از نظر مورفولوژیکی، گیاه ذرت دارای ساقه استوانه‌ای با مقطع عرضی تقریباً بیضوی است. تعداد گره در ساقه بسته به نوع واریته بین ۸ تا ۳۰ عدد متغیر است. ارتفاع ساقه ذرت در رابطه با تراکم، رقم و میزان کود به کارگرفته شده از۶۰ تا ۶۰۰ سانتی متر متغیر است و به طور متوسط بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ سانتی متر می‌باشد. قطر ساقه حدود ۲ تا ۷ سانتی متر است. به خاطر ارتفاع نسبتاً بلند ذرت در بعضی از نقاط ازآن به عنوان بادگیر یا باد شکن استفاده می‌شود. در این میان، ارقام زودرس با تعداد برگ و گره کمتر، ارتفاع و وزن خشک اندام هوایی کمتر در مقابل خطر ورس ساقه، مصنویت نسبی دارند. تولید پنجه در ذرت از امور بسیار نادر است. برگ ذرت از نوع برگ‌های تسمه‌ای شکل خانواده غلات و محل انجام یکی از تکامل یافته‌ترین سیستم‌های فتوسنتزی در بین گیاهان است. برگ‌ها در ذرت به طور متناوب روی ساقه قرار دارند. پهنک برگ، کرکدار و دارای یک زبانک یا لیگول کوتاه است که میان پهنک و دمبرگ قرار گرفته است ولی گوشوارک در آن وجود ندارد. تعداد برگ در ذرت تا حدودی از خصوصیات واریته‌ای است (۴ تا ۸ عدد) و خیلی کم تحت تاثیر عوامل محیطی قرار می‌گیرد و نیز بین تعداد برگ روی ساقه اصلی و دوره رشد گیاه ذرت یک رابطه مثبت وجود دارد. ذرت از نظر مکانیسم گرده افشانی، گیاهی است یکپایه که گل‌های نر به صورت خوشه‌ای در قسمت انتهایی ساقه قرار دارند. هر سنبلچه دارای دوگل است و هر گل از سه پرچم تشکیل شده است. مجموعه گل‌های نر در انتهای ساقه ذرت را گل‌تاجی^[۳] می‌گویند. اما در گل ماده هر سنبلچه دارای دو گل است که فقط یک گل آن بارور می‌شود. گل بالا،گل ماده معروف به بلال است. عمل گرده افشانی در ذرت به صورت غیر مستقیم به وسیله باد انجام می‌گیرد. اصولاً گل نر، چند روز زودتر شروع به گرده افشانی می‌کند و بنابراین، در صورت وجود شرایط بسیار گرم و خشک و یا سرد و مرطوب در هنگام گرده افشانی، درصد گل‌های تلقیح یافته و در نتیجه عملکرد دانه به شدت کاهش پیدا می‌کند (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۸۴). ذرت یک میوه تک دانه است که جدار میوه‌اش به سطح دانه چسبیده است که به آن گندمه می‌گویند (نورمحمدی، ۱۳۸۰). رنگ، شکل و اندازه دانه در ارقام مختلف، متفاوت بوده و به رنگ‌های سفید، زرد، قرمز، ارغوانی، سیاه و آبی تغییر می‌کند. اجزاء تشکیل دهنده دانه عبارتند از : پوسته بذر یا برون بر (پریکارپ) که بیرونی‌ترین لایه است. تستا یا پوسته واقعی دانه، لایه آلئورون که آندوسپرم را می‌پوشاند و شامل یک ردیف سلول است ( نورمحمدی ، ۱۳۸۴ ؛ امام، ۱۳۸۳).
۲-۵-‌ اهمیت محصول ذرت و موارد مصرف
ذرت به دلیل ویژگی‌های بسیار زیاد خود، به ویژه قدرت سازگاری با شرایط اقلیمی گوناگون بسیار زود در تمام دنیا گسترش یافت و از نظر سطح زیر کشت بعد از گندم و برنج مقام سوم را به خود اختصاص داد. تجربیات علمی و آزمایش‌های متعددی که در نقاط مختلف دنیا بر روی ذرت انجام گرفته، مشخص نمود که ذرت علاوه بر آنکه علوفه‌ای بسیار مطلوب برای دام می‌باشد، از نظر تأمین انرژی نیز بی همتا است به همین دلیل امروزه ذرت در تغذیه مرغ و تولید تخم مرغ به عنوان یک غذای پر انرژی دارای اهمیت بسیار زیاد شناخته شده است و بالاترین مقام و ارزش را در مقایسه باسایر غلات دارا می‌باشد (بهاروند، ۱۳۸۸؛ نورمحمدی و همکاران، ۱۳۸۴؛ امام، ۱۳۸۳).
نزدیک به ۲۰ تا ۲۵ درصد از تولیدات جهانی ذرت به صورت مستقیم در شکل های مختلف (آرد ذرت، شیرینی، کنسرو و فرنی ذرت) در تغذیه انسان و ۶۰ تا ۷۵ درصد به صورت‌های مختلف مثل دانه، خمیر، پودر و شکل‌های دیگر به مصرف دام وطیور می‌رسد . به علاوه حدود ۵ درصد تولید ذرت نیز جهت فرآورده‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از ساقه‌های ذرت در صنعت کاغذ سازی و مقوا سازی و از چوب بلال نیز در تهیه اسید استیک، قطران زغال سنگ و فورفورال که در صنایع رنگ و لاستیک سازی به کار می‌رود، استفاده می‌گردد. صنایع تخمیری یکی از استفاده‌ کنندگان غیر مستقیم ذرت می‌باشد به طوری که الکل اتیلیک، استالدئید، بوتیل الکل، استیل، متیل کرپنیول، متانول و تارفورال از محصولات مهم دیگر صنایع تخمیری هستند که ذرت در تهیه آنها نقش اساسی و عمده ای دارد. ذرت در صنایع داروسازی، چسب سازی،تهیه کاغذ و نئوپان، عایق‌بندی و لوله پلاستیک نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. از پروتئین ذرت ماده‌ای به نام زئین^[۴] می‌گیرند که در ساختن رنگ‌ها استفاده می‌شود (بهاروند، ۱۳۸۸).
۲-۶- اکولوژی ذرت
۲-۶-۱- پراکندگی جغرافیایی

۲۷- من هرگز آنقدراحساس خوشحالی نکرده ام که به اصطلاح ازخوشی به هوا بپرم؟
۲۸-من معتقدم اگربه دانشجویان اجازه داده شود تابه سخنرانی بحث انگیز ومتناقص گوش دهندباعث سردرگمی وانحراف بیشترآنهاخواهد شد.
۲۹-رهبران سیاسی بایددرباره جنبه های انسانی برنامه های خودآگاهی بیشتری داشته باشند.
۳۰- درطی سالها،من بعضی کارهای کاملاًبی ربط انجام داده ام.
۳۱- من به آسانی دچارترس می شوم.
۳۲- من ازصحبت کردن بادیگران چندان لذت نمی برم.
۳۳- من سعی می کنم همه افکارم رادرراستای واقعیتهاهدایت کرده وازپناه بردن به عالم رویاوتخیل خود داری نمایم.
۳۴-من معتقدم که اکثرمردم اساساًدارای قصدونیت خوب ودوستانه ای هستند.
۳۵- من مسئولیتهای اجتماعی ازقبیل رای دادن راخیلی جدی نمی گیرم.
۳۶- خلق وخوی من بیشتر وقتهاثابت بوده وزیادبالاوپایین نمی رود.
۳۷- من دوست دارم همیشه افرادزیادی دور وبرم باشند.
۳۸- من بعضی مواقع کاملاً درموسیقی که گوش می دهم ،غرق می شوم.
۳۹- اگرنیازباشد،من حاضرم ازافراددیگربرای رسیدن به مقاصدخودسوءاستفاده کنم.

۴۰- من اشیاءمتعلق به خودم راتمیزوپاکیزه نگه می دارم.
۴۱- من بعضی وقتهاکاملاًاحساس بی ارزشی می کنم.
۴۲- من گاهی نمی توانم آن طورکه بایدازخودقاطعیت نشان دهم.
۴۳- من به ندرت دچاراحساسات وعواطف قوی می گردم.
۴۴- من سعی می کنم باهمه افرادی که ملاقات می کنم،رفتاری مؤدب وبانزاکت داشته باشم.
۴۵- گاهگاهی من ان طورکه بایدصادق وقابل اعتمادنیستم.
۴۶- من وقتی باافراددیگرهستم به ندرت احساس خجالت می کنم.
۴۷- من وقتی کاری راانجام می دهم ان راباتمام علاقه وسرعت انجام می دهم.
۴۸- من فکرمی کنم یادگرفتن وتمرین سرگرمیها وکارهای ذوقی جدیدجالب است.
۴۹- درمواردی که لازم باشد،من می توانم ازدیگران ایرادگرفته وبه آنهاکنایه بزنم.
۵۰- من دارای اهداف روشن ومشخصی هستم وبرای دستیابی به آنها طبق برنامه منظمی عمل می کنم.
۵۱- مقاومت دربرابرخواستها وهوسهای آنی برای من آسان نیست.
۵۲- من ازگذراندن تعطیلات خوددر جاهای شلوغ وپرهیجان لذت نمی برم.
۵۳- من بحث واستدلال درباره مطالب فلسفی راکاری بی فایده وکسل کننده می دانم.
۵۴- من ترجیح می دهم که درموردخودم وموفقیتهایم حرفی نزنم.
۵۵- من قبل ازشروع به هرکاری مقدارزیادی وقت تلف می کنم.
۵۶- احساس می کنم قادرهستم بابسیاری ازمشکلات خودکناربیایم.
۵۷- من بعضی وقتها حالات شادی یانشاط بسیارشدیدی راتجربه (احساس)کرده ام.
۵۸-من معتقدم که قوانین وسیاستهای اجتماعی بایدتغییرکنندتانیازهای یک دنیای درحال تغییر وتحول رابه خوبی منعکس سازند.
۵۹- من ازلحاظ نگرشهای اجتماعی آدمی سختگیر وبی گذشت هستم.
۶۰- من قبل این که تصمیمی بگیرم درموردجوانب مختلف مسئله به دقت فکر می کنم.
۶۱- من به ندرت احساس ترس واضطراب می کنم.
۶۲- من به آدمی خونگرم وخوشرومعروف هستم.
۶۳- من زندگی تخیلی بسیارفعالی دارم.
۶۴- من عقیده دارم که اکثرمردم،اگربه آنهااجازه داده شود ،ازآدم سوءاستفاده خواهندکرد.
۶۵- من خودرادرباره حوادث جاری مطلع نگه داشته ومعمولاًتصمیمات عاقلانه ای اتخاذ می کنم.
۶۶- من به آدمی جوشی وعصبی معروف هستم.
۶۷- من معمولاًترجیح می دهم کارهارابه تنهایی انجام دهم.
۶۸- تماشای صحنه های (رقص)باله یارقصهای جدیدمراخسته وکسل می کند.
۶۹- من حتی اگربخواهم نمی توانم کسی راگول بزنم.
۷۰- من آدم بسیارمنظم وبابرنامه ای نیستم.
۷۱-من به ندرت افسرده ویاغمگین می شوم.
۷۲- من غالباًدرگروههایی که عضو بوده ام ،سمت رهبری رابرعهده داشته ام.
۷۳- احساس وعاطفه ای که اشیاءمختلف درمن ایجادمی کنندبرای من مهم است.
۷۴- بعضی افرادفکرمی کنندمن آدم فاقداحساسات وحسابگری هستم.

بررسی ادله و اقوال حکم به وجوب و حرمت نماز جمعه نزد فقهای شیعه
از آن‌جا که موضوع این رساله بررسی مبانی فقهی تخییری یا تعیینی بودن نماز جمعه در مذاهب خمسه است و از آن‌جا که هدف اصلی بررسی این موضوع، کشف و استنباط ادله فقهی وجوب تعیینی یا تخییری نماز جمعه می‌باشد، لذا منظور از مبانی در نگاه مستقیم بررسی فقهی نزد شیعه (کتاب، سنت، عقل و اجماع) و نزد اهل تسنن (کتاب، قیاس، مصالح مرسله، استحصانات و…) می‌باشد. هرچند مبانی اجتماعی و سیاسی موضوع تحقیق (وابستگی نظریه امکان وجوب نماز جمعه در زمان غیبت امام عصر(ع) نزد برخی فقهای شیعه بر مبنای ادله نقلی و عقلی ولایت فقیه استوار است) و نیز مبانی تاریخی (شرایط زمانی و مکانی اقامه نماز جمعه در اعصار پس از غیبت کبری تا عصر حاضر) نیز به‌عنوان مؤیدات در توسعه مفهوم‌شناسی مصادیق احکام مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ اما منظور اصلی از بررسی مبانی، پرداختن به ادله و احکام فقهی موضوع پژوهش بوده است.
بررسی ادله و اقوال حکم به وجوب و حرمت نماز جمعه نزد فقهای شیعه
در زمینه حکم تکلیفی نماز جمعه در عصر غیبت به طور کلی، پنج دیدگاه اصلی وجود دارد: «حرمت»‌، «وجوب‌ تعیینی»، «وجوب‌ تخییری»، «احتیاط واجب» و «احتیاط مستحب». اما غالب فقهای اسلامی آن را واجب می‌دانند این دسته از فقها برخی وجوب نماز جمعه را تعیینی و برخی نیز تخییری می‌دانند که در فصل سوم و چهارم اقوال و ادله آن ها بررسی خواهد شد. در این فصل ادله قائلین به حرمت و وجوب را تحلیل و واکاوی می‌کنیم:
بخش اول: دلایل عدم وجوب اقامه جمعه در دوران غیبت
بند اول: سیره متشرعه
اگر نماز جمعه واجب باشد، اقامه آن همه‌جا حتی در دورترین قریه‌ها واجب خواهد بود. در این صورت نماز جمعه مانند نمازهای یومیه که به جماعت اقامه می‌شوند باید اقامه می‌شد و مردم در اقامه آن سعی و تلاش می‌نمودند و در میان مسلمانان در همه زمان‌ها و مکان‌ها رواج کامل می‌یافت و وجوب آن از ضروریات اسلام به‌شمار می‌آمد؛ در حالی‌که چنین نبوده است. آقا جمال خوانساری در بیان این مطلب چنین می‌گوید:
هرگاه نماز جمعه واجب عینی باشد، یاد گرفتن آن نیز واجب خواهد بود؛ هرچند وجوب کفایی باشد؛ پس در هر دهی مثلاً بر جمعی واجب خواهد بود یادگرفتن آن تا هرگز فوت نشود جمعه از ایشان. پس هرگاه در دهی نباشد کسی که خطبه تواند خواند، پس اهل آن ده ترک واجبی چنین کرده خواهند بود.^[۶۹]
بند دوم: نماز جمعه منصب خاص امام یا نایب او
اگر نماز جمعه منصب خاص امام معصوم(ع) یا کسی که از امام اجازه و اذن دارد باشد، پس غیر از امام و نایب او کسی نمی‌تواند نماز جمعه را اقامه کند و نماز جمعه بر مکلفین وجوب نخواهد داشت.
۲ - ۱ - ۲ – ۱٫ سیره خلفا
حتی در زمان امویان و عباسیان نیز چنین بود و در تمام شهرها به این منوال بود که شخص خاصی از طرف خلیفه اقامه کند نه اینکه هر کسی به میل خود در هر دو فرسخی اقامه جمعه کند.حتی ما مشاهده می‌کنیم که اصحاب ائمه(ع) همین ذهنیت را نسبت به اقامه جمعه داشته‌اند که باید شخص خاصی که خلیفه مسلمین است آنرا برگزار کند. حال اگر احکام خداوند در نظر ائمه معصومین علیهم السلام اجرا نمی‌شد، یک بحث دیگر است.اگر قرار بود که نماز جمعه از مناصب خلیفه یا ائمه نباشد، ائمه علیهم السلام در همه جا تأکید و اصرار به این داشتند که همه مسلمانان باید آنرا اقامه کنند آن‌هم بدون توجه به اینکه چه کسی آنرا اقامه می‌کند. بلکه فقط تأکید بر این بود که تحت هر شرایطی نماز جمعه برپا داشته شود در حالی که چنین روایتی در دست نداریم.^[۷۰]
خلاصه آنکه اگر وجود امام معصوم(ع) و یا منصوب از جانب وی شرط اقامه جمعه نبود، از صدر اسلام مانند سایر نمازهای یومیه می‌شود و در هر شهر و بادیه‌ای مانند نمازهای جماعت یومیه برگزار می‌گردید در حالی که از سیره خلفا برمی آید که این منصب خاص است.
۲ - ۱ - ۲ – ۲٫ هم‌ردیف بودن نماز جمعه با نماز عیدین
همانطور که نماز عیدین از مناصب خاص امام معصوم است و خلفای جور آن را به زور غصب کرده‌اند نماز جمعه هم از مناصب خاص امام معصوم است. در روایتی از شیخ صدوق به نقل از عبدالله بن سنان به نقل از امام باقر(ع) می‌فرماید:
یاعبدالله ما من عید للمسلمین أضحی و لا فطر إلا و هو یجدد لال محمد فیه حزنا. قلت: و لم؟ قال لانهم یرون حقهم فی ید غیرهم؛^[۷۱]
ای عبدالله، هیچ عیدی برای مسلمانان نیست چون قربان و فطر؛ مگر این‌که برای آل محمد در آن عید غم و حزنی تجدید می‌شود. گفتم: چرا؟ فرمود: زیرا ایشان حق خود را در دست دیگران می‌بینند.

۲ - ۱ - ۲ – ۳٫ فرمایش امام سجاد «علیه‌السلام»
ایشان در دعایی که در روز عید قربان و جمعه فرمودند:
اللهم إن هذا المقام لخلفائک و اصفیائک و مواضع امنائک… حتی عاد صفوتک و خلفاؤک مغلوبین مقهورین مبتزّین یرون حکمک مبدلا… اللهم العن اعدائهم من الاولین و الاخرین و من رضی بفعالهم…^[۷۲]
پروردگارا، دولت و حکومت ویژه خلفا و برگزیدگان تو باشد و آنان که از سوی تو چنین فرمانی داشته‌اند و شایسته بودند که نماینده تو در جهان باشند تو چنین خواسته‌ای و مشیت علمای تو بهر چه بپیوندد و با مصلحت مطلق و خیر محض مقرون است. کسی نتواند تو را به انحراف متهم سازد و اراده مقدسه تو را هوس شمارد ولی بندگان پاکدامن و شایسته تو به سوی تو مقهور و مغلوب و مظلوم بازگشته‌اند. فرمان تو را دستخوش تعطیل و اهمال یافته‌اند و کتاب تو را متروک و سنت‌های پیامبر تو را پایمال دیده‌اند. پروردگارا بر دشمنان و آنان که به دشمنی این قوم رضا داده‌اند لعنت و نکبت فرو فرست و پیروان گمراه را از درگاه خودبران.
این دعا از واضح ترین دلایل است برای اینکه امامت جمعه از مناصب امام معصوم است؛ می‌دانیم که در صحت سند صحیفه سجادیه (زبور آل محمد)، شک و شبهه‌ای نیست.
۲ - ۱ - ۲ – ۴٫ روایات متفرقه
روایات متفرقه دیگری هم نقل شده که برخی از آن‌ها عبارتند از:
«لا یصلح الحکم و لا الحدود و لا الجمعه الا للإمام او من یقیمه الإمام»؛^[۷۳] یعنی صدور حکم و اجرای حدود و نماز جمعه را کسی نمی‌تواند انجام دهد مگر امام و یا کسی که ایشان خودشان تعیین نموده اند؛ «مروی عن کتاب الإشعیات مرسلاً: أن الجمعه و الحکومه للإمام المسلمین»؛^[۷۴] یعنی نماز جمعه و حکومت متعلق به امام مسلمین است. یا روایت دیگری از امام صادق که می‌فرماید: «ان الجمعه لنا و الجماعه لشیعتنا»^[۷۵] یعنی نماز جمعه از آن ماست و نماز جماعت متعلق به شیعیان است. و نیز روایتی که می‌گوید: «لنا الخمس و لنا الانفال و لنا الجمعه و لنا صفو المال»؛^[۷۶] یعنی
خمس متعلق به ماست، انفال متعلق به ماست، نماز جمعه و جمع آوری بیت المال از آن ماست. هم‌چنین حدیث از پیامبر^{«صلی الله علیه و آله و سلم»} که می‌فرماید: «اربع الی الولاه: الفی و الحدود و الجمعه و الصدقات»؛^[۷۷] یعنی
چهار چیز است که متعلق به ولاه امر است: نماز جمعه، اجرای حدود و…. یا حدیث نبوی دیگری که می‌فرماید: «إن الجمعه و الحکومه لإمام المسلمین»؛^[۷۸] و روایت دیگر: «لا جمعه الا فی مصر تقام فیه الحدود»؛^[۷۹] یعنی به عبارت دیگر نماز جمعه در جایی که عنوان مصر یا همان شهر به خود دارد صحیح است بنابراین دلالت بر این می‌کند که نماز جمعه باید در جایی اقامه شود که حکومت خاص در آن تشکیل شده باشد و مسلما در روستا حکومتی وجود ندارد.
۲ - ۱ - ۲ – ۵٫ سایر روایات
(روایاتی که حضور امام را برای اقامه جمعه لازم می‌شمارند)
روایتی که شیخ صدوق نقل می‌کند:
فلم صارت صلاه الجمعه اذا کانت مع الإمام رکعتین و اذا کانت بغیر إمام رکعتین و رکعتین؟ قیل لعلل شتی (منها) أن الناس یتخطون الی الجمعه من بعد فاحب الله عزوجل ان یخفف عنهم لموضع التعب الذی صاروا الیه (ومنها) أن الإمام یحسبهم للخطبه و هم منتظرون للصلاه و من انتظر الصلاه فهو فی الصلاه فی حکم التمام (و منها) ان الصلاه مع الإمام اتم واکمل لعلمه و فقهه و فضله و عدله؛^[۸۰]
از امام صادق^{«علیه‌السلام»} سؤال شد: برای چه نماز روز جمعه وقتی که با امام (جمعه) اقامه شوددو رکعت است اما وقتی امام جماعت نباشد چهار رکعت؟ فرمود: به دلیل آنکه مردم از راه های دور و نزدیک در نماز جمعه حاضر می‌شوند پس خداوند می‌خواهد که از خستگی مردم که بدان دچار گشته‌اند بکاهد و اینکه امام جمعه آنان را با خطبه‌های نماز جمعه منتظر نماز گذاشته و هر که منتظر نماز باشد مانند کسی است که به نماز ایستاده بنابراین نماز روز جمعه با امام جماعت کامل تر و بهتر است به دلیل آنکه امام جمعه دارای علم، فقاهت، فضایل اخلاقی و عدالت می‌باشد.
(و منها) ان الجمعه عید و صلاه العید رکعتان و لم تقصر لمکان الخطبتین (فان قال) و لم جعلت الخطبه (قبل) لان الجمعه مشهد عام فاراد ان یکون للامیر سبب الی موعظتهم و ترغیبهم فی الطاعه و ترهیبهم من المعصیه و فعلهم و توقیفهم علی ما ارادوا من مصلحه دینهم و دنیاهم و یخبرهم بما ورد عنهم من الافاق (الافات) من الاهوال (الحوال)ا لتی لهم فیها المضره و المنفعه (العلل و لا یکون الصائر فی الصلاه بل منفصلا)؛^[۸۱]
روز جمعه عید است و نماز عید به دلیل وجود خطبه‌ها دو رکعت می‌باشد و اگر گفته شود چرا خطبه خوانده می‌شود دلیلش آنست که نماز جمعه اجتماعی است همگانی. این اجتماع بهانه‌ای است که خلیفه مسلمانان مردم را نصیحت کند و به اطاعت امر خداوند و پرهیز از معاصی و گناهان دعوت نماید و برای آنان از کارهایی که به مصحلت دین و دنیای آنان است سخن گوید و آنان را از آنچه به نفع و یا ضرر آنان در دنیا و آخرت است آگاه کند.
روایت به نقل از زراره که از امام باقر ^{«علیه‌السلام»} سؤال کرد:
قال سالت عما فرض الله عز و جل من الصلاه فقال خمس صلوات (الی ان قال: من قول تعالی: ﴿حافظوا علی الصلوات والصلاه الوسطی﴾: و نزلت هذه الآیه یوم الجمعه و رسول الله فی سفره فقت فیها رسول الله و ترکها علی حالها فی السفر و احضر و اضاف للمقیم رکعتین و انما وضعت الرکعتان اللتان اضافهما التی یوم الجمعه للمقیم لمکان الخطبتین مع الامام فمن صلی یوم الجمعه فی غیر جماعه فلیصلیها اربع رکعات کصلاه الظهر فی سائر الایام؛^[۸۲]
زراره می‌گوید: از امام باقر(ع) پرسیدم از آنچه که خداوند درباره نماز واجب گردانید فرمود: پنج نماز است تا به این آیه از قرآن رسید: ﴿همه نمازها و نماز وسطی را برپا کنید﴾ می‌گویند این آیه در روز جمعه نازل گردید و پیامبر اسلام آن را در حال سفر ترک نموده بودند و به جای ایراد خطبه‌ها دو رکعت دیگر به دو رکعت قبلی نماز ظهر اضافه نمودند. پس هر نماز جمعه را در روز جمعه بدون جماعت بخواند باید مانند سایر نمازهای ظهر آن را چهار رکعتی بخواند.
بند سوم: اجماع
دلیل دوم اجماع علمای امامیه می‌باشد. همانطور که شیخ طوسی در کتاب خلاف به آن‌اشاره کرده است^[۸۳] و در کتابهای بسیاری به این مسئله‌اشاره کرده‌اند.
خلاصه آن‌که نماز جمعه از مناصب خاص امام معصوم(ع) یا مأذون از ایشان است و در زمان غیبت ایشان ونبود فرد مأذون (نایب امام)، نماز جمعه واجب نیست.
بخش دوم: اقوال و ادله حرمت نماز جمعه در دوران غیبت
بند اول: اقوال قائلین به تحریم اقامه نماز جمعه در دوران غیبت
دسته‌ای از فقها، اقامه نماز جمعه را در زمان غیبت امام معصوم(ع) حرام و حضور امام معصوم(ع) را شرط اقامه‌ی نماز جمعه می‌دانند. در اینجا برخی از اسامی این دانشمندان را به همراه نظرات آنان ذکر می‌کنیم:
در قرن ششم ابن ادریس حلی نخستین فقیهی بود که بعد از حدود یک قرن فترت در اجتهاد شیعه بعد از شیخ طوسی در آرای شیخ‌اشکال و یا استدلال خلاف آن را عرضه کرد. یکی از ویژگی‌های او صدور فتاوای شاذ و نادر در بین شیعه است؛ مانند نجس بودن ولدالزنا اگرچه اظهار تشیع هم بکند یا این‌که قی کردن عمدی، مبطل روزه نیست و قضا و کفاره ندارد.
ابن ادریس نخستین کسی بود که باب اجتهاد را پس از یک قرن عصر تقلید گشود. پس از دوره شیخ طوسی، یکصد سال غالب دانشمندان از خود نظری در احکام اسلامی مطرح نمی‌کردند و این شاید به علت درک عظمت علمی شیخ طوسی و اعتماد به آرای وی بوده است. در این دوران چندان کتابی‌تالیف نشده است. پس از ابن ادریس که اولین کسی بود که نظرات خود را در مخالفت یا تردید در نظرات شیخ اعلام کرد، دانشمندان دیگری مانند محقق حلی و علامه با آنکه عظمت علمی شیخ طوسی را دریافته بودند با نظرات شیخ مخالفت می‌کردند.
از زمان ابن ادریس تا قرن یازدهم، عصر نهضت مجدد مجتهدان ادامه داشت؛ اما رفته رفته نشاط علمی آنان رو به ضعف نهاد و این امر موجب پیدایش مذهب اخباری شد.^[۸۴]
۲ - ۲ - ۱ – ۱٫ دیدگاه ابن ادریس حلی در کتاب السرائر
در باب نماز جمعه چنین می‌گوید: نماز جمعه فریضه‌ای است که با چند شرط منعقد می‌شود و اولین آنها حضور امام عادل است و یا کسی که امام ایشان را تعیین کرده است. و اینکه پنج نفر و یا بیشتر در آن جمع شوند که بشود آنرا اقامه کرد. ابن ادریس بعد از بیان اینکه بر چه کسانی نماز جمعه واجب است و از عهده چه کسانی ساقط است و نظرات و آراء مختلف را می‌آورد، می‌گوید نماز جمعه واجب نمی‌شود مگر با شروط خاص؛ مانند شروطی که به مکلف بستگی دارند؛ مثل مرد بودن، کمال عقل (که به اعتقاد او بلوغ، صغیر نبودن و سالم بودن از نظر عقلی، آزاد بودن، مصون بودن از مریضی، کوری، لنگی و پیری که توأم با ناتوانی باشد.^[۸۵] سپس در ادامه می‌گوید: «لا یصح الصلاه الا خلف معتقد الحق بأسره عدل فی دیانته و حدود العدل…» او در باب حدود عدل می‌گوید:
حدود عدل آن است که شخصی در واجبات خود کوتاهی نکند و مرتکب قبائح نشود و نماز را صحیح بخواند واگر به این صفات،صفات دیگر و فضائل بیشتری اضافه گردد که چه بهتر. بنابراین شرط صحیح برگزار شدن نماز جماعت دو چیز است و بس: عدالت؛ قرائت صحیح. اما فقیه بودن و موجه بودن امام جماعت صفاتی است که اگر در کسی باشد باید او را بر کسی که این صفات را ندارد اولویت داد.^[۸۶]
بعد از‌اشاره به دیدگاه ابن ادریس در باب جماعت، نظرات او را درباره اقامه نماز جمعه در دوران غیبت بیان می‌کنیم. او می‌گوید: