برای درک کامل مفهوم ابراز وجود ابتدا باید بین آن و سبکهای پاسخ دهی تمایز قائل شد.
آلبرتی و وامونزر[۱۰۶] ( ۱۹۷۵) بین سه سبک پاسخ تفاوت قائل شده که این سه سبک عبارتند از: ۱-عدم ابراز وجود ۲- ابراز وجود ۳- پرخاشگری.
۱ – عدم ابراز وجود: یعنی در نظر نگرفتن خود و اتخاذ سبکی انفعالی، من نحوی که دیگران افکار احساسات و حقوق ما را من راحتی نا دیده بگیرند. اشخاصی که از این شیوه خاضعانه استفاده می کنند، افرادی مردد، در ظاهر آرام و در واقع بی قرارند که از مسائل فرار می کنند و بدون توجه من احساسات خود با دیگران موافقت می کنند، افرادی اهل ابراز عقیده نیستند، خود را دست کم می گیرند، اعتماد من نفس ندارند و برای بدست آورذن دل دیگران خود رامن رنج و زحمت می اندازند. در این سبک هدف فرد آن است که من هر قیمتی که شده دیگران را خوشنود سازد و از ابراز هر گونه تعارض جلوگیری کند(ای ملک م پ، واندرهات و دوریز[۱۰۷] ، ١٩٨٣).
۲- ابراز وجود: یعنی ملاحظه حقوق دیگران و در عین حال گرفتن حق خود. ویژگیهای این سبک عبارتند از: دادن پاسخهای خود انگیخته با لحنی دوستانه اما قاطع، نگاه کردن من دیگران، ذکر مسائل مهم، ابراز احساسات و عقاید، منا دادن من خود و نرنجاندن خود و دیگران. در این سبک هدف شخص رعایت عدالت برای تمامی طرفهای رابطه است(مارشال، کلتنر و مارشال[۱۰۸]، ١٩٨١).
ابراز وجود معمولاً مناسبترین پاسخ است. مردم افراد پرخاشگر را اشخاصی ناسازگار، زورگو، سلطه گر وغیرخویشتندار می دانند. گرچه این افراد گاهی با نهیب زدن و ترساندن دیگران می توانند حرف خود رابر کرسی بنشانند، اما باعث می شوند تا دیگران از آنها بیزارند و گریزان شوند. از سوی دیگر عدم ابراز وجود باعث می شود تا دیگران ما را موجودی ضعیف دانسته که من سادگی می توان او را فریب داد و در نتیجه این افراد اغلب از زندگی خود ناراضی بوده و نمی توانند من اهداف خود برسند. اما افرادی که اهل ابراز وجود هستند کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته و اغلب از روابطشان رضایت دارند و من اهداف خویش می رسند. مردم به آنها اعتماد بیشتری داشته و احترام بیشتری می گذارند، زیرا آنها را شخصیتهای محکم و ثابت قدم می دانند(بارتل، ویتلاک و فرانکس[۱۰۹]، ١٩٧۴).
از طرفی، یکی از مهارت های ارتباط مؤثر، جرأت ورزی یا ابراز وجود است. افرادی که از مهارت جرأت ورزی بی بهره اند، نمی توانند از خودشان دفاع نمایند؛ لذا غالباً در برخورد با دیگران منفعل، پشیمان و ترسو بوده و به جای اهمّیّت به نیازها و خواسته ای خود، از خواسته ها و نظر دیگران تبعیّت می کنند. جرأت ورزی یا ابراز وجود مهارتی است در راه خودکارآمدی و خودکنترلی در افراد که اعتماد به نفس و عزّت نفس آنها را تقویّت می کند. این مهارت که جزو مهارت های مقابله با خشم و همچنین بهترین روش ارتباط رضایت بخش با دیگران است، بسان سایر مهارت های ارتباطی نیازمند دانش، تدبیر، مذاکره و انعطاف پذیری است(کلینکه، ترجمه محمد خانی، ۱۳۷۸).
افراد دارای جرات ورزی ضعیف به جهت احساس ناکارآمدی در تعامل های بین فردی و محدودیت برقراری ارتباط از منابع حمایت اجتماعی مناسب بهره مند نیستند. ابراز وجود کارکردی فردی است که به سازگاری در تعامل اجتماعی کمک می کند. کنش ناموفق در ابراز وجود بر اضطراب افسردگی و اختلالات شخصیتی می افزاید. آموزش جرات ورزی منجر به افزایش رفتارهای جرات ورزانه و اعتماد به نفس دانشجویان شود(همان).
بنابراین جرات ورزی عملکردی است که دارای جنبه های شناختی، هیجانی و رفتاری است و نمایانگر توانمندی فرد بر خورد موثر با خواسته ای محیطی می باشد فردی که دارای جرات ورزی مناسب است نه تنها در مواجهه با مشکلات و عوامل تنش زا رویارویی بهتری دارد بلکه به جهت رفتار موفقیت آمیز در برخورد با این عوامل ارزیابی شناختی مثبت تری را نیز تجربه می نماید(همان).
همانطور که پیش تر آمد، یکی از مولفه های مهم روابط و مهارتهای اجتماعی ابراز وجودمی باشد. جامعه ای که افراد آن از مهارتهای اجتماعی مطلوب برخوردارند و با داشتن مهارت ابراز وجود می توانند احساسات واقعی خود را صادقانه و مستقیم ابراز کنند و با توجه نمودن به حقوق دیگران را به دنبال احقاق حق خود باشند در مقابل انواع مشکلات ومسائل زندگی فشارهای روانی، تهدیدها و حوادث ناگوار مقاوم تر و پایدارتر خواهند بود. (آلبرتی و امونز، ۲۰۰۱) مهارت ابراز وجود در فرد توانایی لازم را برای رویارویی واقع بینانه با شرایط بیرونی که می توانند تنش آفرین و فشارزا باشند ایجاد می کند ابراز وجود به معنی توانایی ابراز خویشتن به صورت صحیح، صریح و مستقیم و ارج نهادن به احساسات و فکر خود و شناخت نقاط قوت و ضعف خویش است( نیسی و شهنی ییلاق، ۱۳۸۰)
اصطلاح ابراز وجود را در ابتدا توسط ولپی[۱۱۰] (۱۹۵۸؛ به نقل از هرمزی نژاد، شهنی ییلاق و نجاریان ۱۳۷۹) مطرح و کاربرد و آموزش آن رواج یافت . وی اعتقاد داشت که میان پاسخ های جرات ورزانه با اضطراب تضاد جمع ناپذیری وجود دارد. دراین صورت بیماران با یادگیری این رفتار می توانند تا حدود زیادی بر ترس ها غلبه کنند. ابراز وجود به معنی احترام گذاشتهن به خود و دیگرا است. یعنی این که عقاید، افکار، باورها و احساسات ما و دیگر افراد از نظر اهمیت برابرند . به نوعی همه ما مستحق دریافت احترام از طرف دیگران هستیم و این در صورتی محقق است که فرد برای خود حرمت قائل باشد و به عقاید و آرمانهای خود ایمان داشته باشد.
افرادی که دارای جرات ورزی مناسب هستند نه تنها در مواجهه با مشکلات و عوامل تنش زا رویارویی بهتری دارند بلکه به جهت رفتار موفقیت آمیز در برخورد با این عوامل ارزیابی شناختی مثبت تری از خود داشته وبه تبع آن هیجان ها و عواطف مثبت تری را نیز تجربه می نمایند (پرازلی و همکاران، ۲۰۰۲).
جرأت ورزی یا ابراز وجود، یعنی دفاع از حقوق خود و بیان افکار و احساسات خویش که به شیوه مستقیم، صادقانه و مناسب انجام شود. افراد جرأتورز برای خود و دیگران احترام قائل هستند. آنان منفعل نیستند و ضمن این که به خواسته ها و نیازهای دیگران احترام میگذارند، اجازه نمی دهند دیگران از آنها سوء استفاده کنند و به شیوه قاهرانه با آنان ارتباط برقرار کنند(فتحی و همکاران، ۱۳۸۵).
رفتار جرأتمندانه طبقه بندی های فراوانی شده است، برخی ابراز وجود در رفتار جرأتمندانه را دارای چهار مؤلفه می دانند:
-
- بیان جرأتمندانه احساسات مثبت و منفی؛
-
- رد جرأتمندانه خواسته های نابجای دیگران و مقاومت در برابر آنها؛
-
- در خواست های جرأتمندانه از دیگران(حسین زاده، ۱۳۸۸).
۲-۳-۱- هدف های جرأت ورزی و ابراز وجود
در مهارت جرأت ورزی هدف، تغییر در خود فرد است نه تغییر در دیگران تا بتواند نیازها، احساسات و افکار خود را ابراز کرده و از آسیب های احتمالی در امان بماند. بدین معنا که گاه ممکن است فرد علیرغم استفاده از رفتارهای جرأتمندانه به خواسته خود نرسد، ولی از این که جواب منفی داده شود، ناامید نشه و درخواست جرأتمندانه خود را از شخص دیگری می نماید تا به حل مشکل دست یابد(حسین زاده، ۱۳۸۸).
۲-۳-۲- مزایای رفتار جرأتمندانه
رفتار جرأتمندانه دارای مزایای فراوانی است. در ادامه به برخی از این مزایا اشاره می شود:
-
- از مهمترین مزایای جرأتمندی، احساس مثبتی است که فرد درباره خود دارد. افراد جرأتمند در مقایسه با افراد سازشکار و پرخاشگر درباره خود احساس بهتری دارند. آنها احساس عزّت نفس دارند و خود را شریف و عزیز میبینند.
-
- مردم افراد جرأتمند را صریح و صادق میدانند و معتقدند چنین افرادی اهل چاپلوسی، تملّق و نفاق نیستند. این افراد آنچه را می توانند انجام دهند مطرح می کنند. بنابراین مردم به چنین افراد بیشتر اعتماد می کنند؛ گرچه به ظاهر آن را نشان ندهند.
-
- زندگی افراد جرأتمند، معنادار است. اینان به دیگران اجازه می دهند تا مستقل بیندیشند و عمل کنند و خود نیز افزون بر در دسترس قرار دادن خواسته هایشان، از زورگویی، تحکّم، زبونی و ذلّت فاصله میگیرند(پورافکاری، ۱۳۸۶).
۲-۳-۳- پیامدهای منفی نداشتن جرأت یا قدرت ابراز وجود
همچنین از پیامد های منفی جرأت ورزی می توان به موارد زیر اشاره نمود:
-
- افسردگی، عصبانیّت از خود، احساس درماندگی، ناامیدی و نداشتن کنترل در زندگی؛
-
- رنجیدگی و عصبانیت از دیگران؛
-
- ناکامی در بسیاری از موقعیّتهایی که فرد نمیتواند به خواسته خود برسد؛
-
- انفجار خشم؛
-
- اضطراب و در پی آن، اجتناب از افراد و موقعیت هایی که سبب ناراحتی و از میان رفتن فرصت های زیادی می شود؛
-
- ضعف در روابط بین فردی و ناتوانی در بیان احساسات مثبت و منفی که باعث می شود فرد مقابل از احساسات و خواستههای فرد اطلاعی نداشته باشد و نتواند اقدامی در جهت حصول آنها انجام دهد؛
-
- مشکلات جسمانی مانند سردرد، زخم معده، فشار خون بالا و تجربه استرس که عوارض جسمانی زیادی به همراه دارد؛
-
- رفتار منفعل که باعث می شود فرد نتواند در برابر دیگران قاطعانه عمل کند؛
-
- تقویت رفتار دیگران که باعث می شود توقّع آنان بیشتر شود و برای به دست آوردن خواسته های خود، اصرار بیشتری داشته باشند(باستانی، ۱۳۸۶).
۲-۳-۴-عوامل دوری از رفتار جرأتمندانه
-
- فرد فکر می کند، دیگران او را به سبب کارهایی که برای آنها می کند، دوست دارند؛ بنابراین اگر مستقل عمل کند دیگران او را دوست نخواهند داشت.
موضوعات: بدون موضوع
لینک ثابت
