ابعاد شناختی و عاطفی تفکر انتقادی
طبق نظر گروه دلفی تفکر انتقادی ترکیبی از مهارت‌های شناختی و منش‌های عاطفی است. فاشیون و فاشیون^[۸۷](۱۹۹۸) اظهار می‌دارند که علاوه بر مهارت‌های شناختی تفکر انتقادی، لازم است که فرد متفکر منتقد خوبی باشد، مفهوم تفکر انتقادی با مجموعه‌ای از نگرش‌ها و منش‌های فردی پیوند خورده است. داشتن مهارت‌های شناختی تفکر انتقادی به تنهایی برای تبدیل شدن به یک متفکر منتقد کافی نیست. بلکه لازم است فرد از روحیه انتقادی برخوردار باشد، بنابراین می‌توان برای تفکر انتقادی هم ابعاد شناختی در نظر گرفت و هم ابعاد عاطفی، مهارت‌های شناختی تفکر انتقادی از دیدگاه متخصصان انجمن فلاسفه آمریکا عبارتند از: تفسیر : به معنی درک و بیان معانی و شکل دسته بندی و برجسته کردن طیفی از تجربه‌ها، اطلاعات، باورها، عقاید، قضاوت‌ها و نقش‌هاست. به عبارت دیگر تفسیر دقیق مسائل و نیز داده‌های عینی و ذهنی حاصل از منابع اطلاعاتی مختلف است. این مهارت اصلی تفکر انتقادی خود شامل خرده مهارتهای دسته بندی، رمزگردانی، روشن سازی معانی، اطلاعاتی، باورها و… است. تحلیل : به معنی تشخیص هدف و مقصود مطالب ارائه شده و همچنین پی بردن به ارتباطات استنباطی واقعی در بین جلسات، سؤالات، عقاید، توضیحات و دیگر اشکال مورد استفاده در بیان باورها و عقاید است. به عبارت دیگر تحلیل آزمودن اندیشه‌ها یا دلایل در مسائل، داده‌های عینی و ذهنی و اقدامات احتمالی است. تحلیل نیز شامل خرده مهارتهای سنجش عقاید و باورها، تشخیص استدلال‌ها و تحلیل استدلال‌هاست. ارزشیابی: عبارتست از ارزیابی درجه صحت و اعتبار اطلاعات جمله‌ها، مطالب ارائه شده، باورها، قضاوت‌ها، همچنین میزان ارتباط آنها با استنباط‌ها و نتیجه‌گیری‌های به عمل آمده است. این مهارت‌ها شامل خرده مهارت‌های بررسی ادعاها و بررسی استدلال‌هاست( مایرز، ۱۹۸۷ :۳۴).

استنباط: عبارتست از تشخیص دادن و بدست آوردن عناصر و شواهد لازم برای یک استدلال براساس نتایج حاصله و همچنین حدس‌ها و فرضیه‌ها برای نتیجه‌گیری نهایی، به عبارت دیگر استنباط بررسی ادعاها، سنجش دلایل و دستیابی به نتایج مناسب است. استنباط خود شامل خرده مقیاسهای بررسی و جستجوی شواهد، حدس زدن متغیرها و استنتاج می‌باشد. تبیین : عبارتست از توضیح روشن و دفاع از استدلالی که با بهره گرفتن از آن به تصمیم‌های شخصی در زمینه‌ای خاص دست یافته است. در بکارگیری این مهارت‌، شخص نتایج استدلال را در قالب جمله‌های خود بیان کرده، استدلال به کار گرفته شده را با روش نظری و روش شناختی تأیید نموده و ساختاری را که نتایج استدلال براساس آن پایه‌گذاری شده و شکل متقاعد کننده‌ای به خود گرفته، توضیح می‌دهد. تبیین شامل خرده مهارت‌های بیان نتایج، اثبات روش‌ها و ارائه استدلال‌هاست.
خود تنظیمی: عبارتست از نظارت دایمی بر تفکر خود با بهره گرفتن از ملاک‌هایی مثل روشنی، دقت، درستی، منطق، معنی دادن و اصلاح مناسب آن، به عبارت دیگر بررسی افکار و اعتقادهای خود براساس اطلاعات، توضیحات و مطالب ارائه شده و اصلاح موارد نادرست عقاید، باورها و اعمال خود است. خود تنظیمی بعنوان یکی از مهارت‌های تفکر انتقادی شامل خرده مهارت‌های خودآزمایی‌ و اصلاح است. همچنین استدلال استقرایی و استدلال قیاسی در این حیطه قرار می‌گیرند، استدلال استقرایی استدلالی است، که در آن حکم به دست آمده از بررسی چندین مورد از یک مجموعه، به همه افراد آن مجموعه تعمیم داده می‌شود و استدلال قیاسی ارائه برهانی است با بهره گرفتن از تعاریف، اصول، موضوع، قواعد و استنتاج قضیه‌هایی که قبلاً درستی آنها ثابت شده است (مایرز، ۱۹۸۶، به نقل از ابیلی، ۱۳۷۴).
فاشیون و فاشیون (۱۹۹۸) اظهار می‌دارند که منش‌ها، نگرش‌ها، اسنادها یا عادات ذهنی برای تبدیل شدن به یک متفکر انتقادی ضروری و لازم هستند و بدون این منش‌ها تفکر انتقادی انجام نمی‌شود این اسنادها، نگرش‌ها را می‌توان اینچنین برشمرد. اعتماد به نفس: اعتماد به استدلالهای خود و تمایل به استفاده از این مهارت‌ها، به جای سایر راهبردها، به منظور پاسخ به مسائل، به عنوان مثال، تصمیم گیری براساس شواهد علمی و پاسخگویی به ارزشها و علایق افراد و جامعه (بانینگ^[۸۸]، ۲۰۰۶)
نظان مندی : ارزش قائل شدن برای نظم و سازمان در امور، متمرکز شدن و جدیّت در نزدیکی به مسائل در تمام سطوح پیچیدگی آنها،حقیقت جویی : جسور و با شهامت در پرسشگری برای دستیابی به دانش برتر، حتی اگر چنین دانشی از پیش پنداشت، باورها و علایق شخصی حمایت نکنند.
بینش تحلیلی : تفکر تحلیل و استفاده از اطلاعات قابل تأیید که مستلزم نیاز به استفاده از دلیل، شواهد و تمایل به پیش بینی پیامدهاست.
آزاداندیشی: آزاد اندیشی عبارتست از برخورداری از حس احترام قائل شدن برای دیگران و اشتیاق در احترام به حقوق افرادی که عقاید متفاوتی دارند و برخورداری از حس درک سنن فرهنگی دیگران به منظور دستیابی به دیدی وسیع‌تر نسبت به خود و دیگران
کنجکاوی: کنجکاوی عبارتست از شیفته کسب دانش بودن، تمایل به شناخت چگونگی کارکرد پدیده‌ها، حتی هنگامی که کاربردهای فوری برای آنها تعیین نشده باشد (بانینگ، ۲۰۰۶).
مراحل تفکر انتقادی
اصولاً تفکر یک هنر است که باید از کودکی آموزش داده شود، البته نه در سطحی دور از فهم کودکان، بلکه زبانی ساده و کودکانه، این آموزش باید در تمام مراحل تحصیلی کودک ادامه داشته باشد. توسل به دلایل متقن در قضاوت‌ها و اظهارنظرها و اندیشیدن قبل از بیان مطلب، فنی است که همگان باید فرا گیرند. تمایز بین نظریه و نظر بین حدس و یقین، اعتقاد داشتن و ایمان داشتن و تصور کردن، گمان زنی و باور داشتن و نظایر آن و نحوه برخورد با مسائل و معضلات از اهم مطالبی است که هر دانشجو و محقق باید بداند و به ضرورت از آن بهره گیرد (هیوز^[۸۹]، ۱۹۳۶).
تفکر انتقادی با توجه به هدف آن که بررسی و ارزیابی مسائل می باشد، شامل مراحل زیر است:
مشخص کردن مسئله یا پدیده ، تخمین و تشخیص ارتباط میان اجزا و عناصر مسئله ،استنباط ضمنی و کاربردهای موضوع مورد بررسی ، بررسی و استنتاج در علت‌های به وجود آمده، انجام ترکیب عناصر و اجزا برای ایجاد الگوی فکری جدید، انجام تفسیر و تغییرات اساسی و مناسب و خلاق (قاسمی فر، ۱۳۸۳).
روحیه انتقادی داشتن یعنی: به دنبال یافتن بیانی روشن از فرض یا سؤال باشد، دلایل را جستجو کند.سعی کند به خوبی آگاه و مطلع کند، کل موقعیت را درنظر گرفتن، روی موضوع یا مساله اصلی تمرکز داشتن، ذهن بازداشتن آن با تفکر انتقادی برابری نمی‌کند. تفکر منطقی چون منطبق بر مراحل روش تحقیق است و در هر مرحله از تحقیق یکی از ابعاد تفکر نمایان می‌شود تفکر منطقی نسبت به سایر انواع تفکر از جامعیت نسبی برخوردار است. پس چنین به نظر می‌رسد که تفکر انتقادی و خلاق غیر قابل تفکیک و جز و فرایند تفکر منطقی و حل مساله محسوب می‌شوند.
جان دیوئی تفکر منطقی و جریان حل مسئله را یکی می داند و اعتقاد دارد که حل کننده مساله به تعیین مسئله و فرضیه سازی می‌پردازد و بر مبنای مشاهده و دلیل به بررسی فرضیه‌ها و آزمون آنها می‌پردازد.همچنین تفکر منطقی را اینگونه تعریف می‌کند «تفکر تاملی به عنوان ملاحظه دقیق فعال و مداوم هر عقیده یا شکل طرح شده دانش بر حسب زمینه‌هایی که آن را حمایت می‌کند و نتایج بعدی که به یک کوشش آگاهانه و اختیاری برای ایجاد عقیده که به مدرک محکم و عقلانیت می‌ انجامد.
جریان تفکر منطقی از نظر جان دیوئی شامل مراحلی است که عبارتند از: پیدایش مسئله، تعریف مسئله، پیدایش یک تبیین یا راه حل احتمالی پیشنهاد شده، بیان تفصیلی یک اندیشه، هماهنگی یک اندیشه با نتایج حاصل از آن.
تفکر و تفکر انتقادی در اسلام
مسلمانان به تفکر انتقادی و خلاق ترغیب شده اند. چنانچه در قرآن باز هم بر این مهم تأکید شده است که مسلمانان را دعوت به تفکر و مهارتهای آن نظیر استدلال، شک کردن، قضاوت و ارزشیابی می نماید. قرآن انسانها را به مطالعه در جهان اطراف خود سفارش می کند. چنانچه در قرآن آمده است که فکر کنید، تحقیق کنید و از عقل خود استفاده نمایید در این کتاب الهی با تحقیق قرآن شناسان بزرگ زمان، علامه طباطبایی بیش از سیصد آیه هست که مردم را به تفکر، تذکر و تعقّل دعوت نموده یا به پیامبران استدلالی را برای اثبات حقی و یا از بین بردن باطلی می آموزد. بعلاوه خداوند در قرآن خود و حتی یک آیه نیز بندگان را امر نفرموده به قرآن و یا هر چیز که از جانب اوست ایمان آورند و یا کور کورانه راه بپیمانید، حتی برای قوانین و احکامی که برای بندگان خود وضع کرده و عقل بشری به تفصیل ملاکهای آن را درک نمی کند، علت آورده است (اکرامی،۱۳۸۰). در مورد تفکر انتقادی واژه ای در قرآن یافت نمی شود، اما آیات زیادی وجود دارد که محتوای آنها بررسی و ارزیابی دقیق از قضایا و کاربرد روش منطقی برای رسیدن به نتایج آنهاست . در این آیه ” بشارت بده به بندگان مرا، آنان که به سخن گوش فرا می دهند و از نیکوترین آنها پیروی می کنند"(زمر،۱۸). محتوایی از تفکر انتقادی برداشت می شود یعنی ابتدا ارزیابی کنید و سپس از بهترین و نیکوترین انتخاب کرده پیروی نمایید.همچنین در نهج البلاغه نیز بسیاری از مباحث استدلالی وجود دارد. در نامه۳۱ آمده است"پسرم اگر برای خدای تو شریکی بود، پیامبران آن پروردگار به سوی تو می آمدند."که خود اشاره بر استدلالی حتی برتر از نوع استدلالهای عادی دارد. یکی از نکات مهمی که در مورد تفکر انتقادی باید ملاحظه کرد و در فرهنگ اسلامی روی آن تأکید شده است، تفکر در مورد اعمالی است که ما انجام می دهیم، یعنی ارزیابی و انتقاد از رفتار خودمان که اثر تربیتی بزرگی دارد. این عمل در فرهنگ اسلامی محاسبه نفس نام دارد و از اهمیت به سزایی برخودار است و به راستی اگر فرهیختگان، دغه دغه ارزیابی از رفتار و عیوب خود را داشتنند، وضع اجتماعی این بود؟ بهر حال دین اسلام بر تفکر و تفکر انتقادی تأکید فراوان نموده است. بصورت خلاصه می توان اجزایی از تفکر انتقادی را در اسلام چنین بیان نمود. وضوح و روشنی که در ظاهر قرآن پیداست و در استدلالهایی که بکار رفته است نمود دارد. بهر حال اسلام به عنوان مکتبی آسمانی که از مکان انسان صحبت به میان می آورد و هدفش سعادت انسان است در دستورات و تعالیم خود نیز این امر لحاظ نموده است و این را می توان در تفکر و تأکید بر آن و به تعبیری در تفکر انتقادی یافت و مشاهده نمود. اسلام دینی است که نه تنها با نیروی عقل و قدرت تفکر مخالفت و مبارزه نکرده، بلکه تقریباً در تمام جهات از آن کمک و تأیید خواسته و بسیار هم بر آن تکیه کرده است. جالب آنکه بدانیم در حالی که ادیان دیگر قوه عقل انسان را حتی در جزئی ترین مسائل راکد و منجمد نگه داشته اند، اسلام به حدی آن را محترم و آزاد دانسته است که در باره اصول عقیدتی خود، تقلید و تعبد را مردود و بر همگان واجب دانسته است که از راه تفکر و تعقل خود به تحصیل آن بپردازند. ازهمین جا، تفاوت اسلام و مسیحیت و حتی سایر ادیان مشخص می شود. در مسیحیت درست مطلب بر عکس است؛ یعنی اصول دین مسیحی ماورای عقل و فکر شناخته شده است. قلمرو ایمان فقط قلمر و تسلیم است و حق فکر کردن وجود ندارد. اسلام فقط در مناسک دینی چون نماز، روزه، خمس و زکات منحصر نمی شود، بلکه نوع دیگری ازعبادت در آن وجود دارد که عبارت از عبادت فکری است که اگر در مسیر بیداری و آگاهی بخشی به انسان بهکار گرفته شود، از دیگر عبادتها برتر شمرده شده است. چنانکه پیامبر گرامی اسلام(ص) یکساعت فکر کردن را از یک سال عبادت کردن برتر شمرده اند. به اندازه ای که تعقّل و تفکر افزایش پیدا کند، افعال انسان از تأثیرپذیری غرایز و شرایط محیطی مبراتر می شود، دامنه اختیار انسان بالا می رود و انسانی که چنین روشی را آموخته باشد، طبعاً انسانی سنجشگر، توانا در داوری و پرسشگری خواهد بود. دیندار قرآنی پرسشگر است . می پرسد تا بیشتر بداند و با توجه به جایگاه ویژه دانش بیشتر پرسشهای بیشتری را بر می انگیزد پرسشگری در اسلام، این مقوله را می توان یکی از زمینه های مهم گرایش روزافزون افراد از نژادها و ادیان مختلف به دین اسلام به شمار آورد( محمودی،۱۳۹۰ : ۴۵)
بخش سوم پیشینه تحقیقات، در دو بخش ( پیشینه تحقیقات داخلی دینداری، پیشینه تحقیقات خارجی دینداری) و (پیشینه تحقیقات داخلی تفکر انتقادی، پیشینه تحقیقات خارجی تفکر انتقادی) پرداخته شد.
پیشینه تحقیق(دینداری)
داخل کشور
“رجالی، مهری و مستأجران “(۱۳۹۰ ) در یک تحقیق تحت عنوان ” بررسی وضعیت نگرش مذهبی دانشجویان دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان” نشان دادند که نگرش مذهبی در تمام جنبه های روان شناختی زندگی بشر تأثیرات بسزایی دارد. میانگین و انحراف معیار نمره دیندار تمام ابعاد دینی بسیار قوی و نگرش مذهبی دختران دانشجو بطور معنی داری بیش از پسران بود. و همچنین بین متغیرهای سن ، رشته تحصیلی با نگرش مذهبی ارتباط معنی دار آماری وجود داشت.
“صادقی” (۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان"بررسی نگرش دینی (مثبت ومنفی) بر تفکر انتقادی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی دماوند” به خوبی نشان داده که عقاید و شعائر مذهبی نقش مهمی در پیشگیری و کاهش مشکلات هیجانی و روانی بازی می کند و همچنین به این نتیجه رسید که بین نگرش دینی مثبت با تفکر انتقادی ،نگرش دینی منفی با تفکر انتقادی و نگرش دینی با تفکر انتقادی رابطۀ معناداری وجود دارد.
“خدایاری فرد و همکاران “(۱۳۸۸ )، در تحقیقی با عنوان” آماده سازی مقیاس دینداری و ارزیابی سطوح دینداری اقشار مختلف جامعه ایران” سنجش دینداری در اقشار مختلف گروه نمونه نشان داد که میزان دینداری افراد زیاد است . از نظر مؤلفه های دینداری، بالاترین نمره در مؤلفه باور و شناخت دینی و نمره ی کمتر در مؤلفه التزام به وظایف دینی است. مقایسه ی دینداری بر اساس خصوصیات گروه نمونه آشکار کرد که زنان از مردان، متأهلان از مجردان و افراد متولد روستا از متولدان شهری دیندارتر بودند. همچنین میزان دینداری با تحصیلات سیکل، دیپلم و درجات دانشگاهی رابطه معکوسی داشت، اما روحانیان بالاترین نمره را نسبت به افراد داشتند. میزان دینداری با سن افراد هم رابطه مثبت داشت، یعنی با افزایش سن، دینداری هم افزایش می یافت. در پایان، ضمن ارائه نورم های هنجاری برای نمره ی کل دینداری و مؤلفه های آن، یافته ها در پرتو نتایج مطالعات قبلی مورد بحث و نتیجه گیری قرار گرفت.
“احمدی ” (۱۳۸۸)، در یک تحقیق پیمایشی تحت عنوان ” بررسی وضعیت دینداری و نگرش به آینده دین در میان نسل ها” پرداخته است. یافته های تحقیق وی نشان داد که تفاوت معنی داری بین دو نسل در ابعاد مناسکی و پیامدی دینداری و نگرش به آینده دین وجود دارد. البته، تفاوت معنی داری میان دو نسل در متغیرهای بعد اعتقادی و تلقی از مذهبی بودن افراد در آینده وجود ندارد. در زمینه نگرش به آینده مذهب، تلقی نسل بزرگسال منفی تر ازنسل جوان بوده است.
“تبریزی “(۱۳۸۸)، در یک تحقیق پیمایشی تحت عنوان “بررسی وضعیت التزام دانشجویان” نشانه‌های نتایج به دست آمده در باب وضعیت دینداری دانشجویان، نشانگر پراکندگی قابل توجه میزان پایبندی آنان به ابعاد مختلف دینداری است؛ به طوری که پاسخگویان در ابعاد اعتقادات دینی، اخلاق و تکالیف فردی بیش ترین نمره و در عبادت جمعی، احکام سیاسی، تنظیم شعائر دینی و مشارکت دینی کم ترین نمره را اخذ کرده‌اند.
“موحد و تقی عباسی شوزاری و دلبر"(۱۳۸۸)، در تحقیقی تحت عنوان “دینداری و حقوق شهروندی” به بررسی جامعه شناختی رابطه دینداری با حقوق شهروندی پرداخته است. روش تحقیق محقق پیمایشی بود و با تکنیک پرسشنامه به گردآوری اطلاعات پرداخته است. جامعه آماری مطالعه محققین دانشجویان شاغل به تحصیل در مقاطع و رشته های مختلف تحصیلی، در دانشکده های مهندسی، علوم، ادبیات و علوم انسانی، کشاورزی، علوم تربیتی، دامپزشکی، حقوق و هنر و معماری دانشگاه شیراز بود که از بین آنها با بهره گرفتن از نمونه گیری کوکران تعداد ۳۸۴ نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید و از طریق نمونه گیری سهمیه ای به انتخاب نمونه ها اقدام گردید. یافته های تحقیق محققین حاکی از آن است که؛ نمره بیشتر دانشجویان در دو طیف دینداری و نگرش نسبت به حقوق شهروندی در سطح متوسط و بالاتر قرار دارد. همچنین نتایج بررسی رابطه ابعاد دینداری نشان داد که از یک سو تنها رابطه دو بعد اعتقادی و مناسکی دینداری با نگرش به حقوق شهروندی معنی دار است و این همبستگی در بعد مناسکی معکوس است. دینداری کلی دانشجویان نیز با نگرش آنان به حقوق شهروندی رابطه معنی دار و معکوسی داشته است".
حبیب زاده “(۱۳۸۴)، در تحقیقی تحت عنوان” بررسی انواع دینداری در بین دانشجویان ” پس از جمع آوری داده ها و تجزیه تحلیل آنها، نتایج زیر به دست آمده است: میزان پایبندی دانشجویان به ابعاد مختلف دینداری از واریانس قابل توجهی برخوردار است. به طوری که، پاسخگویان در ابعاد اعتقادات دینی، اخلاق و تکالیف فردی بیشترین نمره و در عبادات جمعی و فردی و دانش دینی کمترین نمره را اخذ کردند. نتایج تحقیق وی نشانگر این است که، سه نوع دینداری شریعتی، اجتماعی و باطنی در بین دانشجویان وجود دارد. ۹۱/۳۷ درصد از دانشجویان دارای دینداری باطنی، ۷۷/۳۳ درصد دینداری شریعتی، ۳۲/۲۸ درصد دارای دینداری اجتماعی هستند. درصدهای به دست آمده از نماز جماعت، مجالس دعا، اعتکاف و نماز جمعه بیانگر این امر است که، ۴/۴۹ درصد از دانشجویان اصلاً در نماز جماعت شرکت نمی کنند، ۴/۲۶ درصد به میزان کم و ۴/۲۰ درصد به میزان زیاد در نماز جماعت شرکت می کنند. ۵/۴۱ درصد هم اصلاً در مجالس دعا شرکت نمی کنند، ۵/۳۳ درصد به میزان کم و ۵/۲۰ درصد متوسط و ۵/۴ درصد به میزان زیاد در مجالس دعا شرکت می کنند. ۲/۸۱ درصد اصلاً در مجالس اعتکاف شرکت نمی کنند. ۸/۹ درصد به میزان کم و ۶ درصد متوسط و ۳ درصد به میزان زیاد در اعتکاف شرکت می کنند؛ ۴/۷۵ درصد از دانشجویان اصلاً در نماز جمعه شرکت نمی کنند، ۳/۱۸ درصد از به میزان کم، ۱/۵ درصد متوسط و ۳/۱ درصد به میزان زیاد در نماز جمعه شرکت می کنند.
“پوریانی ” (۱۳۸۸)، در تحقیقی تحت عنوان” بررسی حوزه دین و ارزش های اجتماعی ” نتایج حاصل از این تحقیق حاکی از این است که؛ امروزه آدمی را انسان دین ورز می نامند و دین در جامعه ایران حضور و نقش فعال و پررنگی دارد و ارزش های دینی یکی از عناصر کلیدی در نظام فرهنگی جامعه محسوب می شود و شناخت آن نقش بسیار مهمّی در شناخت نظام فرهنگی دارد. از نتایج دیگر این تحقیق این است که در صورت تطابق و سازگاری و همزیستی بین ارزش های دینی و ارزش های اجتماعی، زمینه همگرایی و همنوایی به وجود می آید و فرایند جامعه پذیری و فرهنگ پذیری به نحو مطلوب انجام می گیرد. در صورت عدم تطابق بین این دو میزان آسیب ها، جرائم و مسائل اجتماعی در جامعه افزایش می یابد و به طرف واگرایی می رود.
“جان بزرگی"( ۱۳۸۰)، در تحقیقی تحت عنوان” بررسی نگرش دانشجویان نسبت به دین و دینداری"نتایج بدست آمده نشان می دهد که بین «فرضیه‌های طبقه اجتماعی و اقتصادی و دین و دینداری دانشجو» رابطه معناداری نیست. در فرضیه «هر چه دانشجو محرومتر باشد و نتواند نیازهای مادی خود را برطرف سازد و در نتیجه گرایش او به دین و دینداری قدسی تر خواهد بود» رابطه معناداری وجود نداشته و فرضیه رد شده است. در فرضیه «بین طرز تلقی از حکومت بر نحوه نگرش دانشجو به دین و دینداری» رابطه‌ای بدست نیامده است. در فرضیه «خانواده و محیط اجتماعی مذهبی بر نگرش دانشجو نسبت به دین و دینداری با جنسیت رابطه وجود دارد» و «به نظر می‌رسد منشاء شهری و یا روستایی بر نگرش دانشجو نسبت به دین و دینداری تاثیر بگذارد» این دو فرضیه نیز رد شده است. (جان بزرگی، ۱۳۸۰: ۳-۲)
“علوی"(۱۳۸۵)، در تحقیقی با عنوان “نگرش و رفتار دینی دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان” نشان دادکه مورد ابعاد در نظر گرفته شده برای نگرش دینی در بعد شناختی۹۶%، بعد عاطفی،۹۳% و در مورد رفتار دینی معادل۳۶% از نظرات پاسخگویان، همچنین بین بعد شناختی، بعد عاطفی و بعد پیامدی نگرش دینی با رفتار دینی (بعد مناسکی) دانشجویان رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهد که بین نوع دانشکده، جنسیت وضعیت تأهل، معدل دیپلم با رفتار دینی رابطه معناداری وجود دارد دستیابی به هویت پایدار دینی به معنای دستیابی به تعریف منسجم دینی از خود و انتخاب آگاهانه، آزادانه ارزشها، باورها و هدفهای زندگی است و همچنین به مفهوم شناسی هویت دینی و چگونگی آن و برای تبیین موضوع به “چرایی” و چگونگی پرسشگری پرداخته شده.
“مرشدی ” (۱۳۸۵)، در یک تحقیق پیمایشی تحت عنوان ” بررسی سطح دینداری و گرایش های دینداری دانشجویان” پرداخته است. یافته های تحقیق محقق نشان داد که باورهای دینی دانشجویان در حد بالا و پایبندی آن ها به انجام مناسک فردی دینی در حد متوسط به بالایی است، اما پایبندی آن ها به انجام دادن اعمال جمعی دینی در حد کم ارزیابی می شود. همچنین گرایش به دین خصوصی برخورد گزینشی با دین و گرایش به تکثر گرایی دینی رواج زیادی بین دانشجویان دارد.
“جواد زاده شهشهانی” ( ۱۳۸۳)، در تحقیقی تحت عنوان “تفکر انتقادی و دین دو عامل مهم در شکل گیری هویت و مقابله با بحرانهای روانی و اجتماعی” نشان داده شده است . افرادی که از مهارت تفکر انتقادی برخوردارند به هویت دینی ثبیت شده تری دست یافته اند همچنین در این تحقیق عملکرد مسلمانان (به خصوص افرادی که برای نوجوانان مرجع قدرت محسوب می شوند) وعوامل اجتماعی دیگری، مانند رسانه مانند (فیلم، ماهواره، اینترنت و…) در چگونگی شکل گیری هویت دینی نوجوانان تأثیر به سزایی دارد.
“صادق"(۱۳۷۹)، در تحقیقی تحت عنوان “سنجش دینداری جوانان و عوامل موثر بر آن (دانش‌آموزان سال سوم و پیش دانشگاهی شیراز)” انجام شده در این بررسی، نقش عوامل جامعه‌پذیری مانند خانواده، مدرسه و وسایل ارتباط جمعی بر دینداری جوانان مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین عوامل دیگری نظیر عملکرد روحانیت، عام‌گرایی و پایگاه اجتماعی در رابطه با دینداری قرار داده شده‌اند. جامعه آماری تحقیق دانش‌آموزان سال سوم و پیش دانشگاهی شهر شیراز بوده و حجم نمونه از روش‌های نمونه‌گیری خوشه‌ای، نمونه‌گیری تصادفی ساده و نمونه‌گیری سهمیه‌ای انتخاب شده است. سرانجام، ۲۱۱ نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان از تأیید فرضیات محقق دارند. اگرچه در میان وسایل ارتباط جمعی، تنها ماهواره و اینترنت اثر معنی‌داری بر دینداری داشته‌اند. خانواده بیشترین تأثیر را بر دینداری جوانان نشان داده و بعد از آن، مدرسه، عام‌گرایی و روحانیت مهم‌ترین متغیرها در این رابطه محسوب شده‌اند.
“گنجی"(۱۳۸۳ )، در تحقیقی تحت عنوان “تبیین وضعیت دینداری دانشجویان دانشگاه اصفهان” به انجام رسیده است، منجر به نتایجی گردیده که در قالب آنها، متوسط دینداری دانشجویان شاغل به تحصیل ۷۳/۶۰ درصد بوده و ابعاد اعتقادی، عاطفی، پیامدی، شناختی و مناسکی به ترتیب دارای بیشترین فراوانی در بین دانشجویان بوده اند. زنان، مجردان و دانشجویان مقطع کارشناسی به ترتیب، دیندارتر از مردان، متأهلان و دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد معرفی شده‌اند. محرومیت مطلق و محرومیت نسبی رابطه معنی‌دار و معکوسی با دینداری دانشجویان داشته، اما گزینش عقلانی، شیوه عرضه دین از سوی مبلغان دینی و سرمایه اجتماعی، دارای رابطه معنی‌دار و مستقیمی با دینداری دانشجویان بوده اند.
“نصری” ( ۱۳۸۱)، نیز در تحقیقی تحت عنوان ” بررسی رابطه چندگانه ی فشارزاهای دانشجویی ، نگرش مذهبی و سلامت روان دانشجویان مراکز تربیت معلم تهران “به این نتیجه رسید که بین نگرش مذهبی و سلامت روان رابطه معنی دار وجود دارد نمره ی بالاتر در نگرش مذهبی موجب افزایش سلامت روان گردیده است .
“نجار اصل"( ۱۳۸۴)، در تحقیقی تحت عنوان ” بررسی نگرش مذهبی با مفهوم از خویشتن و سلامت عمومی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان” او به این نتیجه رسید که ؛ دانشجویانی که نگرش مذهبی بهتری دارند ، سلامت عمومی بالاتری دارند . به این معنا که نگرش مذهبی با اختلال در سلامت عمومی رابطه منفی دارد . همچنین، در مفهوم از خویشتن، نگرش مثبت تری به خود و توانایی خود دارند .
“خدایاری فرد، نژاد پاک، بناب غباری و خرازی (۱۳۹۲) ، در تحقیقی تحت عنوان “طراحی برنامه تعاملی روانی-اجتماعی باورها و رفتارهای دینی دانشجویان بر اساس رویکرد شناختی رفتاری"نتایج تحقیقی برنامه های تعاملاتی خود را بر اساس دو محور تنظیم کرده و هر یک از آنها را با توجه به این محورها هماهنگ کردند. در محور اول تنظیم برنامه ها بر اساس تغییر در یکی از ابعاد تعریف شده در الگوی نظری شامل باورها، رفتارها و عواطف دینی است. در محور دوم برنامه های مداخلاتی قابل اجرا در محیط دانشگاهی )مانند سخنرانی، میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ، و کارگاه های آموزشی( که به صورت گسترده به کار می رود، سنجش می شود . از این رو، در این تحقیق چهار برنامه ی کارگاههای آموزشی، جلسات پرسش و پاسخ، جلسات نقد فیلم )به عنوان ابزار تغییر( و برنامه های طبیعت گردی انتخاب شدند.
“تمدنی"(۱۳۸۴)، در تحقیقی تحت عنوان “رابطه نگرش دینی و همسازی اجتماعی دانشجویان"نتایج تحقیق نشان داد که بین نگرش دینی و سازش یافتگی اجتماعی تنها در دختران رابطه منفی معنادار وجود داشت و نگرش دینی دانشجویان دختر قویتر از پسران بود. در حالی که در همسازی اجتماعی تفاوتی از لحاظ جنس به دست نیامد. نتایج رگرسیون حاکی از عدم پیش بینی سازش یافتگی اجتماعی بر اساس نگرش دینی و جنس بود. آزمون میانه نیز تفاوتی بین نمره های دانشجویان متأهل و مجرد در میزان نگرش دینی و سازش یافتگی اجتماعی نشان نداده است.
کیانی ، فروزش یکتا و عزیزی(۱۳۹۱)، در تحقیقی تحت عنوان” جهتگیری دینی و جهتگیری پرسشگری دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر"یافته ها این تحقیق نشان داد که میزان جهتگیری دینی درونی و پرسشگری دانشجویان بالاتر از حد متوسط است. برای بررسی دقیق تر، خرده مقیاسها یا مؤلفه های جهتگیری پرسشگری نیز ارزیابی شدند. مقایسه جهتگیری دینی درونی با میزان عمل به باورهای دینی و جهتگیری پرسشگری نشان داد بین میزان جهتگیری دینی درونی و عمل به باور های دینی تفاوت معنادار وجود ندارد، اما تفاوت این دو مقیاس با جهتگیری دینی پرسشگری معنادار است و جهتگیری پرسشگری به طور معناداری پایینتر از جهتگیری درونی و میزان عمل به باورهای دینی بود. در انواع جهتگیری دینی و میزان عمل به باورهای مذهبی بر اساس مقطع تحصیلی نیز تفاوت معناداری مشاهده نشد. بعد دیگر تحقیق بررسی میزان عمل به باورهای دینی در میان دانشجویان بود که این مؤلفه نیز در بین دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر بالاتر از متوسط بود.
تحقیقات خارجی(دینداری)
“هیل و پارگامنت^[۹۰]“( ۲۰۰۸)، در تحقیقی تحت عنوان"پیشرفتها در ادراک و سنجش مذهب و معنویت: پیامدهایی برای تحقیق­های سلامت جسمی و روانی” بیان داشته اند که مطالعات تجربی ارتباط قابل توجهی بین مذهب و معنویت و سلامت را آشکار کرده اند . مذهب و معنویت بوسیله دلایل جهانی سنجیده می شوند. منابع معتبر و مؤثق، پیشرفتهای اخیر در توصیف مفاهیم و ارزیابیهای مذهبی و روحانی روشن کرده اند که بطور تئوری و عملی ارتباط با سلامت دارند.
“برازلتون، فراندسن و مک کاون^[۹۱]“(۲۰۰۶)، در تحقیقی تحت عنوان” بررسی تعامل بین دین و علم بر نگرشهای دینی دانشجویان” نتایج تحقیق آنها نشان داد که دینداری برنگرشهای دانشجویان نسبت به علم به عنوان یک حرفه و بر باورهای آنان نسبت به مفاهیم و شواهد علمی تأثیر بسزایی دارد.
“کوئینگ^[۹۲]” ( ۲۰۰۷)، در تحقیق خود با عنوان” رابطه سلامت روانی و جسمی انسان با زندگی معنوی ” نشان داده است که سلامت روانی و جسمی انسان با زندگی معنوی او رابطه مثبت دارد . افرادی که اعتقادات مذهبی قویتری دارند، سازگاری بهتری با موقعیت های استرس دارند . هنگام بیماری سریعتر از افراد غیر مذهبی بهبود پیدا می کنند، میزان پایین تری از هیجانات منفی و افسردگی را تجربه می کنند، اضطراب کمتری دارند و از حمایت اجتماعی بالاتری برخوردارند .
“لو وهاندل^[۹۳]“(۱۹۹۵)، در تحقیقی تحت عنوان"رابطه بین گرایش های مذهبی با سازش یافتگی دانشگاه “نتایج این تحقیق نشان می دهد که نگرش های مذهبی اثر مثبتی در سازش یافتگی دانشجویان جدید با دانشگاه دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون مطالعه فوق نماینگر آن است که به طور کلی برای همه دانشجویان در هر مقطع تحصیلی، ابعاد گوناگون پیش نگرش مذهبی پیش بینی کننده معناداری برای سازش یافتگی با دانشگاه به حساب می آید.

حوزه های متمرکز از نظر موقعیت عمومی استقرار و نیز ویژگی های کالبدی- فضایی به پنج گروه اساسی تقسیم می شوند که عبارتند از:
الف- شهرکها و مجتمع های صنعتی
ب- نواحی صنعتی درون شهری
پ- نواحی صنعتی بازار
ت- بافتهای صنعتی مرکز شهر
ث- مجتمع های تولیدی- تعمیراتی (کارگاهی)
شهرک ها و مجتمع های صنعتی که عمدتاً توسط شهرکهای صنعتی و بیشتر بیرون از محدوده قانونی شهرها ایجاد شده، اصولاً از موضوع این مطالعات، که وظیفه اصلی آن ساماندهی صنایع و خدمات شهری است، خارج می باشد. البته لازم است که نوعی همکاری و هماهنگی میان مدیریت شهرک های صنعتی و مدیریت شهری از نظر تقسیم وظایف و تفکیک صنایع شهری وغیر شهری و ضوابط انتقال واحدهای مزاحم به این شهرک ها ایجاد گردد. با توجه به این ملاحظات، معیارهای ساماندهی مربوط به سایر اشکال استقرار متمرکز و همچنین انواع صنایع و خدمات فنی مجاز به استقرار این گونه اشکال به قرار زیر پیشنهاد می شود(قراخانلو, ۱۳۸۰).
معیارهای ساماندهی کارگاه ها و خدمات فنی- تعمیراتی حوزه فرا شهری
ویژگی ها و مشخصات خدمات فرا شهری
حوزه فرا شهری از نظر جغرافیایی، اراضی و کاربری های خارج از محدوده قانونی شهر را شامل شده و از نظر عملکردی و مناسبات با شهر، به عنوان حوزه نفوذ مطرح می باشد.
اراضی واقع در حوزه نفوذ شهر، به دلیل برخورداری از زیر ساخت های ارتباطی، از یک سو و به دلیل برخورداری از امکانات و خدمات شهری، از سوی دیگر، به کالبدی مناسب برای استقرار انواع کاربری ها تبدیل می شود.

از جمله کاربری هایی که در اراضی بیرون از محدوده قانونی شهر استقرار می یابد، صنایع و خدمات فنی- تعمیراتی می باشد. مهم ترین دلایل گرایش خدمات فنی- تعمیراتی به استقرار در اراضی واقع در حوزه نفوذ شهرها عبارتند از:
نیاز این گونه خدمات به اراضی وسیع برای استقرار که در شهرها کمتر امکان تامین آن وجود دارد.
آثار زیست محیطی و آلایندگی و تزاحم فعالیت های فنی- تعمیراتی که مانع از استقرار آن ها در شهر می شود.
عامل دسترس پذیری و نزدیکی به متقاضیان خدمات فنی- تعمیراتی که عمدتاً حمل و نقل جاده ای و بیرون شهری را در برمی گیرد.
واحدهای مستقر در محدوده برون شهری ترکیب متنوع و نامتجانسی را تشکیل می دهند که کلی ترین دسته بندی های آن عبارتند از:
صنایع و کارگاه های بزرگ، متوسط و کوچک تولیدی
خدمات فنی و تعمیراتی وسایل نقلیه سبک و سنگین
خدمات فنی و تعمیراتی ماشین آلات کشاورزی
خدمات فنی و تعمیراتی ماشین آلات صنعتی و راه سازی(فرنهاد, ۱۳۸۱)
موقعیت و الگوهای استقرار
همان طور که اشاره شد خدمات فنی- تعمیراتی برون شهری به دلایل مختلف کالبدی، عملکردی و آثار زیست محیطی گرایش به استقرار در اراضی حومه شهری دارند. موقعیت استقرار این گونه خدمات در کمربند حومه شهری دارای ویژگی های زیر می باشد.
حاشیه مبادی ورودی و خروجی شهری که بیرون از محدوده قانونی شهر قرار دارند.
حاشیه جاده های کمربندی شهری
تقاطع و گره گاه های ترافیکی برون شهری
در اطراف پایانه ها، پارکینگ ها، سردخانه ها و نظایر آن که به هر شکل باعث تجمع وسایل نقلیه سبک و سنگین می گردند.
نحوه استقرار واحدهای فنی- تعمیراتی در حاشیه جاده های برون شهری به دو شکل خطی و متمرکز مشاهده می گردند.
الگوی استقرار خطی در حاشیه جاده های برون شهری که با عمق محدودی باعث اشغال لبه ها می شوند، دارای آثار و عوارض زیر می باشند:
اختلال در ترافیکسریع عبوری، به دلیل ورود و خروج مکرر برای دسترسی به واحدهای مستقر در لبه ها
تخریب شدید سیما و منظر مبادی ورودی و خروجی
تخریب اراضی کشاورزی و سبز در ورودی شهرها
تغییر شکل و منظر زمین
الگوی استقرار متمرکز، به نسبت الگوی خطی دارای آثار و عوارض کمتری می باشد، زیرا:
تعداد دسترسی ها از معبر اصلی محدود می باشد.
در الگوی متمرکز به جای اشغال لبه ها، پهنه های جبهه پشت اشغال شده که دارای آثار تخریب سیما و منظر کمتری می باشد.
تنوع خدمات مستقر در الگوی متمرکز نیازهای مختلف مراجعان را پاسخ گفته و مانع از مراجعات مکرر متقاضیان به واحدهای مختلف می شود.
امکان ساماندهی و از جمله ایجاد فیلتر جدا کننده سبز، حصار کشی و کنترل توسعه جمع آوری و انتقال بهداشتی زائدات و ضایعات در الگوی متمرکز با سهولت بیشتری امکان پذیر می باشد(همگروه, ۱۳۷۱).
معیارهای ساماندهی الگوی خطی
در الگوی خطی استقرار خدمات فنی- تعمیراتی، دو موضوع دارای اهمیت زیادی است که در ساماندهی مورد تاکید قرار می گیرند.
کنترل ورود و خروجی های مکرر از معبر سریع اصلی
بهبود سیما و منظر بدنه ها، به ویژه در مبادی ورودی و خروجی
بر این پایه معیارهای زیر جهت کنترل عوامل مذکور پیشنهاد می گردد:
بنابر ضوابط راه های برون شهری کشور ایجاد هر گونه ساختمان و تاسیسات، تا عمق ۱۵۰ متر از بر حریم راه در طرفین جاده های کمربندی و کلیه راه های بین شهری واقع در محدوده استحفاظی ممنوع است.
با توجه به رعایت حریم مذکور در حاشیه راه های برون شهری کشور پیشنهاد می گردد که با ایجاد فضای سبز در عمق حریم مذکور و سپس احداث خط سرویس در طرفین، ضمن پوشاندن (ماسک کردن) کاربری های واقع در لبه ها، ورودی ها و خروجی های متعدد به معبر اصلی کنترل و محدود گردد.
بدیهی است که به دلیل ممنوع بودن ایجاد راه های دسترسی هم سطح به جاده اصلی، معدود دسترسی های ارتباطی بین خط سرویس و معبر اصلی می باید در قالب طرح های مصوب جامع یا تفصیلی ترسیم شده یا ضوابط مربوط به آن ها تعیین گردد.
معیارهای ساماندهی الگوی متمرکز
در الگوی متمرکز استقرار خدمات فنی- تعمیراتی موضوعات کنترل ورود و خروج از معبر اصلی و نیز
ساماندهی سیما و منظر بدنه ها با سهولتبیشتری امکان پذیر می گردد.
بنابر ضوابط راه های برون شهری کشور، مجتمع های مذکور می باید بعد از حد حریم ۱۵۰ متر استقرار یابند. ضمناً برای کنترل ورود و خروج ها از جاده اصلی، لازم است که همانند الگوی استقرار خطی، در عمق حریم ۱۵۰ متر درخت کاری احداث شده و پساز آن خط سرویس برای تامین دسترسی از معبر اصلی به مجتمع های مذکور احداث گردد. بدیهی است که به دلیل ممنوعیت هرگونه دسترسی هم سطح به معبر اصلی، دسترسی های محدود برای ایجاد ارتباط بین مجتمع ها لازم است طرح دسترسی در قالب طرح جامع یا تفضیلی و یا طرح های موردی ساماندهی به تصویب برسند(لاهیجانیان, ۱۳۸۹).
انواع مشاغل آلاینده
آلومینیوم کاران
بلوکسازان
فروشندگان مصالح ساختمانی
دفاتر سنگبری ها
سازندگان تانکر و مخازن آبگرمکن
سازندگان درب و پنجره آهنی
تراشکار و ریخته گر
تعمیرکاران اتومبیل سبک و سنگین

status ↑
Recahrd E. crouch, Family law, p2, USA, Thomson west, 2003. ↑
به طور مثال تعریف نکاح به «قرارداد»، تعریف سببی است و تعریف نکاح به «نهاد»، تعریف مسببی. ↑
Klaus Mathis, Efficiency instead of justice?, p3, Springer, 2009. ↑
. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱۳، ص۱۹۳۳۵، دانشگاه تهران، چ۱، ۱۳۷۳٫ ↑
. برخی واژه bridge price را نیز معادل مهر در نظر گرفته­اند که استعمال درستی نیست. این واژه معادل شیربها است چرا که مبلغی بوده که داماد به خانواده عروس میپرداخته است. ر.ک. Anderson, Siwan, the economics of dowry and brideprice, Journal of economic perspectives, p158: 2007 ↑
. از منظر جامعه شناسی زبان، استعمال واژگان متعدد در یک زبان نشان از اهمیت آن معنا برای اهل آن زبان دارد. به طور مثال اعراب حدود ۶۰ لغت برای شتر وضع و استعمال نموده اند که نشان از اهمیت و کاربرد زیاد این حیوان در بین ایشان است و در برابر در زبان فارسی واژگان متعددی برای اسب به کار رفته است. ↑

احمد ابن فارس ابن زکریا، معجم مقاییس اللغه، ج۵، ص۲۸۱، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۴۰۴ ه.ق. ↑
. جزری، ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۳، ص۱۸، قم، اسماعیلیان، چ۱، بی. تا. ↑
. راغب اصفهانی، مفردات فی غریب القرآن، ص۲۷۸، تهران، نشر کتاب، چ۱، ۱۳۶۲٫ ↑
. حلّى سیوری، مقداد بن عبد اللّه سیورى، مترجم: بخشایشى، عبد الرحیم، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۲، ص۶۸۴-۶۸۵، قم، چ۱، بی­تا. ↑
. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، ذیل واژه مهر ↑
. در این رساله منظور از نزدیکی یا همخوابگی یا همبستری، نزدیکی به معنای شرعی است. جهت ملاحظه معنای فقهی آن ر.ک. حلی سیوری، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع، ج۳، ص۲۲۳، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی، چ۱، ۱۴۰۴ه.ق. ↑
شبلی، محمد مصطفی، احکام الاسره فی الاسلام، ج۱، ص۳۳۹، بیروت، دار النهضه، ۱۹۷۷م. ↑
. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج۴، ص۴۹۴، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۸۴٫ ↑
. عاملی (شهید ثانی)، زین الدین، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج‌۸، ص ۱۵۷، قم، موسسه معارف الاسلامیه، چ۱، ۱۴۱۳ ه.ق.: « هو مال یجب بوطء غیر زنا منها و لا ملک یمین، أو بعقد النکاح، أو تفویت بضع قهرا على بعض الوجوه، کإرضاع و رجوع شهود.» ↑
. امیرمحمدی، محمدرضا، نظام مالی خانواده، ص۴۳، تهران، نشر میزان، چ۱، ۱۳۸۸٫ ↑
گرجی، ابوالقاسم و همکاران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، ص۲۷۷، تهران، دانشگاه تهران، چ۱، ۱۳۸۴٫ ↑
. مفید (شیخ مفید)، محمد بن نعمان، رساله فی الهر، ص۳ ، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ه.ق. ↑
. کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، ج‌۱۰، ص۷۱۵، دار الحدیث للطباعه و النشر، قم، چ اول، ۱۴۲۹ ه‍ ق : «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ علیه السلام، قَالَ: «الْمَهْرُ مَا تَرَاضى عَلَیْهِ النَّاسُ، أَوِ اثْنَتَا عَشْرَهَ أُوقِیَّهً وَنَشٌّ، أَوْ خَمْسُمِائَهِ دِرْهَمٍ.‌» ↑
. همان: «الصداق ما تراضیا علیه من قلیل او کثیر فهذا الصداق» ↑
توجه به مقام بیان –که از مقدمات حکمت و لوازم استنباط صحیح است- در احادیث مربوط به نکاح، اهمیت دو چندانی دارد چرا که ملاحظات فردی مانند وضعیت مخاطب یا اوضاع و احوال اجتماعی در فرمایش معصوم تأثیر گذار بوده است. ↑
. همان، ص۴۱۵-۴۱۶: عن أبی الصلاح الکنانی عن أَبی عَبْد اللّه علیه السلام، قال سألته عن الْمهر: ما هو؟ قَالَ: «مَا تراضى عَلیْه النّاس». ↑
. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، دانشنامه حقوقی، ج۳، ش۵۰۵، تهران، نشر امیرکبیر، چ۴، ۱۳۷۶؛ صفایی، سیدحسین؛ امامی، اسدالله، حقوق خانواده، ج۱، ص۱۶۷، تهران، دانشگاه تهران، چ۱۲، ۱۳۹۰٫ ↑
. گرجی، ابوالقاسم و همکاران، همان، ص۲۳۲٫ ↑
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: خانواده، ج۱، ص۱۳۹، تهران، سهامی انتشار، ۱۳۸۵٫ ↑
. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج۳، ص۴۸۵، تهران، کتبفروشی مرتضوی، چ۳، ۱۴۱۶ه.ق.؛ حرعاملی، همان، ص۲۳۴٫ ↑
. جعفری لنگرودی، همان. ↑
. مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، ج۶، ص۱۹، قم، انتشارات مدرسه امیر المومنین علیه السلام، چ۱، ۱۴۲۴ه.ق. ↑
. سید مرتضی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیه، ص۲۹۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ۱، ۱۴۱۵ه.ق. ↑
طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، ج۱۲، ص۸، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، چ۱، ۱۴۲۱ ه.ق.: «و منع المرتضی رضی الله عنه علی مهر السنه و هو خمسمائه درهم کما فی النصوص المستفیضه محتجا باجماع الفرقه و به روایه ضعیفه لا تصلح للحجیه». ↑
. محقق داماد، همان، ص۳۵۴٫ ↑
. حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، ج۳، ص۸۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ۱، ۱۴۱۳ه.ق. ↑
. جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی مذاهب الاربعه، ج۴، ص۱۲۱، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ۲، ۱۴۲۴ه.ق. ↑
. شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، ج۲۳، ص۱۴۵، موسسه پژوهشی رای پرداز، چ۱، ۱۴۱۹ه.ق. ↑
. حلی، ابن ادریس، السرائر، ج۲، ص۵۹۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ۱، ۱۴۱۰ه.ق. ↑
. شبیری، همان، ص۱۴۶٫ ↑
. عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ: أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ یُفَوَّضُ إِلَیْهِ صَدَاقُ امْرَأَتِهِ فَیَقْصُرُ بِهَا قَالَ تُلْحَقُ بِمَهْرِ مِثْلِهَا‌. (نوری (محدث نوری)، میرزا حسن، مستدرک الوسائل، ج۱۵، ص۷۶، بیروت، موسسه آل البیت ع، چ۱، ۱۴۰۸ه.ق.) ↑
. صحیحه حسین بن سعید عن حماد بن عیسى عن شعیب بن یعقوب العقرقوفى عن ابى بصیر قال: سألت ابا عبد الله علیه السلام عن الرجل یفوض الیه صداق امرأته فینقص عن صداق نسائها؟ قال: یلحق بمهر نسائها. (بروجردی، حسین، جامع احادیث شیعه، ج۲۶، ص۲۸۲، تهران، فرهنگ سبز، چ۱، ۱۴۲۹ه.ق.) ↑
. وَ قَدْ رُوِّینَا أَیْضاً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع: أَنَّهُ قَالَ فِی رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَهً عَلَى حُکْمِهِ وَ رَضِیَتْ فَقَالَ مَا حَکَمَ بِهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَهُوَ جَائِزٌ قِیلَ لَهُ فَکَیْفَ یَجُوزُ حُکْمُهُ عَلَیْهَا وَ لَا یَجُوزُ حُکْمُهَا عَلَیْهِ إِذَا جَاوَزَتْ مُهُورَ نِسَاءِ النَّبِیِّ ص قَالَ لِأَنَّهَا لَمَّا حَکَّمَتْهُ عَلَى نَفْسِهَا کَانَ عَلَیْهَا أَنْ لَا تَمْنَعَهُ نَفْسَهَا إِذَا أَتَاهَا بِشَیْ‌ءٍ مَا وَ لَیْسَ لَهَا إِذَا حَکَّمَهَا أَنْ تجَاوزَ السُّنَّهَ فَإِنْ مَاتَتْ أَوْ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا فَلَهَا الْمُتْعَهُ وَ الْمِیرَاثُ وَ لَا مَهْرَ لَهَا (نوری، همان) ↑
. محقق داماد، همان، ص۲۵۳ ↑
. در بین روایات مذکور دو روایت دلالت بیشتری بر موضوع دارند؛
۱- روایت حسن بن زراره عن أبیه قال: سألت أبا جعفر علیه السلام عن رجل تزوج امرأه على حکمها؟ قال: لا یجاوز بحکمها مهور نساء آل محمد صلى الله علیه و آله اثنتى عشره اوقیه و نشّ و هو وزن خمسمائه درهم من الفضه قلت: أ رأیت ان تزوجها على حکمه و رضیت بذلک: فقال: ما حکم به من شى‌ء فهو جائز علیها قلیلا کان او کثیرا. قال: قلت له: کیف لم تجز حکمها علیه و أجزت حکمه علیها؟ قال: فقال: لانه حکمها فلم یکن لها ان تجوز ما سنّ رسول الله صلى الله علیه و آله و تزوج علیه نساءه فرددتها الى السنه و أجزت حکم الرجال لانها هى حکمته و جعلت الامر فى المهر الیه و رضیت بحکمه عن ذلک، فعلیها ان تقبل حکمه فى ذلک قلیلا کان او کثیرا. (بروجردی ، همان، ص۲۸۰)
۲- صحیحه محمد بن مسلم عن ابى جعفر علیه السلام قال: فى رجل تزوج امرأه على حکمها او على حکمه فمات او ماتت قبل ان یدخل بها؟ فقال: لها المتعه و المیراث و لا مهر. قلت: فان طلقها و قد تزوجها على حکمها؟ قال: فان طلقها و قد تزوجها على حکمها لم یجاوز بحکمها عن خمسمائه درهم فضه مهور نساء رسول الله صلى الله علیه و آله.
در خصوص بررسی مفصل سند هر دو حدیث ر.ک. شبیری همان صص۱۵۴-۱۵۷ و برای ملاحظه سایر روایاتی که دلالت بر این معنا دارد ر.ک. نوری، همان، صص۷۷-۷۸ ↑
. ر.ک. بند ب از گفتار دوم همین فصل ↑
. ماده ۱۰۸۰: «تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است» ↑
. آیات شریفه ۴، ۲۰ و ۲۴ سوره نساء و ۲۳۷ سوره بقره. ↑
. در کتاب ارزشمند وسائل الشیعه ۱۰ حدیث نقل شده است که صراحتا بر این معنا اشعار دارد و احادیث بسیار دیگری نیز متضمن چنین معنایی است. ر.ک. حر عاملی، محمد بن حسن، همان، ج۲۱، ص۲۳۹-۲۴۴٫ ↑

زندگی خود مانند انتخاب همسر، یا انتخاب های روزمره مانند طرز پوشیدن لباس، حداقل به صورت نظری دین را یکی ازملاک های انتخاب می دانند، اما دنیا گرایی کم کم معرفت سنتی دینی را با مفاهیم جدیدی که همراه با فرایند های جهانی شدن مطرح شده اند، ترکیب کرده است (ایمان پور،۱۳۸۱،صص۶۶-۴۶). با توجه به آن چه که گفته شد قابل پیش بینی است که غیر دینی شدن کم کم به حوزه های دیگر نیز سرایت می کند و هر چه جوانان امروز درانتخاب شیوه های زندگی خود به دین، اهمیت کمتری بدهند، نهاد دین که در آینده درکنش های اجتماعی این قشر عظیم وسرنوشت ساز جامعه بازتولید خواهد شد، با چهره ی امروزی خود تفاوت بیشتری دارد (ایمان پور،۱۳۸۱،صص۶۶-۴۶).
میتوان گفت که هرچه میزان باور های مذهبی اساسی در جوانان بالاتر و قوی تر باشد، میزان بحران هویت در آن ها کمتر خواهد بود. همچنین باورهای مذهبی اساسی پیش بینی کننده ی مناسبی برای بحران هویت اند به عبارت دیگر می توان از میزان باور های مذهبی اساسی در جوانان به عنوان یک پیش بینی کننده بحران هویت استفاده کرد. باورهای مذهبی اساسی میتوانند به انسان ها در یافتن زندگی خویش و رهایی از بحران هویت کمک کنند (رجایی،۱۳۸۷،صص۱۹-۱۷). ضعف ارزش های مذهبی به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر بحران هویت مطرح شده است. کسانی که دارای بحران هویت اند زندگی آن ها بی معنا، پوچ و بی هدف است و احساس ناامیدی و گم گشتگی میکنند. چنین افرادی از اختلال های روان شناختی از جمله افسردگی و اضطراب در رنج اند. در حالی که باورهای مذهبی اساسی میتوانند باعث احساس شادی، امیدواری و هدفمندی و آرامش در افراد شوند (رجایی،۱۳۸۷،ص۱۹). انسان برای رشد در تمامی ابعاد خویش احتیاج به شادمانی دارد، شادمانی همچون هوا میماند که بدون آن زندگی دشوار است تجربه های شخصی بهترین دلیل برای اهمیت شادی است (آرگایل،۱۳۸۶). در جامعه ی ایرانی، خصوصاً در مورد دانشجویان، تحقیقات نظام داری پیرامون شادی و هویت دینی صورت نگرفته است، با توجه به این نکته که از میان عوامل گو ناگون و نقش آن ها در شادی بیشترین تفاوت در فرهنگ و مذهب مشاهده گردیده است، مطالعه ی علمی شادی و احساس بهزیستی در جامعه ی ما که از ویژگی های فرهنگی و مذهبی خاصی بر خوردار است دارای اهمیت فراوانی است. در جامعه ی ایرانی ارزش های فرهنگی و مذهبی، اخلاقی و اجتماعی دارای معیار های متفاوتی نسبت به جوامع غربی و حتی جوامع شرقی است از این رو مطالعه ی شادی و ارتباط مذهب با آن خصوصاً در جامعه ی دانشجویی ایرانی از ویژگی های خاصی در مقایسه با فرهنگ های دیگر میتواند بر خوردار باشد (کرمی نوری و دیگران،۱۳۸۱،ص۱۱). لذا ضرورت و هدف پژوهش حاضر این است که میزان و ارتباط هویت دینی و عوامل اصلی تشکیل دهندهی آن، با شادمانی مشخص شود و ارتباط هویت دینی را به عنوان یکی از عوامل اصلی هویت وشخصیت را با شادمانی تعیین نماید. با توجه به نقش تعیین کنندهی دین در سلامت روان و شادابی و ارتباط متقابل میان این دو با انسان، به نظر می رسد نسل جوان دچار نوعی بی هدفی وبی معنایی و خالی از هویت دینی شده است و نگرانی ها و آشفتگیهای روانی سبب بروز اختلالات روانی و افسردگی در او گردیده است با توجه به اهمیت موضوع و نقش تعیین کنندهی دین در سلامتی وشادابی، پژوهشگر در صدد است که به این مسئله از دو بعد دین و علم بپردازد.

اهداف تحقیق:
هدف کلی:
تعیین نمودن رابطه هویت دینی با شادمانی در دانشجویان است.
اهداف ویژه:
۱-تعیین نمودن رابطه اعتقادات دینی با احساس و تجربه ی شادمانی است.
۲-تعیین نمودن رابطه احساسات و عواطف دینی بااحساس و تجربه ی شادمانی است.
۳-تعیین نمودن رابطه انجام رفتار های دینی با احساس و تجربه ی شادمانی است.
سؤالات تحقیق:
سؤال کلی:
۱-آیا بین هویت دینی با شادمانی در دانشجویان ارتباط وجود دارد؟
سؤالات ویژه:
۱-آیا بین اعتقادات دینی با احساس و تجربهی شادمانی رابطه وجود دارد؟
۲-آیا بین عواطف و احساسات دینی با احساس و تجربهی شادمانی رابطه وجود دارد؟
۳-آیا بین انجام رفتار های دینی با احساس و تجربهی شادمانی رابطه وجود دارد؟
تعاریف نظری متغیرها
دین: کلمهی دین به مجموعهای از عقاید، اخلاقیات، احکام و قوانین فردی و اجتماعی اطلاق می شود و ادیان آسمانی آیین هایی هستند که از طرف خدای متعال به پیغمبران وحی شده اند. دین برابر است با اعتقاد به آفرینندهای برای جهان و انسان ودستورات عملی متناسب با این عقاید(مصباح یزدی،۱۳۶۵،صص۲۸-۲۳).
دین مجموعه ای از عقاید، اخلاق، قوانین و مقرراتی میداند که برای ادارهی امور جامعه و انسان وپرورش انسان ها می باشد (جوادی آملی،۱۳۷۲).
دین را می توان، گرایش شدید انسان ها به سوی وجود والای خداوند، یا نیروهای برین ویا احساس ساده وابستگی به آنان به منظور تبیین علل وجودی خویشتن در جهان وبازیابی معنایی برای هستی دانست (بیرو،۱۳۷۵،ص۲۴۱).
ویلیام جیمز دین را به عنوان احساسها و اعمال و تجربه های فرد در رابطه با آنچه آن را الهی تلقی میکند میداند. به نظر پروسر دین مجموعهای از باورها، رفتارها، احساسات و نگرشهای جدی است (آرین،۱۳۸۷).
هویت دینی: میزان شناخت عقیدتی فرداز تعلق وارتباطش نسبت به دینی خاص وپیامدهای احساسی مثبت است که فرد از این تعلق و ارتباطش تجربه میکند وهمچنین به میزان ارزشی که فرد، به انجام عملی مناسک فردی وجمعی دین قائل است، گفته می شود(عباسی قادی،۱۳۸۲،ص۳۲).
مؤلفهی اعتقادات دینی: که عبارت است از ایده ها و نگرش هایی که انتظار میرود پیروان یک دین بدان اعتقاد داشته باشند.
مؤلفهی عواطف دینی: که ناظر بر عواطف و احساسات پیروان یک دین، با جوهری ربوبی، همچون خدا یا واقعیتی غایی ویا اقتداری متعالی است.
مؤلفهی رفتارهای دینی: که انتظار میرود پیروان یک دین آن ها را به جای آورند و شامل اعمالی چون نماز، روزه، شرکت در آیین های دینی و…. است.
شادمانی:
شادمانی نوعی ارزشیابی مثبت است که فرد از خود وزندگی اش دارد (دانیر،۲۰۰۲) و مواردی از قبیل رضایت از زندگی، هیجان وخلق مثبت، فقدان افسردگی واضطراب را شامل میشود وجنبههای مختلف آن نیز به شکل شناخت ها وعواطف است(دانیر وساه،۱۹۹۸).
آیزنک(۱۹۹۰)؛ ترجمه فیروز بخت وبیگی، (۱۳۷۵) شادمانی را مجموع لذتها، منهای دردها وترکیبی از حد اکثر عاطفه ی مثبت به اضا فهی حداقل عاطفهی منفی معرفی می کند.
احساس شادمانی: به معنی وسیع کلمه هر نوع حالت هوشیاری را گویند و به معنای اختصاصی یک حالت انفعالی نامعینی است که میتواند ایجاد کنندهی یک حالت نیاز باشد (منصورو همکاران، ۱۳۶۳،ص۳۴).
تجربه شادمانی : پیاژه تجربه را تأثیر متقابل بین محرک ها (بیرونی و درونی) و یادگیرنده میداند (سیف،۱۳۸۵،ص۳۴). و هگل تجربه را چگونگی حصول شناخت میداند (کمالی نژاد، ۱۳۸۰، ص۲۴۱).
تعاریف عملیاتی متغیرها:
هویت دینی:
در این پژوهش هویت دینی در سه مقولهی اعتقادات دینی، عواطف و احساسات دینی و انجام رفتارهای دینی منظور میشود. و هویت دینی نمره ای است که فرد در پرسشنامهی محقق ساخته کسب می کند.
اعتقادات دینی: در این پژوهش سطح اعتقادی نمرهای است که دانشجو از گویه های۱۰تا۱ پرسشنامه محقق ساختهی هویت دینی کسب می کند.
عواطف و احساسات دینی: در این پژوهش نمرهای است که دانشجو از گویه های ۲۰تا۱۱ پرسشنامه محقق ساختهی هویت دینی کسب می کند.
رفتارهای دینی: در این پژ وهش نمره ای است که دانشجو از گویه های ۳۱تا۲۱ پرسشنامه محقق ساخته هویت دینی کسب می کند.
شادی:
منظور از شادی نمره ای است که فرد در پرسشنامهی شادمانی مونش کسب میکند.
احساس مثبت: در این پژوهش نمره ای است که دانشجو از گویه های ۱۰-۴-۳-۲-۱ پرسشنامهی مونش کسب می کند.
احساس منفی: در این پژوهش نمره ای است که دانشجو از گویه های ۹-۸-۷-۶-۵ پرسشنامهی مونش کسب می کند.
تجربه مثبت: در این پژوهش نمرهای است که دانشجو از گویه های ۲۴-۲۳-۲۱-۱۹-۱۵-۱۴-۱۲ پرسشنامه مونش کسب میکند.
تجربه منفی: در این پژوهش نمره ای است که دانشجو از گویه های ۲۲-۲۰-۱۸-۱۷-۱۶-۱۳-۱۱ پرسشنامه مونش کسب می کند.
دانشجویان: مقصود افرادی هستند که در سال تحصیلی ۹۰-۸۹ ۱۳در دانشگاه آزاد اسلامی شهرستان نجف آباد مشغول به تحصیل بودند.
فصل دوم:
مبانی نظری و پیشینه ی تحقیق

• • بخش اول: دین و هویت دینی

• بخش دوم: شادمانی

۴

جی ای

۴/۴۲

۵

نوکیا

۳۵

۶

اینتل

۷/۳۴

۷

دیسنی

۶/۳۲

۸

فورد

۱/۳۰

۹

مک دونالد

۳/۲۵

۱۰

آتی اند تی

۸/۲۲

۲-۵-۱- اصول تعیین مارک تجاری
تعریف مارک تجاری سیری است برای کشف استعدادهای نهانی و نقاط ضعف یا به کلام ساده تر خودیابی کلی. این فرایند می‌تواند دشوار، وقت‌گیر و گاه ناخوشایند باشد. مارک تجاری شما به منزله وعده‌یی است که به مشتری خود داده‌اید. این مارک محدوده انتظارات از محصول یا خدمات شما را برای مشتری مشخص نموده و تمایزی میان آنچه شما عرضه می‌کنید با آنچه رقیب شما عرض می‌کند به وجود می‌آورد.

مارک تجاری از آنچه هستید، آنچه مایلید باشید و دریافت مشتریان از شما نشأت می گیرد. آیا در حرفه خود تشکیلاتی تک رو و نوآور محسوب می‌شوید یا با تجربه و معتبر؟ آیا محصولی با کیفیت و بهایی بالا دارید یا با کیفیت بالا و بهایی اندک؟ طبیعی است داشتن هر دو این شرایط در آن واحد میسر نیست، به خاطر داشته باشید برآوردن تمام و کمال خواسته های کلیه اصناف برای شما امکان‌پذیر نیست. هویت شما باید بر اساس آنچه گروه مشتریان مورد نظر شما نیاز دارند شکل گیرد.
شالوده مارک تجاری لزوما لوگوی شما می‌باشد. ضروری است در وب‌سایت، کالاهایی که جهت بسته‌بندی و تبلیغ مورد استفاده قرار می‌دهید نوعی یکپارچگی منظور شود تا ارتباط آنها با مارک تجاری حفظ شود.
۲-۵-۲ - استراتژی مارک تجاری
استراتژی مارک تجاری یعنی به چه نحوه چه اندازه، کجا، چه وقت و برای چه کسانی جهت برقراری ارتباط از طریق مارک تجاری برنامه‌ریزی می‌کنید.
تعیین مارک تجاری با ثبات و بر پایه یک خط مشی صحیح منجر به ایجاد ارزش مارک تجاری خواهد شد که «ارزش افزوده» برای محصولات و خدمات شرکت شما تعبیر می‌شود. این ارزش افزوده به شما امکان می دهد تا به اعتبار مارک تجاری، برای محصول خود بهای بیشتری مطالبه نمایید در حالی که سایر محصولات یکسان ولی فاقد مارک تجاری معتبر از این امتیاز بی‌بهره‌اند. روشن‌ترین نمونه از ایندست محصول کوک است در برابر سودا، از آنجایی که کوکاکولا مارک تجاری قدرتمندی است به طبع توانسته با بهای بالاتر جوابگوی بازار مصرف وسیع‌تری نیز باشد. ارزش افزوده نهفته در ذات مارک تجاری به طرق دیگری نیز خود را ظاهر می‌سازد. (فیلیپ کاتلر،۲۰۰۸)
۲-۶- استراتژی قیمت گذاری