۸۴۵

 

۰/۳۴۲

 

۵۷۷/۰

 

 

 

۱

 

۰

 

۰/۸۴۵

 

۰

 

 

 

شکل (۴-۳۱): دندوگرام آنالیز خوشه­ای و تعیین مناسب­ترین تعداد گروه­ ها
پهنه­های اقلیم رویشی استان و ویژگی­های آن
به منظور پهنه­ بندی اقلیم رویشی گونه­ های گیاهی منطقه و نامگذاری این پهنه­ها از روش تحلیل خوشه­ای استفاده شد. روش های مختلفی برای نسبت دادن مشاهدات به خوشه­های مختلف وجود دارد. با مقایسه نقشه پهنه بندی شده استان کرمانشاه با روش های مختلف خوشه بندی با نقشه توپوگرافی و پوشش غالب منطقه، مناسب­ترین روش برای پهنه بندی داده ­ها به روش “وارد” شناخته شد. نقشه پهنه بندی به روش وارد بیشترین تطابق را با پوشش غالب منطقه و توپوگرافی استان کرمانشاه دارد که با نتایج رضی و عزیزی (۱۳۸۸)، شیرانی (۱۳۸۸) و مینا و لی (۲۰۰۹) مطابقت دارد. پهنه بندی با روش وارد، به این صورت انجام می گیرد که ابتدا میانگین های متغیرها در داخل هر خوشه محاسبه شده و سپس برای هر مشاهده مربع فاصله اقلیدسی میانگین های خوشه ها محاسبه می شود. این فاصله برای تمامی مشاهدات جمع شده و درمرحله بعد دو خوشه ای که کمترین افزایش در مجموع مربعات فواصل داخل خوشه را داشته باشند با یکدیگر ادغام می شوند. ورودی تحلیل خوشه­ای ماتریس امتیازات عاملی به ابعاد ۶۲۲×۴ که نشان دهنده ۴ عامل اول در ۶۲۲ نقطه درونیابی شده است. با توجه به اینکه دو عامل اول دارای بیشترین واریانس کل می­باشند جهت نامگذاری پهنه­های رویشی از این دو عامل بیشتر استفاده می­ شود مگر در مواردی که سایر عوامل نمود خاصی داشته باشند. همچنین در نامگذاری میانگین متغیرهای اولیه بویژه متغیرهای که در این عوامل دارای بیشترین تاثیر بوده ­اند، دخالت داده شد. با توجه به اینکه تعداد گروهای مناسب در منطقه مورد مطالعه ۷ گروه می­باشد استان را به هفت منطقه اقلیمی که در شکل (۴-۳۲) نمایش داده شده تقسیم شد. مقادیر متوسط امتیاز عاملی برای هر کدام از پهنه­های اقلیمی در جدول (۴-۱۵) و مقادیر متوسط پارامترهای مهم و تاثیر گذار اولیه برای هر پهنه اقلیمی درجدول (۴-۱۶) آورده شده است.

شکل (۴-۳۲): پهنه­های اقلیمی استان کرمانشاه
جدول(۴-۱۵): مقادیر عامل­هاو ضریب دمارتن برای ۷ پهنه­های اقلیمی

 

 

شماره

 

پهنه اقلیمی

 

دما

 

بارش

 

بارش زمستانه

 

باد

 

I_A

 

 

 

۱

 

بسیار گرم و خشک

 

۷۵/۱

 

۳۹/۲-

 

۱۱/۱-

 

۶۵/۰

 

۸/۷

 

 

 

۲

 

بسیار گرم و نیمه­خشک

 

۶۲/۱

 

۰۱/۰-

 

۲۰/۰

 

۰۳/۰-

 

۷۵/۱۳

 

۱۰۰

 

 

 

PR & COKRIGING

 

۲۵

 

۱۲۷.۱۵

 

۲۴.۹۴

 

۰.۸۴

 

۰.۵۲

 

۰.۵۱

 

۱۰۲

 

 

 

برای انجام روش کرجینگ لازم است که ارتفاع ایستگاه­های مورد استفاده نرمال باشند که شکل (۴-۹) نشان دهنده نرمال بودن ارتفاع این ایستگاه­ها می­باشد. همچنین مناسب­ترین ورایوگرام برای درونیابی داده ­های با روش کرجینگ مدل نمایی انتخاب گردید شکل (۴-۱۰).

شکل (۴-۹): نرمال بودن ارتفاع ایستگاه­های مورد استفاده

شکل (۴-۱۰): مناسب­ترین مدل برای درونیابی داده ­ها با روش کرجینگ

مناسبترین شبکه سلولی

نتایج تولیدی وابسته به داده ­های ورودی برای آنالیز آماری می­باشند، پس بایستی از صحت مقادیر تولیدی یا خروجی آنالیز اطمینان کامل داشت. نتایج هر مدل و صحت و دقت داده ­های برآوردی تحت تاثیر اندازه­ های مختلف پیکسل و انتخاب مناسب­ترین پیکسل می­باشد [۸۱،۹۰]. برای تولید داده دقیق مقادیر بارش سالانه ایستگاه­های سینوپتیک و کلیماتولوژی و … استان و اطراف استان را با روش کرجینک با اندازه های شبکه سلولی مختلف درونیابی شد و با مقادیر بارش سالانه ایستگاه­های بارانسنجی مورد ارزیابی و صحت سنجی قرار گرفت.
برای تشخیص اولیه مناسبترین اندازه شبکه سلولی جهت میانیابی داده ­های هواشناسی، ابتدا داده ­های بارندگی سالانه با اندازه شبکه سلولی مختلف ۳، ۴، ۵، ۶، ۸، ۱۰، ۲۰، ۳۰، ۴۰، ۵۰، ۶۰، ۷۰، ۸۰، ۹۰ و ۱۰۰ کیلومتر درونیابی شدند. سپس میانگین داده ­های دورنیابی شده با اندازه مختلف شبکه سلولی محاسبه و نمودار آن رسم شد (شکل ۴-۱۱). نمودار میانگین بارندگی از اندازه شبکه سلولی شروع به ثابت شدن نموده و تغییر زیادی در میانگین صورت نمی­گیرد. بازه­ای که نمودار در آن ثابت شده را میتوان به عنوان مناسبترین شبکه ­های سلولی برای درونیابی در نظر گرفت. با توجه به این نمودار، اندازه­ های ، ۴، ۵، ۶، ۸ و ۱۰ کیلومتر مناسب­ترین اندازه برای میانیابی پارامتر بارندگی (یا منطقه) می­باشند. یغمایی و همکاران (۲۰۰۹)، خداقلی و همکاران (۱۳۸۶) و فاطمی آذرآخونی و همکاران (۱۳۹۱) از این روش برای تعیین مناسب­ترین اندازه شبکه سلولی استفاده کرده ­اند. ایرادی این روش تولید بازه­ای از اندازه­ های مختلف شبکه سلولی است که بدلخواه می­توان هر کدام از آنها را انتخاب نمود. در مباحث هیدرولوژی برای تعیین مناسبترین اندازه شبکه بندی نتایج بدست آمده را با واقعیت حوزه می­سنجنده به صورتی که شکل، شیب و … حوزه بدست آمده از نتایج آنالیز با واقعیت حوزه کمترین تفاوت را داشته باشد. برای تشخیص مناسبترین اندازه شبکه بندی برای منطقه بایستی اطلاعات و داده ­های که از روش درونیابی برای نقاط مجهول بدست آمده­اند را بررسی نموده تا اندازه شبکه­ ای با کمترین خطا بدست آید. در هر منطقه­ای تعداد ایستگاه­های باران سنجی بسیار بیشتر از ایستگاه­های سینوپتیک و کلیماتولوژی هستند می­توان از این ایستگاه­ها برای تعیین بیشترین همبستگی بین بارندگی سالانه داده ­های درونیابی شده با داده ­های برداشت شده از ایستگاه­ها استفاده نمود. برای تعیین صحت داده ­های درونیابی شده با اندازه شبکه ­های مختلف، نقشه داده ­های درونیابی شده را با نقشه ایستگاه­های سینوپتیک، کلیماتولوژی و باران سنجی تلفیق شد و سپس نقاطی که در دو نقشه با هم منطبق بوده یا تقریبا نزدیک به هم هستند، استخراج شدند.

شکل (۴-۱۱): میانگین بارش سالانه دادهای درونیابی شده با اندازه­ های مختلف شبکه سلولی
برای تعیین مناسب­ترین اندازه شبکه سلولی، آنالیز مقاایسه میانگین و مقدار RMSE، ضریب تغیرات، انحراف معیار، انحراف از میانگین، ضریب همبستگی مقادیر برآوردی و مقادیر برداشت شده ایستگاه­های باران سنجی محاسبه شد. نتایج مقایسه میانگین و مقدار RMSE و ضریب تغیرات در جدول (۴-۵) نمایش داده شده است. مقادیر sig بدست آمده نشان می­دهد که تفاوت معنی­داری بین داده ­های درونیابی شده و داده ­های ثبت شده در ایستگاه­های هواشناسی برای هر شبکه سلولی وجود ندارد که صحت و دقت داده ­های تخمینی را نشان می­دهد. اندازه شبکه سلولی با فاصله نقاط ۶ کیلومتر، مقادیر RMSE (8/17)، ضریب تغیرات (۸/۷)، انحراف معیار (۹/۶۴) و انحراف از میانگین (۳/۱۷) کمتری نسبت به سایر اندازه شبکه ­های سلولی دارد که نشان می­دهد مناسب­ترین شبکه سلولی برای درونیابی داده ­ها در منطقه مورد مطالعه است. هرچند شبکه سلولی ۵ کیلومتر با ضریب همبستگی ۹/۹۳ درصد نسبت به شبکه سلولی ۶ کیلومتر با ضریب همبستگی ۳/۹۲ دارای همبستگی بیشترین بین داده ­های درونیابی شده و داده ­های ثبت شده در ایستگاه­های منطقه می­باشد اما اختلاف آنها بسیار کم می­باشد.
جدول (۴-۵): نتایج مقایسه میانگین، ضریب تغیرات و مقادیر RMSE

 

 

Cell Size

 

S. D

 

S. E .M

 

Correlation%

 

RMSE

 

CV

 

Sig.

 

 

 

۱۰.۰

 

۱۰۷.۷

 

۳۱.۱

 

۵۸.۹

 

۳۰.۱

 

۱۳.۳

 

۰.۶۴

 

 

 

۸.۰

 

۱۳۱.۷

 

۳۶.۵

 

۸۰.۴

 

۳۹.۳

 

۱۸.۳

 

۰.۱۱

 

 

 

۶.۰

چگونه انتقال آب ازسرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره باتوجه به شرایط توپوگرافیکی و شیب اراضی مقدور میباشد؟
چگونه انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره با توجه به تفاوت ارتفاع از سطح دریا مقدور می باشد؟
چه تجهیزات و ادواتی را می توان برای انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره تعریف کرد؟

چه شرایطی بایستی کانال انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره داشته باشد؟
۱-۸- فرضیه ‏های تحقیق:
در این تحقیق با توجه به اهداف تحقیق، فرضیاتی مطرح گردیده اند که به شرح ذیل آورده شده اند:
ترتیب فرضیات این تحقیق عبارتند از:
شرایط توپوگرافیکی و شیب زمین از مهمترین چالش های انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره می باشد.
تفاوت ارتفاع از سطح دریا یکی از مهمترین مشکلات در انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره می باشد.
۱-۹- محدودیت های تحقیق:
نظیر بیشتر پژوهش ها، این نیز تابع یک سلسله محدودیت های زمانی و مکانی وبرخی از عوامل بدون کنترل خارجی می باشد.
۱-۹-۱- قلمرو زمانی ومکانی تحقیق:
ضرورت بیان قلمرو زمانی بیشتر به مخاطبین کمک نموده تا با توجه به پارامترهای زمانی یافته هارا تجزیه وتحلیل و از آنها استنتاج نماید.لذا این امکان برای وی فراهم میگردد تا نقش مؤلفه های فنی مهندسی ، اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی را درنتایج تحقیق بهتر بشناسد. یک دوره زمانی یکساله برای این تحقیق یعنی سال۱۳۹۲روی چگونگی انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره می باشد.
۱-۹-۲ محدودیت های خارج از کنترل:
تعدادی ازمؤلفه های محدود کننده که پژوهشگر کمترین دخالتی درکم وکیف آنها دارد وجود داشته که اهم آنها بشرح ذیل می باشد:
وجود مسیر ها و شیوه های انتقال آب متعدد، اطلاعات ناکافی در رابطه با مسیر های انتقال
عدم حضور برخی از افراد مشخص شده در نمونه آماری تحقیق
دسترسی ناکافی به منابع و مراجع علمی جهت تدوین کار تحقیقی
۱-۱۰- تعاریف کلیدی:
۱-۱۰-۱- سد:
به زبان فارسی دری “بَند"دیواری محکم که به منظور مهار کردن یا تغییر مسیر آب در عرض دره یا میان دو کوه و در مسیر رود ایجاد می گردد. افزایش تراز آب یا سطح ایستابی با ایجاد سازه ای هیدرولیکی نظیر سد وبند عمدتاً با هدف مهار یاتغییر مسیر جریان آب رودخانه ویااستحصال و ذخیره سازی رواناب ها وسیلابهای مخرب در پشت این ابنیه ها برای تأمین نیاز آبی اراضی آبخور وآبرسانی به تونل ها برای گرداندن آسیابها و توربین های مولد برق به شیوه برقآبی از دیگر اهداف طراحی وساخت سدها بوده است^[۶].
ازآنجا که بار آبی ایجاد شده درمخزن سد، پتانسیل عظیمی به بدنه این گونه سازه ها وارد می کند اصلی ترین مسئله استاتیکی (ایستایی) در فاز طراحی از طریق فائق آمدن بر این تنش ها وفراهم نمودن شرایط سازه ای برای رسیدن به تعادل و پایداری ،تخلیه ویا آبگیری می باشد.
سدها را میتوان از منظر استاتیکی به دو گروه بشرح ذیل طبقه بندی نمود:
الف)سدهای وزنی
ب )سدهای قوسی
۱-۱۰-۲- توپوگرافی:
منظور از توپوگرافی ، پستی و بلندیهای سطح زمین و یا همان ارتفاع عوارض زمین از سطح دریا در مکان های اجراء پروژه می باشد. ارتفاع را میتوان بصورت نسبی و یامطلق بیان نمود. لذا هر گونه موضع نگاری وفراز ونشیبی که در منطقه مورد مطالعه مطرح وکلیه عوامل متغیر آن دربررسی موضوع مطالعه اجتناب ناپذیر باشد در ذیل توپوگرافی تجزیه وتحلیل می گردد.
۱-۱۰-۳- ارتفاع از سطح دریا:
فراز از سطح آبهای آزاد ویا فاصله اندازه گیری شده بین سطح آبهای آزاد دریا ومکان مورد مطالعه را به انگلیسی، (AMSL ) که عبارتست‏ از ارتفاع یک عارضه یا نقطه در خشکی یا هوا از سطح متوسط آب‏های آزاد می باشد.
بکارگیری این اصطلاح درعلوم هواشناسی ، هوانوردی، ارتباطات از راه دور و غیره برای برآورد سطح پوشش امواج رایج ومتداول شده است.
۱-۱۰-۴- شیب زمین:
مقدار زاویه سطح زمین با افق ویا به عبارتی سربالایی و سرازیری سطح زمین را شیب آن نامند که در برخی از زبانهای پارسی دری مانند دزفولی برای آن عبارت “بندار” مصطلح است .
بطور کلی شیب هر امتداد عبارت است از نسبت فاصله قائم ( با اختلاف ارتفاع) دو نقطه به فاصله افقی میان همان دو نقطه . وضعیت شیب هر امتداد را به دو صورت شیب درصد و با شیب بر حسب درجه بیان می کنند که شیب درصد متداول ترین روش بیان وضعیت شیب است.
۱-۱۰-۵- شیب در صد:
تعداد واحدهای فاصله قائم یا اختلاف ارتفاع به ازاء هر صد واحد از مسافت افقی.
۱۰۰ ×(مسافت تبدیل شده به مقیاس /اختلاف ارتفاع)=درصد شیب
به طور مثال: اگر ارتفاع منحنی های مربوط به نقاط M و N به ترتیب ۱۰۰ و ۷۰۰ متر باشد و فاصله بین این نقاط ۳ سانتیمتر باشد، در مقیاس ۱:۱۰۰۰۰۰ مقدار درصد شیب چنین خواهد شد.
۰.۰۲۰=۱۰۰*(۳۰۰۰/۱۰۰-۷۰۰)= درصد شیب
۱-۱۱- نوآوری پژوهش:
اگرچه مطالعاتی در زمینه انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره انجام گرفته لکن بدلیل اهمیت موضوع در توسعه پایدار منطقه محروم، بهره برداری از تأسیسات وابنیه های ایجاد شده، مطالعاتی وراء آنچه در قالب طرح توجیهی انجام گرفته ضروری بنظر میرسد. برای همین منظور پژوهش حاضر تلاش درصحت انجام یک بررسی و مطالعه کاربردی روی مؤلفه های انتقال آب و بروز نمودن وضعیت هیدرولیکی در سازه مورد مطالعه است.
۲-فصل دوم
((ادبیات و پیشینه تحقیق))
۲-۱مقدمه:
مدیریت بهینه منابع آب تجدید شونده و توسعه پایدار در کشورهایی ­چون ایران که با کمبود منابع آبی دست به گریبان­اند، لازم و ملزوم یکدیگرند. این کشورها در راستای افق­ توسعه پایدار باید ضمن استحصال منابع کافی آب تجدید شونده برای تأمین نیازهای بخش های رقابتی مختلف تمهیداتی نیز در جهت جلوگیری از چالشهایی چون خطر تخریب منابع آبی و اکوسیستم فراهم گردد. ایران در منطقه نیمه­خشک که وارث یک رژیم اقلیمی وآب و هوایی یا توزیع ناهمگن زمانی -مکانی بارش و رواناب می باشد، نظردست اندرکاران وگروه های ذینفع در این زمینه را به چگونگی انتقال بین حوضه­ای آب را معطوف ساخته است.
برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت سامانه‌های منابع آب برای تحقق اهداف توسعه پایدار در یک منطقه، مشارکت همگانی راطلب می نماید. لذا مطالعه تأثیرات سامانه های منابع آب درتغییرات اقتصادی، اجتماعی و همچنین محیط زیست قابل ارزیابی می باشند ^[۷]. تحلیل‌های اقتصادی و زیست محیطی نه تنها باید مرحله توسعه، بهره‌برداری و نگهداری سیستم را در نظر بگیرند، بلکه باید احتمال نیاز به جایگزین‌سازی آن را نیز مطالعه نماید. دراین بخش ماهیت تنش‌های آبی و نحوه برخورد با آن، چالش‌ها و فرصت‌ها، در جهت بهره‌برداری بهینه از سیستم‌های منابع آب به همراه سیر تحولات تهیه مدل‌های بهره‌برداری برای چند حوزه آبریز کشور را مورد بررسی قرار می دهد. ^[۸]
این تحقیق بر آن است تا روش های انتقال آب از سرچشمه های رودخانه سیمره به سد سیمره را براساس روند فزآینده تقاضای آب در حوضه مقصد را تجزیه وتحلیل کند با تصور این که ابتدا باید کلیه راه­های مدیریت تقاضا در نظرگرفته شود. چه بسا اگر کمبود آبی را بتوان با مدیریت تقاضا و با هزینه­ های معقول حل نمود، به انتقال آب بین ­حوضه­ای نیازی نخواهد بود. زیرا سامانه­های انتقال از طرح­های پرهزینه و با تبعات منفی در توسعه پایدار منابع آب به شمار می ­آید و علاوه بر تحمیل هزینه­ های کلان تبعات مخرب بر منابع آب مبدأ و مقصد وارد می­ کند.
یکی از شیوه های مؤثر در صیانت از منابع، ارزیابی زیست­محیطی طرح­ها بر اساس قوانین حفاظتی بوده که میتواند با انحاء گوناگون درتحکیم وتضمین توسعه پایدار منابع آبی کشور تاثیر گذار باشد. ^[۹]
شاخص ­ها و معیارهای اصول توسعه بعنوان چارچوبی برای سنجش پایداری آنها بشمار می رود که یکی از مؤلفه های تعیین کننده برای حوضه­های مبدأ و مقصد سودمندی این منابع می باشد. لذا در همین راستا میتوان بخشی از انتفاع حاصله از انتقال آب در حوضه مقصد را به حوضه مبدأ تخصیص داد. آنچه در این خصوص میتواند فرایند استحصال آب را بهینه نماید تلاش در ارتقاء راندمان ضمن حفظ زیر ساخت های یک محیطی زیستی و اکوسیستم سالم در حوضه مبداء باشد.که بدلیل ارتباط هیدرولوژیکی دو حوزه بوده که حوضه مقصد نیز از سود حاصله بهره مند خواهد شد .^[۱۰]
آنچه در این خصوص حائز اهمیت است اینست که ظرفیت­های طبیعی و توان اکولوژیکی منطقه را باید در نظر گرفته زیرا انحراف آب از مسیر طبیعی خود بدون رعایت معیارهای علمی، نادیده گرفتن حقوق بهره برداران پایین­دست علاوه برتحمیل تبعات اقتصادی و معیشتی برای این افراد ، جابجایی دموگرافیکی را برای افراد آسیب پذیر بوجودآورده که به نوبه خود ناهنجاریهای حاد اجتماعی و فرهنگی را به ارمغان خواهدآورد.
به همین دلیل گزینه­­ی حذف تونل که تأثیر سوء بر منابع آب زیرزمینی منطقه خواهد گذاشت و مهاجرت و مشکلات اجتماعی و آثار ثانویه طرح را منتفی می­ کند، توصیه می­ شود که مطالعات تکمیلی گزینه انتقال آب بهشت­آباد با کاربرد خط لوله انجام شود و از هرگونه شتاب زدگی در تصمیم ­گیری نهایی، پرهیز شود. (محبی:۲، ۱۳۹۰)
۲-۲-تعریف انتقال بین­حوضه­ای آب:
گزینه انتقال بین حوضه­ای از طریق مرزهای بین ­المللی، ملی، منطقه­ای و محلی، برای تأمین افزایش تقاضا در بخش کشاورزی، صنعت، برق­آبی ،شرب شهری و اخیراً نیز شیلات و تفرجی با هدف رسیدن به اهداف چشم انداز ۲۰ساله توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور بیش از پیش مطرح شده است (صمدیان:۱۱۵، ۱۳۸۹؛هدایت۲۰۱۳).
انتقال فیزیکی آب از یک حوضه به حوضه­ی دیگرعلیرغم رفع کمبودها می ­تواند منشأ تغییرات زیادی درحوضه­های مبدأ و مقصد باشد که باید از دیدگاه­ های مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد.
هدف از مدیریت بین حوضه­ای رسیدن به بهره ­برداری بهینه از منابع آبی بین دو حوضه به نحوی که حداقل چالش در حوضه­ها ایجاد گردد. این امر میتواند با تلفیق رویکردهای فنی -اقتصادی و یا اجتماعی –سیاسی وتاکید مؤکد برملاحظات زیست­محیطی محقق گردد.(حلبیان:۴۷، ۱۳۸۹؛هدایت ۲۰۱۳).
۲-۳- معیارهای جهانی انتقال آب بین حوضه­ای:
گزارش توسط Brundt Land ] 1987[ ارائه شد که در آن پایداری زیست محیطی به مثابه تأمین نیازها و حقوق نسل حاضر و نسل آینده که همزمان نیز ضامن انسجام فرهنگی، اکولوژیکی و هیدرولوژیکی جوامع باشد تبیین گردید.لذا برا اساس همین تعریف سیستم­های منابع آب هنگامی به پایداری میرسند که سه مفهوم طبیعت، نسل حاضر و نسل آینده مدنظر قرار­گیرند .درراستای توسعه پایدار طرح های انتقال آب شاخص های نظیر تطبیق­پذیری، برگشت­پذیری و آسیب­پذیری مدنظر بوده تا اثر بخشی وکارآمدی طرح را در دوره بهره برداری ونگهداری تضمین نماید (ضرغامی:۶۳، ۱۳۸۰؛ هدایت ۲۰۱۲ ؛هدایت۲۰۱۳)

که البته دو لقب اخیر رایج در زبان مردم نبوده است .
نکته مبهم: در لغت نامه ی دهخدا درحین توضیحاتی که ذیل عنوان حاتم آمده است نکته ای مبهم وجود دارد که ما آن را درهیچ منبع دیگری نیافتیم و آن عبارت بدین قرار است که : ( کنیه ی او ابوعبدالرحمن است و ازموالی مثنی بن یحیی محاربی بوده و صحبت شقیق دریافته است ) که البته مراد ما بخش میانی است ( از موالی … ) اگر موالی را با فتح میم بخوانیم به سه معنی به کار رفته است : یکی آقایان و سروران و دیگری بندگان وسوّمی یاران و اگر موالی با ضم میم بخوانیم به معنی دوست دارنده است و واژه‌ای مفرد که با وجود حرف اضافه ی ( از ) وجه اخیر مردود است و باید به وجه اوّل بازگردیم .
نکته‌ی اوّل آن که به هوّیت مثنّی بن یحیی محاربی و حتی نام او در هیچ یک از منابع مورد تحقیق ما اشاره نشده است .
دیگر آن که به هرحال این شخص هر که بوده است منظور عبارت چیست ؟ آیا حاتم سرور و خداوندگار او بوده است و این به چه معنی است؟ آیا حاتم بنده و خادم او بوده است و این چه وجه و توجیهی دارد ؟ و در آخر آیا حاتم از یاران این شخص بوده است ؟ آن وقت باید بررسی کرد که این شخص چه مقام و جایگاهی داشته است که حاتم از اصحاب و یاران او محسوب می شده است ؟ آیا از صوفیه ی آن روزگار بوده است ؟ آیا در آن زمان از عرفای به نام محسوب می گردیده است ؟ آیا متحّولی بوده است که حاتم پیش از قدم نهادن در راه تصوّف بنده او بوده است ؟ در هرحال چرا در جای دیگر اشاره ای به این موضوع نشده است ؟
نکته ی جالب دیگر این که در لغت نامه ی دهخدا نیز مرجع و ماخذی برای این بخش از سخن ذکر نشده و به هر حال موضوع همچنان مبهم باقی می ماند .

۳-۱-۳- تاریخ ولادت
تاریخ توّلد حاتم روشن نیست امّا باتوجه به سال وفاتش احتمالاً باید در اواسط قرن دوم یا پس از آن بوده باشد .در منابعی چون احیاءعلوم الدین و مکاتیب فارسی غزالی مدّت شاگردی او در نزد شقیق بلخی را تا سی و سه سال ذکر کرده اند و از آن جا که سال مرگ شقیق را ۱۹۴ه.ق ( صدو نود و چهار ) نوشته اند اگر حاتم درست از سی و سه سال آخر عمر شقیق نیز بهره برده باشد باید حداقل از ۱۶۱ه.ق
شاگرد او بوده باشـد و اگـر تصّور کنـیم که دراین سـال( شروع شاگردی در محضر شقیق ) تنها یازده سال نیز داشته است که البته بعید است حدود توّلد حاتم ۱۵۰ ه.ق خواهد بود که البته منطقاً باید قبل از آن باشد و از سوی دیگر باتوجه به سال وفات حاتم که درعموم منابع ۲۳۷ه.ق (دویست وسی و هفت ) ذکر شده است یا باید او را دارای عمری طولانی (حدود نود سال یا بیش از آن ) بدانیم یا در سال وفاتش شک کنیم یا به مقدار سال های شاگردی اش در نزد شقیق که شاید مورد اخیر منطقی تر به نظر برسد .
۳-۱-۴- منشاء و مولد
در تذکره الاولیاء ، شرح تعرف، کشف المحجوب ،نفحات الانس منشاء و مولد حاتم را خراسان و او را از پیش کسوتان مشایخ آن دیار دانسته اند . هم چنین محّل تولدش را بلخ ذکر کرده اند . یاحداقل او را اهل بلخ نامیده اند .
۳-۱-۵- تاریخ وفات
علی رغم تاریخ توّلد وی که به کلّی مشخص نیست تاریخ وفات حاتم بصورت مشخص و درعموم منابع چون نفحات الانس، دانش نامه جهان اسلام ، دایره المعارف فارسی دکتر مصاحب ، فرهنگ فارسی معین ۲۳۷ ه.ق ( دویست و سی و هفت ) ذکر شده است و اختلافی نیز در منابع مختلف دیده نمی‌شود اگرچه این عدم اختلاف می تواند تنها حاصل تکرار مطالب منابع پیشین ، بی‌تحقیق باشد چنان که در سایر نکات و موارد نیز می تواند چنین تصّور شود.
۳-۱-۶- محل وفات
محل وفات او نیز در منابع باکمی اختلاف ذکر شده است . جامی در نفحات الانس محل وفـات او را در واشجرد از نواحی بلخ یا دهی از توابع بلخ نوشته است و در دانش نامه جهان اسلام محل وفات حاتـم حومه ی واشجرد از قرای ماوراء النّهر و اطراف ترمذ ذکر گردیده که البته اکثراً درمحل واشجرد متّفق القولند .
۳-۱-۷- جایگاه حاتم در تصّوف
عموماً کسانی که درباره ی جایگاه حاتم در بین متصّوفه سخن گفته‌اند یا بدان اشاره‌ای کرده‌اند وی را با احترام تمام یاد کرده و از بزرگان تصوّف دانسته اند ؛ مثلاً عطار نیشابوری او را با القابی چون (زاهد زمانه) ، (عابد یگانه) یاد می‌کند علاوه بر این

۴٫ توجیه سیاسی. محافظه کاری سد محکمی بر سر راه انتقاد به استاندارد گذاران است، زیرا استاندارد گذاران در صورت ارائه بیش از واقع خالص دارایی ها نسبت به ارائه کمتر آن، بیشتر مورد انتقاد قرار میگیرند. به این ترتیب، هزینه های سیاسی آنها نیز با محافظه کاری کاهش می یابد.
۲-۲-۶ - روش ها و مدل های استفاده شده برای اندازه گیری محافظه کاری

محققان از سه نوع معیار عمده برای اندازه گیری محافظه کاری استفاده می کنند :
۱-معیار های مبتنی بر اقلام تعهدی

 

• • • • معیار گیولی و هاین

     

    • • معیار بال و شیواکومار

     

     

 

۲-معیار های مبتنی بر ارزش بازار
۳-معیار های رابطه بازدهی سهام و سود (عدم تقارن زمانی در شناسایی سود و زیان)
هر سه معیار بر اثر نامتقارن محافظه کاری نسبت به شناسایی سود ها و زیان ها و در نهایت بر اعداد حسابداری گزارش شده مخصوصاً خالص دارایی ها، سود و اقلام تعهدی اتکا دارند.
۲-۲-۶-۱ - معیار محافظه کاری مبتنی بر اقلام تعهدی
۲-۲-۶-۱-۱ - معیار گیولی و هاین^[۳۶] (۲۰۰۰)
یکی از تعاریف دقیق و تشریح از محافظه کاری عبارت است از« انتخاب معیاری از بین انتخاب های حسابداری که منجر به حداقل سود انباشته گزارش شده توسط شرکت،از طریق شناسایی کندتر درآمد ها، سریع تر هزینه ها و کمتر ارزیابی نمودن دارایی ها، و بیشتر ارزیابی نمودن دارایی ها».این تعریف به خوبی بعد چند دوره ای بودن انتخاب های حسابداری را در نظر گرفته و چندین معیار تجربی برای اندازه گیری درجه محافظه کاری به دست می دهد. یکی از معیار ها، علامت و مقدار اقلام تعهدی انباشته طی زمان است. اقلام تعهدی در دوره های بعد معکوس می شوند. انتظار می رود در دوره های متعاقب دوره هایی که سود خالص بیش از وجه نقد عملیاتی عملیاتی است، از اقلام تعهدی منفی استفاده شود؛ در مقابل هنگامی که سود خالص کمتر از وجه نقد عملیاتی است، انتظار می رود دوره های بعدی با اقلام تعهدی مثبت همراه باشند.
برای شرکت های با وضعیت با ثبات و بدون رشد، انتظار می رود سود خالص قبل از استهلاک در بلند مدت با وجه نقد حاصل از عملیات همگرا باشد. (گیولی و هاین^[۳۷]،۲۰۰۰، ۱۲۵). موازنه بین به موقع بودن و قابلیت اتکا احتمالاً منجر به فرایند های حسابداری پذیرفته شده ای خواهد شد که اقلام تعهدی را ایجاد می کنند.
دیچو^[۳۸] (۱۹۹۴) پی می برد که اقلام تعهدی برای قرن ها وجود داشته اند و به نحو با اهمیتی رابطه سود حسابداری با بازدهی را افزایش داده اند. از طرف دیگر اقلام تعهدی نسبتاً جدید مثل استهلاک رابطه بین سود حسابداری با بازدهی را به نحو با اهمیتی افزایش نمی دهند. رفتار نامتقارن محافظه کاری نسبت به سود ها و زیان ها باعث ایجاد عدم تقارن در اقلام تعهدی می شود. زیان ها کاملاً شناسایی می شوند ولی سود ها معوق می شوند.
و این منجر به منفی شدن اقلام تعهدی شده و در نتیجه اقلام تعهدی انباشته کمتر از واقع ارائه می شوند (واتس^[۳۹]،۲۰۰۳، ۲۳۴). گیولی بیان و اثبات می کند در حالی که جمع اقلام تعهدی انباشته در طول زمان یک انباشتگی منفی را نشان می دهند، اقلام تعهدی عملیاتی انباشته الگوی کاملاً متفاوت دارند. یعنی اقلام تعهدی عملیاتی انباشته در طی زمان افزایش می یابد. در نتیجه انباشتگی منفی اقلام تعهدی، متأثر از اجزای غیر عملیاتی آن خواهد بود.
گر چه برخی از این اقلام تعهدی غیر عملیاتی ناشی از الزامات اصول پذیرفته شده حسابداری است، لکن زمان بندی و مبلغ اغلب آنها ناشی از اعمال اختیار مدیریتی می باشد. بنابراین، وجود مستمر اقلام تعهدی غیر عملیاتی منفی در طی یک دوره زمانی بلند مدت در شرکت ها، معیاری از محافظه کاری به شمار می رود، یعنی هر چه میانگین این اقلام تعهدی طی دوره مربوطه منفی و بیشتر باشد، محافظه کاری بیشتر خواهد بود.در عین حال نرخ انباشتگی خالص اقلام تعهدی غیر عملیاتی منفی نشانگر تغییر درجه محافظه کاری در طول زمان می باشد (گیولی و هاین^[۴۰]،۲۰۰۰، ۱۲۵). گیولی و هاین اولین بار در سال ۲۰۰۰ این معیار را معرفی و ارائه و محافظه کاری را از طریق مدل ۳ زیر انداره گیری کردند :

 

1. 1. ACCit = (NIit + DEPit) – CFOit

 

1. 1. ACCit = (APit + TPit)  (ARit + Iit +PEit) –  OACC

 

1. 1. NOACCit = ACC – OACCit

 

AR : حساب های دریافتی
NI : سود خالص قبل از اقلام غیر مترقبه
DEP : هزینه های استهلاک
CFO : جریان نقدی عملیاتی
:OACCاقلام تعهدی عملیاتی
I : موجودی های مواد و کالا
PE: پیش پرداخت هزینه ها
AP : حساب های پرداختی
TP : مالیات های پرداختی
NOACC : اقلام تعهدی غیر عملیاتی
احمد و دولمان ^[۴۱](۲۰۰۷) با الهام از مدل گیولی و هاین معیار خود در اندازه گیری محافظه کاری به روش اقلام تعهدی را به شکل زیر ارائه کردند :
سود ویژه قبل از اقلام غیر مترقبه منهای جریان نقدی عملیاتی به علاوه هزینه استهلاک، همگن شده از طریق تقسیم بر میانگین دارایی های یک دوره سه ساله با مرکزیت سال t، ضرب در (۱-). هر چه مقادیر محافظه کاری محاسبه شده با این معیار بالاتر و مثبت تر باشد، بیانگر بالاتر بودن محافظه کاری کاری است.
همچنین محاسبه میانگین (سر شکن کردن) طی سه دوره، این اطمینان را می دهد که تأثیرات هرگونه اقلام تعهدی بزرگ و موقتی کاهش داده شده است؛ چرا که اقلام تعهدی معمولاً طی یک دوره یک تا دو ساله معکوس می شوند.
۲-۲-۶-۱-۲ - معیار بال و شیواکومار ۲۰۰۵
بال و شیواکومار در سال ۲۰۰۵ میلادی، روش دیگری با بهره گرفتن از اقلام تعهدی برای اندازه گیری محافظه کاری ارائه کردند. در دوره هایی که جریان های نقدی عملیاتی بسیار پایین یا منفی است، همبستگی مستقیم بین جریان های نقدی و اقلام تعهدی بزرگ تر خواهد بود. زیرا در این دوره ها زیان های اقتصادی (از جمله بازده منفی سهام) به طور هم زمان در جریان های نقدی و اقلام تعهدی تحقق نیافته، منعکی شده اند.
در حال که در دوره هایی که جریان های نقدی مثبت هستند، حسابداری محافظه کارانه باعث می شود زیان های اقتصادی (اخبار بد) در اقلام تعهدی انعکاس یافته و این همبستگی کمتر و حتی معکوس باشد. با بهره گرفتن از رابطه رگرسیونی زیر بین اقلام تعهدی و جریان های نقدی آنها دریافتند که در صورت وجود زیان های عملیاتی ارتباط اقلام تعهدی و جریان های نقدی قوی تر است و این معیاری از رفتار محافظه کارانه می باشد.
ACCD = b₀+b₁ * DCF_it+b₂ * CF_it+b₃ * DCF_it * CF_it+  _it
دراین مدل ACCD، کل اقلام تعهدی، CF_it ، جریان های نقدی عملیاتی DCF_it، متغیر مجازی است، در صورت منفی بودن جریان نقدی عملیاتی، برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر می باشد. در این رابطه b₂ ، همبستگی بین اقلام تعهدی و جریان های نقدی در هنگام وجود اخبار خوب (مطلوب) و b₂ +b₃ همبستگی بین اقلام تعهدی و جریان های نقدی در هنگام وجود اخبار بد (نامطلوب) را اندازه گیری می کند. محافظه کاری به این معنی است که اقلام تعهدی به دلیل شناسایی سریع تر زیان های تحقق نیافته ( اخبار بد با تأیید پذیری کمتر)،با احتمال زیادی منفی هستند؛ در نتیجه در هنگام وجود جریان های نقدی منفی، رابطه بین اقلام تعهدی و نقدی بیشتر از هنگام وجود جریان های. نقدی مثبت خواهد بود . هر چه  بزگتر باشد رفتار نامتقارن در قبال سود و زیان های اقتصادی( اخبار خوب و بد ) بیشتر و در نتیجه محافظه کاری بیشتر خواهد بود از مزایای این مدل این است که برای اندازه گیری محافظه کاری بر بازده بازار متکی نمی باشد .( بال و شیوا کومار^[۴۲] ،۲۰۰۵ ، ۴۵).