۲-۲-۸٫ موانع رشد اخلاق حرفه‌ای در سازمانها

۱- فقدان نگرش راهبردی به اخلاق حرفه‌ای:
اخلاق حرفه‌ای در نگرش راهبردی، عبارت است از: مسئولیت پذیری سازمان در قبال حقوق همه عناصر محیطی اعم از داخلی و خارجی که نقشی راهبردی در موفقیت آتی سازمان دارد. نگرش غیرراهبردی، تصوری ناقص، نارسا و حداقل گرایانه از اخلاق حرفه‌ای است که جامعیت را از آن می‌ستاند و آنرا به سطح مسئولیت اخلاقی فرد در شغل خویش پایین می‌آورد. در این صورت رویکرد مدیریت منابع انسانی به اخلاق حرفه‌ای، جایگزین رویکرد راهبردی می‌شود (تدین،۱۳۸۵).
۲- فرافکنی
فرافکنی نادیده انگاشتن نقش خود و تأکید شدید بر نقش عوامل محیطی است. دانشجویی که وقتی نمره خوب می‌گیرد، می‌گوید خودم نمره خوب گرفتم و زمانیکه نمره نامطلوب می‌گیرد، می‌گوید به من نمره بد داده،‌ دچار فرافکنی شده است. این حالت پارادکس (تضاد و تناقض) و به عبارتی دیگر مفهوم “من به شرط او” را پدید می‌آورد در این حالت شخص یا سازمان اخلاقی بودن خود را منوط و مشروط بر اخلاقی بودن دیگران یا دیگر سازمان‌ها می‌کند. با چنین نگرشی، هیچ اقدام مطلوب و مؤثری صورت نخواهد گرفت. نباید مسئولیتهای اخلاقی را متوقف بر اخلاقی بودن دیگران کرد. مشتریان حتی اگر خود، اخلاقی نباشند انتظار دارند که موسسه یا سازمان با آنها برخورد اخلاقی داشته باشد. بنابراین هر فرد و یا هر موسسه و سازمانی باید تغییر و تحول در جهت اخلاقی بودن را خود آغاز کند (قراملکی،۱۳۸۷،).

۴- فقدان انگیزش
انگیزش و اخلاق با یکدیگر هم بستگی دارند. فقدان انگیزش مانع از ترویج اخلاق در موسسه یا سازمان می‌شود، نتایج غیراخلاقی داشته و انگیزه اخلاقی بودن را از بین می‌برد، زیرا توجیه بسیاری از مدیران و افراد جامعه برای اعمال غیر اخلاقیشان این است که جامعه و انسانها اخلاقی نیستند .
“رابینز” انگیزه را نتیجه عمل متقابل بین شخص و وضعیت موجود می‌داند. بدین جهت است که انگیزه در افراد متفاوت است. انگیزه، آمادگی انجام نهایت تلاش برای دستیابی به اهداف سازمانی است، البته این مشروط به توان ارضای برخی نیازهای شخصی می‏باشد (کاویانی،۱۳۸۳).
۵- نارضایتی شغلی
رضایت شغلی، احساسات و نگرش‌هایی است که هر کس به شغل خود دارد. اما تعهد سازمانی، نگرش و احساسات کارکنان درباره کل سازمان است. باید دانست تلقی و نگرش جدید از امنیت شغلی، ریشه آن را از درون می‌داند نه از مقررات و خط‌مشی‌ها و رویه‌های قانونی. اگر روزآمد باشیم و اگر یاد بگیریم و خوب عمل کنیم، اگر در تخصص و کار خود اعتبار و ارزش بیابیم و به امور موسسه یا سازمان خود آگاه باشیم و نیز اگر برای ارائه کاری با ارزش، کوششی مستمر داشته باشیم، آنگاه برای خود امنیت شغلی ایجادکرده‌ایم (زارعی متین، ۱۳۹۲:).
۶- فقدان مهارت تصمیم‌گیری
مدیریت، هنر تصمیم‌گیری است. ضعف در تصمیم‌گیری باعث بروز رفتار غیراخلاقی در موسسه یا سازمان می‌شود. تصمیم‌گیری بصورت فرآیندی است و محصول الگوهای مواجهه با مشکل است، تبدیل مشکل به مسئله و حل اثر بخش مسئله است.
تصمیم‌گیری اخلاقی به چند اصل وفادار است: اعتماد، کرامت انسانی، مسئولیت‌پذیری، انصاف، پایبندی به منش شهروندی و مراقبت و توجه نسبت به دیگران.تصمیم اخلاقی تصمیمی عقلایی است. چون تصمیم اخلاقی مطلقاً صحیح وجود ندارد، زیرا در عمل ممکن نیست. عقلایی بودن یه معنی نسبی بودن و نه مطلق نگری می‏باشد.فرهنگ سازمانی ضعیف، الگوی مدیریت غیر مشارکتی، فقدان نگرش سیستمی و هوش هیجانی و مهارت‌های تشخیص و حل مسئله، فقر اطلاعاتی و تحلیل با شتاب زدگی همگی از موانع تصمیم‌گیری‌های اخلاقی در موسسه و سازمان است (معیدفر،۱۳۸۵).
۸- فقدان نظام‌های جامع و اخلاقی
فقدان نظام‌های جامع و اخلاقی در زمینه‌های مختلف نظیر جذب استخدام، پرداخت حقوق و مزایا، پاداش و تشویق، انتصاب و ارتقاء، اطلاع‌رسانی، نظارت و ارزیابی از جمله موانع رشد اخلاقی در سازمان‌ها است.
نظامند کردن همه امور، مانع از رفتارهای سلیقه‌ای و موردی و وجود آیین‌نامه های پراکنده می‌گردد. صرف وجود قانون و آیین‌نامه در افزایش پیش‌بینی پذیری، که عامل مهمی در اعتمادسازی و موفقیت سازمان بشمار می‌رود، کافی نیست بلکه نظام‌مند کردن موارد فوق سبب می‌شود قانون چنان تقویت گشته که امکان دور زدن یا تفسیر آن کاهش یابد (کاویانی،۱۳۸۳).
۹- موانع فیزیکی و روانی محیط کار
در بسیاری موارد بستر سازمان به گونه‌ای است که نمی‌توان انتظار بروز فکر و عمل اخلاقی را در آن داشت. هنگامی که نور، گرما و سرما، وضعیت صندلی و یا رایانهی مثلاً یک تحویلدار بانک مناسب نیست چگونه می‌توان انتظار داشت که تقاضای بی‌شمار مشتریان به بهترین نحو پاسخگو باشد. احداث مدرسه در کنار بزرگراه، استفاده از دستگاه نوار قلب فرسوده در یک بیمارستان و نظایر آن از مصادیق بستر نامناسب و ناهموار است که به آن اشاره شده (معیدفر،۱۳۸۵).
اعمال فشارهای روانی نسبت به فشارهای فیزیکی تأثیر منفی بیشتری دارد. تعارض صف و ستاد و یا مدیران سطوح پایین و مدیران ارشد نمونه دیگری است (شفیعی،۱۳۸۶).

۲-۲-۹٫ ضمانت اجرای رعایت قواعد اخلاق حرفه‌ای در سازمان‌ها

اخلاق حرفه‌ای از مهم‌ترین ابزار گسترش فعالیت‌های آموزشی و اداری است. اخلاق حرفه‌ای ایجاب می‌کند که بعضی افراد با بهره گرفتن از شیوه‌های غیرقابل قبول و بازیر پا نهادن شرایط رقابت سالم، امتیازات خاصی به نفع خود و به ضرر سایر افراد تحصیل نکند (کاویانی،۱۳۸۳).
از لحاظ حقوقی، هر قاعده اخلاقی که فاقد ضمانت اجرا باشد صرفاً جنبه توصیه خواهد داشت. طبیعی است که توصیه، کاربردی مؤثر در جامعه ندارد. بنابراین لازم است، قواعد اخلاق حرفه‌ای به تصویب اعضاء هر حرفه برسد و همچنین سازمانرسیدگی انضباطی به منظور مجازات انضباطی در مورد اشخاص عضو حرفه مزبور تشکیل شود. لذا توصیه می شود قواعد اخلاق حرفه‌ای خاص هر رشته به تصویب کانون‌های غیردولتی یا دولتی همان رشته برسد و سپس در شرایط مقتضی اجرا شود. بعضی از انجمن‌ها و حرفه‌ها وابستگی‌های بین‌المللی نیز دارند مانند انجمن حسابرسان، انجمن مدیران فروش شرکت‌های چند ملیتی، انجمن موسسات تبلیغاتی، انجمن تولیدکنندگان محصولات دارویی و بهداشتی، انجمن متخصصان محیط زیست، سازمانها و موسسات بانکی و بیمه. هریک از این کانون‌های فعال در تجارت بین‌المللی، خود قواعد حرفه‌ای خاص را تدوین و به تصویب اعضاء خود رسانده‌اند (قراملکی،۱۳۸۷،).

شکل ۲-۱٫ مدل تصمیم گیری اخلاقی. مأخذ (تدین، ۱۳۸۵)

۲-۲-۱۰٫ تحلیل مدل تصمیم گیری اخلاقی

مدل پیشنهادی تصمیمگیری اخلاقی را متاثر از سه عامل فردی، زمینهای و ساختاری معرفی مینماید. سه عامل مذکور و مطالعات صورت گرفته در ادبیات موضوع مربوطه در سرفصلهای قبل مورد اشاره قرار گرفته است، بدین منظور در اینجا به اجمال اشارهای بر شاخصهای مدل و فاکتورهای پیشنهادی صورت پذیرفته است.

۲-۲-۱۰-۱٫ عوامل فردی

شامل آن دسته از شاخصهای تاثیرگزار بر تصمیمگیری اخلاقی است که درای ریشه و زمینه فردی بوده و شامل شاخصهای درونی شخص رهبر میباشد. این عوامل با توجه به ادبیات موضوع شامل توان استدلالگری اخلاقی، خصایص دموگرافیک، ارزشهای اخلاقی شخصی و نوع شخصیت خواهد بود (شفیعی، ۱۳۸۶).

۲-۲-۱۰-۲٫ توان استدلالگری اخلاقی:

توان استدلالگری اخلاقی که از آن در ادبیات موضوع تحت عنوان آگاهی اخلاقی نیز یاد شده است، به معنی توانایی شخص در تشخیص، تمییز، بررسی جوانب، بدیلها و مولفه های تاثیرگزار بر تصمیم و نهایتا توان تصمیمگیری اخلاقی میباشد. به عبارت دیگر به معنی شناسایی و درک فعل اخلاقی و بسط دادن ارزشهای اخلاقی به کارهای روزمره ما میباشد. باید توجه داشت که ممکن است عمل اخلاقی ما از سوی برخی غیر اخلاقی قلمداد شود،  زیرا ادراک افراد از یک عمل واحد متفاوت میباشد (مک کالیستر وهمکاران^[۱۸]، ۲۰۰۶).
همچنین توان استدلالگری اخلاقی شامل حساسیت اخلاقی است که به معنی توانایی فرد در شناسایی و درک موقعیت اخلاقی میباشد. به بیان دقیقتر  حساسیت اخلاقی را میتوان تحت عنوان شناسایی و درک جنبه های اخلاقی مختلف موضوع که توسط فرد صورت میگیرد، تعریف نمود. مطمئنا توانایی افراد مختلف در زمینه شناسایی و درک موضوع اخلاقی متفاوت است. مسایل اخلاقی از پیچیدگی فراوانی برخوردار میباشند که به منظور تقریب ذهن میتوان مثال جنگل انبوه را بیان کرد. ما درون جنگلی انبوه قرار داریم و میبایست توانایی درک و فهم جنگل را از میان درختان متراکم و تو در تو دارا باشیم. در اینجا نیازمند توانایی بالای افراد به منظور شناسایی جنبه های مختلف اخلاقی یک موضوع میباشیم (خسروی، ۱۳۸۷)
رهبران با توجه به توان استدلالگری اخلاقی خود، چارچوبی را در سازمان به منظور رویارویی با مسائل اخلاقی ایجاد مینمایند،  که این چارچوب بر جو اخلاقی سازمان تاثیرگزار خواهد بود ( قراملکی، ۱۳۸۷)

۲-۲-۱۰-۳٫ خصایص دموگرافیک:

از جمله خصایص دموگرافیک تاثیرگزار بر فرایند تصمیمگیری اخلاقی، در ادبیات موضوع به طور خاص تاثیر  سه شاخص سن، میزان تجربه و میزان تحصیلات افراد مورد توجه قرار گرفته است ( واردی، ۲۰۰۱).
بر این اساس افراد جوانتر و کم تجربهتر از توان استدلالگری اخلاقی شناختی ضعیفتری در مقایسه با افراد باتجربه، برخوردار باشند. اگر چه نتایج تحقیقات مبین این نکته است که مدیران با تجربه، در برخی شرایط و موقعیتهای مشابه توان استدلالگری اخلاقی کمتری از افراد با تجربه کمتر برخوردار بودهاند (پیتی و کرلس^[۱۹] ، ۲۰۰۸).
شاخص دموگرافیک سن، همچنین در تحقیقات استدلال اخلاقی در نظر گرفته شده است. مطالعات این حوزه تا حدی نتایج متناقضی را نمایش میدهد. الم و نیکولز یک همبستگی منفی را بین سن و استدلال اخلاقی در سازمانهای یافتند. در مقابل گلاور و دیگران دریافتند که هیچ همبستگی بین سن و سال استدلال اخلاقی وجود ندارد ( گیوریان، ۱۳۹۰)

۲-۲-۱۰-۴٫ ارزشهای اخلاقی شخصی:

رهبران با سطح رشد اخلاقی خود، چارچوبی را به منظور مواجهه با مسائل اخلاقی در سازمان ایجاد می‎نمایند، که این چارچوب بر جو اخلاقی سازمان تاثیرگزار میباشد ارزشهای اخلاقی شخصی مدیران نقش کلیدی در اخلاقی بودن سازمان ایفا مینماید (مک کالیستر وهمکاران، ۲۰۰۶).
درمورد ارزشهای اخلاقی شخصی، اصلیترین شاخص ریشهای مورد توجه، بر اساس آیات و روایات اسلامی، انجام عبادات میباشد. یعنی بر اساس آیات چنین میتوان برداشت نمود که شخص اخلاقی ضمن انجام واجبات دینی، در انجام عبادات و فرایض شخصی پر انرژی میباشند.
زندگی برای کسی که اعتقاد دارد مرگ آخرین مرحله‌ی حیات اوست با هدف و با کیفیت و روحیه‌ خاصی است و برای کسی که ‌معتقد است مرگ پایان بخشی از زندگی است با هدف و جهت و روحیه دیگری است. فرق می‌کند که انسان فردائی و ماورائی پس از پایان این ساعت برای خودش معتقد باشد یا نباشد و فرق می‌کند که شما درسی را که می‌خوانید معتقد باشید این درس پس از یک ساعت، پس از یک روز، پس از یک سال، پس از بیست سال به کار شما خواهد آمد، یا معتقد باشید که نه، هرگز به کار شما نخواهد آمد.
بزرگترین تضمین کننده سلامت عمل و سلامت اندیشه و روحیات انسان و مصلحت‌های انسانی اعتقاد به آخرت است و اعتقاد به اینکه همه اینها یک روز «فی ‌رق منشور» در یک دفتر گشوده شده‌ای عرضه خواهد شد. طبق آیات قرآنی هر یک از این اعمال تجسم پیدا خواهد کرد. ولذا قائل بودن به آخرت صرف یک اعتقاد محض نیست که حالا بگوئیم یکی عقیده دارد، یکی هم عقیده ندارد، چه فرقی می‌کند؟ (قراملکی، ۱۳۸۷،).
همچنین تاکر و دیگران ارزشهای اخلاقی شخصی مدیران و کارکنان را شامل اخلاقی رفتار کردن، اخلاص، صداقت، مسئولیتپذیری و اعتماد معرفی مینماید. ضمن آنکه اخلاقی بودن و سعه صدر دو جزء لاینفک بوده و تصور یکی، بدون وجود دیگری امری محال و غیر قابل دسترس خواهد بود ( تدین، ۱۳۸۵).

۲-۲-۱۰-۵٫ نوع شخصیت:

منظور از شاخص نوع شخصیت، آن دسته از خصایص شخصیتی بوده که لازمه و زمینه فرایند تصمیمگیری اخلاقی را ایجاد مینماید. رابطه معناداری بین ویژگیهای شخصیتی و تصمیمگیری اخلاقی توسط محققین تشخیص داده شده است. با وجود تحقیقات صورت گرفته، نتایج تحقیقات کوهلبرگ، همچنان به عنوان مرجع اصلی در ویژگیهای شخصی در تصمیمگیری اخلاقی لحاظ میگردد( آلیسون و دیگران، ۲۰۰۷).
نتایج تحقیقات نشان میدهد که خودکارآمدی از جمله شاخصهای تاثیرگزار بر فرایند تصمیمگیری اخلاقی بوده است. اگرچه نتایج تحقیقات اندکی در این حوزه در دسترس است لیکن تحقیقات انگشتشماری وجود این رابطه را تایید نموده است. برای مثال دانشجویان با سطح پایینترخودکارآمدی، تقلب  کردن را در مقایسه با دانشجویان با خود کارآمدی بالا، کمتر به عنوان یک عمل غیر اخلاقی درک نمودهاند. همچنین کارکنان با خود کارآمدی بالاتر توان بالاتری در درک و توان استدلالگری اخلاقی داشتهاند (اکپارا و واین^[۲۰]، ۲۰۰۸).

۲-۲-۱۰-۶٫ عوامل زمینهای مدل

عوامل زمینهای شامل آن دسته از شاخصههایی است که به صورت ناخودآگاه و نامحسوس در طی زمان در سازمان پدیدار گشته و این شاخصها در سازمان وجود داشته و بر فرایند تصمیمگیری اخلاقی تاثیرگزار میباشند. درغالب تحقیقات مدیریتی، عوامل زمینهای به عنوان عوامل تاثیرگزار مدنظر قرار میگیرد و شاخصهای فراوانی در این حوزه مورد اشاره و بررسی قرار گرفته است. لیکن در اینجا آن دسته از شاخص‏هایی که بر فرایند تصمیمگیری اخلاقی مدیران تاثیرگزار خواهد بود، مد نظر قرار گرفته است که بر اساس ادبیات موضوع شامل جو اخلاقی، فرهنگ اخلاقی، نوع رهبری، میزان اهمیت دیگران، سیستم جبران پاداش و نوع نقش فرد میباشد.

۲-۲-۱۰-۷٫ جو اخلاقی:

کوهلبرگ (۱۹۸۱) بیان داشته که همچنان که افراد از نظر سطح اخلاقی پیشرفت مینمایند، از فلسفه و دیدگاه جدیدی در برخورد خود با موضوعات اخلاقی استفاده مینمایند. وی بیان میدارد که پیشرفت اخلاقی امری چند مرحلهای و پله پله بوده که به طور مستمر صورت میگیرد. بر این اساس وی سطوح پیشرفت اخلاقی افراد را بر سه دسته خود دوستی ، مراقبت و  نوع دوستی و قانونمداری تقسیم مینماید، که است تقسیمبندی مبنایی برای جو اخلاقی نیز قرار گرفته است (اسونسون و وود^[۲۱]، ۲۰۰۷).
جو اخلاقی شامل ۳ عامل اصلی بوده که بر آن اساس شکل میگیرد:
محیط اخلاقی که خود شامل دو عامل رفتار مدیریت عالی و مشوقهای اخلاقی میگردد. برای مثال چه مقدار مدیران عالی مراقب مسائل اخلاقی بوده و یا اینکه چه مقدار رفتار اخلاقی مورد تقدیر قرار میگیرد؟

۱-۲- جا به جایی فعل: تقدیم یا جابجایی فعل یکی از خصوصیات کلام عامیانه به شمار میرود که در متن فیلمنامهی سوتهدلان به وفور مشاهده میشود. از آنجایی که شخصیتهای فیلمنامه همگی از عوام جامعه هستند، این ویژگی کلامی در گفتگوهای سراسر فیلنامه دیده میشود. در زیر، نمونههایی از این تقدیم یا جابهجایی را ذکر میکنیم:
* «دواچی: اگه کلّهات باد نداشت، سال سرهنگیت بود امسال، بعد از اون تودهنی که خوردیم همهمون، طبو رها کردم.» (۵۸۶)
* «مجید: ما که دنیامون شده آخرت یزید، کیه ما رو ببره روضه…» (۵۸۸)
* «آقازاده خانم: دختر زائیدم واسه مردون، پسر بزرگ کردم واسه رندون، خودم موندم سفیل و سرگردون.»(۵۹۰)
* «فروغ: سروکلّهاش پیدا میشه الآنه، جایی رو نداره بره، شب رفته هیئت، صبحی مونده، نونو شیرشو بخوره.»(۶۰۳)
* «کریم: پیرمرد قوز کرده بود تو پوستینش، نون ریز میکرد واسه گنجیشکا، یه مشت استخون بود، اما سرنخ ههمون دست اون بود.»(۶۰۵)
۲-۲- تلفظ نادرست کلمات: در فیلمنامه، نمونههایی از تلفظ نادرست برخی از واژگان و عبارات وجود دارد که، گاه بر زبان اشخاص داستان جاری میشود؛ این نکته در نمایش سطح دانش شفاهی شخصیتهای داستان و بیاطلاعی آنان از اصل و گونهی درست آن واژگان و عبارات، بسیار مفید است.در زیر مثالهایی از این غلطهای شفاهی را بیان میکنیم:
* «آقازاده خانم: … زندگیشو گذاشته پای یه برادر ناتنی که جاش دارالمجّانینه.»(۵۷۸)
درست: دارالمجانین.
* «… بگو میمونه حبیب، حبیب هم باید قوم و خویش و یار و غار و کس و کار اون باشه…»(۵۸۰)
درست: یارِ غار.
* «دواچی: کجایی یار موافق، شلاقخور پوستکلفت بند باسواتا.»(۵۸۶)
درست: باسوادها.
* «مجید: تو قصّهی دختر زرگر و پسر پادشاهو بلتی.»(۵۹۱)
درست: بلدی.
* «دکتر: خاطرخواهی به من و تو نیومده، پاشو، انقدر لقد به بخت خودت نزن….»(۵۹۲)
درست: لگد.
* «فروغ: من که دربند حروم و حلالش نبودم، دربند اَن کهدِ آقام نبودم،…»(۶۰۵)
درست: اَنکحتُ.
۳-۲- حذف افعال: حذف افعال در جملات، یکی دیگر از نکاتی است که در عامیانه کردن زبان شخصیتها نقش بسزایی دارد. از ویژگیهای زبان گویندهی عامی این است که به جای جملات بلند و لفاظیهای زیاد، سعی میکتد، جملات کوتاه را برای بیان منظور خود برگزیند. حذفهای افعال فیلمنامهی سوتهدلان که با قرینههای لفظی و معنوی و حتی بی قرینه صورت پذیرفته اند، در نشاندادن گرایش زبان عامیانه به تلخیص جملات، مؤثر است. برای مثال:

* «جورابچی: پنجاه تا رو وعده گرفتیم، ای صد تام بیدعوت میان.
حبیب: با ریخت و پاش و بچه، دویست تا حساب کنین. آقای جورابچی، بهسلامتی [مراسم]کی[است]؟
جورابچی: شب جمعه و روز جمعه و شنبه، عقد و عروسی و پاتختی. (حذف فعل ربطی «است» از سه جمله)
حبیب: چه سعادتی[است]، چه ساعتی[است]، خوشموقع[است]، چه شبی[است]، شب اول ماه[است]، بهشادی[باشد].
جورابچی: یه دونه پسره و همه آرزودار[هستند]، دخترهام غریبه نیس، از طایفه خانومه.
حبیب: ایشاالله به شادی[باشد]، کارت چاپ کردین؟
جورابچی: یادم رفت تقدیم کنم، بفرمائین.
حبیب: مرحمتتون کم نشه، والله من که گرفتارم، واسه مجیده، تو هر مجلسی که ظرف میدیم، باید بره، خواه عزا[باشد]، خواه عروسی[باشد].»(مجموعه آثار علی حاتمی:۵۶۸-۵۶۷)
حذف قسمتهایی از واژگان، در تلفظ و کاربرد «ه» متصل بهجای شناسۀ فعل از دیگر ویژگیهای زبان عامیانۀ متن است؛ برای مثال:
* مجید: واسه من جمعه جمعۀ آقامه، خواه، مرده، خواه زنده، جَخ تقلید مرده جایزه، آقا میگه بالا منبر، بکی اینو. (مجموعه آثار علی حاتمی: ۵۷۵)
* دکتر: مثِ(مثل) دختر فرنگیا(فرنگیها) رات(راهت) نمیبرم، که میبرم، اتاقت از اتاقای گراند هتل مشتیتر نیست که هست، دیگه چه مرگته استرویلیامز خانوم؟ پاشو جونم، دکتر ماشینو کوت کرده آجیل و شیرینی، بریم(برویم) آب کرج یه بادی بهت بخوره، غمباد میگیری آخه… . (مجموعه آثار علی حاتمی: ۵۹۲)

3. 3. کاربرد کنایات و اصطلاحات عامیانه:یکی دیگر از ویژگیهای سبکی فیلمنامهی سوتهدلان، وجود اصطلاحات، کنایات عامیانه و کوچه بازاری فراوان است.اصطلاحات و کنایاتی مانند:

«جَخ»(۵۷۷)، «مزلّف»(۵۷۷)، «وقوقصاحاب»(۵۸۰)، «غمباد»(۵۹۲)، «هَلِ پوک»(۶۰۱)، «چُسان فِسان»(۵۹۲)، «سگسال»(۵۹۱)، «بِکی»(۵۷۵)، «جونم مرگ شده»(۶۰۶)، «الدرم بلدرم»(۵۹۸)، «جون به جون کردن»(۵۹۲)، «تون به تون افتاده»(۵۷۷)، «غمبرک گرفتن»(۶۰۳)، «جوون برزخکن»(۵۸۹)، «شلنگتخته»(۵۷۳) و ….

4. 4. کاربرد جملات کوتاه و خبری:وجود افعال فراوان در این فیلمنامه سب کوتاهی جملات آن شدهاند. اغلب این جملات خبری هستند و از واو ربط برای اتصال و طولانی نمودن آنها به ندرت استفاده شده است.

* دواچی: مرگ آدمیزاد از فهمیدنه، لازم نیست بفهمه زنک کیه، با، با یکیشون وعده کن هفتهای یه دفعه بیاد خونه، مثل قضای حاجت، شبای جمعه که آقازاده خانومو زنای خونه میرن خونه خواهرت روضه.
حبیب: به مجید بکم زنکو استالین از طیّاره انداخت پائین.
دواچی: بگو شبای جمعه میاد خونه رو بپاد، مجیدم که با اهل خونه حرف نمیزنه که حکایت آشکار شه. دواش اینه، زن، نسخۀ دواچی، یه واسطهرو میشناسم که چیزای خوبی تو دست و بالشه، واسۀ بالا مالاها میبره. خبرش میکنم، میبینی کار ما تو این ملک به کجا کشید آخر، پااندازی. (مجموعه آثار علی حاتمی: ۵۸۶)

5. 5. جمله ها و عبارات آهنگین:«علی حاتمی» در مقام فیلمنامهنویس، اغلب روایات خود را به زبانی ساده بیان میکند و برای جلب توجه بیننده و برانگیختن تحسین او، به زبانآوری و صنعتگری و آرایش کلام میپردازد و از لغتها و ترکیبهای فخیم، مصنوع و مطنطن استفاده میکند؛ بی آنکه در نظرآورد گویندهی این لغات و ترکیبها کیست. در «سوته دلان» نیز، این مورد مشاهده میشود. نمونههایی از این صنعتگری و زبانآوریها را در قهرمان داستان، «مجید»، با آن وضعیت ذهنی مشاهده میشود؛ آهنگ کلام و غرابت ترکیبها و طنطنهی الفاظ در تک گوییهای او باعث شگفتی مخاطب میشود:

* «پنزر خنزره. توپ داغونم نمیکنه، چش شیطون کر، توپ توپم، این مال و منال مفتی همچی هلو برو تو گلو گیر نیومده، حاصل یه عمر جوب گردیه، آقامون ظروفچی بود، خودمون شدیم جوبچی، جوبچی، آقا مجید ظروفچی جوبچی، هه هه هه میخ زنگ زده، زنجیر زنگ زده، تارزان زنگ زده، ساعت زنگ زده، حواستو ضرب کن، جمع کن، حواستو ضرب کن، جمع کن، ساعت زنگ زده، دیگه زنگ نمیزنه، چون زنگاشو زده، داداش حبیب، ما داداشیم، از یه خمیریم، اما تنورمون علیحده است، تنور شما عقدی بود، مال ما تیغهای صیغهای، کلهی شماها شد عینهو نون تافتون گرد و تلمبه قلمبه، کلهی ما شد عینهو نون سنگک. خوب شد بربری نشدیم… آقا مجید. تافتونیا، اون طرفیا، اون وریا، همونایی که بعد از چلهی آقات تورو انداختن تو این اتاق یه دری، همهی این ثروتو ضبط میکنن.» (مجموعه آثار علی حاتمی: ۵۷۶)
نمونهای دیگر از عبارتهای آهنگین را در زیر از زبان «فروغالزمان» میآوریم:
* «فروغ: شما حرومم کردین، من که دربند حروم و حلالش نبودم، دربند اَن کَهدِ آقام نبودم، مهر شما به دلوم بود و کلوم خدا به لبوم، حبیبالله، بذارین، بذارین یکیام باکره یائسه بشه، امروزم که پاشدم، دست کردم حافظو از سر بخاری ورداشتم، فال گرفتم، این غزل دراومد:
ما آزمودهایم در این شهر بخت خویش/ بیرون کشید باید از این ورطه رخت خویش
حافظ دروغم نمیگه، همشهریمه، همدردومه، از وقتی قدوم به سر طاقچه رسید، سر طاقچه یه قرآن دیدم، یه حافظ، حالا دستمو دراز میکنم، اونور طاقچه.» (مجموعه آثار علی حاتمی: ۶۰۵)

6. 6. تکرار: یکی دیگر از ویژگیهای سبکی فیلمنامهی سوتهدلان در حوزهی زبانی، تکرار مطلب واحد، در جملههایی دیگر، به شکل متفاوت، است. این تکرار که بلافاصله پس از مطلب موردنظر صورت میپذیرد، معمولاً برای تأکید بر مطلب نخست به کار میرود. در زیر نمونههایی از این تکرار را میآوریم:

۰۰۰٫

۸٫۳۹۶-

۲۳۹٫-

Vol

۰۲۸٫

۲٫۱۹۹

۰۹۵٫

size

۳۵۶٫

۹۲۳٫-

۰۳۷٫-

Beta

۰۲۲٫

۲٫۳۰۰-

۰۹۶٫-

IO

۲۲۹٫

۱٫۲۵۰-

۰۵۸٫-

Lev

۸۵۵٫

۱۸۳٫

۰۰۸٫

spread

نتایج تحلیل آماری در خصوص اعتبار الگوی رگرسیونی در بخش اول جدول فوق آمده است. ضریب تعیین مدل رگرسیونی۱۰۷/۰ می باشد و حاکی از این که این مدل توانسته است۷/۱۰درصد از تغییرات عمق بازار شرکتهای نمونه آماری را از طریق متغیرهای مستقل و کنترلی تبیین نماید. همچنین، نتایج نشان می دهد که آماره دوربین واتسون بین ۵/۱ تا۵/۲بوده و بنابراین، بین خطاهای الگوی رگرسیونی خود همبستگی شدیدی وجود ندارد و عدم وجود خود همبستگی بین خطاها، بعنوان یکی از فرضهای اساسی رگرسیون در خصوص مدل برازش شده، پذیرفته می‌شود.

نتایج تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA) ، که براساس آماره F درخصوص آن تصمیم گیری می شود؛ برای الگوی برازش داده شده در آزمون فرضیه دوم در دو ستون آخر جدول۴-۴ آمده است. فرضیه های آماری مربوط به تحلیل آماره F بصورت ذیل می باشد.
H0: βi=0 الگوی رگرسیونی معنی دار نیست
H1: βi≠۰ الگوی رگرسیونی معنی دار است
سطح معنی داری آماره F برای مدل کمتر از سطح خطای آزمون(۰۵/۰=α ) است و درنتیجه فرض H0 فوق رد می شود و رگرسیون برآورد شده بلحاظ آماری معنی دار و روابط بین متغیرهای تحقیق، خطی می‌باشد^[۸۸]. نتایج تحلیل آماری برای هر یک از متغیرهای مستقل و کنترلی الگوی آزمون فرضیه دوم در بخش دوم جدول۴-۴ ارائه شده است.
ضریب برآورد شده برای متغیر Char که ارتباط بین هزینه های غیرقابل پیش بینی با عمق بازار را نشان می دهد، بمیزان۰۲۰/۰ و با سطح معناداری۰۶۸/۰ می باشد که بالاتر از ۰۵/۰ (سطح خطای آزمون) است. این یافته حاکی از این است که ارتباط مستقیم و معناداری بین متغیرهای مذکور وجود ندارد.
در خصوص متغیرهای کنترلی، نتایج حاکی از آن است که بین متغیرهای اندازه شرکت با عمق بازار ارتباط مستقیم و معنادار وجود دارد. این یافته ها نشان می دهند که با بزرگ تر شدن اندازه شرکت و عمق بازار افزایش می یابد. مطابق با نتایج حاصله، حجم معاملات سهام و سرمایه گذاران نهادی با عمق بازار ارتباط معکوس دارند.
در مجموع نتایج نشان داد که بین هزینه های غیرقابل پیش بینی با عمق ، ارتباط مستقیم و معناداری بلحاظ آماری وجود ندارد. این یافته با ادعای مطرح شده در فرضیه دوم ناسازگار است و این فرضیه در سطح اطمینان ۹۵ درصد رد می شود.
۴-۷- نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم
فرضیه سوم: هر چه اقلام تعهدی بالاتر باشد،با اعلام سود سالیانه ،دامنه قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام بیشتر می شود.
نتایج حاصل از برازش مدل رگرسیونی آزمون فرضیه سوم، در جدول ۴-۵ آمده است.

۳- فاز جمع­آوری اطلاعات خوشه
۴- فاز انتخاب سرخوشه و تبادل داده
در ادامه به شرح مختصری از فعالیت­ها و پیغام­دهی در هر کدام از فازهای زمانی پرداخته می­ شود.
فاز اول
در این فاز زمانی، دو کار مهم انجام می­ شود.
۱- متغیرها و آرایه­های داده­ای که برای انجام الگوریتم در هر دوره از آنها استفاده می‌شود به روزرسانی می‌شود و به مقدار پیش فرض که برای شروع کار الگوریتم نیاز است تغییر می‌کند.

شکل ‏۳‑۲: فلوچارت الگوریتم
۲- از طرف ایستگاه مرکزی گره‌هایی به صورت تصادفی به عنوان گره دستیار^[۸۷] انتخاب می شوند.
ساختار خوشه به صورتی طراحی شده است که برای هر خوشه یک گره دستیار تعیین می‌شود که وظیفه تشکیل اولیه خوشه، اجرای الگوریتم کوچ پرندگان و انتخاب سرخوشه را بر عهده دارد.
پیغام­هایی که در این فاز زمانی بین گره­های حسگر رد و بدل می‌شود شامل پیغام تایمر اول و پیغام ایستگاه مبنا (سینک) جهت مشخص کردن گره­های دستیار اولیه است. شکل ۳-۳ نشان دهنده پیغام­های این فاز زمانی در الگوریتم است.
شکل ‏۳‑۳: پیغام‌دهی در فاز اول الگوریتم
فاز دوم
در این فاز زمانی، تمام گره­های شبکه به شناسایی محیط اطراف خود که به صورت تصادفی در آن قرار گرفته­اند، می­پردازند. این فاز زمانی با پیغام تایمر دوم شروع می­ شود و گره­های حسگر شبکه هر کس به نوبه خود، پیغام سلام^[۸۸] ایجاد می­ کند و با شعاع ارسال محدود به محیط اطراف خود می­فرستد. هر گره که پیغام سلام گره­ی دیگری را دریافت می­ کند آن را با یک پیغام تصدیق^[۸۹] پاسخ می­دهد. پیغام تصدیق نشان­دهنده آن است که دو گره در محدوده نزدیک همدیگر قرار دارند. هر گره­ای که پیغام تصدیق برای پیغام سلام خود دریافت کند؛ مقدار درجه پیوستگی در شبکه خود را یک واحد افزایش می­دهد. در پایان متغیر درجه پیوستگی در شبکه برای هر گره در این فاز زمانی مشخص شده است.
پیغام­های این فاز زمانی شامل پیغام تایمر دوم، پیغام سلام و پیغام تصدیق سلام است که در شکل ۳-۴ ملاحظه می­کنید.
شکل ‏۳‑۴: پیغام­دهی در فاز دوم الگوریتم
فاز سوم
در این فاز زمانی، که با پیغام تایمر سوم شروع می­ شود گره­های دستیار که از قبل مشخص شده ­اند، شروع به گرفتن اعضا برای خوشه­ی خود و جمع­آوری اطلاعات اولیه گره­های در برد خود می­ کنند. و به این شکل خوشه ­ها تشکیل می­ شود. هر گره که پیغامی از گره­ی دستیار اطراف خود دریافت کند، اگر تا آن زمان عضو خوشه­ای نشده باشد و این اولین پیغام از طرف گره دستیاری به او باشد. عضو خوشه­ای می­ شود که گره دستیار نماینده اوست و اطلاعات خود را که شامل اطلاعات مکان، سطح انرژی، درجه پیوستگی و تعداد دفعاتی است که سرخوشه شده است؛ را به گره دستیار فرستنده پیام می­فرستد.
پیغام­های تایمر سوم، دستیار برای تشکیل خوشه و پیغام اطلاعات گره­ها در جواب پیغام دستیار­ها پیغام­هایی هستند که در این فاز زمانی بین گره­های شبکه رد و بدل می­شوند. شکل ۳-۵ نشان دهنده پیغام­های این فاز زمانی است.
شکل ‏۳‑۵: پیغام­دهی در فاز سوم الگوریتم
فاز چهارم
این فاز زمانی که با پیغام تایمر چهارم شروع می­ شود فاز اصلی دوره زمانی است و در آن ابتدا در گره­های دستیار الگوریتم کوچ پرندگان برای انتخاب سرخوشه بهینه اجرا می­ شود. گره دستیار مشخصات گره­ی سرخوشه انتخاب شده به اطلاع اعضای خوشه می­رساند. سپس گره سرخوشه مدیریت خوشه را بر عهده می­گیرد و گره­های دیگر را که قابلیت این را دارند که عضو خوشه شوند را به خوشه اضافه می­ کند و پس از آن گره­ها شروع به ارسال داده­هایی که از محیط حس کرده ­اند می­ کنند. گره­های حسگر پیغام­های داده­ای^[۹۰] خود را به سرخوشه­ی خود می­فرستند و گره­ی سرخوشه پس از جمع­آوری و فشرده­سازی آنها را برای سینک اطلاعات یا دیگر گره سرخوشه­ی نزدیک به سینک می­فرستد. گره­های حسگر داده ­های خود را با برد کم و مصرف انرژی کمتر برای سرخوشه­ی خود ارسال می­ کنند و گره­ی سرخوشه مسئول ارسال این اطلاعات به سینک است که در فاصله بیشتری قرار دارد. به همین دلیل مصرف انرژی سرخوشه بیشتر است و مصرف انرژی در دیگر گره­های شبکه و در نتیجه کل شبکه کاهش می­یابد.
همان­طور که در شکل ۳-۶ مشاهده می­کنید پیغام­هایی که در این فاز زمانی بین گره­های شبکه رد و بدل می­ شود شامل پیغام تایمر چهارم برای شروع فاز، پیغام دستیارها برای مشخص کردن سرخوشه در شبکه، پیغام عضوگیری نهایی سرخوشه­ها برای خوشه و پیغام­های داده است.
شکل ‏۳‑۶: پیغام­دهی در فاز چهارم الگوریتم
الگوریتم طوری طراحی شده است که در هر دور زمانی کل فرایند کاری تکرار می­ شود. الگوریتم برای شبکه ­های حسگری که در آنها حسگرها متحرک هستند نیز مناسب است.
برای بررسی شبکه­ حسگر بی­سیم متحرک نیاز داریم یک مدل حرکت انتخاب کنیم.
مدل­های حرکت
مدل­های حرکت به دسته­­های مختلفی تقسیم می­شوند. دو دسته اصلی برای مدل­­های حرکت، ردگیری^[۹۱] و ساختگی^[۹۲] است. در مدل­های ردگیری الگوی حرکت یک الگوی حرکتی ضبط شده واقعی از محیط حقیقی در مورد مسئله خاصی است. مدل­های ردگیری اطلاعات دقیقی را فراهم می­ کنند. به­ ویژه برای زمان­­هایی که تعداد زیادی عامل در محیط است و یا دوره­ ضبط کردن طولانی است. اما برای محیط­های جدید( مانند شبکه ­های بی­سیم) این دسته از مدل­های حرکتی مناسب نیستند زیرا معمولا تازه ایجاد شده ­اند و از قبل وجود ندارند که رفتار آنها ضبط شده باشد.
دسته­ی دوم از مدل­های حرکتی مورد استفاده، مدل­های حرکتی ساختگی هستند، که سعی می­ کنند رفتار واقعی عوامل را در محیط واقعی تقلید کنند.
شبکه ­های بی­سیم معمولا از مدل­های حرکتی ساختگی جهت آزمایش استفاده می­ کنند. در ادامه بعضی از مدل­های حرکتی ساختگی را شرح کوتاهی می­دهیم.
مدل­های حرکتی ساختگی به دو دسته گروهی و فردی تقسیم می­شوند. در دسته گروهی عامل­ها به صورت گروهی حرکت می­ کنند. و در دسته فردی هر عامل به صورت منحصر به فرد بر اساس الگوی حرکتی نوشته شده حرکت می­ کند.
مدل حرکتی پیاده­روی تصادفی
در این مدل یک عضو شبکه از یک مکان به مکان دیگر تغییر مکان می­دهد که این مکان جدید بر حسب جهت و شتاب تصادفی انتخاب می­ شود. انتخاب سرعت تصادفی از بین سرعت کمینه و سرعت بیشینه از قبل تعیین شده است. و جهت انتخابی از بین ۰ تا ۲π است.
نمونه­های دیگری از این مدل نوشته شده است که در آن حرکت در جهتی خاص به اندازه زمان تصادفی t ادامه پیدا می­ کند و یا به طول مسیر D این جهت حرکت ادامه پیدا می­ کند.
مدل حرکتی پیاده روی تصادفی یک مدل حرکتی بدون حافظه است زیرا عامل­ها هیچ دانشی از مکان و سرعت قبلی خود ندارند. سرعت و جهت عامل­ها مستقل از سرعت و جهت گذشته است. این ویژگی می تواند باعث حرکات غیرواقعی مانند توقف­های ناگهانی و چرخش نوک تیز شود شکل ۳-۷.
.
شکل ‏۳‑۷: مدل حرکتی پیاده­روی تصادفی با زمان تصادفی t[52]
در شکل۳-۷ مدل حرکتی پیاده­روی تصادفی را برای زمانی نشان می­دهد که فرض کردیم هر عامل مقدار زمان تصادفی t را در همان مسیر انتخابی می­ماند. مقدار زمان تصادفی t نیز حد کمینه و بیشینه دارد.
شکل ‏۳‑۸: مدل پیاده­روی تصادفی با مسافت پیمایشی d در مسیر انتخابی[۵۲]
برد حرکتی اعضای شبکه با توجه به تنظیم حداکثر فاصله و زمان در ابتدا و نقطه شروع حرکت اعضا قابل تغییر است شکل ۳-۸.
مدل حرکتی ایستگاه تصادفی
این مدل حرکتی مانند مدل حرکتی پیاده­روی تصادفی است با این شرط که شامل مکث زمانی در جهت یا سرعت می­ شود.
اعضای شبکه با ماندن در یک محل برای دوره زمانی شروع می­ کنند و پس از تمام شدن دوره زمانی یک قسمت را به صورت تصادفی به عنوان مقصد انتخاب می­ کنند و با سرعتی بین سرعت کمینه و سرعت بیشینه (که به صورت تصادفی بر حست توزیع یکنواخت انتخاب شده است.) به طرف آن حرکت می­ کنند. اگر فاز مکث زمانی t برابر با ۰ باشد مدل ایستگاه تصادفی مانند مدل پیاده­روی تصادفی است.[۵۲]
شکل ‏۳‑۹: مدل حرکتی ایستگاه تصادفی[۵۲]
این مدل حرکت بسیار پر استفاده است. مدل حرکتی معرف خوبی برای حرکت اعضا در محیط واقعی نمی­تواند باشد زیرا مقدار همسایگی اعضا در ۶۰۰ ثانیه اول شبیه­سازی بسیار متغیر است. شکل۳-۱.
شکل ‏۳‑۱۰: متوسط همسایگی عامل­ها در مدل حرکتی ایستگاه تصادفی[۵۲]
این مدل حرکتی را به عنوان نمونه از مدل­های حرکتی پایه­ای معروف به عنوان الگوریتم حرکتی پیاده­سازی کرده و بر روی شبکه حسگر بی­سیم متحرک اعمال کردیم و نتایج آن را بررسی کردیم.
مدل حرکتی امتداد تصادفی
در مدل­های حرکتی قبلی تراکم جمعیتی عامل­ها در مرکز و وسط محیط شبیه­سازی بیشتر از مناطق کناره­های محیط بود. در مدل حرکتی امتداد تصادفی هر عامل یک مسیر انتخاب شده که آن را تصادفی انتخاب کرده است، تا لبه­های انتهایی شبکه ادامه می­دهد. این نحوه تعریف باعث می­ شود که تراکم عامل­ها در مرکز شبکه کم شود و در لبه­­های انتهایی شبکه افزایش یابد. شکل۳-۱۱.

شکل۲-۱۵ مدل تأثیر تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی بر یادگیری سازمانی(چی چنگ و همکاران،۲۰۱۰(……………………………………………………………………………………………………………………………………۹۰
شکل۲-۱۶ الگوی عوامل تعیین‌کننده‌ی عملکرد صادراتی بنگاه(محمدزاده و سجودی،۱۳۹۰)…….۹۳
شکل۲-۱۷ مدل تأثیر گرایش کارآفرینانه و ظرفیت جذب دانش بر عملکرد فروش بین‌الملل(جاوالگی و همکاران،۲۰۱۴(…………………………………………………………………………………………………………………………………۹۵
شکل۲-۱۸ مدل تأثیر قابلیت یادگیری سازمانی و عملکرد نوآوری بر شدت صادرات (فرناندز و آلگره،۲۰۱۵(…………………………………………………………………………………………………………………………………………۹۸
شکل۲-۱۹ مدل مفهومی عملکرد صادرات مبتنی بر گرایش کارآفرینانه و تعهد سازمانی…………….۱۰۰
شکل۴-۱مدل آزمون شده تحقیق در نرم‏افزار PLS………………………………………………………………………..145
شکل۵-۱ مدل نهایی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..۱۶۶
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ‏۴‑۱نمودار وضعیت جنسیتی پاسخ‌دهندگان ۱۲۲
نمودار ‏۴‑۲نمودار وضعیت سنی پاسخ‌دهندگان ۱۲۳
نمودار ‏۴‑۳نمودار وضعیت تحصیلی پاسخ‌دهندگان ۱۲۴
نمودار ‏۴‑۴نمودار پست سازمانی پاسخ‌دهندگان ۱۲۵
نمودار ‏۴‑۵نمودارسابقه کار پاسخ‌دهندگان ۱۲۷
نمودار ‏۴‑۶نمودارسال تأسیس شرکت‏ها ۱۲۸
نمودار ‏۴‑۷نمودارسابقه صادراتی شرکت‏ها ۱۲۹
نمودار ‏۴‑۸نمودارمقصد صادراتی شرکت‏ها ۱۳۰
فصل اول:
مقدمه و کلیات طرح تحقیق
فصل اول : مقدمه و کلیات طرح تحقیق

• • 1. 1. مقدمه

     

     

زمانی خوداتکایی لازمه استقلال کشورها محسوب می‌شد، اما امروزه حضور فعال و قدرتمند در عرصه‌های اقتصادی جهان لازمه عزت و استقلال کشورها محسوب می‌شود؛ به‌طوری‌که دادوستد با کشورهای خارجی امری کاملاً ضروری است و نمی‌توان کشوری را یافت که صد درصد مستقل از این تجارت باشد. در نظام تجارت جهانی، دولت‌ها بیش از گذشته فعال‌شده‌اند و تلاش می‌کنند تا با اتخاذ سیاست‌های متنوعی منابع خود را تأمین کنند. در میان این سیاست‌ها، مرسوم‌ترین و ابتدایی‌ترین راه ورود به بازار بین‌المللی، صادرات است.
صادرات معمول‌ترین راه پیش روی شرکت‌ها برای شروع فعالیت‌های بازاریابی در خارج از کشور می­باشد. یکی از مهم‌ترین دلایل این امر این است که صادرات در مقایسه با سایر روش‌های بین‌المللی شدن به منابع کمتری نیاز دارد. کشورهای مختلف، شرکت‌های خود را به صادرات تشویق می‌کنند؛ زیرا این فعالیت مهم، اشتغال را در داخل کشور آن‌ها افزایش، وضعیت رقابتی را توسعه و درآمدهای ارزی را بهبود می‌بخشد. شرکت‌ها به دلیل علاقه‌مندی به رشد و توسعه و فشار رقابتی، تلاش‌های فراوانی را جهت افزایش صادرات انجام می‌دهند. دراین‌بین افزایش صادرات مواد غذایی به‌عنوان یکی از اقلام صادرات غیرنفتی به جهت لزوم خروج از اقتصاد تک‌محصولی و کاهش وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی، ورود به بازار اقتصاد جهانی، استفاده از پتانسیل‌های کشور در تولید مواد غذایی، عضویت در سازمان تجارت جهانی و ایجاد تنوع در اقلام صادراتی، یکی از ضروریات توسعه اقتصادی کشور می‌باشد. در این راستا؛ دولت باید در جهت تسهیل قوانین و مقررات مربوط به صادرات غیرنفتی گام بردارد تا به بهبود عملکرد صادراتی شرکت‌ها کمک نماید.

• • 1. 1. تعریف مسأله

     

     

صادرات فرصت‌های رشد و توسعه را برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند و با گسترش سطح دسترسی به بازارهای خارجی، شرکت می‌تواند به سطح بالاتری از تولید برسد. این امر باعث کاهش بهای تمام‌شده واحد و دستیابی به نرخ‌های سود بالاتر می‌شود. صادرات فرصت‌های ایجاد تنوع در بازار را برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند، به‌علاوه به شرکت اجازه بهره‌برداری از نرخ‌های رشد متفاوت در بازارهای متفاوت را داده و وابستگی شرکت به یک بازار خاص را کاهش می‌دهد. صادرات فرصت یادگیری به‌واسطه وجود رقابت را برای شرکت فراهم کرده و باعث می‌شود شرکت توانایی بقا در محیط‌های غیر آشنا و غریبه را کم‌کم به دست آورد(حسنقلی پور و همکاران، ۱۳۸۹).
عملکرد صادرات^[۱] موتور رشد اقتصادی کشور و هم‌چنین برای کسب مزیت رقابتی مهم می­باشد. عملکرد صادراتی به حوزه‌ای اشاره دارد که شرکت به اهداف استراتژیک خود دست می‌یابد؛ مثل بهبود رقابت‌پذیری، افزایش سهم بازار و تقویت موقعیت استراتژیک. رضایت مدیر هم در رابطه با عملکرد صادراتی در برابر رقبای اصلی به‌عنوان مزیت محسوب می‌شود (تاینی و شارون^[۲]، ۲۰۱۱). از طرفی عملکرد صادراتی عبارت است از حدی که اهداف بنگاه (شامل اهداف راهبردی و اهداف اقتصادی) برای صادرات یک محصول از طریق طرح‌ریزی و اجرای راهبردهای بازاریابی صادراتی محقق می‌شود (مشبکی و همکاران، ۱۳۹۱).
صادرات در مقایسه با روش‌های دیگر ورود به بازارهای خارجی به منابع کمتری نیاز دارد و تا حد زیادی بر عملکرد کلی شرکت‌ها اثر می‌گذارد. به همین دلیل شناخت عوامل مؤثر بر عملکرد صادرات شرکت‌ها به دلیل نقش مهمی که در توسعه اقتصادی کشورها بازی می‌کند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
با توجه به نقش صادرات در افزایش تولید داخلی، کاهش نرخ بیکاری و درنتیجه افزایش سطح اشتغال، تعادل تراز پرداخت­ها، ایجاد درآمد قابل‌توجه و ورود ارز به داخل کشور و درنتیجه باثبات شدن پول کشور، بالا رفتن استاندارد زندگی، موضوع صادرات و عوامل مؤثر بر عملکرد صادراتی شرکت‌ها در صنایع مختلف، امری حیاتی برای کشورها می‌باشد که باید به‌طورجدی موردتوجه قرار گیرد.
مسأله مهم در اینجا این است که چگونه می‌توان ‌یک صادرکننده موفق بود؟ برای پاسخ به این سؤال بایستی به بررسی عواملی که برای صادرات شرکت‌ها حیاتی هستند، پرداخت (فرناندز و آلگره^[۳]، ۲۰۱۵).
درزمینه عوامل مؤثر بر عملکرد صادرات در ایران و در سطح بین‌الملل تحقیقاتی انجام‌شده است که در زیر به چند مورد از آن‌ها اشاره می­ شود.
ابی و اسلاتر^[۴](۱۹۸۹) متغیرهای مربوط به عملکرد صادرات را به چهار دسته تقسیم می­ کنند:۱) ویژگی‌های شرکت (اندازه شرکت، تعهد مدیریتی، ادراک مدیریت) ۲) صلاحیت‌های شرکت (فناوری، دانش بازار، برنامه‌ریزی بازار، سیاست‌گذاری صادرات، سیستم‌های کنترل کیفیت، مهارت‌های ارتباطی) ۳) استراتژی صادرات (انتخاب بازار، استفاده از واسطه‌ها، آمیخته کالا، توسعه کالا، ارتقاء، قیمت‌گذاری) ۴) محیط خارجی.
در طبقه‌بندی دیگری این عوامل شامل: ۱) صلاحیت‌های شرکت (سابقه صادرات) ۲) ویژگی‌های شرکت (اندازه شرکت) ۳) سطح درک شده از موانع صادراتی۴) استراتژی بازاریابی صادرات و۵) انگیزه برای صادرات، است (دن^[۵] و همکاران،۲۰۰۰).
لئونیدو^[۶] و همکاران (۲۰۰۲) با بررسی سی‌وشش پژوهش تجربی، عوامل مؤثر بر عملکرد صادرات موفق را به پنج گروه دسته‌بندی کرده‌اند. این عوامل عبارت‌اند از: عوامل مدیریتی (شخصی، تجربه، نگرش و طرز تلقی، رفتاری و مشخصه‌ های مربوط به تصمیم گیران شرکت‌های صادراتی)، عوامل سازمانی (عناصر مرتبط با مشخصه‌ ها، عملیات، منابع و اهداف سازمان )، عوامل محیطی (فاکتورهایی که محیط عملیاتی و کلان شرکت‌های صادرکننده را شکل می‌دهند)، هدف‌گیری بازارهای صادراتی ( شناسایی و انتخاب بازارهای هدف بین‌المللی)، متغیرهای آمیخته بازاریابی (استراتژی محصول، قیمت، توزیع و ترفیع).