.۰۲۲

همانگونه که در جداول فوق نشان داده می شود، با توجه به مقدار آماره خی دو که برابر با ۶۲/۹ می باشد،با درجه آزادی۳ وسطح معناداری محاسبه شده۰۲۲/که کوچکتر از ۰۱/۰ است بنابر این با ۹۹ درصداطمینان و۰۱/ خطا فرضیه فوق مورد تایید قرار گرفته است در نتیجه می توان اظهار داشت که بین میزان آشنایی قبلی گردشگران با جاذبه های توریستی ایران و علاقه مندی آنها برای سفر مجدد به ایران رابطه معنی داری وجود دارد..

فصل پنجم
نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات
۵-۱ مقدمه
بسیاری از صاحب‌نظران براین نکته اتفاق نظر دارند که گردشگری یک فرصت منحصر به فرد در رسیدن به توسعه اقتصادی است.فعالیت‌های اقتصادی و صنعت ‌گردشگری ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر دارندبه‌طوریکه رشد اقتصادی موجب رشد گردشگری وافول اقتصادی موجب افول گردشگری می‌شود لذا تقویت ارتباط این دوبرای توسعه‌ی یک کشور ضروری می باشد. صرف نظر از سود سرشار و مستقیم این صنعت، گردش عظیم مالی که به طور غیرمستقیم در چرخه این صنعت جریان دارد به مراتب مهم‌تر و پربازده‌تر از درآمدهای مستقیم حاصل از آن بر اقتصاد جهانی است.
مجموعه عوامل متعدد، تبلیغات در عصر اطلاعات را به سلاح و حربه جدیدی در تجارت بین‌المللی و داد و ستد کالاها تبدیل کرده‌اند؛ عواملی چون رقابت برای تسخیر بازارهای جهانی و تسلط بر آن‌ها، افزایش تولید همراه با خلق کالاهای جدید، انگیزه مصرف‌گرایی، رقابت‌های اقتصادی بین شرکت‌های بزرگ چند ملیتی، محدودیت مشتریان و بازارهای مشخص جهانی هدف این گونه تبلیغات فروش مستقیم کالا نیست بلکه تزریق ارزش‌هایی است که مصرف کالاهای مورد نظر را در درازمدت تضمین می‌کنند.
یافته‌های حاصل از این پژوهش می‌تواند با ارائه‌ تصویری روشن از گردشگری در ایران به معرفی شیوه‌ها و ابزار مناسب جهت شناخت هرچه بهتر ایران و جاذبه‌های بی‌نظیر آن، ایجاد نگرش مثبت در گردشگران نسبت به کشور و مردم ایران، امکانات و مسائل رفاهی ـ امنیتی و بازاریابی مناسب بپردازد. نتایج حاصل از این پژوهش قطعاً دولت را در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های کلان اقتصادی و در نتیجه دستیابی به اهداف توسعه‌ی گردشگری که همانا افزایش گردشگر و سودآوری سرشار حاصل از آن است یاری می رساند. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری که متولی اصلی امر گردشگری در ایران است از طریق نتایج این پژوهش می‌تواند به نقاط قوت و ضعف تبلیغات در گردشگری آگاه شود و با شناخت درست و پی‌بردن به اهمیت تبلیغات در این امر از شیوه‌ها و ابزار مناسب در جهت اطلاع‌رسانی و بازاریابی در سطح جهانی بپردازد.
۵-۲ آزمون فرضیات و نتایج حاصل از آنها
در این پژوهش تاثیر تبلیغات در جذب گردشگران عراقی مورد بررسی قرار گرفت . بدین منظور از مجموع گردشگرانی که در محدوده ی زمانی شش ماهه ی اول سال ۱۳۹۳ به ایران سفر نمودند، نمونه ای انتخاب و بر روی آنان مطالعه صورت گرفت . دراین فصل به بررسی یافته های تحقیق به همراه نتیجه گیری و تبیین آن پرداخته می شود.
در پژوهش حاضر ۵۰/۴ درصد از گردشگران مورد مطالعه زن و ۴۹/۲ درصد مرد بودند. اکثر پاسخگویان در گروه سنی ۶۰-۵۱ و ۷۰-۶۱ سال قرار داشتند. میانگین سنی پاسخگویان بالای ۵۰ سال بوده است. شواهد بیانگر آن است اکثر گردشگرانی که ایران را برای سفر انتخاب می کنند مسن هستند.
اغلب گردشگران از سطح تحصیلات و مراتب شغلی بالایی برخوردار بودند. برای اکثر گردشگران تفاوتی ندارد که در تعطیلات به مسافرت بروند و یا در غیر تعطیلات. شاید دلیل این امر این باشد که تعداد زیادی از گردشگران دارای شغل هایی هستند که برای سفر نیاز به تعطیلات خاصی ندارد.
در عین حال بیش از نیمی از گردشگران به صورت گروهی به ایران سفر کرده بودند. به نظر می رسد نداشتن آگاهی و اطمینان خاطر نسبت به امنیت داخلی ایران و گزارش های منفی مبنی بر نقض حقوق بشر در ایران از دلایل مهم این عدم اطمینان می باشد که موجب شده تا گردشگران از سفر های انفرادی به مقصد ایران اجتناب ورزند .
از دید گردشگران فصل بهار مناسب ترین فصل سفر به ایران است . عنایت به این مساله لزوم برگزاری تورهای ویژه بهاره را برای توریست های عراقی از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور و موسسات توریستی فعال در این عرصه را ضروری می سازد .
همچنین نتایج داده ها نشان می دهد که بیشتر از نیمی از گردشگران مورد مطالعه از قبل با جاذبه های توریستی ایران آشنا بودند . اکثر گردشگران با هدف آشنایی با فرهنگ وتمدن ایران و دیدن آثارو ابنیه ی تاریخی کشورمان به ایران سفر کرده اند همچنین گذران اوقات فراغت وکسب تجربه، زیارت اماکن مقدس، ورزش، دیدن و لذت بردن از چشم انداز های طبیعی نیز از دیگر اهداف آنها بوده است . به خوبی آشکار است که توریسم فرهنگی و تاریخی در کشور ما در جایگاه نخست اهمیت قرار دارد.
در پاسخ به سوال کدام یک از وسایل تبلیغاتی در ترغیب شما برای سفر به ایران تاثیر گذار تر بوده است ؟
نتایج نشان داده است که از دید گردشگران، توصیه ی دوستان و آشنایان بیشترین نقش را در ترغیب آنها برای سفر به به ایران داشته است و اینترنت در جایگاه بعدی قرار دارد . بروشور، کاتالوگ، پوستر و سپس برنامه های ماهواره ای در رتبه های بعدی هستند .
با عنایت به تاثیر بسیار زیاد توصیه ی دوستان و آشنایان در قیاس با دیگر رسانه ها ی تبلیغی اهمیت نقش ارتباطات میان فردی در ترغیب گردشگران برای انتخاب ایران بیش از پیش آشکار می گردد همچنین بیشترین میزان جلب توجه بعد از توصیه دوستان مبوط به اینترنت می باشد.
کشور بزرگ، با فرهنگ و متمدن ایران از جاذبه های بی شمار فرهنگی و تاریخی برخوردار است . لباس های رنگارنگ محلی، موسیقی، نمایش های ملی و مذهبی، زبان، خط، صنایع هنرمندانه و زیبای دستی زنان روستایی، فرهنگ فولکلور ایران، آثار و ابنیه تاریخی، موزه ها،آب انبارها، بازار ها و… همه و همه در مجموع دیدنی های کم نظیری را فراهم نموده و ایران را به یکی از متنوع ترین و دیدنی ترین کشور های جهان تبدیل کرده است .
با توجه به این تعدد و تنوع، بدیهی است که گردشگران در جستجوی شناخت و دیدن این جاذبه ها برایند یافته های تحقیق حاضر نیز تاکیدی بر این موضوع است . طبق نظر گردشگران، مهمترین عاملی که گردشگران را برای مسافرت به ایران ترغیب نموده فرهنگ اصیل و تاریخ کهن این مرز و بوم بوده است . البته چشم اندازهای طبیعی، هزینه پایین سفر و اقامت در ایران و شاخص امنیت داخلی ایران در رتبه های بعدی قرار دارند . شاید انتخاب فرهنگ و تاریخ ایران از سوی گردشگران در ترغیب به ایران بعلت مانور تبلیغاتی است که در رسانه های عراقی بر روی آثار تاریخی ایران داده می شود. البته در رسانه های عراقی برای معرفی ایران علاوه بر آثار تاریخی به آداب و رسوم، چشم اندازهای طبیعی، صنایع دستی و موسیقی نیز توجه می شود .
در بررسی میزان اعتماد گردشگران به رسانه ها برای سفر به ایران، توصیه ی دوستان و آشنایان بالا ترین میزان اعتماد را در بین بردن گردشگران به خود اختصاص داد. پس از آن اینترنت بیشترین اعتماد گردشگران راجلب کرده است .سپس بروشور،کاتالوگ، پوستر و در آخر هم برنامه های ماهواره ای قرارداشت.
از دیگر نتایج پژوهش حاضر این بوده است که تبلیغات گردشگری عراقی تاثیر کمی در آشنایی گردشگران با آداب و رسوم مردم ایران داشته است اما از دیگر سو، تبلیغات بنا های تاریخی و آثار باستانی ایران تا حد زیادی مشوق توریست ها برای انتخاب ایران به عنوان گزینه ی سفر و گردشگری است.
با استناد به نظر گردشگران موردمطالعه تبلیغاتی که درباره ی صنایع دستی ایران انجام شده، جذابیت کافی برای گردشگران نداشته است . به نظر می رسد متخصصان تبلیغات دست اندرکار، در طراحی مناسب و جذاب محتوای تبلیغات تبحر کافی ندارند. در عین حال گردشگران از تبلیغات درباره ی بهداشت و غذا در ایران راضی بودند چرا که از نظر آنها محتوای تبیلغات، اطلاعات زیادی درباره ی غذا و بهداشت ایران به گردشگران داده است و از این بابت گردشگران عراقی دغدغه ای برای سفر به ایران نداشتند .
یافته های پژوهش همچنین ثابت می کند که تبیلیغات آژانس های مسافرتی تاثیر زیادی بر روی گردشگران برای مسافرت به ایران نداشته است.
علیرغم کارایی بی شمار اینترنت در عرصه گردشگری، متاسفانه آمار ها حکایت از آن دارد که اطلاعات موجود در سایت های توریستی کشور ایران در حد کمی پاسخگوی نیاز های اطلاعاتی گردشگران بوده است.
طبق این یافته ها برای بیش از نیمی از گردشگران سایت های توریستی ما نتوانسته منبع اطلاعاتی کاملی باشد.
نتایج داده ها بیانگر آن است که نزدیک به ۹۰ درصد از پاسخگویان مورد مطالعه پس از سفر به ایران امنیت داخلی کشور را در حد بسیار خوب ارزیابی نمودند . با توجه به اینکه امنیت یک از شاخصهای اصلی گردشگری است و اصولا این مقوله برای گردشگران عراقی از حساسیت و اهمیت بالایی برخوردار است، نظر مساعد اکثر گردشگران نسبت به امنیت داخلی ایران یکی از نقاط مثبت صنعت گردشگری کشور است .
گر چه محتوای تبلیغات بیش از نیمی از گردشگران را تا حد زیادی با وضعیت زنان در ایران آشنا کرده است اما آمار ها نشان می دهد که اکثر گردشگران نسبت به وضعیت زنان در ایران نظر مساعدی ندارند و بیشتر آنها پوشش مخصوص زنان در ایران را یکی از موانع گردشگری و جذب توریست در ایران می دانند همچنین جای بسی تاسف است که بیش از نیمی از پاسخگویان مورد مطالعه پس از سفر به ایران گزارش های منفی در مورد نقض حقوق بشر در ایران را در حد زیادی واقعی می دانند.
با این اوصاف ۹۰ درصد از گردشگران ( اکثریت آنها ) علاقه مند به سفر مجدد به ایران هستند این در حالی است که تنها ۶/۹ درصد اظهار عدم تمایل نمودند.
در نهایت با مطالعه نظرات ۲۵۰ نفر از گردشگران عراقی که به ایران سفر کرده بودند، مشخص شد که بین رسانه های تبلیغ کننده ی گردشگران برای سفر به ایران توزیع یکسانی وجود ندارد. توصیه ی دوستان و آشنایان با فراوانی ۱۳۱ بیشترین تاثیر را در ترغیب گردشگران برای سفر به ایران گذاشته است اینترنت با فراوانی ۷۶ در جایگاه بعدی قرار دارد.
باید گفت علی رغم پیشرفت های شگرف فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی و رشد روز افزون گردشگری الکترونیک در دنیا با گذشت قرن ها هنوز شکل سنتی ارتباط ( ارتباط چهره به چهره ) مهمترین رسانه ی جذب گردشگر عراقی به ایران محسوب می شود و تفاوت چندانی با سال های پیش پیدا نکرده است . در حالیکه تجارب کشور های موفق در عرصه ی توریسم بین المللی حکایت از تاثیر بسیار تبلیغات دارد.
طبق یافته های حاصل از پژوهش به نظر می رسد پاسخگو نبودن اطلاعات سایر منابع به نیاز های گردشگران، طراحی نامناسب و عدم جذابیت کافی، کم اعتماد بودن گردشگران به دقت و صحت مطالب منابع دیگر از دلایل روی آوردن گردشگران به توصیه ی دوستان و آشنایان باشد.
این حکایت از ضعف عملکرد سازمان گردشگری و میراث فرهنگی کشور و موسسات توریستی در جلب توجه گردشگران به ایران به عنوان مقصدی مناسب برای سفر دارد . جا دارد که دست اندرکاران صنعت توریسم کشور به سایر ابزارها و رسانه ها در حوزه ی اطلاع رسانی و تبلیغات گردشگری توجه اساسی نمایند و فعالیتهای خود را بر روی ارائه پیام های کامل و جذاب از طریق رسانه های نوین متمرکز سازند . همچنین در جهت رضایت گردشگران عراقی از امکانات، تسهیلات و خدمات مورد نیاز در ایران برآیند چرا که گردشگران پیکی هستند که طبق یافته های تحقیق مهمترین عامل تبلیغ سفر به ایران و در نهایت جذب گردشگران دیگر به شمار می آیند.
یکی از عمده ترین فعالیت های تبلیغاتی سازمان گردشگری انتشار و توزیع بروشور، پوستر و کاتالوگ، تهیه و پخش برنامه ها و تیز ها در شبکه های تلویزیونی و ماهواره ای در کشور های هدف می باشد، اما نتایج تحقیق نشان می دهد که تاثیر این وسایل در عرصه گردشگری چندان رضایت بخش نیست. به نظر می رسد اطلاعات و تصاویر موجود در این رسانه ها برای گردشگران بسیار جذاب نبوده است .
علی رغم دارا بودن جاذبه های فراوانی که ایران را به یکی از ده کشور اول توریستی جهان بدل ساخته است، اغلب گردشگران برای آشنایی و دیدن فرهنگ و تاریخ این سرزمین کهن پای به سفر می گذارند . این حکایت از آن دارد که جاذبه های فرهنگی و تاریخی ایران در صدر جاذبه های گردشگری ما قرار دارد .
نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که میزان آشنایی قبلی گردشگران با جاذبه های توریستی ایران در علاقه مندی برای سفر مجدد به ایران تاثیر دارد هر چقدر این آشنایی قبلی بیشتر باشد، آنها بیشتر ترغیب می شوند تا مجددا سفر به ایران را تجربه نمایند . این حقیقت آشکارا لزوم اطلاع رسانی مناسب در مورد جاذبه های توریستی ایران را به مردم سراسر دنیا ضروری می سازد.
گردشگری صنعتی پایدار است که همگام با شتاب جهان به سوی زندگی ماشینی، اهمیت خود را در زندگی فردی و اجتماعی بشر نمایان می سازد.
این صنعت امروزه ارزنده ترین صنعت پول ساز جهان بوده و به یکی از بخش های کلیدی و اصلی برای توسعه و پیشرفت همه جانبه کشور ها بدل شده است به طوریکه کشور های تراز اول با آگاهی از اهمیت این صنعت هر یک بنا به پتانسیل های موجود در کشور خود در این بخش سرمایه گذاری نموده و اکنون شاهد به بار نشستن تلاشهایشان هستند.
ایران نیز با وجود جاذبه های فراوان خدادادی، می تواند سهم در خور و شایسته ای از این پدیده سود آور اقتصادی نصیب خود بنماید.
تبلیغات و اطلاع رسانی برای موفقیت در عرصه گردشگری، یک فعالیت اصلی و اولیه است . در حقیقت تبلیغات موتور محرک گردشگری است و از عوامل اساسی در فرایند جذب گردشگر به شمار می رود. تبلیغات حرفه ای به کمک فناوری های جدید می تواند به درون انسان ها رخنه کرده انگیزه سفر را در آنان تقویت کند. امروزه باید به تبلیغات به عنوان نوعی ضرورت و سرمایه گذاری بنیادی برای پیشبرد اهداف توسعه ملی وبین المللی جامعه نگریست که در این صورت دستاورد های ارزشمندی به همراه خواهد داشت.
متاسفانه نتایج پژوهش حاضر در نهایت نشان داد که تبلیغات گردشگری ایران نقش زیادی در سفر گردشگران به این کشور نداشته است .
این نتیجه آشکارا عملکرد ضعیف سازمان گردشگری کشور و موسات توریستی را در حوزه تبلیغات گردشگری، جذب گردشگر و در نهایت توسعه صنعت توریسم کشور بیان می نماید .
بنابر یافته های پژوهش دلایل این عدم موفقیت را می توان در موارد زیر دانست:
عدم اعتقاد مسئولان و دست اندرکاران سازمان گردشگری و بخش های فعال در این عرصه به نقش کلید ی و اساسی تبلیغات در حوزه ی گردشگری
عدم تخصیص اعتبارات و بودجه کافی برای تبلیغات مدرن و حرفه ای در عرصه ی گردشگری
استفاده از ابزار و رسانه های نامناسب جهت تبلیغ و اطلاع رسانی
عدم انطباق پیام های تبلیغی با ویژگی های جامعه شناختی و روانشناختی مردم کشورهای هدف
عدم جذابیت پیام های تبلیغی برای گردشگران

واحد بین الملل
پایان نامه کارشناسی ارشد رشته فیزیک اپتیک لیزر
پراکندگی بریلوئن برانگیخته آبشاری در فیبر نوری
به کوشش
فاطمه حکمت پناه
استاد راهنما
دکتر عبدالناصر ذاکری
شهریور ۱۳۹۲

به نام خدا
اظهار نامه
اینجانب فاطمه حکمت پناه ( ۸۹۹۳۳۳ ) دانشجوی رشته فیزیک گرایش اپتیک لیزر دانشکده علوم اظهار می کنم که این پایان نامه حاصل پژوهش خودم بوده و در جاهایی که از منابع دیگران استفاده کرده ام، نشانی دقیق و مشخصات کامل آن را نوشته ام. همچنین اظهار می کنم که تحقیق و موضوع پایان نامه ام تکراری نیست و تعهد می نمایم که بدون مجوز دانشگاه دستاوردهای آن را منتشر ننموده و یا در اختیار غیر قرار ندهم . کلیه حقوق این اثر مطابق با آیین نامه مالکیت فکری و معنوی متعلق به دانشگاه شیراز است.
نام و نام خانوادگی: فاطمه حکمت پناه
تاریخ و امضا:

سپاسگزاری
اکنون که پایان نامه خود را به اتمام رسانیده ام،لازم می دانم از کلیه کسانی که در انجام این تحقیق مرا یاری رسانیده اند سپاسگزاری نمایم.فرصت را غنیمت شمرده وپاس میدارم تمامی زحمات استاد گرانقدرم،جناب آقای دکتر عبدالناصر ذاکری که در طول دوران تحصیل مرا راهنماِیی نموده و اگر حضور گرم و صمیمانه ایشان نبود این پایان نامه به بار نمی نشست، حضورشان پشتوانه ایست بس محکم برای استوارماندن بر مسیر دشوار.

همچنین از اساتید گرامی مشاور خود آقایان دکترمحمودحسینی فرزاد ، دکتر سعید دعوت الحق ودکتر محمد مهدی گلشن که در طول مدت انجام پایان نامه مرا حمایت وراهنمایی کردند سپاسگزارم.
چکیده
پراکندگی بریلوئن برانگیخته آبشاری در فیبر نوری
به کوشش
فاطمه حکمت پناه
استفاده از فیبر نوری در سیستم­های انتقال نوری ، به دلیل مزایای زیادی که دارد امروزه کاربرد بسیاری دارد. یکی از پدیده­هایی که در فیبر نوری رخ می­دهدپراکندگی بریلوئن برانگیخته می­باشد. به طور کلی این پدیده باعث محدود نمودن انتقال توان به خروجی فیبر می­گردد و بنابراین نامطلوب می­باشد ولی کاربردهای فراوانی در طراحی ادوات نوری از جمله بافرهای نوری و لیزرهای بریلوئن فیبر نوری دارد. در لیزرهای بریلوئن فیبر نوری از پراکندگی بریلوئن برانگیخته آبشاری استفاده می­ شود بنابراین در این پایان نامه به بررسی این پدیده در فیبر نوری پرداخته­ایم. با بررسی و تحلیل معادلات مربوطه به این نتیجه رسیده­ایم که برای داشتن پراکندگی بریلوئن برانگیخته آبشاری در فیبر نوری باید در ساختار سیستم تغییر ایجاد کنیم و نشان داده­ایم که می­توانیم با بهره گرفتن از توری براگ در ورودی فیبر، پراکندگی بریلوئن برانگیخته آبشاری ایجاد کنیم. همچنین از آنجایی که این پدیده می ­تواند تأخیر زمانی ایجاد کند در این پایان نامه با ارسال سیگنال از انتهای فیبر و حل معادلات مربوطه آن ، اثر پراکندگی بریلوئن برانگیخته آبشاری بر سیگنال را و مقدار تأخیر زمانی ایجاد شده را بررسی نموده­ایم. نتایج شبیه سازی، دقت و صحت تحلیل­ها را در قسمت­ های مختلف نشان می­دهد.
کلید واژگان: پراکندگی- بریلوئن- فیبر
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: مقدمه
۱-۱- معرفی ۲
۱-۲- هدفها و سرنوشتارها ۴
فصل دوم: اصول پراکندگی نور
۲-۱- مقدمه ۷
۲-۲- پراکندگی القایی بریلوئن ۷
۲-۳- خلاصه فصل ۱۷
فصل سوم: فیبر نوری و مشخصه های آن
۳-۱- مقدمه ۲۰
۳-۲- بازتاب کلی داخلی ۲۰
۳-۳- منابع نوری ۲۴
۳-۳-۱- دیود های نور افشان (LEDs) 24
۳-۳-۲- دیود های لیزری ۲۵
۳-۴- مزایا و معایب فیبر نوری ۲۷
۳-۴-۱- تفرق ۲۸
۳-۴-۲- جذب ۲۸
۳-۴-۳- پاشندگی ۲۹
۳-۴-۴- اثرهای غیر خطی های فیبر ۳۳
۳-۴-۵- مشکلات پراکندگی ۳۴
۳-۵- انواع فیبر نوری ۳۶
۳-۵-۱- فیبر چند مدی ۳۶
۳-۵-۲- فیبر تک مد ۳۷

مدل برنامه‌ریزی ارزش انتظاری
اولین نوع از مدل‌های برنامه‌ریزی ترکیبی، مدل ارزش انتظاری نام دارد که تابع هدف انتظاری را با توجه به محدودیت‌های انتظاری بهینه می‌کند. برای مثال، کمینه کردن هزینه انتظاری، بیشینه کردن سود انتظاری، و مانند این.

به طور کلی، اگر قرار باشد به یک تصمیم با بیشینه بازگشت (تابع هدف مدل کلی) انتظاری با توجه به محدودیت‌های انتظاری دست یافته شود، مدل ارزش انتظاری زیر به کار برده می‌شود:

که  بردار تصمیم،  یک بردار ترکیبی،  تابع بازگشت،  توابع محدودیت ترکیبی، و  نماد ارزش انتظاری است. [۱]
از جمله مقالاتی که از این مدل استفاده کرده‌اند می‌توان به مقاله‌ای از که و لیو^[۱۷] [۲] اشاره کرد که مسأله برنامه‌ریزی پروژه درحالتی‌که زمان‌های اجرای فعالیت‌ها متغیرهای تصادفی فازی هستند، بررسی و در آن برای حل مسأله، از الگوریتم هوشمند ترکیبی استفاده شده است.

برنامه‌ریزی با محدودیت شانس
به عنوان دومین نوع از برنامه‌ریزی ترکیبی که توسط چارنز و کوپر^[۱۸] توسعه یافت، برنامه‌ریزی با محدودیت شانس یک ابزار قدرتمند برای مدل‌سازی سیستم‌های تصمیم‌گیری ترکیبی می‌باشد با فرض اینکه محدودیت‌های ترکیبی حداقل α درصد مواقع برقرار باشند، که α یک سطح اطمینان (قابلیت اطمینان^[۱۹]) است که بوسیله تصمیم‌گیر تعیین می‌شود. در این مدل، تابع هدف وارد محدودیت‌ها شده و سعی بر آن است تا حداقل مقدار تابع هدف بیشینه شود. مدل برنامه‌ریزی با محدودیت شانس به صورت زیر است:

که  بردار تصمیم،  یک بردار ترکیبی،  تابع بازگشت،  توابع محدودیت ترکیبی،  قابلیت اطمینان، و  پیمانه شانس است. [۱]
از جمله مقالاتی که از این مدل استفاده کرده‌اند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در مقاله‌ای از ون و ایوامورا^[۲۰] [۳] مسأله جایابی-تخصیص تسهیلات در محیط تصادفی فازی ارائه شده که آن‌را با بهره گرفتن از الگوریتم هوشمند ترکیبی حل کرده است؛ در مقاله‌ای که توسط ونگ و واتادا^[۲۱] [۴] نوشته شده، در یک سیستم سری-موازی متشکل از s زیرسیستم، تخصیص افزونگی^[۲۲] بهینه را می‌یابد طوریکه هزینه کل سیستم کمینه شود؛ و همچنین مقاله‌ای از که و لیو [۲] که مسأله برنامه‌ریزی پروژه درحالتی‌که زمان‌های اجرای فعالیت‌ها متغیرهای تصادفی فازی هستند، بررسی شده است و در آن برای حل مسأله، از الگوریتم هوشمند ترکیبی بهره جسته است.

برنامه‌ریزی وابسته به شانس
در عمل، معمولاً وظایف چندگانه‌ای در سیستم تصمیم‌گیری ترکیبی پیچیده وجود دارد. گاهی اوقات، تصمیم‌گیر می‌خواهد شانس‌های این وظایف را بیشینه کند. به منظور مدل کردن این نوع از سیستم تصمیم‌گیری ترکیبی، لیو سومین نوع برنامه‌ریزی ترکیبی را ارائه کرد که برنامه‌ریزی وابسته به شانس نامیده می‌شود، و فلسفه اساسی آن انتخاب تصمیم با حداکثر شانس برای انجام وظایف است. مدل برنامه‌ریزی وابسته به شانس به صورت زیر است:

که  بردار تصمیم،  یک بردار ترکیبی،  تابع بازگشت،  توابع محدودیت ترکیبی، و  پیمانه شانس است. [۱]
از جمله مقالاتی که از این مدل استفاده کرده‌اند می‌توان به موارد زیر اشاده کرد:
در مقاله‌ای از لیانگ، گائو و ایوامورا^[۲۳] [۵] ، مدل برنامه‌ریزی دوسطحی وابسته به شانس توضیح داده شده و کاربرد آن در مسأله تخصیص منابع سلسله‌مراتبی بیان و برای حل آن از الگوریتم هوشمند ترکیبی استفاده شده است؛ در مقاله دیگر که توسط ونگ و واتادا [۴] نوشته شده، در یک سیستم سری-موازی متشکل از s زیرسیستم، تخصیص افزونگی^[۲۴] بهینه را می‌یابد طوریکه قابلیت اطمینان سیستم، بیشینه شود؛ و همچنین مقاله‌ای از که و لیو [۲] که مسأله برنامه‌ریزی پروژه درحالتی‌که زمان‌های اجرای فعالیت‌ها متغیرهای تصادفی فازی هستند، بررسی شده است و در آن برای حل مسأله، از الگوریتم هوشمند ترکیبی استفاده شده است.
مسأله جایابی  -میانه
مسأله جایابی و تخصیص در تحقیقات بسیاری مورد بررسی قرار گرفته است. در یک مسأله جایابی و تخصیص، تعدادی نقطه تقاضا و تعدادی نقطه کاندید استقرار وجود دارد و سعی بر آنست که تسهیلاتی در نقاط کاندید استقرار قرار داده و به نقاط تقاضا تخصیص داده شود. نمونه‌هایی از نیاز به این کار عبارتند از کمینه‌سازی تعداد تسهیلات مورد نیاز طوری‌که تمام نقاط تقاضا را پوشش دهند (مسأله پوشش مجموعه^[۲۵]) [۶]، حداکثر کردن تقاضایی که می‌تواند توسط تسهیلات برآورده شود (مسأله بیشترین پوشش^[۲۶]) [۷]، کمینه‌سازی بیشترین مسافت بین نقاط تقاضا و تسهیلات (مسأله  –مرکز^[۲۷]) [۸]، کمینه کردن جابجایی (مسافت وزن‌دار) بین نقاط تقاضا و تسهیلات (مسأله  -میانه^[۲۸]) [۹]، کمینه‌سازی هزینه کل [۱۰] و … .
یک روش مهم برای سنجش کارآمدی یک جایابی تسهیلات، مشخص کردن میانگین مسافت بین تسهیلات و نقاط تقاضا است [۱۱]. هرچه میانگین مسافت افزایش یابد، در دسترس بودن تسهیل کاهش می‌یابد و لذا کارآمدی جایابی کمتر می‌شود. همچنین از آنجایی که می‌توان مسافت را هم‌ارز با هزینه دانست، لذا هرچه مسافت کمتر باشد، هزینه حمل و نقل نیز کمتر است.
این رابطه برای تسهیلاتی چون کتابخانه ها، مدارس، و مراکز سرویس‌های اورژانس که نزدیکی به آن‌ها مطلوب است، برقرار است. البته در موادی که تسهیلات ناخوشایند هستند، مانند محل دفع ضایعات یا تأسیسات انرژی هسته‌ای، افزایش کارآمدی جایابی وابسته به افزایش میانگین مسافت است.
یک روش هم‌ارز با سنجش کارآمدی جایابی، زمانی که تقاضا وابسته به سطح سرویس‌دهی نیست، وزن دادن به مسافت بین نقاط تقاضا و تسهیلات بوسیله تخصیص مقدار تقاضا و محاسبه مسافت وزن‌دار کل بین نقاط تقاضا و تسهیلات است [۱۱]. مسأله  –میانه از این نوع سنجش کارآمدی استفاده می‌کند. در ادامه، به توضیح این مسأله پرداخته می‌شود.
در مسأله جایابی  -میانه، تعدادی نقطه تقاضا وجود دارد و سعی می‌شود تسهیلاتی در این نقاط قرار گرفته و به نقاط تقاضا تخصیص یابد. هدف، کمینه‌سازی جابجایی کل (مسافت وزن‌دار بوسیله تقاضا) بین نقاط تقاضا و تسهیلات مستقر شده است.
برای این مسأله، مفروضات زیر در نظر گرفته می‌شود:
ظرفیت تسهیلات نامحدود است؛ تسهیلات خوشایند هستند؛ هر نقطه تقاضا می‌تواند فقط از یک تسهیل سرویس بگیرد ولی هر تسهیل می‌تواند به چند نقطه تقاضا سرویس بدهد.
برای فرموله کردن این مسأله، نمادهای زیر مورد نیاز هستند:
و  : اندیس نقاط تقاضا،
: تقاضا در نقطه  ،
: فاصله بین نقاط تقاضای  و  ،
: تعداد نقاط تقاضا،
: تعداد تسهیلاتی که می‌خواهند مکان‌یابی شوند.
متغیرهای تصمیم:
: برابر ۱ است اگر تسهیلی در نقطه  قرار داده شود، در غیراینصورت برابر صفر است،
: برابر ۱ است اگر تسهیل  به نقطه تقاضای  تخصیص یابد، درغیراینصورت برابر صفر است.
با بهره گرفتن از این تعاریف و با توجه به آنچه گفته شد، مسأله جایابی  –میانه به صورت برنامه‌ریزی خطی عدد صحیح زیر مدل می‌شود: [۱۱]

مجموعه محدودیت‌های اول بیان می‌کند که هر نقطه تقاضا فقط می‌تواند از یک تسهیل سرویس بگیرد؛ مجموعه محدودیت‌های دوم بر این موضوع دلالت دارد که تخصیص نقطه تقاضا به نقطه‌ای دیگر زمانی امکان‌پذیر است که در آن نقطه، تسهیلی مستقر شده باشد؛ محدودیت سوم، تعداد تسهیلاتی که باید مستقر شوند را نشان می‌دهد؛ و محدودیت‌های چهارم نشان دهنده صفر و یک بودن متغیرهای تصمیم است.
نتیجه‌گیری
آنچه ‌در زمینه جایابی در محیط‌های غیرقطعی (احتمالی، فازی و ترکیبی) مورد بررسی قرار گرفته است، در جدول (۲-۱) آورده شده است.

جدول۹-۴-دوره بحرانی کنترل تاج خروس در آفتابگردان بر اساس کاهش ۵، ۱۰،۱۵ و ۲۰ درصدعملکرد قابل قبول در سه سطح کم آبیاری در سال ۱۳۸۹ ۱۱۸
جدول۱۰-۴-دوره بحرانی کنترل تاج خروس در آفتابگردان بر اساس کاهش ۵، ۱۰،۱۵ و ۲۰ درصدعملکرد قابل قبول در سه سطح کم آبیاری در سال ۱۳۹۰ ۱۱۹
فصل اول
مقدمه
۱-۱- اهمیت آفتابگردان
منظور از گیاهان صنعتی گیاهانی است که محصولات آنها به صورت گسترده پس از فرآیندسازی صنعتی مورد استفاده بشر قرار می گیرد. این گیاهان را به صورت سنتی در گروه روغنی، لیفی، قندی، نشاسته ای و تخدیری قرار داده اند(خواجه پور، ۱۳۸۳). روغن بدست آمده از گیاهان دانه روغنی برای ساختن صابون، مواد پاک کننده، پلاستیک ها، روغن های خوراکی، مارگارین و غیره به کار می رود. دانه های روغنی بخش مهمی از تولیدات کشاورزی جهان را تشکیل می دهند(Weiss, 1983).

آفتابگردان(Helianthus annuus L.) یکی از دانه های روغنی بوده که امروزه در سطح دنیا از اهمیت خاصی برخوردار است (Arshi, 1992). دانه آفتابگردان ۱۵ تا ۲۵ درصد پروتئین دارد. میزان درصد روغن در ارقام روغنی غالبا ۴۰ تا۵۰ درصد است، (خواجه پور، ۱۳۸۳). روغن آفتابگردان به دلیل رنگ روشن، فقدان بو، طعم مطلوب، درجه دودی شدن بالا و کیفیت غذایی مطلوب بسیار ارزشمند است. روغن آفتابگردان توکوفرول های بیشتری نسبت به سایر روغن ها دارد. توکوفرول ها در تشکیل ویتامین E نقش دارند (ناگاراج، ۱۳۷۸).
پروتئین دانه آفتابگردان از لحاظ اسید آمینه لایسین فقیر است، ولی از لحاظ اسید آمینه متیونین بهتر از سویا می باشد(خواجه پور، ۱۳۸۳). در سال های اخیر، تقاضا برای محصولات کشاورزی با کیفیت خاص رو به افزایش است. روغن آفتابگردان به دلیل دارا بودن ترکیبات اسیدهای چرب مناسب برای مصرف انسـان، یکی از مهم ترین گـیاهان دانه روغنی در جهان می باشد(Jalalian, 2010).
آفتابگردان به عنوان یکی از مهم ترین دانه های روغنی در جهان به عنوان پنجمین منبع تولید روغن خوراکی بعد از سوی(Glycine max (L.) Merrill.) ، کلزا (Bassica napus L.) ، پنبه(Gossypium hirsutum L.) و بادام زمینی(Arachis Hypogaea) به حساب می آید (FAO,2005). آفتابگردان به عنوان یک دانه روغنی اصلی، در سطح وسیعی در جهان کشت می شود(Flagella، ۲۰۰۲). بر اساس گزارش فائو، سطح زیر کشت آفتابگردان در جهان ۲۳۱۱۳۷۸۵ هکتار، با مقدار تولید دانه ۶۶۸۲۵۳ تن ، میانگین عملکرد دانه ۷/۱۳۳۱ کیلوگرم بر هکتار گزارش شده است(FAO,2010). کشورهای آرژانتین، روسیه، فرانسه و چین مهم ترین تولیدکنندگان آفتابگردان در جهان به شمار می آیند.
از زمان ورود آفتابگردان به ایران اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. کاشت انواع آجیلی بومی شده این محصول در اطراف صیفی کاری ها از اواخر دوره قاجاریه حدود سال های ۱۲۹۵ تا ۱۳۰۰ در آذربایجان رایج بود. در ایران سطح زیر کشت این گیاه زراعی، ۶۷۰۰۰ هکتار با مقدار تولید دانه ۱۰۰۵ تن ، میانگین عملکرد دانه ۳/۷۴۰ کیلوگرم در هکتار گزارش شده است (FAO,2010). استان های اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و فارس مهم ترین تولید کنندگان آفتابگردان آبی و استان های مازندران و گلستان مهم ترین تولیدکنندگان آفتابگردان دیم در کشور می باشند. پتانسیل عملکرد دانه آفتابگردان به بیش از ۶ تن در هکتار می رسد، که از آن حدود ۳ تن روغن قابل استحصال می باشد. عملکردهای بالاتر از ۵/۲ تن در هکتار مطلوب است.
بر اساس آمار فائو (۲۰۰۹)، مناطق تولید کننده دانه آفتابگردان، اروپا(۶۲ % تولید جهانی، عمدتا بوسیله اکراین ، روسیه و فرانسه)، آمریکا (۱۹% ، عمدتا آرژانتین و ایالت متحدا آمریکا)، آسیا(۱۵% ، عمدتا چین و هند) می باشند. خاستگاه آفتابگردان منطقه غرب آمریکای شمالی، بین شمال مکزیک و نبراسکا می باشد. این گیاه نشان ایالت کانزاس در ایالات متحده محسوب می شود.
۲-۱-گیاه شناسی آفتابگردان
آفتابگردان گیاهی است دیپلوئید(۲n=34)، یکساله، از تیره مرکبه(Compositae) که به صورت بوته ای استوار و بلند قامت رشد می کند. طول دوره رشد آفتابگردان بسته شرایط محیطی و رقم ، بین ۸۰ تا ۱۵۰ روز متغیر می باشد. از تفاوت های اصلی بین انواع زراعی و اصلاح شده آفتابگردان با انواع وحشی آن وجود طبق های بزرگتر و عدم وجود یا وجود تعداد کمتری شاخه جانبی در انواع زراعی و اصلاح شده است. این تفاوت ها سبب بهبود توزیع مواد غذایی به نفع دانه شده و عملکرد دانه و شاخص برداشت را افزایش داده است(خواجه پور، ۱۳۸۳).
آفتابگردان سامانه ی ریشه ای محکم و اغلب سطحی دارد. نفوذ بالقوه ریشه اصلی در خاک حدود ۳ متر است، ولی گاهی با متراکم شدن خاک به شدت کاهش می یابد. ساقه آفتابگردان تنومند، کم و بیش خشبی، مقطع آن گرد و قطر آن ۳ تا ۶ سانتی متر و گاهی به ۱۰ سانتی متر نیز می رسد. رشد ساقه سریع و ارتفاع آن بر حسب ارقام متفاوت و بین ۱ تا ۳ متر و ارتفاع رقم های پابلند گاهی به ۵ متر نیز می رسد. در آفتابگردان برگ ها به صورت معمول بزرگ، قلبی شکل، مضرس، کرک دار و زبر بوده که در قسمت پایین ساقه متقابل و در قسمت بالا متناوبند(رستگار، ۱۳۸۴). گل مرکب در آفتابگردان طبق نامیده می شود. این گل آذین کپه ای که در انتهای ساقه اصلی قرار دارد، دایره ای شکل و قطر و اندازه آن در ارقام، فصل ها و خاک های مختلف متفاوت است.لقاح، به دلیل اینکه پرچم ها زودتر بلوغ می یابند(protandrous) نوع دگرگشنی می باشد. در هر حال، درصد خودگشنی از ۵ تا ۹۵درصد متغیر است(خواجه پور، ۱۳۸۳).
میوه آفتابگردان از نوع فندقه است و شامل یک دانه حقیقی با پوسته نازک و فرابر ناشکوفا می باشد که در اینجا با دانه مترادف گرفته می شود. اندازه دانه، از محیط به سمت مرکز به تدریج نقصان می یابد. وزن هزار دانه غالبا بین ۴۵ تا ۱۰۰ گرم می باشد. قسمت اعظم روغن دانه آفتابگردان در لپه ها ذخیره شده است. حدود ۷۸ درصد وزن لپه ها و ۴/۷ درصد وزن جنین را روغن تشکیل می دهد (خواجه پور، ۱۳۸۳).
۳-۱-سازگاری محیطی
آفتابگردان خاص مناطق معتدله است و تولید تجاری آن بیشتر در مناطق گرم معتدل صورت می گیرد؛ اما با اصلاح نژاد و انتخاب، رقم هایی تولید شده اند که با گستره وسیعی از شرایط محیطی سازگارند(وایز، ۱۳۷۵). طیف سازگاری آفتابگردان وسیع است و از عرض جغرافیایی حدود ۴۰ درجه جنوبی تا ۵۵ درجه شمالی و از ارتفاع صفر تا ۲۵۰۰ متر از سطح دریا(بسته به عرض جغرافیایی) کاشته می شود. آفتابگردان گیاهی است با گرایش گرمادوستی، اما دماهای پایین را بهتر از ذرت تحمل می کند و در میانگین دمای شبانه روزی ۱۰ تا بیش از ۳۲ درجه سانتی گراد رشد می کند. دمای مطلوب آن ۲۵ تا ۲۹ درجه سانتی گراد است. دمای پایه برای رشد آفتابگردان حدود ۶ درجه سانتی گراد است. در دمای ۹ تا ۱۰ درجه سانتی گراد(در خاک) با سرعت قابل قبولی جوانه می زند. عملکرد آفتابگردان در خاک های به نسبت فقیر، رضایت بخش بوده و به همین دلیل در محدوده وسیعی از زمین های کشاورزی تولید می گردد (اسماعیلی و گلچین، ۱۳۸۳).
گیاه به خاک های اسیدی سازگاری خوبی ندارد و در محدوده پی اچ خنثی رشد بهتری دارد. آفتابگردان به ساختمان خاک حساس است، ولی به بافت خاک حساسیت زیادی ندارد. اما بافت های ریز با محدودیت تهویه که دچار آب ایستادگی می شوند و بافت های درشت که از لحاظ ظرفیت آبگیری و حاصلخیزی فقیر هستند و نیز خطر خوابیدگی محصول در آنها زیاد است، مطلوب به شمار نمی روند(خواجه پور، ۱۳۸۳).
آفتابگردان ریشه توسعه یافته ای دارد که گیاه را به خشکی مقاوم می سازد. در شرایط خشک ریشه های گیاه با نفوذ به لایه های زیرین همواره میزان قابل توجهی آب را جذب می کنند .(Angadi & Entz, 2002; Johnson et al., 2002)هاتندروف و همکاران(۱۹۸۸) گزارش کردند که توان رقابتی در استفاده از آب توسط آفتابگردان، از گیاهان ردیفی مانند ذرت( Zea mays L.)، سورگوم(Sorghum bicolor L.)، سویا(Glycine max L.)، ارزن Pennisetum americannum L.) ( و لوبیا (Phaseolus vulgaris L.) بیشتر است و این مهم به واسطه نفوذ بیشتر و توسعه ریشه این گیاه به اعماق خاک در مقایسه با گیاهان بالا بوده است (Hattendraf et al., ۱۹۸۸).
آفتابگردان از کلزا، سویا و ذرت به شوری مقاوم تر است. مقاومت آفتابگردان به شوری از گندم کمتر است و تقریبا مشابه سورگوم می باشد. به این طریق آفتابگردان در گروه گیاهان نسبتا مقاوم به شوری قرار می گیرد(خواجه پور، ۱۳۸۳). حساسیت آفتابگردان به پی اچ خاک زیاد نیست و در دامنه پی اچ ۶ تا ۸ رشد می کند.
۴-۱-اهمیت کم آبیاری و تاثیر آن بر خصوصیات رشد و نمو گیاه
آب یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده ی کشاورزی به خصوص در دوره ی گرم و خشک تابستان می باشد(Erden et al., 2006). کمبود آب و کاهش سریع آن به طور فـزاینده- ای مهم ترین موضوع در بسیاری از نقاط جهان به ویژه نواحی خشک و نیمه خشک دنیا محسوب می شود(Sepaskhah and Akbari, 2005). تنش خشکی و کم آبی مهم ترین عامل غیر زنده ی محدود کننده رشد و تولید گیاهان در جهان به شمار می رود .(Flexas et al, 2004)
کمبود آب پدیده ای رایج در کشت گیاهان است و می تواند اثرات منفی قابل ملاحظه ای را بر رشد و نمو آنها بگذارد(ردی^[۱] و همکاران، ۲۰۰۴). آن دسته از فرآیندهای گیاهی که به افزایش حجم سلول ها(فشار تورگر) وابسته هستند، حساسیت زیادی به کمبود آب دارند. دو نمونه مهم از این فرآیندها عبارتند از تبادل گازی برگ به حجم(فشار تورمی) سلول های محافظ وابسته است و افزایش سطح برگ به گسترش سلولی متکی می باشد. بازداری این فرآیندها در شرایط خشکی می تواند به افت قابل ملاحظه عملکرد منجر شود(سلطانی و همکاران، ۱۳۷۹).
امروزه جهان با مشکل کمبود آب روبرو است، بزرگترین هدف در جهان امروز افزایش تولیدات غذایی با کمترین آب مصرفی می‌باشد، به خصوص در کشورهایی که با محدودیت زمین و آب روبرو هستند، کمبود آب بیش از سایر تنش‌ها رشد گیاه را تحت تا ثیر قرار می‌دهد ( Yamaguchi et al., 2002). تنش خشکی بارزترین تنش غیر زنده محدودکننده عملکرد تعدادی از گیاهان زراعی در بخش­های زیادی از جهان محسوب می­ شود. جهان در حال مواجه شدن با کمبود جدی آب و نیز افزایش رقابت برای آب بوده که باعث دسترسی کمتر بخش کشاورزی به‌این ماده حیاتی می­گردد، چالش بزرگ دهه آینده، وظیفه افزایش تولیدات غذایی با آب کمتر، به ویژه در کشورهایی که با محدودیت منابع آب و خاک مواجه هستند، می­باشد(Sinaki et al., 2007).
کم آبیاری عبارتست از استفاده از آب کمتر از نیاز آبی گیاه زراعی(تبخیر-تعرق)^[۲] و ابزاری مهم برای کاهش آب قابل استفاده گیاه می باشد(Fereres and Soriano, 2007). تنش آبی، بر اساس بسیاری از فاکتورها مانند ظرفیت مناسب، تقاضای اتمسفر، بارش، ذخیره آبی خاک در هر مرحله از چرخه زندگی گیاه می تواند رخ دهد (Tolk et al., 2012).
تا وقتی که بخش کشاورزی بزرگ ترین مصرف کننده آّب در جهان است، کارایی استفاده از آب در کشاورزی نیازمند نگهداری منابع محدود آب می باشد. افزایش کارایی استفاده از آب با استراتژی های بسیاری حاصل می شود که یکی از این راهکارها تغییر توان گیاهان زراعی برای تولید عملکرد قابل قبول تحت شرایط کم آبیاری و آبیاری محدود است(Zwart et al., 2004). گیاهان زراعی در طول رشد خود با تنش های بسیار محیطی مواجه می شوند. این تنش ها به طور وسیعی بر رشد، متابولیسم و عملکرد آنها تاثیر می گذارند. در این بین خشکی مهم ترین عامل کاهش دهنده تولید گیاهان زراعی، به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می رود(Reddy et al, 2004). تنش خشکی از طریق کاهش فتوسنتز گیاهی سبب کاهش رشد خواهد شد. کاهش فتوسنتز گیاهی به واسطه کم شدن مقدار رطوبت نسبی برگ ها،کاهش پتانسیل آب برگ ها و کم شدن مقدار هدایت روزنه ها استFrench, 1991) (.کمیت و کیفیت پروتئین های گیاهی تحت تاثیر تنش خشکی تغییر می یابد
(علیزاده، ۱۳۸۱ ؛ Stoyanov, 2005 ). کیفیت روغن دانه بسته به میزان رطوبت خاک، تغییر پذیر است(Bouchereau et al, 1996; Mekki et al, 1999; Flgella et al, 2002; Santonodeto, 2002).
تنش خشکی سبب بسته شدن روزنه ها و کاهش هدایت روزنه ای می گردد؛ بنابراین کاهش جذب دی اکسیدکربن را به همراه دارد؛ که این خود باعث کاهش فتوسنتز و تولید ماده خشک در گیاه می شود( Souza et al,1997 ; Siddique et al, 1999). اثرات کمبود آب بر تنفس متغیر است و اغلب کاهش تنفس کندتر از فتوسنتز بوده و تنفس باعث تخلیه مواد غذایی، تبدیل نشاسته به قند و تغییر خواص کربوهیدرات های مختلف می شود(علیزاده، ۱۳۸۱). بر اثر تنش خشکی انتقال مجدد مواد غذایی از سایر اندام ها به سمت دانه و سرعت پُر شدن دانه ها افزایش می یابد. پیری زودرس در برگ ها و همچنین رسیدگی فیزیولوژیک زودتر اتفاق می افتد(Souza et al,1997). با اعمال تنش خشکی کارایی استفاده از تابش فعال فتوسنتزی، شاخص برداشت و تولید ماده خشک در ذرت کاهش یافت(Earl & Davis, 2002).
آفتابگردان به دلیل وجود سیستم ریشه ای گسترده و دارا دن کرک های زبر و خشن در ساقه، برگ و دمبرگ تا حدودی در برابر خشکی متحمل است. با این حال، تنش محدودیت آب در دوره رشد اصلی و مرحله پر شدن دانه ها، عملکرد دانه را به طور قابل ملاحظه ای کاهش می دهد. کمبود آب در اوایل دوره رشد سبب کاهش سطح برگ شده و به علت وجود همبستگی شدید بین سطح برگ و عملکرد، محصول دانه کاهش خواهد یافت.
با کاهش میزان آب، گیاه می تواند خود را تا حدودی با شرایط محیطی سازگار کند(الیاری، ۱۳۷۹). فرآیندهای اجتناب و تحمل فرآیندهای مهمی از جانب گیاه می باشند که مقابله با تنش خشکی را موجب می شوند. اجتناب شامل توسعـه سریع فنولوژیکی، افزایش مقاومت روزنه ای و کوتیکولی، تغییر در سطح و نحوه آرایش برگ ها و غیره را شامل می شود. تحمل در برابر تنش خشکی حداقل توسط دو فرایند تعادل اسمزی و تغییر در ویژگی های ارتجاعی(الاستیکی) یاخته کنترل می شود (Stoyanov, 2005).
۵-۱-اهمیت علف هرز
علف هرز، گیاهی است که ناخواسته و یا گیاهی است که جز در جای خود حضور دارد (اشتون و همکاران، ۱۹۹۲) که به دلیـل رقابت با گیاهان زراعی باعث کاهش عملکـرد آن ها می شوند (Schneiter, 1992) . علف های هرز، جزو آفات(Pests) نیز رده بندی می شوند.
علف های هرز از مهم ترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی می باشند(زند و همکاران، ۱۳۸۳). یکی از مهم ترین خسارت علف های هرز، رقابت برای منابع محدود(آب، نور، عناصر غذایی، دی اکسید کربن و …) می باشد(Stoller & Woolley, 2004 ; Carruthers et al, 2000 ; Haramoto &). به عقیده محققان، خسارت علف های هرز می تواند به ۱۰۰% نیز برسد (Cousens, 1985 ; Koppff & Walter, 2000).
مقدار کاهش عملکرد آفتابگردان، ناشی از علف های هرز متغیر بوده و به طور مستقیم به گونه و تراکم علف هرز و گیاه زراعی، زمان ظهور علف هرز و آفتابگردان، اقلیم منطقه و … وابسته است. آفتابگردان در حالت کلی در بین گیاهان زراعی قدرت رقابت خوبی با علف های هرز دارد، اما در اوایل دوران رشد گسترش محدودی داشته و توان رقابتی کمی با علف های هرز دارد. لذا بایددر برابر علف های هرز به طور کامل حمایت گردد (خماری و همکاران، ۱۳۸۶). بر اساس برآورهای انجام شده حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد کل ارزش تجاری تولیدات مزرعه بر اثر خسارت علف های هرز از دست می رود. برای مثال این خسارت برای ذرت حتی تا ۹۵ درصد نیز گزارش شده است(Dalley et al., 2006).
۶-۱-علف هرز تاج خروس
تاج خروس با نام علمیAmaranthus SPP و از خانوادهAmaranthaceae گیاهی است یکساله، تابستانه و سومین علف هرز غالب دولپه ای در سطح جهان است که به دلیل دارا بودن طبیعت رشد نامحدود و مسیر فتوسنتزی C4، در دمای بالا و نور شدید به ویژه در مزارع گیاهان زراعی تابستانه و گرمادوست نظیر ذرت و آفتابگـردان قـدرت رقابتی بیشتری از خـود نشان می دهد(Ronald et al., 2000). شاخص رقابتی این علف هرز در مقیاس بندی از صفر تا یک، نزدیک به یک است(Cown et al., 1998). توان بالای رقابتی در گونه های مختلف تاج خروس (Amaranthus spp.) موجب گردیده تا ارزیابی تاثیر منفی تداخل گونه های مختلف آن بر روی عملکرد گیاهان زراعی تابستانه مورد توجه محققین علم علف هرز واقع شود(Dielemen et al., 1995).
تاج خروس در گروه گیاهان شبه غلات (pseudo-cereal) قرار دارد و گیاهی است برگ پهن، ریشه عمیق، دارای یک ساقه اصلی که از لحاظ گیاه شناسی روز کوتاه(گل دهی در این گیاه انتهایی بوده و گل آذین در قسمت فوقانی گیاه پس از پایان رشد رویشی ظاهر می شود) و عمدتا خودگشن می باشد. گل ها تک پایه، به رنگ های قرمز، نارنجی و زرد که به صورت مجتمع برروی محور گل آذین خوشه ای قرار گرفته اند(پوتنام و همکاران، ۱۹۸۹). بذر این گیاه بسیار ریز(حدود ۹/۰ تا ۷/۱ میلی متر قطر) بوده و هر گرم آن شامل ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ عدد بذر می باشد(Williams and Burnner, 1995). صفر فیزیولوژیکی این گیاه ۱۳ تا ۱۵ درجه سانتی گراد، عمق کاشت سطحی (حدود یک سانتی متر) و سرعت جوانه زنی بذور آن بالاست و معمولا بذور این گیاه ۳ تا ۵ روز پس از کاشت سبز خواهند شد(Louer et al., 1999). تاج خروس ریشه قرمز یکی از مهم ترین علف های هرزی است که عملکرد گیاهان زراعی را از طریق رقابت کاهش می دهد(Jordan, 1993) و در فهرست علف های هرز مهم ایران قرار دارد (عباسیان و همکاران، ۱۳۸۰).
۷-۱-دوره بحرانی کنترل علف هرز
با توجه به این که علـف های هرز از عوامل مهم محـدود کننده تولید در گیاهـان زراعـی می باشند بنابراین تعیین بهترین زمان کنترل آنها جایگاه ویژه ای در کارآمدی عملیات کنترل دارد و به دلیل آن که امروزه روش عمده مبارزه با علف های هرز، روش شیمیایی است و مشکلات فراوانی را همچون مشکلات زیست محیطی و آلودگی آب های زیر زمینی و مقاومت علف های هرز به علف کش ها را به همراه دارد (Norsworthy and Oliverita, 2004) ، از این رو بحث استفاده از مدیریت تلفیقی علف های هرز (IWM)^[3] به میان می آید که بخشی از آن بر لزوم تعیین دوره بحرانی کنترل علف ها ی هرز (CPWC)^[4] و مبارزه طی این دوره اختصاص یافته است (Nieto, and Staniforth. 1961). دوره بحرانی کنترل علف هرز مرحله ای از زندگی گیاه زراعی است که علف های هرز در این مرحله به منظور جلوگیری از کاهش عملکرد گیاه زراعی، باید کنترل شوند. این دوره در سیستم مدیریت تلفیقی علف های هرز بسیار مهم است که می تواند استفاده از علف کش ها را بدون کاهش عملکرد گیاه زراعی به حداقل برساند(Swanton et al., 2010). این مرحله در زمان دوره بحرانی از بین بردن علف های هرز (CTWR)^[5] آغاز می شود که مربوط به حداکثر مقدار زمانی است که گیاه زراعی، رقابت علف های هرز را در اوایل فصل رشد تحمل می کند بدون اینکه کاهشی در عملکرد گیاه زراعی مشاهده شود و این دوره با^[۶]CWFP (دوره بحرانی عاری از علف هرز) پایان می یابد.CWFP مربوط به حداقل دوره مورد نیاز عاری از علف هرز برای جلوگیری از کاهش عملکرد می باشد (Tingel et al., 2003 Knezevic et al., 2002;). دوره بحرانی کنترل علف هرز به عنوان بخشی از دوره رشد گیاه زراعی تعریف می شودکه بین دو مرحله واقع شده است، مرحله اول شروع رقابت علف های هرز با گیاه زراعی و مرحله دوم مرحله‌ای است که پس از آن رقابت علف های هرز تا آخر فصل رشد، عملکرد گیاه زراعی را کاهش نمی دهد(Van Acker et al., 1993; Weaver and Tan, 1987). و در کل دوره ای است که رقابت علف های هرز در این دوره ، افت عملکرد را به وجود می آورد (Norsworthy and Oliverita. 2004) و برای جلوگیری از کاهش عملکرد گیاه زراعی ، علف هرز باید در این دوره حتما کنترل شود(محمودی، ۱۳۸۲). از لحاظ تئوری، عملکرد گیاه زراعی به طور عمده فقط زمانی تحت تاثیر قرار نمی گیرد که کنترل علف هرز قبل و یا بعد از دوره بحرانی صورت گیرد(Gibson et al., 2011).
از نظر اقتصادی دوره بحرانی دوره ای است که سود حاصل از کنترل علف هرز در آن دوره بیش از هزینه کنترل باشد. حدود این دوره با شروع آستانه اقتصادی کنترل و پایان آستانه مذکور تعیین می گردد. آستانه اقتصادی کنترل، تراکمی از علف هرز می باشدکه هزینه کنترل برابر افزایش سود خالص حاصل از افزایش عملکرد محصول باشد(Hall et al. 1992; Van Acker et al., 1993 ). طـول دوره بحرانـی کنترل علف هرز بسته به گونه علف هـرز تغـییر می کند. برای علف هرز دم روباهی کشیده Alopecurus myosuroides)) در مزعه سویا یک دوره بحرانی کنترل وجود دارد، در حالی که برای علف هرز نیلوفر وحشی(Ipomoea purpurea) چنین دوره ای گزارش نشده است. این موضوع حاکی از آن است که مدت رقابت گیاه زراعی با یک علف هرز، متفاوت از علف هرز دیگر است. می توان گفت که دوره بحرانی یک صفت ذاتی در گیاهان زراعی نیست، بلکه متاثر از محیط، علف هرز و گیاه زراعی است(Park and Kim, 1971). در برآورد تعیین دوره بحرانی در گیاهان ، عوامل محیطی متفاوتی دخیل بوده که شناخت این عوامل می تواند به برآورد بهتر ودقیق تر این دوره کمک کند (Rajcan and Swanton, 2001). یکی از مهم ترین این عوامل رقابت بر سر منابع مشترک از جمله رطوبت می باشد. اصولا انواع تنش های محیطی به علت مقاومت بیشتر علف های هرز در مقابل تنش ها باعث افزایش توان رقابت علف های هرز نسبت به گیاه زراعی می گردند و به طور معمول می توانند طول دوره بحرانی کنترل علف های هرز را افزایش دهند(محمودی، ۱۳۸۲).
تداخل علف های هرز با گیاه زراعی به طور شدیدی باعث کاهش رشد، عملکرد و کیفیت گیاه زراعی می شود(Zimdahl, 1980; Ghasem, 2003).
۸-۱-اهداف پژوهش
تعیین دوره بحرانی کنترل تاج خروس در آفتابگردان
بررسی تاثیر تنش آب بر تعیین دوره بحرانی کنترل علف هرز تاج خروس در آفتابگردان
تعیین اثر متقابل تنش آب و علف هرز تاج خروس بر عملکرد و خصوصیات زراعی آفتابگردان
فصل دوم
مروری بر پژوهش های گذشته
۱-۲- اثر کم آبیاری بر عملکرد دانه و اجزای عملکرد آن
با توجه به اینکه کم آبی مهم ترین عامل محـدود کننده رشد و تولید گیاهان در جهـان می باشد(Flexas et al., 2004; Lawlor, 2002) و آفتابگردان یک محصول زراعی متحمل به خشکی با سیستم ریشه ای عمیق است (Angadi and Entz, 2002)، کشت این گیاه به اراضی دیم و نیمه خشک دنیا تمایل یافته است. در گزارش های مختلفی به اثرات تنش کم آبی و آبیاری محدود، بر بسیاری از صفات فنولوژیک، مورفولوژیک، زراعی و فیزیولوژیک آفتابگردان اشاره شده است (Erden et al., 2006; Angadi and Entz, 2002; Kiani et al, 2007; Gaksoy et al., 2004 ؛ خانی و همکاران، ۱۳۸۴). یکی از حساس ترین مراحل رشد آفتابگردان نسبت به تنش خشکی، مرحله گلدهی و گرده افشانی می باشد. گزارش شده است که وجود تنش خشکی در این مرحله از رشد، عملکرد دانه را به شدت کاهش می دهد (Talha and Osman, 1975; Sinonit, 1977; Rawson and Tarner, 1982; Gaksoy et al.,2004).
اعمال تیمار تنش آبی در مراحل ساقه رفتن و گلدهی آفتابگردان و کاهش میزان آب تا ۷۵% ظرفیت مزرعه واعمال آن در مرحله گلدهی تاثیر معنی داری بر کاهش عملکرد دانه آفتابگردان در مقایسه با تیمار آبیاری نرمال نداشته است. اما اعمال زودتر تنش آبی با هر سطحی از تنش (۵۰% و ۷۵% ظرفیت مزرعه ای) و حتی تاخیر در زمان اعمال تنش همراه با افزایش شدت آن (۵۰% ظرفیت مزرعه ای ) عملکرد دانه را به طور معنی داری افزایش می دهد (Kazemeini et al., 2009). افزایش سطوح تنش خشکی از ۱۰۰ درصد ظرفیت مزرعه به ۵۰ درصد در گلرنگ، ممکن است سبب افزایش حرکت مجدد مواد پرورده از ساقه و بقیه ی اندام های رویشی گردد و درنتیجه سبب مشارکت بیشتر عملکرد بیولوژیک در تولید عملکرد دانه شود(Kazemeini and Edalat, 2010). چیمنتی و همکاران(۲۰۰۲) دریافتند که پایداری عملکرد تحت شرایط تنش خشکی با افزایش در بیوماس اندام هوایی پس از رفع تنش و افزایش در شاخص برداشت مرتبط می باشد.
کاهش عملکرد دانه در نتیجه تنش خشکی به چند عامل بستگی دارد؛ از جمله این عوامل می توان به مرحله توسعه گیاه، شدت تنش خشکی و حساسیت رقم اشاره کرد (Nissanka, 1997). نتایج تحقیقات روی چند گیاه زراعی (آفتابگردان، ذرت، سورگوم دانه ای، لوبیا) نشان داد که در این گیاهان شروع مرحله زایشی (گلدهی و گرده افشانی)، حساس ترین مرحله نسبت به تنش خشکی بوده و کمبود آب در این مرحله بیشترین کاهش معنی دار عملکرد را به همراه داشته است (Rawson & Turner, 1982; Singh & Gupta; 2003, Goksoy et al., 2004).
تعداد زیادی از گیاهان زراعی وجود دارند که از راهکارهای کم آبیاری سود می برند( Karam et al., 2003; 2005; 2006). آفتابگردان از جمله گیاهانی است که هم می تواند استرس آبی ناشی از کم آبیاری را تحمل کند و هم اینکه قادر به تولید عملکرد بالا در شرایط آبیاری نرمال و بهینه می باشد(Karam et al, 2007). کم آبیاری بر اساس برنامه ریزی آبیاری، کارایی سیستم آبیاری، هزینه های تولید و ارزش عملکرد ممکن است تاثیرات مثبت و یا منفی بر روی عملکرد اقتصادی داشته باشد(Lorite et al., 2007). آبیاری آفتابگردان در مقایسه با شرایط بدون آبیاری در مناطق نیمه خشک، باعث افزایش ۷۸ درصد عملکرد دانه در ترکیه (Goksoy et al., 2004) ، ۳ درصد در لبانون (Karam et al., 2007)، ۴۷ درصد در کانزاس، ایالت متحده آمریکا (Stone et al., 1996) و ۹۲ درصد در تگزاس، ایالت متحده آمریکا (Anger, 1982) گردید.کوکس و جولیف(۱۹۸۶) نشان دادند که کاهش پتانسیل آب خاک و اعمال تنش خشکی تاثیری بر شاخص برداشت آفتابگردان ندارد. فلنت و همکاران(۱۹۹۶) دریافتندکه با کاهش پتانسیل آب خاک، کارایی استفاده از آب و شاخص برداشت افزایش یافته است. سینونیت (۱۹۷۷) نشان داد که وجود تنش خشکی در مراحل گلدهی و دانه بندی آفتابگردان، کاهش عملکرد دانه نسبت به عملکرد ماده خشک و در نتیجه نقصان فاحش و معنی دار شاخص برداشت را به همراه دارد.
۲-۲-تاثیر تنش خشکی بر درصد و عملکرد روغن دانه

و برای بخش دوم به صورت زیر بدست می ­آید:

(۴- ۱۳)

روابط مربوط به هندسه مکانیزم در فصل ٢ آورده شد و دو معادله ٢-۱۷ و ٢-۱۸ موقعیت نقطه M از مکانیزم، که طى مسیر توسط آن انجام مى­گیرد، به ازاى زوایاى ورودى متناظر نشان مى­دهند. با تعریف قیود مسئله در بخش قبل و تعریف تابع هدف (۴-۹)، مکانیزم را به وسیله سه الگوریتم ژنتیک، اجتماع ذرات و ترکیب الگوریتم ژنتیک و اجتماع ذره، که در فصل ٣ چگونگى بکارگیرى براى کار خود توضیح داده شد، سنتز و بهینه مى­کنیم. نتایج را با کار اخیر آقاى بولاتویچ [۲۷] که از الگوریتم تکامل تفاضلى استفاده کرده است مقایسه مى­کنیم.
همانطور که گفته شد برای سنتز بهینه مکانیزم در این بخش از سه اگوریتم ژنتیک، تجمعی ذره و ترکیب این دو الگوریتم (GAPSO) استفاده کردیم. در روش اول که توضیح داده شد، متغیر­های طراحی برابر ۱۸ می­باشد. مکانیزم­ های بدست آمده از هر سه الگوریتم به همراه یکی از مکانیزم­ های بدست آمده توسط آقای بولاتوویچ توسط الگوریتم تکامل تفاضلی و مقادیر خطای هریک را در جدول ۴-۳ آورده­­ایم.
تعداد جمعیت^[۹۶] اولیه در نظر گرفته شده برای الگوریتم­ها ۱۰ برابر تعداد متغیر­های طراحی یعنی ۱۸۰ درنظر گرفته شده است. معیار توقف برنامه در حالت کلی صفر شدن تابع هدف می­باشد که در الگوریتم تکامل تفاضلی ماکسیمم مقدار ۶۰۰۰ در نظر گرفته شده است که الگوریتم بعد از ۱۹۳۲ تکرار به مقدار صفر می­رسد. در الگوریتم­های ژنتیک و تجمعی ذره مقادیر با شرط توقف ماکسیمم یعنی ۶۰۰۰ ثبت شده و در جدول آورده شده ­اند. در اینجا برتری الگوریتم تکامل تفاضلی بر الگوریتم ژنتیک و تجمعی ذره نمایان می­ شود. البته با ترکیب این دو الگوریتم و بکارگیری الگوریتم GAPSO، الگوریتم در تکرارهای پایین­تر یعنی ۸۶۹ تکرار به صفر رسید و با سرعت همگرایی بالای این روش اقدام به ادامه تکرارها شد و با افزودن شرطی به الگوریتم سعی در بدست آوردن جواب بهتر شد. شرطی که به الگوریتم اضافه شد این­گونه عمل می­ کند که چنانچه جواب به صفر رسید و انحراف در محدوده مجاز قرار گرفت، به میزان ثابتی که در اینجا e معرفی می­ شود، از مقدار انحراف­های مجاز کم کند. شبه الگوریتم اضافه شده برای کاهش بیشتر انحراف مجاز در شکل ۴-۸ آورده شده­ است.

شکل۴-۸: شبه الگوریتم شرط کاهش انحراف مجاز

الگوریتم ­تکامل­ تفاضلی

الگوریتم GAPSO

الگوریتم تجمعی ذره

الگوریتم ژنتیک

۱۸۲.۴۲۹۷۹

۲۰۹.۷۲۲۰۷۰۹۲۵۳۵۴

۱۹۴.۶۷۹۷۲۰۲۰۶۴۴

۵.۴۳۸۶۸۰۰۵۳۸۳۲۲۹۰

۳۸۸.۵۸۸۱۸۳

۵۲۵.۴۵۴۲۱۶۵۳۷۹۲۹

۴۷۲.۹۸۰۴۰۲۴۹۷۷۸

۳.۲۴۳۷۳۹۳۱۶۳۸۱۷۵۵