در روش تدریس معلمان بایستی با توجه به محتوای کتب و سایر موارد روش تدریس مناسب را اتخاذ کنند.
نقش آموزش دهنده یا هر معادل خارجی دیگر را به عنوان تسهیل کننده یادگیری در نظر بگیرید و یادگیری بایستی بر این فرض مبتنی باشد که هر کس براساس تجارب و اطلاعات خود می تواند در یادگیری موثر، نقش بازی کند. هدف آموزش علوم این است که دانش آموز رفتار علمی پیدا کند و در برخورد با محیط بتواند احتیاجاتش را رفع نماید کتابهای علوم تجربی دوره راهنمایی تحصیلی بایستی این هدف را برآورده سازند .
روش تدریس در برنامه قصدشده
فعالیتهای آموزشی معلمان که به منظور کمک به یادگیری دانشآموزان انجام میگیرد روش های آموزش^[۲۰] نام دارند. معلمان از طریق اجرای روش های آموزشی محیط های مناسب یادگیری را فراهم میآورند و کوشش های لازم را برای کمک به یادگیری دانشآموزان و هدایت فعالیتهای آنان انجام میدهند. روش های آموزش مورد استفاده معلمان بسیار متنوعاند. به طور کلی روش های آموزشی را میتوان به دو دسته معلم – محور^[۲۱]و آموزش یادگیرنده- محور تقسیم کرد. منظور از آموزش معلم- محور آموزشی است که در آن فعالیتهای آموزشی عمدتا به وسیله معلم هدایت میشوداگن^[۲۲]و کاوچاک^[۲۳] (۲۰۰۱) گفتهاند.

آموزش معلم -محور آموزشی است که در آن نقش معلم ارائه دانش و هدایت فرایند یادگیری دانشآموزان یا دانشجویان به صورتی آشکار است. شناخته شدهترین روش آموزشی در سراسر جهان روش سخنرانی^[۲۴] است یک پنجم تا یک ششم وقت کلاسهای درس صرف سخنرانی میشود(ولفلک^[۲۵] به نقل از سیف،۱۹۹۵).
روش آموزش به کمک سخنرانی^[۲۶] به آن دسته از فعالیتهای کلاسی معلم گفته میشود که برای گروه انجام می گیرد و عمدتا جنبه کلامی دارد. در این روش دانشآموز فعالیت کمتری دارند. منظور از آموزش یادگیرنده - محور^[۲۷] آموزشی است که در آن یادگیرندگان، به کمک معلم، مسئولیت درک و فهم مطالب را خود به خود به عهده می گیرند( اگن و کاوچاک، به نقل از سیف،۲۰۰۱، ص ۵۵۵).
انواع روش های یادگیرنده- محور :
۱-آموزش به کمک بحث گروهی^[۲۸] که عبارتند از موقعیتی که در آن یادگیرندگان با همدیگر، یا یادگیرندگان با معلم، به گفتگو می پردازند تا اطلاعات، اندیشه ها و عقاید را با هم مبادله کنند یا به کمک هم به حل مسائل بپردازند (کروکشانک و همکاران به نقل از سیف،۲۰۰۶، ص ۱۹۳).
۲-آموزش برای یادگیری اکتشافی^[۲۹] که عبارتند از روشی که در آن یادگیرندگان به تنهایی فعالیت میکنند تا اصول اساسی را کشف نمایند (ولفلک، به نقل از سیف، ۲۰۰۴، ص ۲۸۰).
۳-آموزش به کمک یادگیری مشارکتی^[۳۰] که عبارتند از روشی که در آن یادگیرندگان در گروه های کوچک با هم کار میکنند و برای دستاوردهای جمعی شان مورد تقویت قرار میگیرند.
ارزشیابی از دیدگاه برنامه قصدشده
یکی از مهمترین فعالیتها در جریان بهبود و پیشرفت برنامهدرسی، ارزشیابی برنامههایدرسی است این فعالیت، موجب ایجاد مدار بازخورد در برنامهریزیدرسی شده و در نهایت، اصلاح و بهبود برنامههای درسی را به ارمغان خواهد آورد. هدف تعلیم و تربیت ایجاد تغییرات مطلوب در فراگیران است. بنابراین هر برنامهدرسی، باید در فراگیران تغییر یا تغییراتی به وجود آورد. به عبارت دیگر، در پایان یک واحد درسی (دوره آموزشی یا سال تحصیلی) باید دانستنیها، افکار، عادتها، گرایشها و نگرشهای شاگردان درباره موضوع درسی، نسبت به پیش از آموزش تفاوت پیدا کند و شاگردانی که این دوره را گذراندهاند با کسانی که این دوره را نگذارانده اند، تفاوتی جدا از تفاوتهای ظاهری و سنی داشته باشند. فعالیت ارزشیابی در حقیقت به مربی و برنامه ریز درسی کمک می کند تا این تفاوت ها و تغییرات ناشی از آموزش را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و در افزایش تغییرات مطلوب تلاش کند(یارمحمدیان،۱۳۸۶، ص ۱۳۱).
ارزشیابی از پیشرفت شاگردان همیشه بخشی از نقش معلمان بوده است، اما مقدمه برنامه درسی ملی و آزمونهای استاندارد دوره هفت ساله (SATs)،بسیاری از معلمان را راهنمایی نموده است تا ارزشیابی کودکان ورود به دورۀ پیش دبستانی را مورد چالش قرار دهند. اگر معلمان مسئولیت پیشرفت دانشآموزان خود را درهفت سال اول بپذیرند،یا بتوانند برخی از اشکال ارزشیابی خط پایه را که میتواند برای اندازه گیری آنچه که یک کودک در زمان ورود به مدرسه یاد گرفته است را تسهیل کنند. عامل ارزش افزوده عنصر مهمی در تفکر آموزش رایج است. در نتیجه، ارزشیابی غیر رسمی از کودکان پیش از ورود به نظام آموزش اجباری، رایج ومعمول شده است(یارمحمدیان،۱۳۸۸).
به دلایل زیر ارزشیابی برای کودک، مدرسه و خدمات اجتماعی مفید است:
١- دلیل تشخیصی:یعنی وضع موجود کودک به عنوان یک فراگیر چیست،نقطه ضعف و قوت آن چیست، چگونه او با هر نوع وظیفه معینی روبرو میشود.
٢- فرصتهای یادگیری را با رشد کودکان متناسب کنیم.
٣- در همه ابعاد برنامهدرسی، توازن را حفظ کنیم.
۴- آنچه که کودکان از فعالیتها ویک دوره آموزشی خاص بدست میآورند کشف کنیم.
۵- مربیان سالهای ابتدایی ممکن است نیاز به ارزشیابی یا پیشرفت کودک یا تاثیر یک کلاس برای پاسخگویی به مدیر، والدین، مجریان مدرسه، مراجع آموزشی یا کمیتههای اجرایی داشته باشند.
۶- برای اینکه اطلاعات را به معلمین دیگر،در درون مدرسه یا بین مدارس منتقل کنیم، مربیان نیاز دارند تا گزارش دقیقی از پیشرفت کودکان به منظور اینکه اطلاعات مناسبی را به همراه کودک وقتی که وارد مدرسه میگردد در اختیار داشته باشند ثبت کنند.
٧-برای کمک به رشد کارکنان، دستورالعمل ارزشیابی پیش دبستانی توصیه نموده است که از ثبت سوابق فردی،به عنوان ابزار خود ارزشیابی که توسط کارکنان مهد کودک برای ارزشیابی اثر خلاقیت در مواد و روش های یادگیری انجام شود استفاده نمایند(یارمحمدیان،۱۳۸۸).
کارکردهای عمده ارزشیابی
کارکردهای عمده و مهم ارزشیابی آموزشی از نظر آیزنر^[۳۱] (۱۹۷۹) به شرح زیر میباشد. تشخیص به عنوان یک کارکرد ارزشیابی اغلب در زمینه یادگیریهای دانشآموزان مورد استفاده قرار میگیرد. تشخیص میتواند تلاش معلم برای تعیین عوامل و زمینه های مشکلات دانشآموزان، به ویژه مشکلات یادگیری آنان را ثمر بخش سازد. در این رابطه بسیاری از تست ها و آزمونهای استاندارد و غیر استاندارد و ارزشیابی حتی تستهای معلم ساخته و مشاهدات اول سال تحصیلی به عنوان ابزاری برای ارزشیابی تشخیصی به کار میروند. وقتی یک معلم شیوه تدریس خود را متناسب با درک و فهم ویژگیهای دانشآموزان انتخاب می کند، یک نوع ارزشیابی تشخیصی انجام داده است. بنابراین تشخیص در ارزشیابی میتواند به شکلی پویا در جریان تدریس حاصل شود(یارمحمدیان،۱۳۷۷).
دومین کارکرد مهم ارزشیابی، تجدید نظر و بازنگری در برنامهدرسی می باشد. اگر برنامههای درسی را به عنوان یک سری موضوعها و مطالب تلقی کنیم که معلم و شاگرد به منظور رسیدن به نتایج آموزشی استفاده میکنند، لزوم اصلاح و بهبود چنین موضوعها و مطالبی، از زمان طراحی برنامهها تا زمان اجرا، به طور مستمر و دائم روشن خواهد شد. در شرایط مطلوب، برنامههای درسی که از زمان طراحی تا بعد از اجرای آزمایشی و قبل از اجرای اصلی مورد ارزشیابی تکوینی قرار گیرند، اعتبار بیشتری خواهد داشت و خطاها و اشتباهات بزرگ در آنها وجود نخواهد داشت. سومین کارکرد ارزشیابی، مقایسه برنامهها، روش های تدریس و سایر جنبه های آموزشی از جمله سازماندهی میباشد. ارزشیابی تطبیقی یا مقایسهای، ابزاری برای جایگزین سازی برنامهها، روشها یا انواع جدید و آزمایش شده آموزش هستند. چهارمین کارکرد ارزشیابی، پیش بینی یا تشخیص نیازهای آموزشی میباشد. مفهوم نیازسنجی به فعالیتی گفته میشود که از طریق شیوه های گوناگون گرد آوری داده ها (اطلاعات کمی) نیازهای مربوط به گروهی از فراگیران، کارکنان آموزشی و افراد جامعه را اندازه گیری می کند. پنجمین کارکرد ازرشیابی تعیین میزان تحقق هدفهاست این کارکرد بطور سنتی بیشترین فایده را برای تئوری برنامهدرسی دارد. در این حالت، ارزشیابی به مثابه ابزاری جهت مشخص ساختن میزان تحقق هدفهای آموزشی تلقی میشود. برنامههای درسی باید هدف دار، روشن، قابل قبول و متناسب بوده تا امکان تحقق داشته باشند. تحقق چنین اهدافی با این ویژگیها، نسبت به اهداف مبهم و متعارض امکان اندازه گیری بیشتری دارد. در این شیوه بیشتر تاکید بر عنصر هدفها میشود و مدلهای هدفمدار ارزشیابی آموزشی مانند تایلر نیز بر این کارکرد بیش از کارکردهای دیگر تاکید می کنند (یارمحمدیان،۱۳۸۶).
انواع ارزشیابی
به طور کلی سه نوع ارزشیابی وجود دارد: ارزشیابی تشخیصی، تکوینی و تراکمی که به شرح هر کدام پرداخته میشود.
در ارزشیابی تشخیصی به هنگام تدوین هدفهای هر درس، معلم یا برنامهریز درسی باید شاگردان را بشناسد و میزان معلومات آنها را تشخیص دهد. همچنین باید بداند برای شروع درس یا آموزش جدید، فراگیران باید چه معلوماتی را از پیش داشته باشند تا بتواند مطالب و مفاهیم آموزشی را فرا گیرند هدف ارزشیابی تشخیصی تعیین، توصیف و طبقهبندی برخی از جوانب رفتار فراگیران و قضاوت در باره آنها میباشد همچنین تعیین میزان آمادگی فراگیر یا رفتار ورودی و معلومات او پیش از تدریس و تشخیص نقطه شروع تدریس و کشف دلایل اساسی و نارسایی ها در یادگیری فراگیران از هدفهای ارزشیابی تشخیصی میباشد. همچنین تعیین معلومات و رفتار ورودی و کشف دلایل اصلی مشکلات شاگردان در یادگیری از مقاصد و کاربردهای ارزشیابی تشخیصی میباشد. مراحل ارزشیابی تشخیصی عبارت است از: تشخیص فراگیران که اشکال دارند؛ تشخیص مشکلات و نقاط ضعف آنها؛ کشف علل اشتباه فراگیران؛ عدم توانایی در مهارتهای پایه؛ عدم آگاهی از روش های درست مطالعه؛ ضعف در توانایی های ذهنی، عوامل فیزیکی و جسمانی فراگیران؛
عوامل آموزشی :
۱- ضعف معلم در تدریس و استفاد از روش های تدریس متناسب؛
عدم مدیریت صحیح کلاس؛
- عدم تناسب محتوا و کتاب درس با رشد فراگیران؛
۴- حجم مطالب و زمان مورد نظر برای تدریس مطالب؛
۵- نوع امتحانات و روش های یادگیری.
منظور اصلی از اجرای ارزشیابی تکوینی تشخیص میزان مهارت فراگیر در قسمتهای خاصی از درس و تعیین قسمتهایی که شاگرد در آنها مهارت کافی نیافته است میباشد. به عبارت دیگر، منظور از این نیست که به فراگیران فقط نمره بدهیم و به آن قانع باشیم، بلکه با بهره گرفتن از نتایج امتحان میخواهیم هم به یادگیری شاگرد کمک کنیم و هم فرایند آموزشی را به جهاتی سوق دهیم که وی به مهارتهای لازم برسد. برای مثال ، در آزمون ریاضی کلاس اول راهنمایی منظور از اجرای ارزشیابی تکوینی این است که اشکال فراگیر را در مورد تبدیل کلمههای صورت به مسئله اعداد مشخص کنیم. آیا شاگرد در تبدیل کلمه به اعداد مشکلی دارد؟
آیا قسمتی از مساله را حل کرده ولی در محاسبه آن دچار اشتباه شده است؟ آیا در انجام دادن عمل تقسیم اشکال دارد؟ و … بالاخره چطور میتوان این اشکال ها را برطرف کرد؟ در اینجا منظور از ارزشیابی نارساییهای احتمالی را معلوم دارند، تا بتوانند فرایند یادگیری را جهت رفع آن هدایت کنند. بطور اجمالی هدف از ارزشیابی تکوینی،تعیین میزان تحقق یافتن هدفهای جزئی رفتار ورودی در هر مرحله از کلاس درس و تعیین اشتباهات و اشکالهای آموزشی فراگیر میباشد. کاربرد ارزشیابی تکوینی ضمن فرایند آموزش و فراگیری است و ابزار سنجش یا آزمون آن پرسشهایی برای سنجش هدفها و مفاهیم ویژه هر درس میباشد(یارمحمدیان،۱۳۷۴).
ارزشیابی تراکمی به نام های دیگری چون ارزشیابی نهایی، اجمالی یا تجمعی نیز خوانده شده است.
منظور اصلی از اجرای ارزشیابی تراکمی آن است که ببینیم آیا در پایان یک درس نتایج مورد انتظار و هدف های نهایی آن درس حاصل شده اند یا نه برای مثال ارزشیابی تراکمی، در درس ریاضیات کلاس اول راهنمایی، به این منظور انجام میگیرد که معین شود آیا دانشآموزان میتوانند کلمههای صورت مسئله را به اعداد برگردانند، محاسبات را درست انجام دهند و راهحل درست را ارائه کند یا نه؟(یارمحمدیان،۱۳۸۶).
به طور اجمالی هدف ارزشیابی تراکمی تعیین میزان تحقق یافتن هدفهای نهایی آموزش میباشد و کاربرد آن در پایان برنامه یا سال تحصیلی میباشد. و ابزار سنجش یا آزمون آن پرسشهای کلی مربوط به هدف های نهایی یا آزمون های جامع شامل پرسش هایی برای ارزشیابی کلی هدفهای جزئی میباشد.
موضوعهای اساسی ارزشیابی برنامه
۱- ارزشیابی بازده و عملکرد دانش آموزان
نتیجه و پیامد هر برنامهدرسی باید تغییر رفتار یا عملکرد دانشآموزان باشد. این رفتار یا عملکرد جدید که اغلب به عنوان بازده آموزشی نامیده می شود تابعی از برنامهدرسی طراحی شده و اجرای آموزش است. آزمونها و امتحاناتی که اغلب در پایان هر برنامه آموزشی اجرا میشود به منظور ارزشیابی بازده و عملکرد دانشآموزان طراحی میشود.اما این ارزشیابی نباید محدود به نمره دادن و درجه بندی دانش آموزان و رد یا قبول کردن آنان باشد، بلکه بایستی به توصیف و قضاوت در مورد بازده های مثبت و منفی آموزشی منجر شود(کیامنش،۱۳۷۴).
۲- ارزشیابی تدریس
دومین موضوع اساسی ارزشیابی، کیفیت تدریس میباشد. البته ارزشیابی کیفیت تدریس، در عمل آسان نیست. چون در ابتدا باید کیفیت تدریس یا تدریس موثر را تعریف و تعیین نمود و سپس به ارزشیابی اقدام نمود بسیاری از ارزشیابی ها از شیوه و کیفیت تدریس، متکی بر دادههایی است که از دانشآموزان به دست میآید. به هر حال نظریات دانش آموزان به عنوان مخاطبین آموزش، از جمله مهمترین منابع تعیین ویژگیهای تدریس مطلوب و هم به عنوان مهمترین مرجع برای شناخت اثر بخشی آموزشی و ارزشیابی از تدریس میباشد. به قول گلاسمن^[۳۲] (۱۹۸۸) مهم ترین مرجع برای ارزشیابی از تدریس معلم در جریان آموزش، دانش آموزان هستند. یکی از مهمترین ابزارهای ارزشیابی برای تعیین موفقیت معلمین، استفاده از نظرات و قضاوت های دانش آموزان و دانشجویان با بهره گرفتن از پرسشنامه های نظرسنجی و مقیاسهای مندرج است. مزایای این روش عبارتند از:
الف- اجرای آن اغلب آسان و کم هزینه است؛
ب- در طی دوره آموزشی در زمان کمی قابل اجراست؛
ج- در این زمان کوتاه، اطلاعات زیاد و ارزشمند را فراهم میکند؛
د- انعکاسی از شرایط طبیعی تدریس هستند؛
هـ- قابل هنجاریابی هستند(یارمحمدیان،۱۳۸۸).
ارزشیابی محتوای برنامه
نقش و اهمیت کتاب
کتاب درسی یکی از مهمترین مراجع و منابع یادگیری دانش آموزان در نظام کنونی آموزشی محسوب میشود و در ایران یکی از مهمترین نقش ها را ایفا میکند. به عبارت دیگر در کشور ما بیشترین فعالیتهای آموزشی در چارچوب کتابدرسی صورت میگیرد. از آن جمله موارد زیر را به عنوان نمونه میتوان ذکر کرد(کیامنش،۱۳۷۳).

تدارک مجموعهای از فرصتهای یادگیری جهت تحقق بخشیدن به هدفهای کلی و جزئی آموزش و پرورش از طریق محتوای کتاب امکان پذیر است؛
در تمام کشور برا ی هر مادهدرسی در هر پایه تحصیلی یک کتاب درسی تالیف و توزیع میشود؛
معلمان فعالیتهای خود را بر محور کتب درسی متمرکز میسازند؛
هر دانشآموز ملزم به خواندن و فهمیدن کتابی که از مرکز برنامه ریزی معرفی می شود، می باشد؛
امتحان و ارزشیابی محدود به مطالب و محتوای درسی است؛
به خاطر اهمیت زیادی که کتب درسی در تعیین محتوا و خط مشی آموزشی دارند کانون توجه تمامی دست اندرکاران آموزش و پرورش میباشد؛