۳ - تفریح :
همه انسان ها اساسا ، تفریح بعد از تلاش و زحمت را دوست دارند . در برنامه ریزی فوق برنامه ورزشی ، اگر بتوان علائق شاگردان را به خوبی پوشش داد ، شرایط مطلوب و مهیجی برای آنها فراهم می شود . در غیر این صورت زندگی تحصیلی با مطالعه و یادگیری توام با فشار و زور خواهد بود . مطالعات نشان می دهد که شاگردان دارای فعالیت جسمانی ، اضطراب و افسردگی کمتر و احساس خوبی از خود دارند . در واقع کسانی که در اوقات فراغت ، فعالیت جسمانی دارند در مقایسه با افراد غیر فعال احساس رضایت بیشتری از زندگی و احساس مثبت تری نسبت به آینده دارند . معلمان برای آمادگی شاگردان برای مواجه با آینده ، مسئولیت دارند . با وجود اینکه آموزش و پرورش نسبت به تفریح شاگردان ، تعهدی ندارد آیا با این همه فوائد مهم حاصل از اضافه کردن برنامه های تفریحی به زندگی تحصیلی ، امکان نادیده گرفتن آن وجود دارد ؟ اجرای مناسب یک فوق برنامه ورزشی مناسب ، الزام تشویق به تفریح در حد فعالیت جسمانی دارد و این به نوبه خود پیشرفت گسترده ای در زندگی شرکت کنندگان به وجود می آورد ( بیل ،۲۰۰۲ ) .

- سلامت^[۳۸] :
فوائد حاصل از فعالیت جسمانی و آمادگی جسمانی به خوبی شناخته شده اند . بر طبق گزارش مرکز “جراحی عمومی آمریکا”^[۳۹] فوائد بهداشتی ارزشمندی با میزان متوسطی از فعالیت جسمانی ،حاصل می شود که هر چه منظم تر و در روزهای بیشتری از هفته باشد نتایج بیشتری هم در پی دارد . برخی از فوائد خاص بهداشت یا سلامت حاصل از فعالیت جسمانی عبارتند از :
الف : ورزش و تمرین اثر مثبتی بر ۲ نوع دیابت دارد .
ب : فعالیت جسمانی ، دانیسیته ، مواد معدنی استخوان را افزایش می دهد .
ج : در سلامتی کودکان چاق ، مفیدند .
د : احتمال کمتر ابتلا به دخانیات برای آنهایی که فعالیت جسمانی دارند .
ک : تمرینات بدنی باعث افزایش طول عمر و کاهش بیماری ها می شود .
برخی از فوائد سلامت را می توان از ابعاد زیست محیطی اندازه گیری کرد . هزینه های سلامت شهروندان ۱۵ سال به بالا در آمریکا در آنهایی که تمرینات بدنی ندارند ۲۵ درصد بالاتر از آنهایی است که فعالیت جسمانی دارند . در سال ۲۰۰۰ ، هزینه قابل صرفه جوئی این اختلاف ، برابر با ۷۲ میلیون دلار بود . آنهایی که به دنبال تطبیق با الگوهای شیوه زندگی سالم هستند ، تمایل زیادی به بهره مندی از این الگوها خواهند داشت . لذا برنامه فوق برنامه ورزشی ، نقش معناداری را برای سلامت جسمانی شرکت کنندگانش در حال و آینده خواهد داشت ( بیل ،۲۰۰۲ ) .
۵ - جامعه پذیری^[۴۰] :
روابط اجتماعی قوی ، مثبت ونزدیک با دیگران ، برای هر انسانی بدون توجه به سن یا شغل مهم است . مطالعات نشان می دهد ، آنهایی که فعالیت جسمانی ندارند ، سه برابر مشکلات بیشتری در برقراری روابط دوستانه با دیگران دارند . کسانی که فعالیت جسمانی دارند ، با احساس آزادگی بیشتر و بدون مانع با دیگران حرف می زنند و ارتباط برقرار می کنند . این آزادگی ، حاصل از اعتماد و عزت نفس بالاتر است . فوق برنامه های ورزشی ، فرصت های زیادی را برای ملاقات با دیگران و بهبود روابط دوستانه و مثبت ، فراهم می کند . این فرصت ها ، شاگردان را یاری می دهد تا یاد بگیرند که چگونه با دیگر افراد ، از جمله همسالان به شکل های مختلفی ارتباط برقرار کنند ( بیل ، ۲۰۰۲ ) .
مشارکت جوانان بخصوص پسران در ورزش اغلب توسط والدین ، مسئولین مدارس و رهبران اجتماع تشویق می شود زیرا به ورزش به عنوان زمینه موثری برای یادگیری ارزش ها و باورهای مورد قبول و برای کسب ویژگی های منش مطلوب ، نگریسته می شود . بخاطر وجود این باور که ورزش ارزش های مناسبی نظیر خودانضباطی ، رفتار جوانمردانه و قدردانی از کار سخت ، رقابت و نیل به هدف را آموزش می دهد همواره حمایت اجتماعی بسیار قوی برای مشارکت ورزشی وجود دارد . اکثریت ادعاها درباره ارزش مشارکت ورزشی بر نقش ورزش به عنوان یکی از کارگزاران جامعه پذیری تاکید دارند ( شارع پور،۱۳۸۱).
۶ - توفیق گرائی^[۴۱] :
مشخصا” افرادی که فعالیت جسمانی دارند ، توفیق گرائی بیشتری در درس دارند . مطالعات نشان می دهد که بچه های بین ۴ تا ۹ ساله ای که فعالیت جسمانی داشتند ، مشکلات کمتری در خواندن ، ریاضیات و بهبود بهتر در عادات مطالعه ، نسبت به کسانی که به ندرت در این فعالیت ها شرکت می کردند ، داشتند . فوائد فعالیت جسمانی فراتر از مدرسه است ، چرا که در بزرگسالی باعث عملکرد بهتر و موفقیت بیشتر در کارها و توانمندی برای غلبه بر فشارهای روانی می شود . با پیشرفت مهارت به عنوان بخشی اساسی از فوق برنامه های ورزشی ، توفیق گرائی افزایش می یابد . مطالعات نشان می دهد که پیشرفت مهارت با شکل گیری خودپنداره ، عزت نفس و خودرقابتی اثر مهم خود را بر جای می گذارد . تحقیقات دیگری نیز نشان می دهد که کسانی که در تلاش برای انطباق مهارت ها با چالش های موجودند به احتمال بیشتری به خودشکوفائی می رسند (بیل ،۲۰۰۲) .
۲-۳ ) اثربخشی^[۴۲] :
یکی از مباحث بحث انگیز سازمان ها ، اثربخشی سازمان می باشد . اثربخشی سازمانی ، بیش از هشتاد سال است که مورد توجه دانشمندان علم مدیریت می باشد . فعالیت های ورزشی فوق برنامه در راستای ماموریت دانشگاه ها عمل می نماید . بهبود کیفیت زندگی دانشجویان و آماده کردن آنان برای زندگی بهتر از ماموریت های فعالیت های ورزشی فوق برنامه می باشد . فعالیت های ورزشی فوق برنامه بالقوه دارای این شرایط است که مهارت های ورزشی به دانشجویان آموزش بدهند و علایق آنان را به ورزش بیشتر نمایند و لذا بعد از فارغ التحصیل شدن ، دانشجویان بتوانند از مهارت های کسب شده مجددا” در اوقات فراغت خود لذت ببرند . ( کاظمی ، ۱۳۷۵) . بررسی مطالعه کیفیت و اثربخشی سازمان های آموزشی حتی در کشورهای غربی و پیشرفته علمی کمتر مورد توجه بوده است ، این کمبود در محدوده فعالیت های ورزشی فوق برنامه بسیار محسوس تر می باشد ( ماتئوس . دی.اُ ، ۱۹۸۷ )^[۴۳] .
در ادبیات مدیریت ، اثربخشی را انجام کارهای درست و کارایی را انجام درست کارها تعریف کرده اند . مفهوم اثربخشی در درون مفهوم کارایی جا دارد . کارآیی جنبه کمی و اثربخشی جنبه کیفی دارد . منظور از اثربخشی در واقع بررسی میزان موثر بودن اقدامات انجام شده برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده است. به عبارتی ساده تر در یک مطالعه اثربخشی ، میزان تحقق اهداف اندازه گیری می شود . اما به نظر می رسد برای تعریف مفهوم اثربخشی می‌بایست گامی فراتر نهاد ، به این معنا که اثربخشی هنگامی در یک دوره آموزش حاصل خواهد شد که : اول نیازهای آموزشی به روشنی تشخیص داده شود . دوم ، برنامه مناسبی برای برطرف ساختن نیازها طراحی شود . سوم ، برنامه طراحی شده به درستی اجرا گردد و چهارم ، ارزیابی مناسبی از فرایند آموزش و درنهایت دستیابی به اهداف انجام شود ( اسلامیه ، ۱۳۸۶ ) .
۲ –۳-۱ ) تعاریفی‌‌ از اثربخشی:‌
اثربخشی‌ سازمان‌ عبارت‌ است‌ از درجه‌ یا میزانی‌ که‌ سازمان‌ به‌ هدف های‌ مورد نظر خود نائل‌ می‌آید . اثربخشی‌ یک‌ مفهوم‌ کلی‌ دارد ، به ‌بیان‌ ساده‌تر اثربخشی‌ را می‌توان‌ « انجام‌ کارهای‌ درست » نامید .
اثر بخشی عبارتست از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده .
به بیان دیگر اثربخشی نشان می دهد که تا چه میزان از تلاش انجام شده نتایج مورد نظر حاصل شده است . در حالی که نحوه استفاده و بهره برداری از منابع برای نیل به نتایج ، مربوط به کارآیی می شود .
پیتر دراکر^[۴۴] معتقد است اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای درست . از نگاه دراکر اثربخشی کلید موفقیت سازمان محسوب می شود ( اسلامیه ، ۱۳۸۶ ) .
کمرون (۱۹۹۴ ) اثربخشی سازمانی را فرایند ارزشیابی عملکرد سازمان در ارتباط با استانداردهای سازمان و یا اهداف سازمانی تعریف می نماید .
امروزه مفاهیمی چون اثربخشی سازمان ، مدیریت کیفیت جامع^[۴۵] (TQM ) و دایره های کنترل کیفیت^[۴۶] در بسیاری از سازمان ها بحثی رایج و ضروری هستند . دمینگ^[۴۷] ، ژوران^[۴۸] و کراسبی^[۴۹] نظریات اساسی در مدیریت کیفیت جامع ، یعنی جستجو برای پیشرفت مستمر و رضایت بالای مشتری ارائه داده اند . مطالعات کَمرون و ماسون^[۵۰] نیز ارتباط زیادی با مدیریت خدمات ورزشی به ویژه در بخش برنامه های تفریحی و فوق برنامه ورزشی در موسسات آموزش عالی دارد ( کمرون ، ۱۹۹۷ ) .
در مورد دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در بخش دولتی مولر^[۵۱] ( ۱۹۸۶ ) پیشنهاد می کند که اعتبار و پایایی ارزیابی اثربخشی برنامه می تواند از طریق شاخص رضایتمندی جمعیت هدف^[۵۲] ( tpsi ) به دست آید ، در واقع این شاخص می تواند به عنوان راهی جهت برآورد کردن اهداف پیشرو به سمت کیفیت متعالی سازمان و اثربخشی برنامه های اداره فوق برنامه باشد ( بیل ، ۲۰۰۲ ) .
فعالیت های ورزشی فوق برنامه بالقوه دارای این شرایط است که مهارت های ورزشی را به دانشجویان آموزش دهند و علایق آنان را به ورزش بیشتر نمایند ، و لذا بعد از فارغ التحصیل شدن بتوانند از مهارت های کسب شده مجددا” در اوقات فراغت خود لذت ببرند . بررسی و مطالعه کیفیت و اثربخشی سازمان های آموزشی حتی در کشورهای غربی و پیشرفته علمی کمتر مورد توجه بوده است ، این کمبود در محدوده فعالیت های ورزشی فوق برنامه بسیار محسوس تر می باشد ، و تحت بررسی کافی قرار نگرفته اند . شاید علت این باشد که اندازه گیری اثربخشی فعالیت های ورزشی اوقات فراغت را نمی توان با اعتبار و روایی بالا مورد سنجش قرار داد( استرس ، ۱۹۷۵ ) .
۲-۳-۲ ) تعریف اثربخشی از دیدگاه صاحب نظران و محققین
اِتزیونی^[۵۳] ( ۱۹۶۴ ) معتقد است اثربخشی واقعی یک سازمان خاص به وسیله درجه و میزانی که سازمان به اهدافش دست می یابد ، تعیین می شود (حمیدی ، ۱۳۸۲ ).
اوچمن و سی شور^[۵۴] ( ۱۹۶۷ ) اثربخشی سازمانی را به عنوان ” توانایی بهره برداری از محیط برای کسب منابع نادر و ارزشمند جهت تداوم کارکرد ” تعریف می نمایند (هاگِرتی ،تی ، اِر^[۵۵] ، ۱۹۹۱ ).
اَندرسون^[۵۶] (۱۹۹۴) اثربخشی را به عنوان درجه و میزان دسترسی به اهداف تعریف نمود .
استیرز^[۵۷] معتقد است “منطقی تر است که اثربخشی را بر حسب کسب اهداف تعریف کنیم” ( چلادورای ، ۱۹۹۱ ) .
پیتر دراکر معتقد است “اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای درست . از نگاه دراکر اثربخشی کلید موفقیت سازمان محسوب می شود” ( محمدی ، ۱۳۸۲ ) .
۲-۳-۳ ) روش های اثربخشی
چهار روش برای اندازه گیری اثربخشی سازمانی توسط صاحب نظران مدیریت ارائه شده است . اثربخشی مبتنی بر تامین اهداف ، اثربخشی مبتنی بر تامین منابع سیستم ، اثربخشی مبتنی بر فرایند درونی سازمان ، اثربخشی مبتنی بر تامین رضایت گروه های ذینفع . این چهار روش برای اثربخشی از ۸۳ سال قبل مورد استفاده قرار گرفته است ( ویس^[۵۸] ، ۱۹۹۷؛ ماتئوس .دی . او ، ۱۹۸۷ ) .
۱ – اثربخشی مبتنی بر تامین اهداف ، به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد . البته وظیفه رهبر است که اهدافی را برای سازمان تعریف نماید . لذا عملیات در ارتباط با اهداف مورد ارزشیابی قرار می گیرد . هر چقدر عملیات ، سازمان را به اهداف بیشتر نزدیک نماید اثربخشی سازمان بیشتر می شود . مثلا ۱۵ درصد افزایش در شرکت کنندگان برنامه ، ۵ درصد افزایش در برنامه ، ۱۰ درصد کاهش بازی های عقب افتاده ( ویس ، ۱۹۹۷ ؛ ماتئوس .دی . او ، ۱۹۸۷ ) .
۲ – اثربخشی مبتنی بر کسب منابع کمیاب ، روش دیگری در اندازه گیری اثربخشی سازمان می باشد . در این روش توانایی سازمان در کسب منابع کمیاب و ارزشمند مورد بررسی قرار می گیرد . سازمانی که بتواند از منابع کمیاب سهم بیشتری داشته باشد اثربخش تر می باشد . کسب منابع مالی برای فعالیت های ورزشی فوق برنامه می تواند به عنوان منابع کمیاب تلقی شود . در صورتی که مسئولین فعالیت های ورزشی فوق برنامه بتوانند منابع بیشتری جذب نمایند اثربخش تر عمل نموده اند ( ویس ، ۱۹۹۷ ؛ ماتئوس.دی.او ، ۱۹۸۷ ) .
۳ – اثربخشی مبتنی بر فرایند درونی سازمان ، روش دیگری است برای اندازه گیری اثربخشی سازمان . در این روش فعالیت های درون سازمان منجر به موفقیت سازمان می شوند . بنابراین اثربخشی با توجه به انجام کارهای درون سازمان به طور کارا و موثر توسط افراد سازمان ، نشان دهنده درجه اثربخشی سازمانی می باشد . هر یک از سه روش فوق برای اندازه گیری اثربخشی با محدودیت هایی روبرو می باشد ( ویس ، ۱۹۹۷ ؛ ماتئوس .دی . او ، ۱۹۸۷ ) .
۴ – اثربخشی مبتنی بر تامین رضایت گروه های ذینفع ، روش دیگری برای اندازه گیری اثربخشی می باشد . مدیر برنامه های ورزشی اوقات فراغت می بایست گروه های ذینفع خود را مشخص نماید . رضایت گروه های ذینفع از فعالیت های ورزشی اوقات فراغت می تواند به عنوان اثربخشی برنامه محسوب شود . کامرون معتقد است که اثربخشی مبتنی بر گروه های ذینفع مناسب و با اعتبارتر می باشد ( ویس ، ۱۹۹۷ ؛ ماتئوس .دی . او ، ۱۹۸۷ )
۲-۳-۴ ) تولید ابزاری برای اندازه گیری اثربخشی برنامه های فوق برنامه
اثربخشی سازمان مبحث عمومی را در مدیریت ، سمینارها و پژوهش های تحقیقی دنبال می کند . در اینجا بازنگری کلی ای در مستندات و ادبیات اثربخشی سازمان با کاربرد خاص در بخش برنامه های تفریحی و فوق برنامه ورزشی در موسسات عالی به عمل می آید . شاخص رضایتمندی جمعیت هدف ( TPSI ) به عنوان ابزاری برای اندازه گیری اثربخشی سازمان معرفی می شود . مولف در این مقاله به اختصار مراحل پیشرفت را شرح می دهد و ابزار اندازه گیری را به همراه یک پروتکل پیشنهادی برای مدیران ارزیاب آزمایش می کند . ابزار شاخص رضایتمندی جمعیت هدف در معرض تعدادی از تشخیص های سایکومتریک قرار گرفته و به عنوان یک ابزار اندازه گیری معتبر و پایا معرفی گردید ( شارع پور ، ۱۳۸۱ ؛ اندرسون ، ۱۹۹۴ ) .
اثربخشی سازمان با برخی از حیاتی ترین عوامل تحلیل سازمانی همراه می شود که بیش از ۷۵ سال مورد مطالعه قرار گرفته اند . هم زمان مفاهیم مدیریتی ای چون برنامه ریزی استراتژک یا مدیریت کیفیت جامع غالبا” بیشترین حد اثربخشی را به عنوان نتیجه مطلوب در اختیار دارند . این موضوع همچنین توجه قابل ملاحظه ای را در محافل تحقیقات مدیریت به خود جلب کرده ، اما در بخش مدیریت ورزشی بیشتر توجهات روی ورزش ملی معطوف بوده است (شل ای دیو رای ، پی، ۱۹۹۱) .
برنامه های ورزشی تفریحی فوق برنامه ( اغلب برنامه های فوق برنامه نامیده می شوند ) در سطح دانشگاهی تحول عظیمی را از اولین رویداد فوق برنامه که در دانشگاه پرینستون در سال ۱۸۵۷ اجرا شد ، ایجاد کرده است . همزمان برنامه های متنوعی در فعالیت ها و خدمات ارائه گردید ، شامل مسابقات فوق برنامه زنان و مردان به طور سنتی ، مسابقات تفریحی فوق برنامه ، رویدادهای خاص ، تورنمنت باشگاه های ورزشی ، کلاس های آموزشی ( گلف ، تنیس و موج سواری ) و برنامه های متفرقه ( جلسه تغذیه ، ارزیابی آمادگی بدنی و مشاوره بدنی ، یوگا ) . امروزه نیز در اکثر ادارات دانشگاهی آمریکای شمالی فعالیت های تفریحی برون شهری ، فرصت های تفریحی آزاد برای فعالیت های خود مختار ، برنامه های رقص و ایروبیک و بسیاری از فعالیت های جدید مشاهده شده اند (هاگِرتی ،تی ، اِر، ۱۹۹۱) .
۲ –۴ ) جلب رضایت مشتری عامل بقای سازمان های امروزی
هر مشتری پس از دریافت خدمت یا خرید و استفاده از یک کالا ممکن است به طور آلی راضی یا ناراضی باشد ، رضایت احساس مثبتی است که در فرد پس از استفاده از کالا یا دریافت خدمت ایجاد می شود . اگر کالا و خدمت دریافت شده از جانب مشتری هم سطح انتظارات ارزیابی شود ، در او احساس رضایت ایجاد می شود . در مقابل ، سطح پایین تر خدمت و کالا نسبت به انتظارات منجر به نارضایتی مشتری می شود . درجه رضایت و نارضایتی همواره به میزان فاصله سطح انتظارات و عملکرد عرضه کننده در قالب کیفیت کالا و خدمات مربوط می شود . حمایت و پشتیبانی ، تلاش در جهت رفع مشکلات احتمالی و خدمات پس از فروش مناسب در جلب اعتماد مشتریان و وفاداری آنها نقش مهمی را ایفا می کند . ارائه اطلاعات کامل در رابطه با کالاها مانند : نام کالا ، طرز استفاده از آن ، قیمت کالا ، هزینه ارسال کالا و یا زمان تحویل کالا به خریداران کمک خواهد کرد تا با اطمینان و اعتماد بیشتری برای خرید تصمیم بگیرند ( کرمی ، ۱۳۸۷ ).
ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که در اغلب موارد تاثیر پیام هایی که از جانب مشتریان رضایتمند به افراد دیگر انتقال داده می شود ، بسیار بیشتر از تبلیغات پرهزینه رسمی شرکت است . مشتریان ناراضی در انتقال احساس خود به دیگران فعال تر عمل می کنند . نرخ انتقال پیام مشتریان ناراضی به دیگران تقریبا” دو برابر است و به همین دلیل است که نارضایتی مشتریان بیش از رضایت آنان ، بر تغییر درآمد اثر می گذارد . در فرایند جلب رضایت مشتری مهم ترین گام شناسایی انتظارات مشتری است . شناسایی انتظارات مشتری جز با مراجعه به وی و دریافت دیدگاه های او میسر نیست . به این منظورو برای شناسایی انتظارات مشتری ، امروزه عرضه کنندگان ضمن بهره گیری از تکنیک های آماری به نظرسنجی از مشتریان با بهره گرفتن از روش های مختلف تلفنی ، حضوری و یا الکترونیکی می کنند ( فتحیان و منزوی ، ۱۳۸۱ ) .
با بهره گرفتن از نظرات و نگرش های مشتریان در رابطه با کیفیت کالا یا خدمات ، فروشگاه می تواند وضعیت موجود را شناسایی کرده و برای رسیدن به وضعیت مطلوب استراتژی مناسب را به کار گیرد ( رضوی ، ۱۳۸۳ ) .
۲ –۵ ) پانزده عامل موثر در رضایت مشتری
در جدول ۲ – ۱ پانزده (۱۵ ) عامل مهم و موثر در مبحث مشتری مداری که حروف اولشان با S , P , C آغاز می شوند ، دیده می شود . ( محمدی ، ۱۳۸۲ )