این متغیر دارای میانگین (۱۶/۳)، میانه ی ( ۳۳/۳ )، انحراف معیار (۶۸/۰ ) و واریانس ( ۴۶/۰) می باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ( ۰۱/۰ - ) است که نشان می دهد این متغیر دارای چولگی به چپ است. از آنجایی که قدر مطلق این ضریب کمتر از ( ۵/.۰ ) است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است.همچنین ضریب کشیدگی این متغیر برابر ( ۱۱/۰- ) می باشد که نشان دهنده ی کوتاهتر بودن ( پراکندگی بیشتر ) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدر مطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار (۵/۰ ) است، کشیدگی توزیع، تفاوت اندکی با توزیع نرمال دارد.
۴-۲-۲-۶ رهبری :
این متغیر دارای میانگین (۹۳/۲)، میانه ی ( ۳ )، انحراف معیار (۶۳/۰ ) و واریانس ( ۳۹/۰) می باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ( ۲۲/۰ ) است که نشان می دهد این متغیر دارای چولگی به راست است. از آنجایی که قدر مطلق این ضریب کمتر از ( ۵/.۰ ) است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است.همچنین ضریب کشیدگی این متغیر برابر ( ۷۱۰/۰ ) می باشد که نشان دهنده ی بلندتر بودن ( پراکندگی کمتر ) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدر مطلق ضریب کشیدگی بیشتر از مقدار (۵/۰ ) است، کشیدگی توزیع، تفاوت زیادی با توزیع نرمال دارد.
۴-۲-۲-۷ حمایت مدیر :
این متغیر دارای میانگین ( ۰۷/۳ )، میانه ی ( ۳ )، انحراف معیار (۶۴/۰ ) و واریانس ( ۴۱/۰) می باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ( ۳۶/۰ - ) است که نشان می دهد این متغیر دارای چولگی به چپ است. از آنجایی که قدر مطلق این ضریب کمتر از ( ۵/.۰ ) است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است.همچنین ضریب کشیدگی این متغیر برابر ( ۵۶/۰ ) می باشد که نشان دهنده ی بلندتر بودن ( پراکندگی کمتر ) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدر مطلق ضریب کشیدگی بیشتر از مقدار (۵/۰ ) است، کشیدگی توزیع، تفاوت زیادی با توزیع نرمال دارد.
۴-۲-۲-۸ سیستم پاداش :
این متغیر دارای میانگین ( ۷۸/۲ )، میانه ی ( ۳ )، انحراف معیار (۹۹/۰ ) و واریانس ( ۹۹/۰) می باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ( ۲۱/۰ - ) است که نشان می دهد این متغیر دارای چولگی به چپ است. از آنجایی که قدر مطلق این ضریب کمتر از ( ۵/.۰ ) است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است.همچنین ضریب کشیدگی این متغیر برابر ( ۵۸/۰- ) می باشد که نشان دهنده ی کوتاهتر بودن ( پراکندگی بیشتر ) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدر مطلق ضریب کشیدگی بیشتر از مقدار (۵/۰ ) است، کشیدگی توزیع، تفاوت زیادی با توزیع نرمال دارد.
۴-۲-۲-۹ سازش با پدیده تعارض :
این متغیر دارای میانگین (۸۴/۲)، میانه ی ( ۶۶/۲ )، انحراف معیار (۶۷/۰ ) و واریانس ( ۴۵/۰) می باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ( ۴۲/۰ ) است که نشان می دهد این متغیر دارای چولگی به راست است. از آنجایی که قدر مطلق این ضریب کمتر از ( ۵/.۰ ) است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است.همچنین ضریب کشیدگی این متغیر برابر ( ۳۵/۰- ) می باشد که نشان دهنده ی کوتاهتر بودن ( پراکندگی بیشتر ) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدر مطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار (۵/۰ ) است، کشیدگی توزیع، تفاوت اندکی با توزیع نرمال دارد.
۴-۲-۲-۱۰ الگوهای ارتباطی :
این متغیر دارای میانگین (۲۳/۳)، میانه ی ( ۳/۳۳ )، انحراف معیار (۹۰/۰ ) و واریانس ( ۸۱/۰) می باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ( ۳۶/۰ - ) است که نشان می دهد این متغیر دارای چولگی به چپ است. از آنجایی که قدر مطلق این ضریب کمتر از ( ۵/.۰ ) است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است.همچنین ضریب کشیدگی این متغیر برابر ( ۲۲/۰- ) می باشد که نشان دهنده ی کوتاهتر بودن ( پراکندگی بیشتر ) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدر مطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار (۵/۰ ) است، کشیدگی توزیع، تفاوت زیادی با توزیع نرمال دارد.
۴-۲-۲-۱۱ بهره وری :
این متغیر دارای میانگین (۹۹/۲)، میانه ی ( ۹۶/۲ )، انحراف معیار (۵۵/۰ ) و واریانس ( ۳۰/۰) می باشد. ضریب چولگی این متغیر برابر ( ۲۳/۰ ) است که نشان می دهد این متغیر دارای چولگی به راست است. از آنجایی که قدر مطلق این ضریب کمتر از ( ۵/.۰ ) است، از نظر قرینگی دارای تفاوت بسیار اندکی با توزیع نرمال است.همچنین ضریب کشیدگی این متغیر برابر ( ۰۹/۰ ) می باشد که نشان دهنده ی بلندتر بودن ( پراکندگی کمتر ) توزیع این متغیر نسبت به توزیع نرمال است و با توجه به اینکه قدر مطلق ضریب کشیدگی کمتر از مقدار (۵/۰ ) است، کشیدگی توزیع، تفاوت اندکی با توزیع نرمال دارد.
۴- ۳ آمار استنباطی:
۴-۳-۱ بررسی نرمال بودن:
برای اجرای روش های آماری و محاسبه ی آماره ی آزمون مناسب و استنتاج منطقی درباره ی فرضیه های پژوهش، مهمترین عمل قبل از هر اقدامی، انتخاب روش آماری مناسب برای پژوهش است. برای این این منظور آگاهی از توزیع داده ها از اولویت اساسی برخوردار است. برای همین منظور در این پژوهش از آزمون معتبر کلموگروف – اسمیرونوف برای بررسی فرضیه نرمال بودن داده ها استفاده شده است. این آزمون با توجه به فرضیات زیر به بررسی نرمال بودن داده ها می پردازد:

H0 : داده ها دارای توزیع نرمال نیستند.
H1 : داده ها دارای توزیع نرمال هستند.
اگر سطح معنی داری ( Sig ) برای کلیه متغیرها بزرگتر از سطح آزمون ( ۰۵/۰) باشد توزیع داده ها نرمال می باشد. همچنین می توان از قضیه حد مرکزی نرمال بودن متغییرها را سنجید. در این قضیه هرگاه حجم نمونه بزرگتر از ۳۰ باشد، می توان توزیع داده ها را نرمال در نظر گرفت.
جدول ۴-۷ آزمون کلموگروف اسمیرونوف متغیرهای پژوهش

۱- دیدگاه شیخ طوسی: کسی که نبش قبر کند و کفن مرده، بدزدد مانند سارق واجب است که قطع عضو شود و اگر نبش کرد و چیزی نبرد شدیداً مجازات می‌شود و اگر چند بار این کار را کرد و از دستور قانون فرار کرد
امام می‌تواند او را بکشد^[۱۵۳].
۲- دیدگاه شهیدین: ایشان معتقدند که نباش قبر چه چیزی ببرد یا نبرد باید تعزیر شود چون مرتکب فعل حرام شده است^[۱۵۴].
۳- امام خمینی (ره): دزد اگر نبش قبر کرد و از کفن دزدید عضوش قطع می شود البته اگر به حد نصاب برسد و اگر چیزی ندزدید باید تعزیر شود^[۱۵۵].
۴- آیه الله خویی: ایشان قائلند که اگر نباش چیزی ندزدید باید تعزیر شود.
به نظر می‌رسد فقهای عظام برای جرم نبش قبر حبس را مجاز نمی‌دانند ولی در چند روایت کیفر نباش را حبس مشخص کرده‌اند.

۵- موصلی: حکم قطع برای خیانتکار نباش، غارتگر، و رباینده نیست.
۶- ابوحنیفه گفته است: حکم قطع بر او (نباش قبر) نیست و سفیان سوری هم همین را گفته است.
۷- ابن رشد: اختلاف ایشان است درباره قبر که آیا حرز است یا نبش کننده آن قطع ید شود و یا حرز نیست؟ مالک شافعی احمد و جماعتی گفته‌اند: قبر حرز است و باید دست نباش بریده شود و عمربن عبدالعزیز هم این قول را گفته است^[۱۵۶].
آراء دیگر مذاهب در خصوص حبس نباش
مذهب مالکی: دزد برای بار اول دست راستش بریده شود، بار دوم پای چپ، بار سوم دست چپ، بار چهارم پای راست، بار پنجم زده و زندانی می‌شود.
مذهب حنفی: دزد برای بار اول دست راستش بریده می‌شود بار دوم پای چپ و پس از آن اگر دزدی کرد عضوی بریده نمی‌شود بلکه ضامن شیء دزدی شده است، تعزیر و حبس می‌شود تا توبه کند.
مذهب حنبلی: از احمدبن حنبل نقل شده است که بار سوم دست چپش و بار چهارم پای راستش بریده می‌شود و بار پنجم تعزیر شده و به حبس می‌افتد^[۱۵۷].
مذهب شافعی: اگر بار پنجم دزدی کرد تعزیر و حبس می‌شود.

گفتار سوم: حبس تارک نفقه

درباره حبس زوج و ولی برای ترک نفقه، روایتی از طریق شیعه و سنی وارد شده است از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: ان امراه استعدت علیاً علیه السلام علی زوجها فامر علی علیه السلام بحبسه و ذلک الزوج لا ینفق علیها اضراراً بها فقال الزوج: إحبسها معی فقال امام علی (ع) ذلک لک، انطلقی معه.
زنی از امام علی علیه السلام، علیه شوهرش دادخواهی نمود، امام علی (ع) دستور داد وی را زندانی کنند. این زوج نفقه زوجه اش را نمی داد تا به وی زیان رساند. زوج به امام علی (ع) گفت: زنم را با من حبس کن.
امام علی (ع) فرمود: این حق توست (و خطاب به زن گفت:) همراه او برو.^[۱۵۸]
در همین زمینه روایت دیگری از طریق شیعه وارد شده است: ان امرأه استعدت امام علی علیه السلام زوجها انه لا ینفق علیها و کان زوجها معسرا فابی امام علی (ع) ان یحبسه فقال ان مع العسر یسراً.
زنی ازامام علی (ع) دادخواست که شوهرش نفقه او را نمی دهد و شوهرش نادار بود امام علی (ع) از حبس کردن او خودداری نمود، فرمود: به درستی که با هر دشواری آسانی هست.
درباره حبس زوج موسر (ثروتمند)، شیخ طوسی در مبسوط و خلاف^[۱۵۹]، محقق در شرایع الاسلام^[۱۶۰] و علامه در تحریر الاحکام فتوی داده اند. از معاصران کسی به حبس فتوا نداده است، برخی گفته اند حاکم وی را به یکی از دوکار انفاق یا طلاق ملزم می سازد و اگر انجام نداد حاکم از طرف وی طلاق می دهد. رای بسیاری از اهل سنت نیز در این مورد حبس می باشد.

گفتار چهارم: حبس مدیون ممتنع از ادای دین:

از شیعه و سنی روایاتی نقل شده است که دلالت دارد بر حبس کسی که از ادای دین خودداری می‌کند. از جمله روایتی از امام صادق (ع) که فرمود:
کان المؤمنین صلوات الله علیه یحبس الرجل اذا التوی علی غرمائه، ثم یامر فیقسم ماله بینهم بالحصص، فان أبی، باعه فیقسم یعنی ماله^[۱۶۱].
امیرالمؤمنین (ع) فردی را که از ادای دین خود، به طلبکار سرباز می‌زد، به حبس می‌انداختن. سپس دستور می‌داد که مال خود را به نسبت طلب بین آنان تقسیم نماید و اگر خودداری می‌کرد، آنرا می‌فروخت و بین آنان تقسیم می‌کرد.
مجلسی اول می‌گوید: مقصود از حبس، به زندان انداختن او یا منع وی، از تصرف در مالش می‌باشد که ظاهر تر همین است.
محدث بحرانی می‌گوید: مقصود از خودداری این است که در ادای دین مماطله و تاخیر نماید.
مرحوم صاحب جواهر می‌گوید: شاید مقصود از حبس، منع از تصرف باشد.
فقهای امامیه اعم از قدما، متاخران و معاصرین در مورد چنین شخصی فتوای به حبس داده‌اند^[۱۶۲]. اما حبس را مشروط به خواست صاحب حق، یعنی طلبکار می‌دانند چنانکه ابن حمزه و دیگران به این امر تصریح نموده‌اند^[۱۶۳].
از میان فقهای معاصر امام خمینی (ره) و آیه الله خوئی^[۱۶۴] نیز همین نظر را دارند.
نظر امام خمینی (ره) در تحریر الوسیله: اگر کسی که اقرار به بدهی کرده، مالی برای پرداخت آن داشته باشد، به ادای دین الزام می‌شود و اگر امتناع نمود، حاکم وی را مجبور می‌سازد و اگر باز هم مسامحه و مماطله نمود و برخودداری از پرداخت دین اصرار ورزید، در این صورت می‌توان وی را بر حسب مراتب امر به معروف و نهی از منکر با توبیخ و سرزنش مجازات نمود و چنین مجازاتی برای بقیه مردم نیز جایز است، اگر باز هم مسامحه و مماطله نمود، حاکم وی را حبس می‌کند تا از عهده دینی که بر ذمه دارد برآید.
در میان اهل سنت نظر مالک^[۱۶۵] و ابوحنیفه^[۱۶۶] حبس کردن می‌باشد.
ابن قدامه می‌گوید: اگر کسی که توانایی دارد، از پرداخت دین خود امتناع کند، طلبکار او می‌تواند با او همراه شود، از او مطالبه کند و کلمات درشت و شدید به او بگوید؛ مثلاً او را ای ظالم! ای متجاوز! و امثال آن خطاب کند؛ چرا که رسول اکرم (ص) فرمود: «لی الواجد یحل عرضه و عقوبته» یعنی مسامحه و مماطله کسی که قادر به پرداخت بدهی خود است آبرو و مجازات او را حلال می‌کند. مجازات او عبارت است از: حبس او و بردن آبروی او: به عبارت دیگر می‌توان به درشتی با او سخن گفت.پیامبر اکرم (ص) فرمود: «مطل الغنی ظلم» کوتاهی دارا در پرداخت بدهی، ظلم است و نیز فرمود: «إنّ لصاحب مقالاً» فردی که حق دارد و حق او تضییع شده است، حق سخن گفتن و اعتراض ندارد.

فصل دوم: مصادیق زندان در جرایم مرتبط با دین و امنیت

در این قسمت ما به مصادیقی از زندان می پردازیم که با دین و امنیت در ارتباط می باشند.

مبحث اول: زندان در جرائم مرتبط با دین

جرائمی که در خصوص دین و اعتقاد مسلمانان رخ می دهد نسبت به اعمال مجازات توجه خاصی به آنها شده است زیرا پایه و اساس اسلام، حفظ و صیانت از اعتقادات شرعی می باشد که در این راستا باید دقت نظر فراوانی صورت بگیرد.

گفتار اول: حبس مرتد

مردی که مرتد باشد با استناد به روایتی که در کتاب اصول کافی دکر شده است کشته می شود ( ولی زن مرتد به حبس ابد محکوم می شود )
۱- علی ابن ابراهیم عن ابیه عن ابن محبوب عن غیر واحد من اصحابنا عن ابی جعفر و ابی عبالله فی المرتد یستتا-فان تاب والاقتل والمراه اذا ارتدت عن الاسلام استتیب فان تابت والاخدت فی السجن و ضیق علیها فی حبسها. ^[۱۶۷] از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام روایت شده است از مرتد خواسته می شود توبه کند اگر توبه کرد رها می شود وگرنه او را می کشند و اگر زن از اسلام برگشت از وی می خواهند که توبه کند اگر توبه کرد و بازگشت رها می شود وگرنه به زندان ابد با اعمال شاقه می افتد.
۲-الحسین بن سعید قال : قرات بخط رجل الی ابی الحن الرضاع: رجل ولد عن الاسلام ثم کفر واشرک و خرج عن الاسلام هل یستتاب او یقتل و لا یستتاب ؟ فکتب : یقتل.
حسین بن سعید گفت :خواندم نامه شخصی را که به امام رضا نوشته بود، مردی مسلمان به دنیا آمده آنگاه کفر و شرک ورزیده و ار اسلام خارج شده است آیا از او خواسته می شود توبه کند یا کشته شود و از او درخواست توبه نمی شود؟ امام رضا نوشت کشته می شود.
حکم زن مرتد
علی بن ابراهیم عن ابید عن اصحابنا عن حمار عن ابی عبدالله علیه السلم قال لا یغلد فی السجن الا ثلاثه: الذی یمثل والمراه ترتد عن الاسلام والسارق بعد القطع یدوالرجل ^[۱۶۸]
امام صادق علیه السلام می فرماید : زندان ابد برای ۳ نفر می باشد کسی که مثله کند ، زنی که از اسلام بر گردد و دزدی که پس از قطع دست و پایش به دزدی دست بزند.
ارتداد ۲ قسم است:
مرتد فطری :کسی است که از پدر و مادر یا یکی از آنها مسلمان باشد، به دنیا آمده باشد و پس از بلوغ ، از اسلام برگردد که اگر مرد باشد توبه کرده والا کشته می شود ولی اگر زن باشد اگر بعد از توبه خواستن توبه نکند حبس ابد می شود .
مرتد ملی: کسی است که پدر و مادر یا یکی از آنها مسلمان نباشد و بعد از بلوغ از اسلام برگردد در این صورت اگر مرد هم باشد زندانی می شود البته بعد از اینکه به او مهلت می دهند که توبه کند و اگر توبه نکرد حبس می شود.

حد بالا

حد پایین

توانایی و مهارت مجریان و کارگزاران

۷۶

۴۳۲/۶

۰۰۰/۰

۲۱۳۸/۳

۸۱۷۳۸/۰

۳۴۶۵/۰

۲۰۲۱/۰

جدول بالا نشان می‌دهد که میانگین میزان توانایی و مهارت مجریان و کارگزاران در استقرار موفقیت آمیز مدیریت ارتباط با مشتریبرابر با ۲۱۳۸/۳ می‌باشد که از مقدار آزمون ۳ بیشتر می‌باشد و همچنین با توجه به سطح معناداری برآورد شده که برابر ۰۰۰/۰ می‌باشد در سطح اطمینان ۹۵/۰درصد می‌توان ادعا کرد که میانگین میزان توانایی و مهارت مجریان و کارگزاران در استقرار موفقیت آمیز مدیریت ارتباط با مشتریکمتر از حد متوسط است. از طرفی با مدنظر گرفتن یک­طرفه بودن آزمون و مثبت بودن حد بالا و پایین، مقدار میانگین از مقدار مورد آزمون کوچکتر است، در نتیجه فرض رد می‌گردد، یعنی فرض پذیرفته می‌شود. اینرو می‌توان ادعا کرد که میزان توانایی و مهارت مجریان و کارگزاران در استقرار موفقیت آمیز مدیریت ارتباط با مشتری دارای اهمیت است.
۴-۴-۶ )آزمون فرضیه هفتم تحقیق
فرضیه هفتم تحقیق بدین صورت بیان شده که « انگیزه و تمایل مجریان و کارگزاران در استقرار موفقیت آمیز مدیریت ارتباط با مشتری دارای اهمیت است.» که به منظور آزمون این فرضیه به صورت فرضیه‌های آماری، (نشان دهنده ادعا) و (نشان دهنده نقیض ادعا) تبدیل می‌شود.
: انگیزه و تمایل مجریان و کارگزاران در استقرار موفقیت آمیز مدیریت ارتباط با مشتری دارای اهمیت نیست.
: انگیزه و تمایل مجریان و کارگزاران در استقرار موفقیت آمیز مدیریت ارتباط با مشتری دارای اهمیت است.
نقیض ادعا ۳≥?
ادعا ۳<?
این فرضیه با بهره گرفتن از آزمونt تک نمونه‌ای مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج حاصل از این بررسی در جدول ۴-۱۳ نشان داده شده است.
جدول ۴-۱۳: نتایج حاصل از آزمون t برای فرضیه‌ی اصلی تحقیق

متغیر

df

t

سطح معنی داری(p)

میانگین

انحراف معیار

حد بالا

حد پایین

انگیزه و تمایل مجریان و کارگزاران

۷۶

۸۴۹/۷

۰۰۰/۰

۰۶۶۱/۳

۵۶۳۵۹/۰

۴۵۸۳/۰

۲۷۳۹/۰

۶- سیاست مبتنی بر قدرت ۷- نوعی قانون جهانشمول تاریخی ۸- نوعی نظام و راهنما برای

سیاستگذاران(دوئرتی و فالتزگراف،۱۳۸۸: ۶۷-۶۶).
از دید «والتز» ، موازنه قوا یک مکانیسم ساختاری غیرقابل مشاهده است که پیامد ناخواسته تلاش کشورها برای بقاء در یک محیط آنارشیک است(لیتل،۱۳۸۹: ۳۸۱). وی اعتقاد دارد که توزیع قدرت در نظام بین الملل حتی مسائل ایدئولوژیک را تحت الشعاع قرار می دهد (قوام،۱۳۹۰: ۹۰).
اما از میان همه تعاریف موازنه قوا می توان سه اصل کلیدی و مشترک را استخراج کرد: نخست ، سیاست بین الملل ذاتاً متمایل به توزیع برابر قدرت است؛ دوم ، جستجوی هر بازیگر برای استیلا در نظام در هر مقطع زمانی با مخالفت مواجه شده است و سوم ، امید هر بازیگر به استیلا بر نظام ناشی از تلقی اشتباه او از توانمندی های خود و دیگران است (لیتل،۱۳۸۹: ۱۵-۱۴).
اهداف و کارکردهای موازنه قوا/ قدرت
در مجموع و با توجه به تعارف فوق، اهداف و کارکردهای موازنه قوا در طیف متنوعی به شرح زیر قرار می گیرد:

• • از برقراری هر نوع استیلای جهانشمول جلوگیری می نماید .

• • موجودیت عناصر تشکیل دهنده نظام و خود نظام را حفظ می نماید .

• • ثبات در نظام را فراهم می آورد.

• • با جلوگیری از بروز جنگ به تداوم صلح کمک می نماید(دوئرتی و فالتزگراف،۱۳۸۸: ۶۸).

۱-۲-۴ رویکردهای نظری به موازنه قوا
نظریه موازنه قوا یکی از مهم‌ترین نظریه‌های روابط بین‌الملل است که به توضیح موازنه‌سازی قدرت‌های بزرگ طی قرون متمادی در عرصه ‌بین‌الملل می‌پردازد. نظریه‌های متفاوتی درباره موازنه قوا مطرح شده است و تمامی آنها بر این فرضیه اصلی واقع‌گرایی تاکید دارند که دولت‌ها بازیگران اصلی نظام بین‌الملل هستند و تحت فشار نظام آنارشیک به صورت عقلانی به دنبال افزایش قدرت و امنیت خود هستند. تلاش اجتماع دولت‌ها یا دولت‌های مجزا برای حفظ بقا آنها را به مقابله با تمرکز و وانباشت قدرت سوق می‌دهد و این رویکرد به منزله اصل مهمی در سیاست بین‌الملل مطرح است . با توجه به نقش کانونی واقع گرایان در میان قائلان به مادیت امر توازن قوا ، در ادامه نظریه های متفاوت واقع گرایی در خصوص موازنه قوا مورد بررسی قرار می گیرد .
۱-۲-۴-۱ نظریه کلاسیک واقع گرا
از جمله مهمترین نظریه های توازن / موازنه قوا ، نظریه مورگنتاست که حاصل بازسازی تاریخی سه سده فاصل میان معاهدات وستفالیا (۱۶۴۸) و پایان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) است .نگرش مورگنتا ، نگرشی سرزمین محور و استراتژی مدار است که در کنار سایر واقع گرایان از کلاسیک ها گرفته تا متاخران ، اساس کارشان مفهوم سازی قدرت است . مورگنتا مطرح می‌کند که مفاهیم تعادل و موازنه در علوم مختلف از جمله فیزیک، زیست‌شناسی، اقتصاد، جامعه‌شناسی و علم سیاست، مترادف انگاشته شده‌اند و منظور از تمامی کاربردهای این مفاهیم «ثبات درون نظامی مرکب از تعدادی نیروهای مستقل است. در مواردی که بر اثر نیروی خارجی یا تغییری در یکی از عناصر تشکیل‌دهنده نظام اختلالی در تعادل رخ دهد، گرایش به بازگشت تعادل اولیه یا ایجاد تعادلی جدید در نظام دیده می‌شود» .
از نظر مورگنتا ، شالوده مفهوم موازنه بر دو فرض اساسی بنیان نهاده شده است : نخست عناصری که باید متوازن گردند ، برای جامعه ضروری اند یا حق وجود دارند و دوم ، بدون حالت تعادل میان آنها ، یکی از عناصر بر دیگران تفوق می یابد ، به منافع و حقوق آنها تجاوز می کند و ممکن است در نهایت دیگران را نابود کند و جانشین آنها شود . اما از آنجا که هدف ، علاوه بر حفظ همه عناصر نظام ، ثبات آنهاست ، هدف تعادل باید جلوگیری از تفوق یکی از عناصر بر دیگری باشد .
مورگنتا معتقد است ، موازنه قدرت به مثابه پیامد طبیعی و اجتناب ناپذیر مبارزه قدرت است که به شکل اتحادی از دولت هایی نمود می یابد که نگران استقلال خودند و در مقابل طرح های دولتی که برای سلطه جهانی اقدام می کند ، تجمع پیدا می کند(لیتل،۱۳۸۹: ۱۶).
مورگنتا در خصوص رابطه بین امنیت دسته جمعی و موازنه قوا نیز معتقد است ، امنیت دسته جمعی موازنه قوا را منسوخ نکرده است . در موازنه قوا ، اتحادها از سوی برخی دولت های منفرد علیه سایر دولت های منفرد یا اتحادی از آنها و بر اساس آنچه این دولت های منفرد ، منافع ملی جداگانه خود می دانند شکل
می گیرد ، در صورتی که اصل سازمان دهنده امنیت دسته جمعی احترام به تکلیف قانونی و اخلاقی است که بر اساس آن ، حمله هر دولتی به یکی از اعضاء اتحاد ، حمله به همه اعضاء تلقی می شود(لیتل،۱۳۸۹: ۲۰).
۱-۲-۴-۲ نظریه نو واقع گرایی
نوواقع‌گرایان نیز جایگاهی محوری برای نظریه موازنه قوا قائل هستند. کنت والتز (۱۹۷۹) به عنوان پدر نوواقع‌گرایی، نگاه تاریخی واقع‌گرایی کلاسیک را رها کرده و نگرش ساختاری به سیاست بین‌الملل را بر
می گزیند . بر این اساس ، نظریه موازنه قوای او که خود آن را بهترین نظریه سیاسی – بین المللی ممکن
می داند ، روایتی دیگر گونه از امر توازن/موازنه و مفاهیم مربوط به آن است . والتز نیز توازن ، موازنه و کارکردهای آن را هم در جامعه داخلی و هم در نظام بین الملل مدنظر قرار می دهد اما تفاوت ساختاری این دو عرصه را موجب تفاوت کارکردهای توازن در هر یک از آنها می داند . والتز آنارشی را ساختار نظام بین‌الملل می‌داند و توزیع توانمندی‌ها میان واحدهای نظام را بستری مناسب برای تبیین رویدادهای عرصه بین‌الملل در نظر می‌گیرد . وی اهداف نظریه موازنه قوا را تبیین برگشت‌پذیری و بازتولید آنارشی می‌داند و نظام دو قطبی را باثبات‌تر از نظام چندقطبی معرفی می‌کند، زیرا در نظام موازنه قوا هر قطب باید خود را به رفتار و رویه قطب مقابل معطوف کند و پاسخ به رقیب در وضعیت دوقطبی، آسان‌تر از وضعیت چندقطبی است.
والتز نظام تک‌قطبی را ناپایدارترین نظام می‌داند، چرا که امنیت قطب مسلط با هزینه دیگر دولت‌های نظام تامین‌ می‌شود. افزایش قدرت نظامی یک دولت منجر به احساس ناامنی در میان سایر دولت‌ها می‌شود و آنها را به اقدامات متقابل برمی‌انگیزد و به این ترتیب، تعادل ساختاری نظام بازتعریف می‌شود. بنابر نظر والتز، ساختار آنارشی استعداد و ظرفیت کنش‌های موازنه‌ساز را فراهم می‌کند و این کنش‌ها نیز از طریق بازتولید الگوی توزیع قدرت بین‌المللی پویایی و دوام آنارشی را تضمین می‌کنند (لیتل، ۱۳۸۹: ۲۲-۲۰).
والتز پس از تعیین آنارشی به عنوان ساختار نظام بین الملل ، دو عامل را برجسته می سازد : یکی اینکه در مقایسه با خیل عظیم قدرت های کوچک موجود در نظام ، تنها امکان شکل گیری تعداد محددی قدرت بزرگ در نظام بین الملل وجود دارد و دیگر اینکه ، توزیع قدرت میان قدرت های بزرگ تعیین کننده شکل ساختار نظام بین الملل (یک قطبی ، دوقطبی یا چندقطبی ) است .
والتز به رغم مورگنتا که دولت‌ها را بیشینه‌ساز قدرت به سوی تامین کمینه امنیت می‌دانست، دولت­ها را صرفا جویندگان امنیت معرفی می‌کند که چون تغییرات ساختاری عمده‌ترین تهدیدکننده برای امنیت آنها محسوب می‌شود، بقا و دوام آنها مستلزم پاسخ به هر تغییر ساختاری در نظام بین‌الملل است. والتز بر آگاهی و وقوف دولت‌ها به ساختار آنارشیک و خودیاری‌مدار نظام و واکنش آنها به تغییرات ساختاری قائل است و همین امر عامل اساسی بازتولید توازن قوا در نظام بین‌الملل محسوب می‌شود. موازنه قوا نه پیامد آگاهانه بلکه نتیجه ناخواسته تصمیمات انفرادی دولت‌ها برای اطمینان از بقای خود است. رویکرد موازنه قوا، پویشی درون سیستمی در نظام بین­الملل است که تعادل، ثبات و دوام نظام را تضمین می‌کند (لیتل، ۱۳۸۹: ۲۳).
به هر حال،کنت والتز بر این عقیده است که موازنه‌سازی در برابر یک قدرت تهدیدآمیز، راهبردی معمول از سوی دیگر دولت‌ها تلقی می‌شود. دولت‌ها به تجمیع توانمندی‌های داخلی خود و اتحاد با دیگران می‌پردازند تا بتوانند در برابر قدرت تهدیدکننده موازنه برقرار کنند. به دو دلیل می‌توان پیگیری راهبرد موازنه‌سازی را واکنشی عقلائی برای ادامه بقاء در نظام آنارشیک بین ­المللی دانست: نخست آنکه ایجاد ائتلاف در برابر یک قدرت بزرگ، توانمندی برقراری توازن و برابری را تقویت خواهد کرد و یک قدرت چشمگیر در برابر دولت هژمونی که برای استقلال قدرت‌های کوچک‌تر تهدیدآمیز به نظر می‌رسد، شکل می‌گیرد. دوم، قدرت‌های درجه دوم می‌توانند اثربخشی نسبی خود را افزایش دهند و این روند برای دولت‌های ضعیف‌تر نظام که مشارکتی قاطع در ائتلاف‌ موازنه‌ساز دارند، بسیار مهم است(Waltz, 1979: 127).
والتز به زعم دیگران در زمره نئورئالیست‌های تدافعی قرار می‌گرفت اما «جان مرشایمر»، دیگر نئورئالیست که سعی داشت، اشکالاتی را که به نظریه والتز می‌گرفتند، برطرف کند، نئورئالیست تهاجمی است و به رغم این که همچون والتز و دیگر واقع‌گرایان غایت دولت‌ها را حفظ بقا می‌داند اما بر این باور است که ساختار نظام، بازیگران را به تفکرات و جهت‌گیری‌های تهاجمی سوق می‌دهد. وی عدم قطعیت در برآورد میزان قدرت رقبا و نیات آنان و نیز میزان قدرت لازم جهت حفظ بقا را علت رویکرد تهاجمی قدرت‌ها
می‌داند. (لیتل، ۱۳۸۹: ۳۳۳-۳۳۲).
مرشایمر نیز مدعی نظریه سیستمی – ساختاری است ، اما رویکردش به شدت تاریخی و ژئوپلتیکی است . وی تمایلات هژمونیک قدرت های بزرگ را پر رنگ می کند و قدرت های بزرگ را در جستجوی وضعیت هژمونیک یعنی سیطره حداکثری بر منافع ثروت جهانی ، حضول اطمینان از احراز بیشترین توان نظامی در منطقه خود و تضمین تفوق هسته ای بر رقبا می داند (لیتل، ۱۳۸۹: ۳۱).
۲-۲ نظریه موازنه تهدید
عدم تحقق فرضیه موازنه قوای سخت علیه هژمون بالقوه در مورد ایالات متحده آمریکا پس از جنگ سرد، یکی از دیگر متفکران واقع‌گرا به نام «استفان والت» را به سوی جابه‌جایی نطقه تمرکز واقع‌گرایی از موازنه قدرت به موازنه تهدید سوق داد تا به زعم او گره کور نوواقع‌گرایی گشوده شود.
والت رویکرد خود به موازنه را با این نقد آغاز می کند که نظریه ساختاری موازنه قدرت ، وضعیت موجود سیاست بین الملل را که در آن از یک سو ایالات متحده قوی ترین دولت است و از دیگر سو ، سایر دولت ها تمایل جدی به موازنه با آن ندارند ، توضیح نمی دهد . او معتقد است مساله غیرعادی بودن عدم موازنه‌سازی دولت‌ها در برابر آمریکا ، هنگامی که تمرکز را نه بر قدرت بلکه بر تهدیدات بگذاریم، از بین می‌رود.
والت استدلال می کند که ائتلاف های موازن در قبال تهدید شکل می گیرند ؛ تهدیداتی که می توانند از قدرت، مجاورت ، قابلیت های تهاجمی و نیات توسعه طلبانه و تهاجی نشئت بگیرند . موارد یاد شده به مثابه متغیرهای مستقلی انگاشته می شوند که تغییر در هر یک ، دیگر دولت ها را به احتمال فراوان به احساس تهدید و اتخاذ اقدامات موازنه ای می کشاند (لیتل، ۱۳۸۹: ۳۲-۳۱).
با توجه به اهمیت مباحث والت و تطبیق آن با فهم کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ، بصورت مختصر به متغیرهای کلیدی و بنیادین او (قدرت ، مجاورت ، قابلیت های تهاجمی و نیات توسعه طلبانه و تهاجمی ) اشاره می گردد .
۲-۲-۱ قدرت
والت معتقد است دولت های قدرتمند در اساس برای دیگران تهدید محسوب می شوند ، زیرا هرگز نمی توان تضمینی در برابر نحوه استفاده آنها از قدرتشان داشت . به موازات افزایش قدرت آنها ، دیگران در مورد احتمال سوء استفاده آنها از قدرتشان نگران خواهد شد . بر این اساس ، افزایش قدرت یک دولت به افزایش احساس تهدید از سوی دیگران و اتخاذ اقدامات موازنه ای می انجامد .
۲-۲-۲ مجاورت
والت پتانسیل تهدیدزایی را با فاصله جغرافیایی در رابطه ای معکوس می داند . وی معتقد است
دولت های مجاور قادر به ایجاد تهدیدات بزرگ تری هستند .
۲-۲-۳ قدرت تهاجمی
به نظر والت ، در صورت ثابت ماندن دیگر متغیرها ، دستیابی دولت ها به توانایی نظامی ویژه یا توانایی سیاسی خاص مانند ایدئولوژی دامن گستر ، آنها را تهدیدزاتر و ثبات سیاسی و انسجام سرزمینی دولت های قدرتمند دیگر را با مخاطره مواجه می کند . در نتیجه اگر دولتی با منابع مادی وسیع به چنین توانمندی های تهاجمی دست یابد ، سایر دولت ها احتمالاً به موازنه روی خواهند آورد .
۲-۲-۴ نیات تهاجمی
این متغیر مبین آن است که هر چه از نظر دیگران نیات تهاجمی قدرتی آشکارتر باشد ، احتمال بیشتری وجود دارد که آنها به موازنه روی بیاورند . منطق حاکم بر این رفتار نیز روشن است ، زیرا متقاعد و راضی ساختن دولت توسعه طلب مهاجم ، دشوار و پرهزینه است و دیگران را به ائتلاف موازن جهت متوقف کردن آن ناگزیر می سازد (لیتل، ۱۳۸۹: ۳۵-۳۳).
در مجموع و با توجه به تحقیق و بررسی انجام شده در خصوص اقدامات نظامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بخصوص طی یک دهه گذشته ، بنظر می رسد نظریه موازنه قوا بصورت جامع تری
می تواند نسبت به تبیین اقدامات نظامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بپردازد و در این پژوهش نیز از این نظریه بهره برداری گردیده است .

تعداد گویه‌ها

آلفای کرونباخ بر پایه متغییر‌های استاندارد شده

آلفای کرونباخ

۸۰

۹۰/.

۹۰/.

۳-۳-۳ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
انتخاب روش مناسب برای تجزیه و تحلیل داده ­ها مهمترین قدم در تحلیل داده ­های گردآوری شده محسوب می­گردد. مطالعه­ حاضر از دو قسمت آمار توصیفی و آمار استنباطی بهره جسته است؛در بخش مربوط به آمار توصیفی تنها می­توان تصویری از جامعه­ مورد مطالعه ارائه داد، در این خصوص از فراوانی و درصد فراوانی بهره گرفته شده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها با بهره گرفتن از روش آمار استنباطی همچون آزمون T تک گروهی، آزمون میانگین دو جامعه (Independen Samplest Test)، آنالیز واریانس(ANOVA)، توسط نرم افزار SPSS22 انجام شده است هم چنین برای تهیه نقشه‌ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی(Arc map , Arc Catalog , Arc Toolbox) Arc GIS10استفاده شده است.

۳-۳-۴ مطالعات پایه
۳-۳-۴-۱ وضعیت عمومی استان مازندران
مازندران یک استان کاسپی در شمال ایران می‌باشد، در کرانه‌های جنوبی دریای مازندران واقع شده، و به ترتیب ساعتگرد با استان‌های گلستان، سمنان، تهران (که باهم تشکیل مازندران بزرگ را داده و هرکدام در سالهای ۱۳۷۶، ۱۳۵۵، ۱۳۴۹ از مازندران جداشدند) هم‌جوار است. همچنین در غرب آن استان‌های قزوین و گیلان جا گرفته‌اند. این استان یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق از لحاظ تراکم جمعیتی و یکی از غنی‌ترین آنها از لحاظ منابع گوناگون زیرزمینی می‌باشد. چهار شهرستان مهم و پرجمعیت آن عبارتند از: ساری، بابل، آمل و قائمشهر (که همگی در ناحیه میانه-شرقی جا دارند). مازندران به خاطر تاریخ غنی و جغرافیای سراسر متنوع آن که شامل جلگه‌ها، علفزار‌ها، بیشه‌ها و جنگل‌های هیرکانی با صدها گونه گیاهی منحصر به فرد در جهان است و آب و هواهای گوناگون از سواحل شنی با پست‌ترین نقطه، تا کوهستان‌های ناهموار و برف پوشیده البرز با داشتن یکی از هفت آتشفشان معروف دنیا، کوه دماوند، شناخته شده‌است. اقتصاد مازندران کاملاً به طبیعت پرنعمتش وابسته‌است، که از راه کشاورزی و مواد غذایی با داشتن بالاترین تولید فرآورده‌های غذایی دریایی در میان همه مناطق ایران و کشورهای همسایه از جمله خاویار که در دنیا از لحاظ کیفیت بی نظیر است، مورد بهره برداری واقع می‌شود، همچنین، صنعت توریسم، که هر ساله بیش از دوازده میلیون مسافر از مازندران دیدن می‌کنند. با کشفیات دانشمندان در غارهای هوتو و کمربند، گواهی بر زندگی انسان‌ها در ۷۵ هزار سال پیش از این بدست آمده‌است، علاوه بر این، باستان شناسی در گوهر تپه(رستمکلا)، که ثابت کرد مازندران و گلستان بیش از ۵ هزار سال پیشینه تمدن شهری دارند، مازندران را به یکی از مهترین پایگاه‌های باستان شناسی در منطقه خاورمیانه شناسانده‌است و آن در فرهنگ سازی و تمدن شهرنشینی مردم در ایران نقش مهمی را ایفا کرده‌است، مازندران جزوی از قلمرو پادشاهی ورگانا که هیچگاه جزو امپراطوری هخامنشی نشد، و پس از آن یکی از استان‌های مهم پادشاهی تبرستان (که پس از شاه عباس تبرستان ایالتی از ایران و مازندران استانی از این ایالت شد)، بوده‌است. مردم بومی آن تپوری (مازندرانی) هستند، بر اساس یک افسانه رایج در میان آنها، نسب و اصالت آنها به خانواده پیامبر نوح می‌رسد که مردم بومی اعتقاد دارند کشتی اش در البرز آرمیده‌است، این مردم به زبان مازندرانی (یک زبان کاسپیانی) صحبت کرده که از لحاظ ساختاری متشابه سنگسری و گیلکی است که در طول تاریخ دادوستدهایی باچینی وروسی وسومری داشته است.
۳-۳-۴-۲ زبان مازندرانی
زبان: اکثریت زبان مازندرانی، ولی بیشتر مردم مازندران با زبان فارسی نیز آشنایی دارند. در شرق استان ترکی گلوگاهی و گرجی و در مناطق دیگر زبان ارمنی نیز رواج دارد. گویش‌های زبان مازندرانی: ساروی، بابلی، آملی، گیلکی، شهمیرزادی، کتولی، هزارجریبی، فیروزکوهی، لفوری سواد کوهی.
۳-۳-۴-۳ وجه تسمیه مازندران
عده ای از مورخان و نویسندگان، ریشه واژه مازندران را از کلمه “ماز” به معنی “دژ” می دانند. در تاریخ آمده که مردم به فرمان “مازیار بن قارن” سردار معروف طبرستان، برای جلوگیری از نفوذ اعراب در نقاط حساس این منطقه به احداث دژ پرداختند و مازندران را به صورت (ماز + اندرآن) به معنی “دژ درآن” می شناختند. به گزارش “ابن اسفندیار” مازندران در اصل “موزاندرون” یعنی ولایت “درون کوه موز” بوده است. حجازی کناری می نویسد : بعید نیست که مازندران، محل سکونت آریایی‌های مهاجر، نام خود را از خدای خود “ایندر” گرفته باشد. در این صورت مازندران از دو جزء “ماز” و “ایندر” تشکیل می شود. “ماز” به صورتهای مز، لها، مهی، مزی به معنی بزرگ، و ایندر (Indar)، نیز نام خدای آنان بود. مجموع این دو جز “خدای بزرگ” و در تلفظ مازاندران یا مازندران “سرزمین خدایان” یا “سرزمین خدا” را افاده می کند (http://www.mchto.ir).
۳-۳-۴-۴ وضعیت اقلیمی
استان مازندران را بر اساس خصوصیات دما و بارش و توپوگرافی منطقه می توان به دو نوع آب و هوای معتدل خزری و آب و هوای کوهستانی تقسیم کرد. آب و هوای کوهستانی خود بر دو نوع معتدل کوهستانی و سرد کوهستانی می باشد.

• آب و هوای معتدل خزری

این نوع اقلیم جلگه‌های غربی و مرکزی استان تا کوهپایه‌های شمالی البرز را شامل می شود. در این نواحی به دلیل کمی فاصله کوهستان و دریا رطوبت تجمع می یابد که بعنوان پیامد آن می توان بارش‌های قابل ملاحظه و دمای معتدل را ذکر کرد. میانگین بارندگی سالیانه در نوار ساحلی استان برابر با ۹۷۷ میلیمتر است. توزیع مکانی آن از غرب به شرق با کاهش همراه است در حالیکه توزیع زمانی آن وضعیتی کمابیش منظم دارد ( حداکثر بارندگی در پائیز و حداقل آن در بهار اتفاق می افتد ) . در بررسی پارامتر درجه حرارت نیز مشاهده می شود که به دلیل رطوبت نسبی بالا و زیاد بودن تعداد روزهای پوشیده از ابر، دمای هوا معتدل و دامنه دمایی محدود می باشد که این وضعیت منجر به تابستانهای گرم و مرطوب و زمستانهای معتدل با یخبندانهای اتفاقی می گردد .

• الف) آب و هوای معتدل کوهستانی

با افزایش تدریجی ارتفاع از اراضی جلگه ای به سوی دامنه‌های شمالی ارتفاعات البرز و فاصله از دریا، تغییرات خاصی در آب و هوای استان پدیدار می گردد. در نوار ارتفاعی ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر، شرایط آب و هوایی کوهستانی حاکم است که از ویژگیهای آن می توان کاهش میزان بارندگی سالیانه وهمچنین کاهش متوسط درجه حرارت ماهانه را ذکر کرد. علاوه بر آن زمستانهای سرد همراه با یخبندانهای طولانی و تابستانهای کوتاه نیز از دیگر مشخصات این اقلیم است .

• ب) آب و هوای سرد کوهستانی :

در نوار ارتفاعی بالاتر از ۳۰۰۰ متر که شامل قلل کوهستانهای دامنه شمالی البرز می شود، دمای هوا به شدت کاهش یافته و یخبندانهای طولانی ایجاد می شود. در این مناطق ریزش‌ها غالبا به صورت برف است که در دوره طولانی سرد سال روی هم انباشته شده و تا اواسط دوره کوتاه گرم سال نیز دوام دارند. در همین مناطق و در قله کوههای دماوند، علم کوه و تخته سلیمان شرایط ایجاد یخچالهای کوهستانی و انباشت دائمی برف فراهم شده است .
توده هواهای موثر بر آب و هوای مازندران
موقعیت جغرافیایی ویژه استان مازندران بعنوان یکی از استانهای ساحلی دریای خزرسبب شده است که در طول سال از اثرات آب و هوایی همسایگانی چون سرزمین پهناور سیبری، دریای مدیترانه و دریای خزر و فلات مرکزی ایران بهره مند شود. در طول فصول مختلف سال توده‌های هوای متعددی وارد استان میشوند که عمده ترین آنها به قرار زیر میباشد :
الف) دوره سرد سال
توده هوای قطبی قاره ای (cP) که ورود آن به استان از طریق گسترش زبانه سیستم پرفشار سیبری بر روی شمال شرق کشور می باشد. این توده هوا سرد و خشک بوده و با عبور از روی دریای خزر ضمن جذب رطوبت و گرما ناپایدار گشته و سبب بارشهای قابل توجه بویژه در فصل پاییز (به دلیل اختلاف زیاد دمای آب با دمای هوا) در استان می شود. شدت این بارندگی بدلیل طولانی بودن مسیر حرکت توده هوا بر روی دریا در غرب استان بیشتر از سایر قسمتهای استان می باشد.
توده هوای قطبی دریایی تعدیل یافته (mP ) با منشا اقیانوس اطلس که بعد عبور از روی جنوب اروپای شرقی از طریق دریای سیاه به شرق دریای مدیترانه وارد و سپس از طریق ترکیه از سمت شمال غرب وارد ایران می شود.
توده هوای آرکتیکی قاره ای (cA ) با منشا اسکاندیناوی که بعد از عبور از روی اروپا و از دست دادن رطوبت مجددا از دریای سیاه کسب رطوبت کرده واز طریق ترکیه وارد نوار شمالی کشور می شود.
ب) دوره گرم سال :
توده هوای حاره ای دریایی تعدیل یافته (mT ) با منشا آزورس (جزیره آزورس در اقیانوس اطلس ) که بعد از عبور از روی دریای مدیترانه و جنوب اروپا، به شمال کشور وارد میشود و گاهی نیز از طریق شمال آفریقا و عربستان، نواحی جنوب و مرکز ایران را مورد تهاجم قرار میدهد و به شمال نیز نفوذمی کند جبهه‌های حاصل از این توده هوا هنگام رسیدن به دریای خزر از این دریا رطوبت کسب کرده و سبب بارندگی در سواحل جنوبی آن میشوند. بعلاوه در اوج روزهای گرم هنگامی که جت استریم جنب حاره به شمال دریای خزر نقل مکان می کند توده هوای حاره ای قاره ای (cT ) که در مرکز ایران تشکیل می شود و بسیار گرم و خشک می باشد شمال کشور را نیز تحت تاثیر قرار می دهد .
۳-۳-۵ اقلیم استان مازندران
بر اساس طبقه بندی‌هانسن (Hansen) این استان در مدار معتدله گرم قرار گرفته است.
به روش ضریب اعتدال (Temoenatenus Index) این استان بسیار معتدل و فوق معتدل است (منظور از ضریب اعتدال بدست آوردن دوری یا نزدیکی یک منطقه به منطقه معتدله است).
بر اساس طبقه بندی دومارتن (De Martounne) نواحی غربی مازندران بسیار مرطوب، نواحی مرکزی مازندران مرطوب و نواحی شرقی مازندران مدیترانه ای و نواحی کوهستانی مازندران نیمه مرطوب می باشد.
بر اساس طبقه بندی دکتر کریمی، نواحی غربی و مرکزی دارای اقلیمی مرطوب با تابستان گرم و زمستان کمی سرد، نواحی شرقی نیمه مرطوب با تابستان گرم و زمستان نسبتا سرد و نواحی کوهستانی مازندران دارای اقلیم مرطوب با تابستان معتدل و زمستان بسیار سرد می باشد (http://www.mchto.ir).
جدول ۳- ۵: میانگین دمای دو ایستگاه هواشناسی استان مازندران طی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ میلادی، ماخذ : داده‌های سینوپتیکی سازمان هواشناسی