سلامت
صدای سیاسی و حکمروایی
فعالیت های فردی
ارتباطات اجتماعی
تحصیلات
شرایط زیست محیطی
ناامنی
امکانات فرهنگی و ورزشی
جرم و نتالیسم
شخصی
مسکن
مسافرت
اقتصادی
شکل۲- ۵ مدل ۷ مولفه ای کیفیت زندگی مارتین و مندوزا
سلامت
تحصیلات
ناامنی
فعالیت های فردی
شرایط زیست محیطی
ارتباطات اجتماعی
صدای سیاسی و حکمروایی(مارتین و مندوزا، ۲۰۱۲).
۲-۲-۲-۱۱- عوامل تعیین کننده کیفیت زندگی
عوامل نه گانه ی کیفیت زندگی و شاخص‌های به‌کار گرفته شده در نمایش چنین عواملی عبارتند از:
تعالی مادی : سرانه تولید ناخالص ملی
سلامتی : امید به زندگی در بدو تولد
ثبات سیاسی و امنیت : نرخ ثبات سیاسی و امنیت
زندگی خانوادگی : نرخ طلاق
زندگی اجتماعی : نرخ حضور در اماکن مذهبی یا عضویت در سندیکاها
اقلیم و جغرافیا : عرض جغرافیایی ، شرایط اقلیمی بین گرمتر و سردتر را مشخص می کند.
امنیت شغلی : نرخ بیکاری
آزادی سیاسی : متوسط شاخص های آزادی های مدنی و سیاسی
برابری جنسیتی : نسبت متوسط درآمد زن و مرد (خوارزمی، ۱۳۸۸).
۲-۲-۲-۱۲- متغیرهای کیفیت زندگی
متغیرهای کیفیت زندگی در دو بعد عینی و ذهنی طبقه بندی می‌شوند.
۲-۲-۲-۱۲-۱- متغیرهای عینی کیفیت زندگی
متغیرهای عینی متغیرهایی هستند قابل سنجش و مربوط به محیط و شرایط زندگی که خود در دو بعد فردی و اجتماعی قابل دسته بندی‌اند (خوارزمی،۱۳۸۸).
الف- بعد فردی
این بعد شامل متغیرهایی است که رابطه فرد را با شرایط خاص زندگی فرد، از جمله امکانات لازم برای برخورداری از یک زندگی سالم و راحت تعریف می‌کنند.

مهم‌ترین این شرایط به شرح زیر‌ند:
رفاه مادی: داشتن شغل و درآمد مناسب
تغذیه مناسب: پژوهش‌‌ها نشان می‌دهد که میان تغذیه نامناسب سال‌‌های اول زندگی، به ویژه تا ۲ سالگی و تحریکاتی که در این سن مغز دریافت می‌کند، با رشد ذهنی و از آن مهم تر کسب مهارت‌‌های اساسی، به ویژه مهارت دست و پنجه نرم کردن با مشکلات زندگی رابطه ای قوی وجود دارد. می‌گویند کمبود چنین مهارت‌‌هایی بیش از سیگار و کلسترول باعث مرگ ناشی از سکته قلبی و سکته مغزی شده است.  به نظر این پژوهشگران فراهم آوردن شرایط برای تغذیه مناسب نوزادان و کودکان مهم‌ترین وظیفه دولت است. زیرا اینان سرمایه‌‌های انسانی آینده، در جوامعی هستند که در آن مسایل بیش از پیش پیچیده و تکنولوژیک می‌شوند و بدون مهارت‌‌های لازم، فرد نمی‌تواند زندگی خود را اداره کند.
مسکن مناسب و راحت
زندگی در محیطی سالم
سلامتی
دسترسی به خدمات با کیفیت: (آموزش و بهداشت و درمان و خدمات عمومی‌از جمله حمل و نقل عمومی‌و تلفن و آب و برق و خدمات فرهنگی و امکانات تفریحی و به تازگی دسترسی به اینترنت پر سرعت و وسایل ارتباطی مدرن)
دسترسی به امکانات ورزشی
ب- بعد اجتماعی
انسان ذاتا موجودی است اجتماعی و زندگیش در رابطه با دیگرانی معنا می‌یابد که در سطوح مختلف با او در ارتباطند.  بعد اجتماعی شامل شرایطی است که رابطه فرد را با دیگران در خانواده و در سازمان‌‌هایی که در آن کار می‌کند و یا عضویت دارد و در جامعه – در رابطه با حکومت و دولت - تعریف می‌کند.
مهم‌ترین این متغیرها عبارتند از:
زندگی خانوادگی سالم و راحت: به نظر می‌رسد در دریای توفان خیز عصر حاضر، خانواده بهترین لنگرگاهی باشد که تا به امروز بشر اختراع کرده است. کمک به افراد در کسب مهارت‌‌های لازم برای مدیریت پیچیده مسایل به شدت غامض شونده خانواده‌‌های امروزین، وظیفه راهبردی دولت است.
زندگی سازمانی سالم و پربار: به معنای کار در سازمانی که تعادل میان کار- زندگی را بر هم نزند .ما بهترین و پربارترین ساعات روزمان ( به طور معمول از ۸ یا ۹ صبح تا ۴ یا ۵ بعد از ظهر) و بهترین سال‌‌های عمرمان (به طور معمول از ۲۳-۲۵ سالگی تا ۵۳-۵۵ سالگی) را در اختیار سازمان‌‌هایی قرار می‌دهیم که در آن کار می‌کنیم. یعنی باارزش‌ترین بخش عمرمان. پرسش مهم این است که سازمان‌‌ها با آن چه می‌کنند؟
جامعه محلی و کیفیت روابطی که در آن جریان دارد. رابطه با همسایگان، با اهل محل و کسب و کارهایی که از آن‌‌ها خرید می‌کنیم و…

همچنین در همین مضمون در قصیده «أخی یا شباب الفدا فی الجنوب» می‌گوید: «ای برادر! بر علیه استعمارگران به پا خیز و شورش کن و سروری‌شان را متزلزل ساز و به سوی هدفی آسمانی و آینده‌ای دوست داشتنی به گونه‌ای که استعمارگران در آن راهی ندارند حرکت کن. پس ای برادر با ایستادگی در برابر ستمگران به دیدار آزادی و پیروزی بشتابو دل به دریا بزن و از مرگ نهراس برای تو شایسته است که از دشمن برحذر باشی. با مرگ ملاقات کن در حالی که مرگ را مسخره می‌کنی، زیرا مرگ در مسیر عزت و سربلندی شهادت و افتخار است و چه افتخار بزرگی که تقدیر مرگ ما را، این‌چنین رقم بزند».

وثِب یابَنَ أمی و ثوبَ^[۲۵۹] القضا
و حطّمْ^[۲۶۰] ألوهیَّهَ الظّالمـ
فسرْ یابْنَ أمی إلی غایهٍ
إلی غدِکَ المشتهی حیثُ
فشُقَّ الدُجی یا أخی و اندفع
و غَامِرْ^[۲۶۱] و لا تحذرنَّ المماتَ
ولاقِ الردی ساخراً بالردی

علی کلِّ طاغٍ و مستعبدِ
ینَ و سیطرهَ الغاصب المفسدِ
سماویَّهِ‌ العهدِ و المعهدِ
لا تروحُ الطغاهُ و لا تغتدی
إلی ملتقی النورِ و السّؤدُدِ^[۲۶۲]
فیغری بک الحذَرُ المعتدی
و مُتْ فی العلاموتَ مستشهِد^[۲۶۳]

همین مفهوم در قصیده (زحف العروبه) به زبان دیگر عنوان شده است: «ای مردم! ستمگران را نابود کنید؛ با آنان معاشرت نکنید؛ تا می‌توانید از آنان کناره بگیرید و احساس سروری و سلطه‌گری‌شان را از آنان جدا کنید (دور کنید) و از افرادی که همانند درندگان هستند و تنها لباس و القابی را از آدمی‌زاد به تن کرده‌اند برحذر باشید، چه بسا آنان گرگ صفتانی در لباس دوست باشند همین افراد کشور را به بازیچه‌ای تبدیل کردند و با ظلم و ستمشان خوبی‌هایش را از بین بردند سکوت ملت در برابر این ظالمان مانند سکوت و آرامش صاعقه در دل ابرهای آسمان است. پس ای هم‌وطنان از استعمارگران برحذر باشید افرادی که تمام همت و غم و اندوه آنها از بین بردن حمایت‌ها و فخر به غنائم می‌باشد، چرا که آنها هنگامی که پیشرفت سرزمینت را نگریستند به تلاش افتادند تا مانع ترقی‌ ات شوند. پس مراقب دشمنان سرزمینت باش، افرادی که راست و دروغ به درستی نمی‌دانند، بلکه فقط، در ساختن حیله‌ها و نیرنگ‌های سفیهانه استاد هستند بر ما حکومت می‌کنند» زیرا آنان همواره در فکر توطئه برای سرزمین آباء و اجدادی‌ات هستند.

یا شعبُ مزّقْ کلَّ طاغٍ وانتزعْ
و احذر رجالاً کالوحوشِ کسوْتَهم
خنقوا^[۲۶۴] البلادَ و جورُهم و عتوُّهُم^[۲۶۵]
صمتُ الشعوبِ علی الطغاهِ و عنفِهِم
فاحذرْ رجالاً کالوحوشِ همومُهم
شهدوا تقدُّمَکَ السریعَ فاسرعوا
لمْ یُحسنوا صدقاً و لا کذباً سوی

عن سارقیکَ مهابهَ‌ الأربابِ
خِلعاً من «الأجواخِ»^[۲۶۶] و الألقابِ
کلُّ الصوابِ و فصلُ کلِّ خطابِ
صمتُ الصواعقِ فی بطونِ سحابِ
سلبُ الحمی و الفخرُ‌بالأسلابِ^[۲۶۷]
یتراجعونَ بهِ علی الأعقابِ
حیلِ الغبِیِّ و خدعهِ المتغابی^[۲۶۸]

۴-۴٫انتقاد از رجال سیاسی
از دیگر موضوعاتی که «بردونی» در اشعار وطنی بدان پرداخته، انتقاد از دولت مردان وطنش است. او بسیاری از اشعار وطنی خود را به این امر اختصاص داده است و این نشانگر آن است که از وضعیت حکومت‌داری کشورش ناراضی بوده است.
«عبدالله بردونی» در ابیات زیر شکوه‌های خود را از رجال سیاسی به شکلی زیبا به تصویر کشیده است: «او کسانی که سرنوشت کشورش را به دست گرفته‌اند شهوت‌ بازان و ثروت‌اندوزانی که شایستگی سروری بر سرزمینش را ندارند ،می‌پندارد، و رهبران کشورش را هوس‌بازانی می‌پندارد که در جهالت به سر می‌برندو سرزمین شاعر را میان خود تقسیم کرده اند و با کمال بی‌رحمی بر مردم ظلم و ستم می‌کنند و روزگارشان را تیره و تار نموده اندواین ظلم و ستم آنها پایانی برایش نیست. آیا آنها خشم و غضب مردم زحمت‌کش را بر علیه ظلم نمی‌دانند؟ ناگزیر روزی متوجه خواهند شد»». «بردونی» در پایان امید دارد که اوضاع نابسامان کشورش روزی بهبود یابد و آنها از عواقب کارشان مطلع شوند.

تحقیقات زیادی نشان می دهند که بلوغ جنسی با افزایش تعارض والد – فرزند ارتباط دارد. زمانی که نوجوانان به سمت اوج رشد بلوغ پیش می روند جزو بحث به بن بست رسیدن مذاکرات افزایش می یابند در این ایام، والدین و نوجوانان اعلام می دارند که کمتر با یکدیگر صمیمی هستند.^[۵]
در بین نخستین های غیرانسان، معمولاً عضو جوان در حدود بلوغ جنسی گروه خانواده را ترک می کند. در خیلی از فرهنگهای غیرصفتی نیز همین حالت سوی می دهد.^[۶] جداشدن افراد جوان از خانواده مانع از روابط جنسی بین خویشاوندان هم خون می شود اما چون کودکان در جوامع صنعتی مدتها بعد از بلوغ جنسی از لحاظ مالی به والدین وابسته می مانند نمی توانند خانواده را ترک کنند و در نتیجه جایگزین مدرنی برای جدایی جسمانی پدیدار می شود.

نامه گیری روانی بین والدین و فرزندان :
درخواست فرزندان برای اینکه مانند یک بزرگسال با آنها رفتار کنند می تواند دوره های موقتی تعارض به بار آورد. هرچه فاصله بین نگرش والدین و نوجوانان در مورد آمادگی نوجوانان برای پذیرش مسئولیتهای جدید (مانند اداره کردن بول خودشان و برگزیدن فلسفه زندگی) بیشتر باشد، مناقشه آنها بیشتر خواهد بود.^[۷]
وقوع تعارض عموماً ملایم است و در ۱۴ تا ۱۵ سالگی کاهش می یابد در واقع والدین و نوجوانان هم تعارض و هم محبت نشان می دهند با اینکه جدایی از والدین ارزش انطباقی دارد هر دو نسل در طول عر خود را پیوندهای خانوادگی صمیمانه و حمایتی بهره مند می شوند.^[۸]
نظریه پیوندهای هیجانی :
مسئله ای که در بررسی هیجانها وجود دارد این است که هیجان دارای تعریف معین و روشنی نیستند بلکه اوضاع و احوال نامشخص، آشفته، درهم ریخته و همواره متغیری را بیان می کنند در پاسخ به اینکه روانشانسان چگونه می توانند هیجان ها را توصیف کنند، رابرت پلوجیک در سال ۱۹۸۰ نظریه توصیفی خود را معروف به هیجان های بنیادی و شیوه های که هیجانها می توانند با هم ترکیب شوند مطرح نمود برای اینکه پیوند میان هیجان ها نشان داده شود. بوچیک در سه صورت متمایز به بررسی آنها می پردازد : شدت، همانندی، دوقطبی بودن.
در ابعاد مختلف ۳ گانه را برای ترسیم یک نمودار فضایی که نشانگر روابط هیجان هاست به هر کار می برد. پلوچیک هیجانها را با توجه به ابعاد ۳ گانه در یک نمودار هشت بخشی نشان می دهد چنانکه، سوگ اندوه و به فکر فرورفتگی در یکی از بخشهای هیجان بنیادی قرار می گیرد پلوچیک معتقد است که هیجانهای اصلی از فرایندهای تکاملی ناشی می شود بنابراین دارای ارزش سازشی یا انطباقی هستند در درون هر بخش از هیجانهای بنیادی در بالای بخش و به ترتیب ضعیفترین آنها در پایین قرار می گیرد.
هیجانهای متضاد با هم به خورد پیدا می کنند اما آنهایی که به هم نزدیکند مکمل یکدیگرند چون افراد آدمی به ندرت هیجانهای خالص را احساس می کنند این گونه نمودارها توصیف خوبی برای هیجانهای مرکب و متضاد به شمار می آیند.
یک نمودار نظری از ابعاد هیجانهای آدمی به طوریکه ملاحظه می شود این نمودار هشت بخش دارد که هر بخش در ۳ بعد قوی در بالا، متوسط و ضعیف در پایین قرار گرفته است.
فصل سوم
جامعه تحقیق
جامعه تحقیق عبارتند از کلیه دانشجویان متأهل و مجرد دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر سال ۸۸ – ۸۷ مشغول تحصیل می باشند.
نمونه تحقیق :
نمونه تحقیق عبارتند از ۶۰ نفر (۳۰ نفر مجرد، ۳۰ نفر متأهل) که مشغول به تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر که در سال تحصیلی ۸۸ – ۸۷ می باشند.
روش نمونه گیری :
روش نمونه گیری در این پژوهش به صورت نمونه گیری تصادفی ساده می باشد که روشی است در آن برای هر یک از اعضای جامعه امکان مساوی برای انتخاب شدن فراهم می شود. به صورت دقیق تر در روش نمونه گیری تصادفی هر یک از اعضای جامعه دارای شانس مساوی و مستقل برای انتخاب شدن هستند و انتخاب تصادفی افراد در این تحقیق بدین صورت بود که اسامی آنها یعنی هر افراد مجرد و متأهل در یک برگه نوشته شده و از بین این اسامی به صورت قرعه کشی و تصادفی اسامی ۶۰ نفر بیرون آورده شد.
روش جمع آوری اطلاعات :
این پژوهش درصدد آن است که بین هیجان خواهی بین دانشجویان متأهل و مجرد را بررسی کند. اطلاعات از طریق پرسشنامه مقیاس هیجان خواهی زاکرمن (فرم ۱۴ سوالی) جمع آوری گردید و سوالهای بین آزمودنی ها توزیع گردید. به هر کدام از آزمودنیها این پرسشنامه ارائه شد. برای پاسخگویی به سوالات محدودیت زمانی وجود نداشت. درباره پرسشنامه توضیح کافی داده شد و پس از جمع آوری پاسخنامه ها توسط کلیه تصحیح شدند.
ابزار تحقیق :
تنوع جویی در احساسات و تجارب از جمله نیازهای آدمی است. برای اندازه گیری این نیازها زاکرم (۱۹۷۹) آزمودنی ترتیب داد به نام مقیاس هیجان خواهی که علامت اختصاری SSS^[9] را نامگذازی کرد. ما هم برای انجام این پژوهش از همین مقیاس استفاده می کنیم. این مقیاس شامل سوالهایی است که برای ارزیابی تمایل فرد برای دست زدن به فعالیتهای مخاطره آمیز یا ماجراجویانه، جستجوی تجارب حسی تازه، لذت بردن از هیجان، تریکات اجتماعی و اجتناب از کسل شدن است.
ابزار پژوهش برای جمع آوری اطلاعات مقیاس هیجان خواهی زاکرمن (فرم ۱۴ سوالی) است .
هر سوال شامل دو گزینه است و آزمودنی باید گزینه ای را انتخاب کند که بیشتر بیانگر علائق و احساسات اوست و هیچ یک از سوالها را بی جواب نگذازد. و باید به آنها توضیح داده شود که اگر هیچ یک از دو گزینه را دوست ندارد کنار گزینه ای علامت بگذارید که کمتر از آن بدتان می آید به طوری که هیچ یک از سوالها بی جواب نماند.
در مورد هدفهای پژوهشی مثل اینکه اگر آزمودنی ها از آزمون بفهمند که هدف بررسی میزان هیجان خواهی آنان است ممکن است در اثر اضطراب عملکرد پایین تر ارائه دهند و یا برعکس طوری وانمود کنند و یا تلاش در جهت موضوع داشته باشند بدین جهت این مسأله بعد از اجرای آزمون به آزمودنی ها گفته شد که نتیجه گیری نهایی جنبه کلی داشته و ارزیابی و عملکرد تک تک افراد موردنظر نیست.
در زیر نمونه هایی از سوالهای مقیاس هیجان خواهی و شیوه نمره گذاری آنها ارائه شده است :
۱ ) الف : تحمل افراد ملال آور و کسل کننده را ندارم.
ب : تقریباً در تمام افرادی که طرف صحبت من قرار می گیرند چیز جالب توجهی می یابم.
۲ ) الف : یک تابلوی خوب نقاشی باید احساسات آدم را تکان دهد یا دگرگون کند.
ب : یک تابلوی خوب نقاشی باید احساس آرامش و امنیت به وجود آورد.
۳ ) الف : کسانی که موتورسیکلت سوار می شوند نوعی نیاز هشیار به آسیب رساندن به خود دارند.
ب : دوست دارم سوار موتورسیکلت شوم یا آن را برانم.
و ….
روش نمره گذاری هر سوال :
نمره گذاری برای هر یک از جمله های زیر که آزمودنی دو آنها خط کشیده است یک نمره درنظر گرفته می شود.
۱ ) الف ۲ ) الف ۳ ) ب ۴ ) ب ۵ ) الف ۶ ) ب ۷ ) الف ۸ ) الف ۹ ) ب ۱۰ ) ب ۱۱ ) الف ۱۲ ) ب
۱۳ ) ب ۱۴ ) الف
آنگاه نمره سوالها را جمع کرده تا نمره کل هیجان خواهی به دست آید و بعد با هنجارهای زیر مقایسه می شود.
۱۴ – ۱۲ بسیار بالا، ۱۱ – ۱۰ بالا، ۹ – ۶ متوسط، ۵ – ۴ پایین، ۳ – ۰ خیلی پایین (بناب محی الدین محمدی، ۱۳۷۵ ، ص ۶۹ ).
پایایی^[۱۰] و اعتبار آزمون^[۱۱] :
اعتماد اولیه ما به پایایی و اعتبار این آزمون به پژوهشی تقریباً مشابه در زبان انگلیسی باز می گردد (فیشر، زاکرمن، ونیب ، ۱۹۸۱ ) مطالعه ای تحت عنوان بررسی رابطه بین هیجان خواهی شوهران و زنان آنها در مقیاس هیجان خواهی انجام دادند. در واقع ما با بهره گرفتن از آلسری آزمون آنها با اندکی تغییر که در این آزمونی توسط دکتر براهنی و همکاران داده شده و متناسب با زنان فارسی درآمده به اجرا گذاشته می شود. (فیشر، زاکرمن، ونیب، ۱۹۸۱ ، و صص ۶۶ – ۱۰ ). بدون ذکر میزان ضرایب، پایایی و اعتبار آنها را بالا توصیف نموده و گفته اند که هر دو در سطح اطمینان ۹۹% معنادار بوده اند. از این رو انتظار می رود که آزمون مشابه فارسی نیز از پایایی و اعتبار قابل قبولی برخوردار باشد.
مقیاس احساس هیجان خواهی :
زاکرمن با به کارگیری روش تحلیلی عامل چهار مؤلفه هیجان خواهی را مشخص کرد.
۱ ) هیجان خواهی شدید و ماجراجویانه : میل به فعالیتهای بدنی که سرعت، خط، تازگی و برخلاف نیروی جاذبه در آنها باشد. (مثل چتر بازی، غواصی و سقوط آزاد).
۲ ) تجربه خواهی : جستجوی تجربه های جدید از طریق مسافرت، موسیقی، هنر یا سبک زندگی ناهمرنگ با جماعت با اشخاص که گرایش مشابهی دارند.
۳ ) عدم بازداری : نیاز به جستجوی رهایی در فعالیتهای اجتماعی بازداری نشده.
۴ ) حساسیت به کسالت : بیزاری از تجربه های تکراری، کارهای عادی، و افراد قابل پیش بینی و واکنش های ناراحتی و بی قراری هنگام مواجه شدن با این گونه موقعیتها.
در چهار مؤلفه هیجان خواهی تفاوتهای جنسیت معناداری پیدا شده است مردان در هیجان زدگی و ماجراجویی، بازداری زدایی و حساسیت نیست به یکنواختی، نمره های بالاتری گرفته اند. زنان در تجربه جویی نمره های بالاتری گرفتند. تنوع مشابهی از آزمودنی ها در آمریکا، انگلستان، اسکاتلند و تایلند به دست آمده است. پژوهشگران همچنین تفاوتهای نژادی و فرهنگی معناداری در هیجان خواهی یافتند آسیایی ها از افراد کشورهای غربی نمره کمتری در SSS گرفتند. آزمودنی های سفید از غیر سفیدها نمره بالاتری گرفتند.
تفاوتهای معناداری که ناشی از سطح تحصیلات نشده است. آنهایی که جذب دانشگاه شدند از آنهایی که وارد دانشگاه نشدند نمره بیشتری یا کمتری در SSS نگرفتند.

۷-۳-تحلیل گفتمان
روش اصلی تحقیق این رساله ،تحلیل انتقادی گفتمان و یا به اختصار (CDA)است.این اصطلاح در فارسی با معادلهای ؛سخن کاوی,تحلیل کلام ،تحلیل گفتار نیز ترجمه شده است . اصطلاح تحلیل گفتمان ،اصطلاحی چندان قدیمی نیست . درحدود نیم قرن پیش در سال ۱۹۵۳ زبان شناس انگلیسی ؛زلیک هریس برای اولین بار این اصطلاح را در مقاله ای به کار برد. «هریس در این مقاله دیدی صورت گرایانه ازجمله به دست دادو تحلیل گفتمان را صرفا نگاهی صورت گرایانه (و ساختار گرایانه )به جمله و متن بر شمرد » ( فخام زاده ۱۳۷۵:۳) بعد از هریس بسیاری از زبان شناسان تحلیل گفتمان را نقطه مقابل تحلیل متن دانسته اند. به اعتقاد این عده تحلیل گفتمان شامل تحلیل ساختار زبان گفتاری (مانند مکالمات )و زبان نوشتاری مانند (متنهای مکتوب )است( تاجیک :۱۳۷۸) به نظر این عده از زبان شناسان که از نظریه سنتی زبان شناسی فراتر رفته بودند،تحلیل گفتمان تنها شامل درک روابط نحوی ساختاری بافت متن^[۴۵] نیست .بلکه فراتر از آن به عوامل بیرون از متن ،یعنی هم بافت موقعیتی^[۴۶] فرهنگی ؛اجتماعی و….نیز می پردازد. درواقع این دسته از زبان شناسان بر آن بودند تا از شناخت رابطه جمله ها با یکدیگر و نگریستن به کل آنها به چیزی که نتیجه این روابط است ،دست یابند.

این دیدگاهی بود که زلیک هریس نیز در بسط مفهوم تحلیل گفتمان به آن اشاره داشت .وی برا ی سامان بخشی به مفهوم تحلیل گفتمان دو شیوه متفاوت را برشمرد؛شیوه اول از رویه ها و شیوه های معمول زبان شناسی استفاده می کند؛رویکردی که جنبه توصیفی دارد و به اطلاعات زبانی در سطح متن و فراجمله اکتفا می کند. این رویکرد هم بافت موقعیتی متن^[۴۷]نامیده می شود و به این سوال پاسخ می دهد که یک عنصر زبانی در چارچوب چه متنی قرار گرفته و جملات ما قبل وما بعد آن عنصر در داخل متن چه تاثیری در تبلور صوری ،کارکردی و معنایی آن دارند.
در شیوه دوم اطلاعات غیر زبانی مانند محیط ،اجتماع و …نیز مد نظر قرار می گیرند.)فرکلاف: ۸ ۱۳۷۹) این رویکرد که بافت موقعیتی ^[۴۸]یا بافت غیر زبانی نیز نامیده می شود. نخستین بار توسط مالینوفسکی به کار برده شد.(بعد از آن قوم نگاران وزبان شناسان زیادی آن را به کار بردند.)یک عنصر یا متن را در چارچوب موقعیت خاصی که تولید شده است ،مد نظر قرار می دهد. (یول و براون ۱۹۸۳) تحلیل گفتمان در جریان تحول و رشد خود به رویکرد دوم نزدیک شد ،تا جایی که تحلیل انتقادی گفتمان آشکارا به نقد عوامل اجتماعی دست می زند. )یول و براون ۱۹۸۳( در توضیح این نکته می نویسند«تحلیل گفتمان ،تجزیه و تحلیل زبان در کاربرد آن است ؛در این صورت نمی تواند منحصر به صورتهای زبانی مستقل از اهداف و کارکردهایی باشد که این صورتها برای پرداختن به امور انسانی به وجود آمده اند.» در این رویکرد زبان وروابط زبانی در ارتباط مستقیم با سایر نهادهای اجتماع درک می شوند .به نحوی که روابط درونی یکی بازنمای نظم عامتر دیگری است. یعنی روابط دورنی یک متن(یک مکالمه ،یک سخنرانی،یک شعر …..)بازنما یا متاثراز نظم عامتر اجتماعی است که آن متن در آن رخ داده است.به همین دلیل است که در این رویکرد برای درک روابط دورنی یک متن زبانی به عوامل غیر زبانی مانند موقعیت اجتماعی ،فرهنگ ….. ارجاع داده می شود.
با توصیفاتی که آمد دو رویکرد متمایز نسبت به تحلیل گفتمان قابل تشخیص است :رویکرد اول که رویکردی ساختارگرایانه یا فرمی است ،تحلیل گفتمان را تنها بررسی و تحلیل واحدهای بزرگتر از جمله تعریف می کند وتنها بر ابعاد زبانی تاکید دارد.رویکرد دوم که رویکردی کارکردگرا نامیده می شود ؛بر گفتمان ،چگونگی و چرایی استفاده از زبان تاکید می کند و جنبه های مختلف استفاده از زبان توسط مردم و مقاصد و اهداف ایشان و معانی اجتماعی و فرهنگی و موقعیتی استفاده از زبان را بررسی می کند.( شایسته پیران ۱۳۷۵:۹)
تحلیل گفتمان در محدوده زبان شناسی متوقف نماند و خیلی سریع به رشته های دیگر گسترش یافت .تحلیل گفتمان به همت متفکرانی چون میشل فوکو ،ژاک دریدا،میشل پشو و…وارد مطالعات فرهنگی،اجتماعی و سیاسی شد و نزد متفکرانی که مستقیم یا غیر مستقیم وامدار مکتب فرانکفورت بودند بعدی انتقادی پیدا کرد و به تحلیل انتقادی گفتمان تبدیل شد .تحلیل انتقادی گفتمان امروز با مفاهیمی چون سلطه ،زور،قدرت ،مهاجرت ،نژاد پرستی، تبعیض جنسی ،نا برابری قومی و… عجین شده است .
۸-۳-خاستگاه های نظری تحلیل گفتمان :
۱-۷-۳زبان شناسی:
تحلیل گفتمان قبل از اینکه در سیر تحول و گسترش خود به عنون یک گرایش بین رشته ای مطرح شود ، ^[۴۹]گرایشی از زبان شناسی محسوب می شد و ریشه های آن در زبان شناسی انتقادی و زبان شناسی اجتماعی قابل شناسایی بود.
مطالعات زبان شناسی نوین این فرض بنیادی را می پذیرد که زبان چیزی بیشتر از یک ابزار ارتباطی صرف است . زبان شناسی نوین ؛زبان را به عنوان یک نهاد اجتماعی به رسمیت شناخته و آن را در ارتباط متقابل با سایر نهادهای اجتماعی می داند.در این رویکرد ،دیگر زبان تنها آینه ای برای بیان واقعیت نیست ،بلکه خود در شکل دادن به این واقعیت سهیم است .به عبارت بهتر واقعیت اجتماعی از خلال تجربه ای به نام ارتباط زبانی درک و فهمیده می شود.
«زبان بیان تجربه انسانی است و تجربه انسانی را در مقوله های مفهومی سامان می بخشد ،لیکن چون آینه واقیعت را بازتاب نمی دهد ؛ بلکه کارکردش اعمال ساختار بر دریافت ما از واقعیت است.» (به نقل از دیوید لی ۱۹۹۲:۸)فردینانددوسوسور ،پدر علم زبان شناسی نوین زبان را دارای نقش پر اهمیتی در ساختار بخشیدن به تجربه ما ا ز واقعیت دنیا می دانست. وی بر این عقیده بود ، این اندیشه نیست که به زبان شکل می دهد ، بلکه این زبان است که شیوه اندیشیدن را شکل می دهد .«چرا که زبان به نوعی هم مقدم بر فکر است و هم به فکر ساختار می دهد ،هر زبانی به شیوه خاصی واقعیت را قسمت می کند ویا برش می زند »( دیوید لی ۱۹۹۲:۸)
می توان نگرشهای جدید و تغییرات به وجود آمده در زبان شناسی که موجب پدید آمدن این دیدگاه شده است را به صورت اجمالی چنین فهرست کرد :
۲-۸-۳-ظهور نظریه توانش زبانی چامسکی :
این نظریه بر خلاف نظریه ساخت گرایی بلومفیدی که تنها بر پیکره زبانی^[۵۰]استوار بود،توانش^[۵۱]گویندگان هر زبان را مبنای کار توصیفی خود قرار داد.این نظریه راه را برای جامعه شناسان زبان گشود تا با تعریف مجدد توانش ؛ابعاد کنشی و اجتماعی را به آن بیافزایند و آن را از توانش زبانی به توانش ارتباطی تبدیل کنند.
چامسکی در دستور زبانی زایا-گشتاری^[۵۲] خود به منظور محدود و قابل اداره کردن توانش خلاق و پویای گوینده ، یا تمایز قائل شدن بین توانش و وکنش ،تمامی عوامل محیطی واجتماعی و شخصی رادر حیطه کنش زبانی قرار داد و ادعا کرد توانش مورد توجه وی عبارت است از توانایی گوینده آیده آل تحت شرایط آیده آل و بدون توجه به عوامل اجتماعی ،محیطی و شخصی.مطابق این نگرش ودر جهت دخالت دادن عوامل کنشی در توصیف رفتار زبانی بود که زبان شناسان و به خصوص جامعه شناسان زبان با تعریف مجدد توانش ابعاد کنشی و اجتماعی را بر آن افزودند و آن را از توانش زبانی به توانش ارتباطی تبدیل کردند.(تاجیک ۱۳۷۸)
۳-۸-۳- نظریه کنش گفتاری :^[۵۳]
این نظریه توسط آستین فیلسوف انگلیسی(۱۹۶۲) وضع شد ؛وی اولین کسی بود که به نقش های فعل و به تبع آن جملات در فرایند گفتمان اشاره کرد.به گفته او فعل در بسیاری موارد فقط مبادله اطلاعات نمی کند بلکه معادل است با خود عمل.وی فعلها را به دو نوع کنشی و غیر کنشی تقسیم می کندو فعلهای کنشی را فعلهایی می داند که با خود عمل معادل است .مثلا وقتی کسی می گوید معذرت می خواهم ،عمل معذرت خواهی درست موقعی به وقوع می پیوندد که شخصی آن جمله را به زبان می آورد و نه قبل از آن .وی این فعلها را متفاوت از فعلهای غیر کنشی(مانند می خورم که کنشی نیست )می داند. این دسته از فعلها صحیح و غلط به خود نمی گیرند.( پیران ۱۳۷۵،فخام زاده ۱۳۷۵،لطفی پور ۱۳۷۲)به این نظریه انتقادات زیادی وارد شده است اما اهمیت عمده نظریه کنش گفتاری در پیدایش روش های جدید مطالعات زبانی و به خصوص تحلیل گفتمان در این است که این نظریه ,نظریات انتزاعی زبان شناسی را به واقعیات و مشاهدات عینی مبنی بر چگونگی کاربرد زبان نزدیک می کند و داده های جدیدی در باره کاربردهای عینی زبان به ما ارائه می کند. .(تاجیک ۱۳۷۸:۲۵)
۴-۸-۳- نظریه استنباطی گرایس:
این نظریه نقش ارتباطی جمله ها و چگونگی کاربرد زبان در ارتباط با انسانها را مورد بررسی قرار می دهد ،این نظریه در کاربردشناسی^[۵۴]و تحلیل گفتمان جایگاه ویژه ای دارد . بر اساس این نظریه دلیل پیشرفت جریان مکالمه، تبعیت انسان از قرار دادهایی است که به قصد همکاری هرچه بیشتر صورت می گیرد . ( پیران ۱۳۷۵،فخام زاده ۱۳۷۵،لطفی پور ۱۳۷۲)
گرایس این قرار داد را آیین همکاری می نامد و چهار اصل برای آن بر می شمارد:
الف)اصل کیفیت Maxim of Quality گوینده در یک مکالمه باید راست بگوید ،آنچه را فکر می کند دروغ است نگوید و درباره آنچه که اطلاعات کافی ندارد حرف نزند.
ب)اصل کمیت Maxim of Quantityگوینده باید اطلاعاتی بدهد که برای مکالمه لازم است ،نه زیاد ونه کم
ج)اصل ارتباط Maxim of Relevance آنچه که گوینده می گوید باید مربوط به موضوع باشد.
د)اصل روش Maxim of Manner گوینده باید واضح ،منظم و خلاصه بگوید و از هرگونه ابهام دوری کند.
باتوجه به اطمینان هر دو طرف به رعایت همکاری ،هر گونه تخلف ظاهری از هر یک از اصول فوق ،نشانه هدفداری تلقی می شود که مخاطب را به دنبال استنباط پیام و معنایی جز آنچه که در صورت جمله ادا شده است هدایت می کند.در ارتباطات روزانه گاهی اشتباهاتی در فهم مطلب پیش می آید که اغلب به دلیل پیش فرض گوینده درباره دانسته های مخاطب است. در این زمان ،ارتباط ممکن است قطع شود یا به کمک سوالی اضافی یا توضیح بیشتر اصلاح شود.این نظریه به لحاظ اینکه نحوه پیدایش پیامها و معانی را خارج از چارچوب معنی شناسی محض و با توجه به اصول کلام و شرایط برون زبانی حاکم بر بافت گفتمان مورد بررسی قرار می دهد ،در شکل گیری تحلیل گفتمان نقش به سزایی داشته است . (.تاجیک ۱۳۷۸:۲۶)
۹-۸-۳ قوم نگاری گفتار:
به روش بررسی و توصیف کاربرد صورتهای زبان و توانش ارتباطی ،قوم نگاری گفتار گفته می شود . (لطفی پور ۱۳۷۴:۲۳( قوم نگاری گفتار بر خلاف دستور زبان آزاد چامسکی که عوامل برون زبانی را در توصیف رفتار و توانش زبانی مورد نظر قرار نمی دهد ،زبان را با توجه به ابعاد کنشی و اجتماعی آن به عنوان یک وسیله ارتباطی در نظر می گیرد و بر این نکته تاکید می کند که توانش زبانی تنها با در نظر گرفتن عوامل حاکم بر محیط کاربردی ، منعکس کننده توانش فرد در کاربرد زبان در ارتباطات بین شخصی و اجتماعی است .
در چارچوب این روش ،واحد بررسی و تحلیل زبان تنها جمله نیست .بلکه رویداد گفتاری^[۵۵] است . رویداد گفتاری یک تعامل اجتماعی است که در آن زبان نقش عمده ای را ایفا می کند .مثل سخنرانی ،محاکمه و…هایمز (۱۹۷۲) صحت یک صورت زبانی را تنها به صحت دستوری مربوط ندانسته ،بلکه کاربرد صحیح آن را در چارچوب قوانین و قرار دادهای اجتماعی و فرهنگی ضروری می داند.هایمز این تعاملات زبانی را موقعیت های گفتاری می نامد، که ریشه در عوامل فرهنگی و اجتماعی جامعه دارند و تعیین کننده قوانین حاکم بر تعاملات زبانی اند. (.تاجیک ۱۳۷۸:۲۸)
این نظریه های زبانی همگی بر این نکته تاکید دارند که چگونه زبان شناسی و تحلیل های زبانی از قید جمله و عوامل درون زبانی (بافت متن)رهایی یافته و به فراجمله و عوامل برون زبانی یا بافت های موقعیت ،اجتماعی و فرهنگی رسیده اند.
در خارج از حوزه زبان شناسی ،نیز مطالعاتی وجود داشتند که در شکل گیری و تحول تحلیل انتقادی گفتمان موثر بوده اند.این مطالعات اغلب در تغییر نگرشی که نسبت به متن داشته اند،(دخیل دانستن عوامل خارج از متن در تفسیر و روایت متن ) مشترک هستند. از این موارد می توان به نمونه های زیر را بر شمرد:
۹-۳نقد ادبی :
مطالعات نقد ادبی مدرن متاثراز جنبش مدرنیسم
به وجود آمدن مدرنیسم در ادبیات و نقد ادبی متاثر از جریان مدرنیسمی بود که پیش از آن جامعه را در نوردیده بود و روابط اجتماعی را تغییر داده بود.وقتی که روابط اجتماعی سابق تغییر می کند ،ادبیات رمانتیک قرن پیش بیش از اندازه عاطفی و غیر انتقادی به نظر می رسد ،این قرن به ادبیات جدیدی( انتقادی) نیاز دارد. وولف در سال ۱۹۲۴ در باره این تغییرات می گوید :« تمامی روابط انسانی تغییر کرده است ،روابط بین اربابان و خدمتکاران ،زن و شوهر و والدین و فرزندان، همزمان با تغییر روابط انسانی ،تغییراتی هم در دین و رفتار و سیاست و ادبیات به وقوع پیوسته است . » (کان و فینک ۱۳۷۳) مدرنیست ها درگیرجریان ارزیابی جدی مجدد محدودیتهای شکل ادبی و امکاناتی جهت ایجاد زیبایی شناسی جدیدی در هنر به طور کلی بودند.آنان معتقد بودندکه همه گرایشهای خیال انگیز یا رمانتیک در ادبیات را باید به منزله «طبیعت گرایی» نابی نگریست که تمایزات دنیای واقعی را از میان بر ی دارند و تفاوتهای مهم فرهنگی را نادیده می انگارند.مدرنیست ها با طرح مدرنیسم انتقادی و خشن بر علیه رمانتیسم نرم و غیر انتقادی برآن بودند که با ارائه تصاویر مستقیم و سخت زبان را به صورت مهار شده و منظمی به کار گیرند.(تاجیک ۱۳۷۸:۲۹)
۱-۹-۳فرمالیسم :
-فرمالیسم که با اصطلاح فرمالیسم روسی نیز به کار برده می شود ؛توسط دانشمندان روسی مخصوصا رومن یاکوبسن ۶)۱۹۲(به یکی از اصلی ترین نظریه های نقد ادبی تبدیل شد . فرمالیست ها در پاسخ به سوال اصلی خود که «چه چیزی معنا را می سازد؟»(احمدی ۱۳۷۵:۴۳) می کوشند که به سراغ جزخود متن نروند.در واقع ایشان خود متن را در مرکز توجه قرار می دهند و پژوهش های علمی ،تاریخی ،جامعه شناختی ،روان شناختی و … را در حاشیه قرار می دهند. فرمالیست ها معیار ادبیت یک متن را تنها در شکل و فرم آن جستجو می کردند. کار فرمالیست ها دارای دو خصوصیت اصلی بود : نخست اینکه تاکید اصلی بر گوهر اصلی و ادبی متن بود . یعنی خود اثر را در نظر می گرفتند و می کوشیدند که اجزای سازنده دلالت معنایی متن را از شکل و شالوده آن استنتاج کنندو به هدف شناخت آنچه در اثر بازتاب یافته است دست یابند.دیگرآنکه برای این کار به استقلال پژوهش ادبی تاکید می کردند ،یعنی صرفا برای آن نتایج نظری و ادبی قائل می شدند که از بررسی خود اثر به دست آمده باشد و نه از بررسی زمینه ای تاریخی پیدایش اثر یا از شناخت شخصیت و منش روانی مولف . (احمدی ۱۳۷۵:۴۳)یکی از مهمترین نکته ها در روش کار فرمالیست ها جدا کردن متن ا زتاریخ بود،به این معنی که آن را از مرکز بررسی متون ادبی خارج کرده و به حاشیه راندند. فرمالیسم به جای پرداختن به محتوا ،به سراغ شکل و فرم اثرادبی می رود وکم کم به کل و ساخت متن می رسد، این نظریه در بررسی متون در بافت متوقف شد،هرچند سبب ساز پژوهش های تئوریک و علمی بساری در متون ادبی خاصه در ریخت شناسی شد. (تاجیک ۱۳۷۸:۳۱)
۲-۹-۳نشانه شناسی ،ساخت گرایی و ما بعدساخت گرایی
وجه اشتراک این سه مکتب ،در نظر گرفتن متن به عنوان یک ساختار است .در هر سه مکتب متن به عنوان یک نظام ساختاری دارای معانی ونظمی است که باید کشف و پیدا شود .نشانه شناسی متن را مشحون از نشانه ها می داند.نشانه هایی که از طریق دال ،مدلولی را باز نمایی می کنند.(نشانه: امری که طی قراردادی بر امری غیر از خود دلالت می کند). ساخت گرایی با تحلیل ها ی ساختی (و نشانه شناختی )زبان به بررسی شرایطی می پردازد که بدوا به ظهور زبان معنا منجر می شوند. به گفته ی رولان بارت ،پرسش اصلی ساخت گرایی این است که «چگونه معنا ممکن می شود؟»( کان فینک ۱۳۷۳:۹و احمدی ۱۳۷۵:۲۲۹)
ساخت گرایی برا ی پاسخ به این سوال به سراغ نظام های معنایی و شناختی (ذهن ،زبان ) می رود.
ساخت گرایی گرچه در پیدایش تحلیل گفتمان نقش زیادی داشته اما خود معلول پیشرفت های بزرگ زبان شناسی است ،که در آن به جای پرسش در باره منشا شکل گیری زبان یا تاریخچه آن ،می پرسد که چگونه عناصر زبان شکل می گیرند و نتایج تاثیرات خود را به جا ی می گذارند.(وبستر ۱۳۷۳:۲۵۱)
مابعد ساخت گرایی ،با انتقادات ژاک دریدا از محدودیت ها ی ساخت گرایی در دهه ۱۹۷۰ آغاز شد .وی درمقاله «ساخت و نشانه در بازی علوم انسانی »نشان می دهد که تلاش برای تحقیق در ساخت ،نیاز مند توانایی جدا شدن و خارج شدن از آن است .وی می گوید از آنجا که آدمی هرگز از یک فرهنگ بیرون نمی رود ،نمی تواند آنرا از خارج و با دیدی خنثی مطالعه کند و در نتیجه نمی توان ساخت های فرهنگی را به صورت جامع و کامل به مدل ها ی عینی برگرداند و بنا بر این ساخت گرایی به منزله روش، محکوم به فناست.دریدا پیشنهاد می کند که به جای ساخت گرایی؛کنش متقابل «تفاوتها»در بین متون را باز شناسیم ،پدیده ای که از نظر او ساختمند شدن نام داردو آمیزه ای است از دلالت و عمل ایجاد معنا . ( تاجیک ۱۳۷۸:۳۳ )از نظر دریدا معنا در متن هرگز مفرد یا ثابت نیست ، بلکه پیوسته در حال تکثیر و تغییر یا لغزیدن است . این نظریه در کنار روایت ها ی جدید از روانکاوی (روان کاوی مدرن)با نمایندگانی چون مری بناپارت و ژاک لاکان به پیوند بین نشانه شناسی ،ساخت گرایی و مابعد ساخت گرایی دست زد. لاکان با بهره گرفتن از چهارچوب مفاهیم سوسوری دال و مدلول توضیح می دهد که معانی چگونه دستخوش تغییر می شوند. بنا بر نظر لاکان در تحلیل متن بایستی هم بافت متنی را کاملا مد نظر قرار دهیم و هم بافت موقعیتی را (در اینجا ساخت روان شناسی )«نظریه نقد روان کاوانه مدرن لاکان شبیه دیگر نظریات مابعد ساخت گرایی با طرح کردن این مباحث که بایستی در خواندن متن جویای معنای ثابت و پایدار نبود و در واقع متن را به شیوه ی نو وابتکاری بر مبنای رابطه پیچیده نویسنده با متن وخواننده با متن بر حسب چشم اندازی که از قصد آنان دارد،خواند،کمک فراوانی به گسترش تحلیل گفتمان کرده است . (تاجیک ۱۳۷۸:۳۳ )
۳-۹-۳-نقد سیاسی :
منظور از نقد سیاسی ادبی ،نقد چپ و به طور عام و نقد مارکسیستی به طور خاص است . در این مکتب ،نقد ادبی تحلیل متن را با مطالعه بافت یا زمینه ها ی اجتماعی و تاریخی در هم می آمیزد.«هدف نقد مارکسیستی ایجاد درک و فهمی از جهان اجتماعی و فرهنگی است که در تحول آن نقش خواهد داشت .»(رایان۱۳۷۳:۲۱۵)این نقد، نقدی فرهنگی و سیاسی است ؛از آن رو فرهنگی است که اهداف و مقاصد خود را از طریق واکنش آنها به قدرت اجتماعی از طریق فرهنگ مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد و از آن رو سیاسی است که در تقابل با نقد سنتی بی طرف عمل نمی کند و به جای انتظار کشیدن به عمل دست می زند.نقد مارکسیستی از یک سو به کارکرد ایدئولوژیک صورتهای ادبی روی آورد و از سوی دیگر پیوند متقابل ضرورری میان ویژگی رفتاری متون و موضوعات مفروض فرامتونی از قبیل باز تولید قدرت اجتماعی رابیش از پیش مورد تاکید قرار داد.(تاجیک ۱۳۷۸:۴۱)
نقد مارکسیستی در پی نفوذ تاثیرات مکتب انتقادی (فرانکفورت )مکتب ساختگرایی فرانسه و فرمالیسم روسی ،در جهت درک این واقعیت که ابعاد متفاوت قدرت به یکدیگر وابسته اند.از قدرت فرهنگی و ازقدرت اقتصاد سرمایه داری و قدرت جنسی و پدر سالاری گرفته تا قدرت زبان در شکل دهی به واقعیت ،متحول شده است .
این مکتب با تاکید بر تاثیر ایدئولوژی در متن ،پیوند میان قدرت اجتماعی و ساختار روانکاوانه عوامل انسانی کارکرد ایدئولوژیک یک ژانر ساخت یافتگی متن ،زمینه ساز بررسی و تحقیقات بسیاری در حوزه ی تحلیل گفتمان شده است . (تاجیک ۱۳۷۸:۴۱)
۱۰-۹-۳ هرمنوتیک:
از دیگرمکاتب فکری که در تحول تحلیل گفتمان نقش داشتند هرمنوتیک است .هرمنوتیک با تاکید بر بافت موقعیتی وذهنیت خالق اثر و رابطه بین متن و معنای اثرو نیت مولف و استقلال ذاتی معنا ی متن و پیوند بین افقها و کثرت معنای یک متن ،افقی جدید را درمطالعات نقد نو خصوصا تحلیل متن و تحلیل گفتمان گشوده است. (تاجیک ۱۳۷۸:۴۱)
-۱۱-۹-۳میشل فوکو :
نام فوکو وگفتمان به نوعی با یکدیگر پیوند یافته اند. فوکو با مطرح کردن مفهوم تاریخ گرایی نوین ^[۵۶]درزمینه مطالعه متون ادبی تحولی به وجود آورد. از نظر این مکتب تاریخ زمینه ای برای مطالعه ادبیات نیست ، بلکه ادبیات زمینه فهم درست تاریخ است . ادبیات سرشار از دروغهایی است که حقیقت در پشت آنها نهفته است و تاریخ سرشاراز حقایقی است که دروغ پشت آنها نهفته است .بنابراین اثر ادبی است که با انعکاس نظام های رفتاری ،اجتماعی ،سند تاریخی به شمار می آید و می توان آن را تاریخ فعال دانست .( مقدادی ۱۳۷۸:۱۳۳) فوکو از این روش درکار خود که به تبار شناسی ^[۵۷]معروف است ،استفاده می کند .فوکو بر خلاف روش های مرسوم مطالعه تاریخ ، درپی یافتن وحدت گذشته و حال نیست ،بلکه می خواهد شکافها و گسست ها را در فرایند تاریخی بیابد. ( ضیمران۲۶،۳۶: ۱۳۷۸) وی این شکافها را با بهره گرفتن از مطالعه متون ادبی و با روش تحلیل گفتمان پر می کند.
۱۰-۳-تحلیل انتقادی گفتمان چیست ؟
تحلیل گفتمان کار خود را با این فرض بنیادی آغاز می کند که زبان نه تنها وسیله ای برای ارتباط میان انسانهاست ،بلکه یک کنش اجتماعی نیز هست که متاثر از شرایط اجتماعی رخ می دهد.تحلیل گفتمان به عنوان یک امر بین رشته ای سه سطح از تحلیل و برخورد با متن را شناسایی می کند :
الف)رویکردهایی که به خود گفتمان ،یعنی به ساختارهای متن و گفت وگو توجه دارند
ب)رویکردهایی که گفتمان و ارتباطات را به مثابه شناخت مطالعه می کنند
ج)رویکردهایی که به مطالعه ساختار اجتماعی و فرهنگی می پردازند.
سطح سوم که عامتر از دو سطح دیگر است ،از زمینه های اجتماعی شناخت که در سطح دوم مطرح می شوند ،فراتر رفته و متن را بازنما یا جایگاه ساختارهای اجتماع می داند.
در سطح سوم متن به عنوان یک نظام نشانه شناسی و معنا دار (به عبارتی ایدئولوگ )دانسته می شود.^[۵۸] که نوعی ،ایدئولوژی را بازنمایی می کند. چرا که هر متنی در فرایند تولید خود دست به انتخابهایی می زند و خود را در نسبتی از قدرت (قدرت سیاسی ،اجتماعی،فرهنگی ،جنسی و حتی زبانی )قرار می دهد .«به عبارت دیگر زبان یک ابزار مهم برای برقراری وحفظ روابط ودیدگاه های اجتماعی وسیاسی است .»( فرکلاف ۱۳۷۹:۳۹) هیچ متنی نمی تواند از تاثیر این امر در امان باشد ،چرا که هیچ متنی نمی تواند خارج از فضای یک اجتماع ،فرهنگ یا ساختار تولید شود و به همین دلیل نیزدر تاثیر پذیری از آن فضا ناگزیر است و بالطبع هیچ گفتمان خنثی ،ناب یا خالصی وجود ندارد.هر گفتمانی ،وابسته به یک شخص ،جناح ،ایدئولوژی ،فرهنگ خاص و….است .
تحلیل انتقادی گفتمان با رویکرد ا نتقادی که اتخاذ می کند ،می کوشد این ایدئولوژی ،فرهنگ ،جهت گیری و…را که در متن پنهان شده (یا کوشیده پنهان باشد )استخراج وکشف کند. تحلیل انتقادی گفتمان،از این رو رویکردی انتقادی را بر می گزیند که آن را تنها راه باز شناسی وکشف ایدئولوژی پنهان در متن می داند، چراکه این ویژگی و خاصیت زبان است که می کوشد ایدئولوگ بودن خود را پنهان کند. و آن را به صورت طبیعی جلوه دهد.^[۵۹]تحلیل انتقادی گفتمان ،پیش فرضهایی را برخود قائل می شود ،و بر حسب این پیش فرضها اهداف خود راتبیین می کند،محمد رضا تاجیک (۱۳۷۸:۵۱)درمقاله ای این پیش فرضها را چنین بر می شمارد:
…-متن را بایستی به عنوان یک کل معنا دار نگریست و این معنا لزوما در خود متن نیست.
-هیچ متن خنثی یا بی طرفی وجود ندارد،چرا که متنها بار ایدئولوژیک دارند.

شکل ۴-۸: تأثیر شوری روی تعداد روزنه در سطح رویی برگ ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی-زیمنس بر متر) ۵۰
شکل ۴-۹: تأثیر شوری روی موم کوتیکولی ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۱
شکل ۴-۱۰: تأثیر شوری روی نسبت کلروفیل a به b (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۲
شکل ۴-۱۱: تأثیر شوری روی کلروفیل a و b (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۳
شکل ۴-۱۲: تـأثیر شـوری روی مجمـوع کـاروتنوئید و گزانتوفیـل (S0 = شـاهـد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۳
شکل ۴-۱۳: تأثیر شوری روی (الف) غلظت سدیم، (ب) غلظت پتاسیم در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۵
شکل ۴-۱۴: تأثیر شوری روی نسبت غلظت پتاسیم به سدیم ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۵
شکل ۴-۱۵: تأثیر شوری روی غلظت قندهای محلول در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۸
شکل ۴-۱۶: تأثیر شوری روی غلظت نشاسته در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۹
شکل ۴-۱۷: تأثیر شوری روی غلظت پرولین در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۹
شکل ۴-۱۸: تأثیر شوری روی (الف) غظت تانن، (ب) غلظت فنل در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی¬زیمنس بر متر) ۶۱
شکل ۴-۱۹: تأثیر شوری روی غلظت موسیلاژ در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۶۳
شکل ۴-۲۰: مکانیسم احتمالی اثر تنش شوری در گیاه Althaea rosea L.. 65
فصل اول
مقدمه

• • 1. 1. مقدمه

     

     

از گذشته تا کنون خواص درمانی گیاهان دارویی شناخته شده است.امروزه با شناسایی عوارض جانبی سوء داروهای شیمیایی، افراد زیادی به مصرف داروهایی که منشاء گیاهی و طبیعی دارند روی آورده اند. تحقیقات علمی اثربخشی روش­های طب مکمل توسط گیاهان دارویی را به اثبات رسانده است. در کشور ایران داروهای گیاهی سالانه فقط ۱ تا ۳ درصد از داروهای مصرفی را تشکیل می­دهد. متأسفانه در کشور ما توجه زیادی به گیاهان دارویی نمی­ شود. از طریق بالا بردن مصرف داروهای گیاهی و کاهش داروهای شیمیایی می­تـوان در هزینه­ های درمـانی کشور صرفه­جویی کرد (Ebrahimi, 2001).
تنش شوری پس از خشکی از مهم­ترین تنش­های محیطی است که محدود کننده­ رشد گیاه می­باشد. خاک ها و آب­های شور از موانع اصلی رشد گیاهان هستند. کاهش عملکرد گیاهان در مناطق شور به طور متوسط ممکن است به بیش از ۵۰% برسد (یزدانی بیوکی و رضوانی مقدم، ۱۳۹۱). شوری باعث اختلال در جذب آب، کاهش جذب آب، کاهش فشار تورگر، سمیت یونی و تجمع یون­های سمی سدیم و کلر، تنش اکسیداتیو و کاهش رشد در گیاه می­ شود (Molassiotis, 2006). با این وجود طول سلول و تقسیم سلول کاهـش می­یـابـد که منجـر به کاهش رشد بـرگ، کـاهش رشـد ریشـه و ایـجاد کـوتـولـگی مـی­شود (Iqbal and Aftab, 2008).
ختمی با نام علمی Althaea rosea L. گیاهی علفی از خانواده پنیرک است. گیاه ختمی برای درمان سوزش دهان، سرفه­های خشک، سوختگی پوست و نیش حشرات، التهابات گلو، دستگاه گوارش، مشکلات دستگاه ادراری، یبوست و اسهال استفاده می­شـود. ختمـی خنـک کننده­ بـدن و مـدر اسـت (Shu kui shu, 2007).

موسیلاژ دارای ویژگی­های با ارزشی در صنعت و پزشکی دارد. اهمیت فوق­العاده­ای در درمان سرطان، التیام و ترمیم زخم­ها دارد. علاوه بر این دارای خاصیت ضد­ویروس و آنتی­باکتریـال است (Franz, 1989). موسیلاژ در گیاه به عنوان منبع ذخیره انرژی، حفاظی در برابر پاتوژن­ها و زخم­ها، انتقال دهنده و ذخیره کننده آب عمل می­ کند (Ghanem, 2010).

• • 1. 1. فرضیات

     

     

• • تیمار کلرید­سدیم بر صفات رشدی گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار دارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر صفات رشدی گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار ندارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر میزان موسیلاژ گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار دارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر میزان موسیلاژ گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار ندارد.

    1. 1. اهداف تحقیق

     

     

از آنجایی که گیاه ختمی حاوی موسیلاژ زیادی است، در شرایط تنش می ­تواند نسبت به گیاهان غیر موسیلاژی آب بیشتری را در خود ذخیره کند. یکی دیگر از دلایل ما برای انتخاب این گیاه در پژوهش همین امر بود. در این پژوهش گیاه دارویی-زینتی ختمی تحت تیمار­های مختلف شوری در استان گلستان رشد داده شد، تا برخی صفات رشدی، عوامل فیزیولوژیک و فرایند­های بیوشیمیایی، به خصوص موسیلاژ آن که کاربرد دارویی و صنعتی بسیاری دارد، مورد ارزیابی قرار گیرد. این پژوهش با هدف بررسی اثرات شوری در رشد و میزان ماده موثره (موسیلاژ) گیاه ختمی دارویی- زینتی ختمی طرح‌ریزی شد. به علاوه انباشتگی برخی یون ها، قندهای محلول، پرولین، فنل، تانن نیز در این گیاه تحت تیمارهای مختلف شوری اندازه‌گیری گردید، تا درک بهتری از مکانیسم‌های مقاومت این گیاه به شوری به دست آید.
فصل دوم
بررسی منابع

• • 1. 1. مفهوم تنش