۲-۴-۲- مهارت‌های میان فردی یا انسانی
یعنی داشتن توانایی و قدرت تشخیص در زمینه ایجاد محیط تفاهم و همکاری و انجام دادن کار به وسیله دیگران، آگاهی از فن تشویق و کنار گرفتن شیوه‌های رهبری موثر. مهارت انسانی در نقطه مقابل مهارت فنی است. یعنی کار کردن با مردم در مقابل کار کردن با اشیا و چیزها. داشتن مهارت‌های انسانی مستلزم آن است که شخص بیش از هر چیز خود را بشناسد، به نقاط ضعف و قوت خود آگاه باشد. عقاید و افکارش برخوردار و روشن باشند، اعتماد به نفس داشته باشد، به دیگران اعتماد کند، به عقاید، ارزش‌ها و احساسات آنان احترام بگذارد، آنان را درک کند، از تأثیر گفتار و کردار خویش بر دیگران آگاه باشد و بتواند محیط امن و قابل قبولی برای جلب همکاری دیگران فراهم سازد. مهارت‌های انسانی به آسانی قابل حصول نیستند و فنون و روش‌های مشخصی ندارند. امروزه دانش‌ علمی در قلمرو روان‌شناسی، روان‌شناسی اجتماعی و مردم‌شناسی و تجربه و کارورزی در شرایط گروهی و اجتماعی، به طور غیرمستقیم زمینه دستیابی به مهارت‌های انسانی را فراهم می‌سازند. کنش و واکنش متقابل با مردم و حساسیت نسبت به انگیزه‌ها، انتظارات و رفتارهای آنان کمک می‌کنند تا شخص به مرور بتواند علل و عوامل شکل‌دهنده رفتار انسان را درک کرده راه و رسم کار کردن با مردم و اثرگذاری بر رفتار آنان را بیاموزد (دالتون، ۱۳۸۷).

الزامات مهارت‌های انسانی برای مشاغل مدیریتی بر اساس مدل کاتز عبارتند از:
- پرورش خلاقیت کارکنان
- کسب دانش و اطلاعات در زمینه رهبری به منظور تأثیرگذاری در رفتار دیگران
- توانایی تشویق کارکنان به توسعه مهارت‌ها و توانمدی‌های خود
- آشنایی با بهداشت روانی محیط کار و نحوه برخورد با فشارهای روانی
- توانایی کاهش مقاومت کارکنان در برابر تغییر و تحولات سازمان
- توانایی تشخیص مشکلات رفتاری کارکنان و انجام اقدامات لازم
- آشنایی با تئوری‌های انگیزش به منظور ایجاد انگیزه در خود و کارکنان
- توانایی همکاری اثربخش با سایر مدیران برای حل مسائل سازمان
- توانایی برقراری ارتباطات انسانی با کارکنان در محیط کار
- توانایی ایجاد روحیه همکاری و کار گروهی بین کارکنان (دالتون، ۱۳۸۷).
۲-۴-۳- مهارت فنی
یعنی دانایی و توانایی در انجام دادن وظایف خاص که لازمه آن ورزیدگی در کاربرد فنون و ابزار ویژه و شایستگی عملی در رفتار و فعالیت است. مهارت‌های فنی از طریق تحصیل، کارورزی و تجربه حاصل می‌شوند. مدیران معمولاً این مهارت‌ها را طی دوره‌های آموزشی یا کارآموزی فرا می‌گیرند نظیر دانش، فنون و روش‌های برنامه‌ریزی،‌ بودجه‌بندی، کنترل، حسابداری، امور مالی، کارگزینی کارپردازی و غیره.
ویژگی بارز مهارت فنی آن است که به بالاترین درجه شایستگی و خبرگی در آن می‌توان دست یافت، زیرا این نوع مهارت دقیق، مشخص، دارای ضوابط عینی و قابل اندازه‌گیری است. از این رو، کنترل و ارزشیابی آن هم در جریان آموزش و هم در مرحله کاربرد و عمل آسان است ( رضائیان، ۱۳۹۰).
الزامات مهارت‌های فنی برای مشاغل مدیریتی بر اساس مدل کاتز عبارتند از:
- توانایی مدیریت استرس (مقابله با فشارهای روانی محیط کار و کنترل آن‌ها)
- آشنایی با اصول هماهنگی (ایجاد وحدت و یگانگی میان فعالیتهای واحدهای مختلف به نحوی که هدف‌های واحد به طور اثربخش تحقق یابد).
- آشنایی با کنترل اثربخش (تعیین ملکها و روش‌های سنجش عملکرد و مقایسه عملکرد به نحوی که جوانب کار را در بر گیرد).
- آشنایی با اصول برنامه ریزی (تعیین و تعریف هدف‌های واحد مربوطه و تدارک پیشاپیش و دقیق اطلاعات و وسایلی که تحقق هدف‌ها را میسر میسازد).
- توانایی مدیریت تغییر (سازگاری با تغییرات محیطی و مهارت‌های مورد نظر).
- توانایی مدیریت زمان (استفاده بهینه از زمان و تنظیم کارها بر اساس زمانبندی مشخص).
- آشنایی با اصول سازماندهی (جریان نظم و ترتیب دادن به کارها و فعالیتها  و تألیف آن به افراد به منظور انجام دادن کارها و تحقق هدف‌های معین)
- توانایی ارتقاء کیفیت در سازمان
- توانایی استفاده از تکنولوژی (رایانه، اینترنت و اتوماسیون اداری) در راستای پیشبرد فعالیتهای سازمانی
- توانایی تدوین برنامههای عملیاتی و تخصصی برای واحدهای تابعه
- توانایی تهیه و تدوین گزارش عملکرد به مدیران مافوق
- شناسایی نقاط قوت و ضعف در ارتباط با وظایف محوله
- توانایی بودجهریزی و استفاده از منابع مالی (رضائیان، ۱۳۹۰).
ارزش نسبی مهارت‌ها:
همه مشاغل مدیریت مستلزم کاربرد مهارت‌هاست. گرچه در انجام دادن بعضی از وظایف، مهارت‌های سه‌گانه لازم و ملزوم یکدیگر به نظر می‌رسند، با وجود این ارزش نسبی آن‌ها در سطوح و رده‌های مختلف مدیریت فرق می‌کند. مدیران رده‌های سرپرستی به مهارت‌های فنی قابل ملاحظه‌ای نیاز دارند، زیرا که وظایف آن‌ها غالباً ایجاب می‌کند که زیردستان خود را راهنمایی کنند یا آموزش دهند. در مقابل مدیران رده‌بالای سازمان‌ها چندان نیازی به مهارت‌های فنی ندارند بلکه وظایف تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و سازماندهی ایجاب می‌کند که به مهارت ادراکی قابل ملاحظه‌ای مجهز باشند. مهارت‌های انسانی تقریباً لازمه انجام دادن همه وظایف در همه سطوح مدیریت است، زیرا که مدیران صرف نظر از نوع وظایف یا سطح مسئولیت و مقام با افراد انسان سر و کار داشته برای جلب همکاری و اثرگذاری بر رفتار آن‌ها باید از مهارت‌های انسانی برخوردار باشند. از این رو، امروزه در مدیریت سازمان‌ها، تأکید بر مهارت‌های انسانی اولویت ویژه‌ای پیدا کرده است ( یحیوی، ۱۳۹۰).
۲-۵- نقش‌های مدیریتی
مدیران علاوه بر دامنه وسیعی از مهارت‌ها، باید هنگام انجام فرآیندهای مدیریت، نقش‌های متنوعی را فرض کنند. مینتزبرگ^[۳] نقش را به عنوان مجموعه‌ای از رفتارهای مورد نظر برای یک مدیریت خاص تعریف کرد. بر اساس نظریه او، مدیر برجسته ۱۰ نقش را ایفا می‌کند که در ۳ بخش میان فردی، اطلاعاتی و تصمیمی قرار می گیرند (بی پارکس، ۱۳۸۲).
۲-۵-۱- نقش‌های انسانی یا میان فردی
مینتزبرگ در سال ۱۹۹۰ سه نقش خاص از نقش‌های انسانی یا میان فردی را تحت عنوان های مسئول رسمی، رهبر و روابط مشخص کرد. زمانی که مدیران چنین نقش‌هایی را ایفا می‌کنند، در اصل با ارتباط های میان فردی با دیگران درگیر می‌شوند. مدیران در نقش یک مسئول رسمی وظایف نمادین و رسمی متنوعی را انجام می‌دهند. نقش رهبری به ارتباط‌های مدیران با زیردستان مربوط می‌شود. همانند همه رهبران آن‌ها، مدیران را استخدام و انتخاب می‌کنند، آموزش می‌دهند، در کارکنان ایجاد انگیزش می‌کنند، ارزشیابی به عمل می‌آورند و انرژی و تلاش زیردستان را جهت اهداف سازمانی هدایت می‌نمایند. رهبران همچنین مسئول هماهنگی کارهای زیردستان نیز هستند. نقش ارتباطی، بر توانایی مدیر برای توسعه و استحکام ارتباط‌ها با افراد و گروه‌های خارج از واحد کاری یا سازمان دلالت می‌کند (بی‌پارکس، ۱۳۸۲).
۲-۵-۲- نقش‌های اطلاعاتی
زمانی که مدیران، اطلاعات را مبادله می‌کنند، در واقع در نقش اطلاعاتی عمل می‌نمایند. در این نقش رفتارهایی مانند نظارت و بازبینی، انتشار و سخنگویی وجود دارد. مدیران به عنوان بازبین، محیط را برای کسب اطلاعاتی که سازمان را کارآمدتر می‌سازد، به دقت بررسی می‌کنند. آن‌ها اطلاعات را از منابع متنوعی مانند زیردستان، همکاران، فرادستان، ملاقات ها، وسایل ارتباط جمعی، پست الکترونیکی، ایتنرنت، شایعه‌ها و گفته‌ها جمع‌ آوری می‌کنند.
مدیران در نقش انتشار اطلاعات، به طور انتخابی اطلاعات را به دیگران، در سازمان یا واحد کاری، انتقال می‌دهند (بی‌پارکس، ۱۳۸۲).
۲-۵-۳- نقش‌های تصمیمی
نقش‌های تصمیمی در چهار طبقه خاص، کارآفرین، رسیدگی کننده به اختلالات و اختصاص دهنده منابع و مباحثه کننده، مطرح می‌شوند. مدیران به عنوان کارآفرین در جستجوی راه‌هایی هستند تا برای بهبود سازمان تغییراتی ایجاد کنند.
مدیران در نقش رسیدگی به اختلالات، به موقعیت‌های غیر منتظره پاسخ می‌دهد که ممکن است کارکرد طبیعی سازمان را دچار اختلال سازند.
مدیران به عنوان مباحثه کنندگان، با افراد داخل و خارج واحد کاری یا سازمان گفتگو می‌کنند تا امتیازاتی به دست آورند یا در مورد مسائل اساسی به توافق برسند.
تمام مدیران از مدیران ارشد یا اجرایی تا ناظران این نقش‌ها را ایفا می‌کنند، اما میزانی از این نقش‌ها که مدیران مختلف اجرا می‌کنند بر اساس سطح مدیریتی آن‌ها متفاوت خواهد بود (بی‌پارکس، ۱۳۸۲).
۲-۶- ویژگی‌های مدیران موفق
بدون شک بعضی از ویژگی‌های، مهارت‌ها و توانمندی‌ها را بصورت مشترک در میان مدیران موفق می‌توان مشاهده کرد ولی علاوه بر مهارت‌های تخصصی در فضای کسب و کار دارا بودن مهارت‌های اجرائی بعنوان مکمل مهارت‌های تخصصی یک الزام بشمار می‌آید، شاید بتوان مهارت‌های اصلی برای ایجاد الگوی راهبری شایسته را بشرح ذیل خلاصه نمود:
خودآگاهی: کسی که می‌خواهد بر دیگران مدیریت کند لازمه‌اش مدیریت برخود است منجمله: مدیریت بر زمان و تنش و تعیین اهداف و اولویت‌های شخصی بعنوان مثال مدیریت بر زمان و تنش به مدیران کمک می‌کند تا نسبت به سازماندهی پیرامون خود و تطبیق‌پذیری با آن اقدام نمایند.
تعیین چارچوب ماموریت سازمان: وظیفه یک مدیر مؤثر ایجاد یک ماموریت شفاف برای سازمانش است. یک ماموریت روشن نه تنها باعث انگیزش کارکنان می‌شود بلکه به آن‌ها القاء‌ می‌کند که کارشان دارای اهمیت است و نکته مهم‌تر این است که کار فقط برای حقوق و گذراندن زندگی نیست بلکه چیزی مهم‌تر در پس آن نهفته است.
از چیزی هراس به دل راه ندهد: در یک مدیریت مؤثر کارکنان مورد تشویق قرار می‌گیرند تا با هر اشتباهی شرمنده نشوند در یک سازمان می‌بایست آموخت که برای چیزی نو و متفاوت باید تلاش کرد ولی باید آگاه بود که اگر نتیجه مطلوب حاصل نشد یکدیگر را سرزنش ننموده نکته مهم این است که فرد روی چه چیزی تمرکز کند، ترس یا فرصت؟
رهبری بر راهنمائی ارجح است: جایگاه مدیر جایگاه رهبری و هدایت است که هم آموزش می‌دهد و هم تشویق می‌کند و اگر لازم باشد رفتار کارمندانش را اصلاح می‌کند دید راهبر به چیزها متفاوت‌تر از دید کارکنان است. بنابراین از این دیدگاه آموزش دادن و مشوق بودن خیلی مهم است. بعنوان مثال هنگامی که مدیری می‌خواهد خطای کارمنداش را یادآوری کند باید بپذیرد که او هم ممکن است اشتباه کند.
مدیریت بر تنش و استرس: آنچه مسلم  است آنکه تنش‌های روبه افزایش باعث کاهش بهره‌وری می‌گردد. نتایج تجربیات نشان داده که عدم شایستگی مدیر، عامل اصلی ایجاد تنش در جایگاه کار است .
ارتباط مؤثر با کارکنان: این ارتباط ممکن است به سه شکل صورت پذیرد: نوشتاری، زبانی، سخنرانی. داشتن مهارت در هر یک از این زمینه‌ها لازم بوده زیرا تقریبا ۸۰ درصد وقت مدیران در محیط کار با این نوع ارتباطات پر می‌شود. لذا اهمیت و توجه به آن دور از انتظار نخواهد بود. بعبارتی ارتباط مؤثر آن نوعی از ارتباط است که ضمن حفظ رابطه مثبت بین طرفین ارتباط از توجه به مشکل موجود نیز غفلت صورت نمی‌گیرد. نکته قابل اهمیت در ارتباط مدیر با کارکنان پائین‌تر، ارتباط محترمانه‌ای است که نه از موضوع قدرت بلکه بیشتر از جنبه مشارکت است. اگر در ارتباطات انعطاف‌پذیر باشید این احساس را بوجود می‌آورید که داده‌ها یا انتخاب‌های دیگری نیز وجود دارد و دیگران هم ممکن است توان کمک به حل مشکل را داشته باشند در نهایت ارتباط مثبت و مؤثر با تعهد زیردستان به تصمیم گرفته شده اعتبار می‌بخشد.

شکل۲-۳:

۲ـ۲ـ۱۷: طراحی درها، محل و موقعیت درها :
از حداقل تعداد درها در فضای ورزشی استفاده کنید و در جاهای ضروری کار گذاشتن درها رعایت نکات زیر ضروری است:
- عرض کلیه درهای داخلی باید متناسب با نوع و اندازه فضای ورزشی باشد.
- در صورت امکان بهتر است درهای دوتایی به دو طرف باز و بسته شوند، تا رد شدن از آن­ها آسان­تر شود.
- یکی از درهای دوتایی باید هنگام باز شدن حداقل عرض مورد نیاز را تأمین کند.
- درها را طوری نصب کنید که حداقل فاصله ۳۰ سانتی متر تا لبه دیوار حامل داشته باشد و برای سالن­های ورزش­های ویژه و خاص بهتر است این فاصله تا ۵۰ سانتی متر افزایش یابد.

- کلیه درها باید طوری طراحی و نصب شوند که حداقل ۹۰ درجه باز شوند.
- درها باید به سمت اطاق­ها باز شوند نه به طرف کریدورها و در موارد ضروری لازم است عقب­تر نصب شود تا هنگام باز شدن در کریدور مانعی ایجاد نکنند و یا این­که به وسیله نرده برای آن­ها حایل ایجاد شود.
- در صورت امکان درها را طوری انتخاب کنید که دارای پنجره باشند، این کار باعث می­ شود که هنگام عبور کردن طرف دیگر دیده شده و از برخورد اجتناب شود.
- درهایی که نور را کاملاً منعکس می­ کنند، برای افراد با مشکلات بینایی مناسب نیستند.
- روی درهای شیشه ­ای بهتر است نوارهای رنگی به ارتفاع ۱۰۵ و ۱۶۵ سانتی­متر از سطح زمین چسبانیده شود تا از اشیا و فضای اطراف تشخیص داده شوند(فخرپور و یاوری،۱۳۸۵).
شکل۲-۴:

۲ـ۲ـ۱۸: مناسب­سازی رختکن­
رختکن­های مجموعه­های ورزشی باید به گونه ­ای ساخته و تجهیز شوند که تمامی معلولان و به خصوص معلولان ویلچرران و معلولان بینایی بتوانند به راحتی از آن­ها استفاده کنند. به این منظور اتخاذ تدابیری در مورد دستگیره­ها، کمدها، رخت آویزها و نیمکت­ها لازم است. همچنین ضروری است در رختکن یک تخت برای آن گروه از معلولان که قادر نیستند در حال ایستاده یا نشسته لباس­های خود را تعویض کنند، وجود داشته باشد.
در مورد رختکن­ها باید توجه ویژه­ای به جزئیات و شکل و طرح آن­ها معطوف گردد (جلالی فراهانی،۱۳۹۰).
موارد مهم دیگر در مورد رختکن­ها شامل موارد زیر است:
ـ صندلی­های محکم ۵/۰ × ۵/۰ متر در محل دوش­ها با دستگیره­های حایل عمودی و افقی برای ایجاد حمایت بیشتر استفاده­کنندگان ایجاد شود. دستگیره­های افقی در مکان­های خشک کردن بدن به منظور ایجاد حمایت بیشتر و همچنین استفاده به عنوان جای حوله تعبیه گردد.
ـ سطوح لغزنده نباشد.
ـ دوش­ها و رختکن­ها هم سطح باشند.
ـ برای هر فرد در رختکن یک فضای یک متر مربع در نظر گرفته شود.
ـ فاصله درها از دیوار مجاور حداقل ۳۰ سانتی متر (ترجیحاً ۴۵ سانتی متر) باشد.
ـ آویز حوله­ها در ارتفاع ۱۴۰ یا ۱۰۵ سانتی متر در دوش­ها نصب شوند.
ـ آویز کت برای استفاده عموم در ارتفاع ۱۴۰ یا ۱۵۰ سانتی متر سطح زمین نصب شود.
ـ در دیوار رختکن تابلو مربوط به آن را نصب نمایند.
شکل ۲-۵:

داشتن طراحی مناسب و مطلوب برای حداکثر دسترسی ضروری است. طراحی نامناسب باعث وابستگی افراد معلول به سایرین می شود و در بدترین حالت مانع استفاده از تاسیسات و تجهیزات ورزشی می­گردد، به همین منظور لازم است :
ـ فضای کافی برای حرکت و جابجایی ویلچرها در نظر گرفته شود.
ـ امکان تعویض لباس برای افراد ویلچری بدون وجود مانع فراهم شود.
ـ مسیر مستقیمی از رختکن به دوش­ها ایجاد گردد.
ـ محل سرویس­های بهداشتی نزدیک به رختکن باشد.
ـ برخی از معلولین اتاقک مجزایی برای تعویض لباس می­خواهند در صورت امکان چنین شرایطی فراهم شود(فخرپور و یاوری،۱۳۸۵).
۲ـ۲ـ۱۹: مناسب­سازی کمدها
ـ ارتفاع کمدها بین ۴۰ و ۸۰ سانتی­متر و حداقل عرض آن ۳۰ سانتی متر باشد.
ـ ده درصد از کمدها به ارتفاع ۱۲۰ سانتی متر باشد، تا افراد با مشکلات حرکتی بتوانند از آن­ها استفاده کنند.
ـ کمدها باید دارای شماره­های قابل لمس باشند.
ـ اگر تعداد کمدها زیاد باشد، برخی از آن­ها که مناسب­سازی شده ­اند؛ باید به وسیله رنگ از دیگر کمدها متمایز گردند(فخرپور و یاوری،۱۳۸۵).
۲ـ۲ـ۲۰: مناسب­سازی دوش­ها
ـ محوطه دوش­ها باید طوری باشد که همگان بتوانند از آن استفاده کنند، بعضی از دوش­ها که برای افراد معلول ساخته شده؛ توصیه می­ شود توسط افراد سالم استفاده نشود.
ـ در دوش­ها باید محل لباس در آوردن ایجاد شود.
ـ درون دوش­ها باید برای افراد معلول صندلی دوش فراهم شود، البته باید متحرک باشد، تا در موارد غیر ضروری به جای دیگری منتقل شود.
ـ شیرهای آب دوش­ها باید در ارتفاعی نصب شوند که برای همه افراد قابل استفاده باشند و به وسیله ترموستات دمای آن­ها حداکثر تا ۴۱ درجه سانتی ­گراد کنترل شود.

۲-۳-۱- ازیاد خیار
اغلب ارقام خیار یک پایه بوده و گل­های نر و ماده جدا از هم روی یک بوته قرار دارند. گرده افشانی
گل­های خیار اغلب به وسیله زنبوران عسل صورت می­گیرد. ارقام جدید اصلاح شده خیار گلخانه­ای فقط دارای بوته­هایی با گل­های ماده هستند. امروزه در تولید خیار گلخانه­ای ارقام پارتنوکارپ استفاده می­ شود که بدون تلقیح بارور می­شوند. هنگام استفاده از این واریته­ها باید از کاشت خیارهای معمولی با گل­های نر در کنار گلخانه­ ها خودداری شود (Singh, 2006).
۲-۳-۲- شرایط محیطی رشد خیار
خیار محصول فصل گرم بوده نسبت به سرما حساس بوده حتی درجه حرارت­های نسبتاً پایین را نمی­تواند تحمل کند. چنان­چه دمای هوا در شب­ها پایین­تر از پنج درجه سانتی ­گراد باشد میوه­ ها به حد کافی تشکیل نشده یا اختلالات فیزیولوژیکی در آن­ها ظاهر می­گردد. دمای بالا برای جوانه­زنی، رشد رویشی و رشد زایشی لازم است. حداقل دما برای جوانه زدن بذر خیار ۱۲ درجه سانتی ­گراد و برای رشد و نمو دمای بالای ۱۰ درجه سانتی ­گراد لازم است. گل­ها ابتدا در دمای ۱۵ درجه سانتی ­گراد به بالا باز شده و عمل لقاح در دمای ۲۶ تا ۲۹ درجه سانتی ­گراد انجام می­گیرد. تغییرات شدید دمای شب و روز و میزان دمای کم در شب می ­تواند موجب کاهش طعم و مزه و سبب تلخی خیار، بد شکل شدن میوه­ ها و ریزش آن گردد. شب­های سرد و مرطوب در تابستان نیز موجب بروز سفیدک دروغی می­ شود. مطلوب­ترین درجه حرارت برای رشد و نمو خیار بین ۲۷ تا ۳۵ درجه سانتی ­گراد است. رطوبت بالا همراه درجه حرارت­های بالا برای میوه­دهی مناسب نبوده و آلودگی به سفیدک حقیقی را افزایش می­دهد (Singh, 2006).

۲-۳-۳- برداشت و نگهداری خیار
از مواردی که باید در انجام آن دقت بسیاری کرد تا آسیبی به گیاه وارد نشود چیدن خیار از بوته است که به دلایلی با اهمیت است. به محض این­که خیار به اندازه مطلوب رسید باید برداشت شود. در صورتی که شرایط گلخانه عادی باشد میوه­ ها خیلی زود رشد می­ کنند و به همین جهت حداقل دو تا سه بار برداشت در هفته ضروری است و هر چه فاصله برداشت طولانی­تر باشد تعداد خیارهای درشت که خارج از اندازه مطلوب بازار است بیشتر می­ شود و از طرف دیگر ماندن خیارهای رسیده روی بوته مانع رشد خیارهای کوچک می­ شود و محصول کاهش می­یابد. فاصله بین برداشت­ها باید طوری تنظیم شود که اگر یک خیار رسیده روی بوته نادیده بماند و برداشت نشود در برداشت بعدی هنوز قابل عرضه به بازار باشد. خیار گلخانه­ای را باید با چاقوی تیز یا قیچی، از دم گل برید، به طوری که حدود یک سانتی­متر از دم میوه روی خیار بماند. کندن خیار بوسیله کشیدن یا پیچاندن، کیفیت خیار را کاهش می­دهد و به بوته آسیب می­رساند. ضمناً خیار با دم گل مشتری بیشتری دارد. خیار گلخانه­ای باید با احتیاط و ظرافت کامل برداشت شود تا به میوه هیچ­گونه فشاری وارد نشود. بعد از برداشت باید خیار را به آرامی در کارتن یا صندوق گذاشته و از انداختن آن خودداری شود. هر گونه خراش یا ضربه هر چقدر هم که سطحی باشد به کیفیت خیار لطمه وارد می­ کند زیرا خراش و ضربه وارد شده در طول زمان توسعه پیدا کرده و ظاهر بازار پسند آن را خراب و نامرغوب می­سازد. کیفیت خیار گلخانه­ای و قیمت بالای آن تا حد زیادی به صافی و خوش­رنگی و شفافیت آن بستگی دارد. به همین جهت نباید آن را به طور درهم و چپ و راست در صندوق­های بزرگ بسته­بندی کرد زیرا در این صورت فشار وزن خیارها و فرو رفتن هر خیار در دل خیار دیگر باعث می­ شود که وقتی خیار به بازار می­رسد صافی و زیبایی اولیه خود را از دست بدهد و کاهش قیمت پیدا کند. توصیه می­ شود که خیار گلخانه­ای را در کارتن­های کوچک و با لفاف کاغذ بسته­بندی کنند و خیارها را تماما در یک جهت در کارتن قرار دهند. برای افزایش بازارپسندی خیار باید سعی شود که حتی­المقدور خیارهای ریز و درشت را از هم جدا کرده و خیارهای هم اندازه را در یک کارتن بسته­بندی نماید.
۲-۴- گوجه­ فرنگی
۲-۴-۱- ارقام گوجه­ فرنگی
گوجه­ فرنگی گیاهی علفی و یکساله است. گل­های آن دو جنسی و میوه گوجه­ فرنگی میوه حقیقی آن است. اگر گوجه­ فرنگی در هنگام نشاکاری، عمیق نشاکاری شود ریشه­ها از ساقه تولید و منشعب می­شوند. روی ساقه گوجه­ فرنگی کرک­های فراوان و غده­های غنی ترشحی مشاهده می­ شود که در جابجا شدن نبات غده­ها می­ترکد. برگ­ها مرکب بوده و به صورت متناوب روی هم قرار دارند. گوجه­ فرنگی دارای واریته­های متفاوتی است. عده­ای گوجه­ فرنگی را براساس زمان رسیدن تقسیم ­بندی می­ کنند که در این صورت به واریته­های زودرس، میان­رس و دیررس قابل تقسیم است. عده­ای دیگر براساس اندازه بوته روی گوجه­ فرنگی تقسیم ­بندی انجام می­ دهند که از این نظر واریته­های گوجه­ فرنگی به سه تیپ پا بلند، نیمه پا بلند و پا کوتاه تقسیم می­شوند (Singh, 2006).
۲-۶- تولید محصول گوجه­ فرنگی در گلخانه­های خاکی
۲-۴-۲- شرایط محیطی رشد گوجه­ فرنگی
این گیاه محصول فصل معتدل و گرم بوده و به سرما حساس است. درجه حرارت­های بالا و پایین و بادهای خشک، ریزش گل را تشدید کرده و میوه تولید نمی­ شود. درجه حرارت­های پایین و بالا در تشکیل میوه موثر است. گوجه­ فرنگی سرمای صفر درجه را تحمل نکرده و در دمای پایین­تر از صفر درجه سانتی ­گراد بوته­ های آن یخ می­زند. نور و دما بلافاصله پس از ظاهر شدن لپه­ها می ­تواند تأثیر زیادی در دوره زایشی داشته باشد. این گیاه در دمای پایین تا یک درجه سانتی ­گراد غالباً بدون خسارت بالا مقاومت نشان می­دهد. مقاوم کردن صحیح نشاءها باعث می­ شود که گیاهان در مراحل بعدی تا سرمای ۲- درجه سانتی ­گراد را در کوتاه مدت تحمل کنند (Singh, 2006). افزایش محصول، بهبود کیفیت و مقاومت در مقابل برخی از بیماری­ها در این محصول مستلزم مصرف متعادل کودهای شیمیایی و افزایش مواد آلی چه در خزانه و چه در مزارع گوجه­ فرنگی است.
۲-۴-۳- برداشت و نگهداری گوجه­ فرنگی
گوجه­ فرنگی­ها باید سفت و رنگ کامل باشد وقتی که آن­ها در تابستان­ها و با متوسط دمای روزانه تابستان در حدود ۷۵ درجه فارنهایت برسند دارای بهترین کیفیت هستند. زمانی­که دمای هوا بالا است (دمای هوا ۹۰ درجه فارنهایت یا بیشتر) فرایند نرم­شدگی تسریع می­یابد و تسریع رنگ عقب می­افتد، در نتیجه کیفیت محصول کاهش پیدا می­ کند. به خاطر این دلایل در طول آب و هوای گرم تابستانی گوجه­ فرنگی­ها را باید هر روز یا دو روز یک بار چید. گوجه­ فرنگی­ها باید در کاغذ در دمای ۶۰ تا ۶۵ درجه فارنهایت نگه­داری شوند. آن­ها بعد از چندین هفته به آرامی می­رسند.
۲-۵- توت­فرنگی
۲-۵-۱- ارقام توت­فرنگی
ارقام توت­فرنگی به گروه ارقام بهاره یعنی بوته­هایی که در سال یک بار میوه می­ دهند و ارقام چهار فصله که در سال بیش از یک بار میوه می­ دهند، تقسیم می­گردند. مهمترین ارقام بهاره عبارتند از گورلا، آلیسو، تیوگو، رد گانتلت، اسیتا، کاتس کیل، فرستا، ارقام چهار فصله: این ارقام بسیار قوی­الرشد و خزنده بوده و از اواخر اردیبهشت تا اواخر تابستان و گاهی اوایل پاییز میوه می­ دهند. میوه­ ها ریز و به تعداد زیادتری در هر بوته تولید می­شوند. ارقام چهار فصله مانند: استرا، هومی جنتو می­باشد. از رقم کاماراسو چهار فصل در گلخانه­ ها بهره می­گیرند (بنائیان، ۱۳۸۹).
۲-۷- تولید محصول توت­فرنگی در گلخانه­های هیدروپونیک
۲-۵-۲- ازدیاد توت­فرنگی
ازدیاد به طریق جنسی و غیر جنسی صورت می­گیرد (بنائیان، ۱۳۸۹):
الف)ازدیاد جنسی: ازدیاد توت­فرنگی به وسیله بذر مخصوص ارقامی است که طبیعتاً تولید ساقه رونده نمی­کنند و یا ارقامی که ساقه­های رونده کمی دارند و همچنین جهت تولید ارقام جدید از روش ازدیاد بذری استفاده می­ شود.
ب) ازدیاد غیرجنسی: در ازدیاد غیرجنسی که تقسیم بوته خوانده می­ شود بوته­هایی را که خوب رشد کرده و قوی هستند. پس از خارج کردن از زمین به چند بوته کوچکتر که هر کدام دارای مقداری ریشه می­باشند، تقسیم کرده و سپس آن­ها را در محل اصلی نشا می­ کنند. در این روش باید از بوته­ های سالم پایه­ های مادری استفاده گردد. روش ازدیاد از طریق ساقه­های رونده بدین صورت می­باشند که پس از ریشه­دار شدن ساقه­های رونده در تابستان از بوته مادری جدًا و در محل سایه نشاء کرده و سپس در فصل پاییز بوته­ های انتخابی را به زمین اصلی انتقال می­ دهند.
در گلخانه­های توت­فرنگی از روش غیرجنسی یعنی استفاده از استولن یا نشاء بهره می­گیرند.
۲-۵-۳- شرایط محیط و خاک رشد توت­فرنگی
توت­فرنگی گیاهی است که در خاک­های مختلف تقریباً سازگار است. با این وجود خاک­های عمیق نرم با بافت شنی رسی (سبک) را ترجیح می­دهد. بهترین pH مناسب برای توت­فرنگی ۵/۵ تا ۵/۶ می­باشد. اگر میزان آهک خاک از حد مجاز بیشتر باشد. عارضه کلروز یا زرد شدن برگ­ها بروز خواهد کرد. از لحاظ آب و هوا در شرایط مرطوب و شرایط نسبتاً گرم محصول­دهی مناسب خواهد داشت. در شرایط گرم و مرطوب باید آب کافی در اختیار گیاه قرار گیرد و همچنین ارقام مقاوم به گرما انتخاب گردد. در ارتفاع ۴۰۰ تا ۸۰۰ متری از سطح دریا می ­تواند رشد مناسبی داشته باشد. نیمه مقاوم به سرما بدون پوشش کاه و کلش می ­تواند تا ۵- درجه سانتی ­گراد را تحمل نماید، ولی با پوشش ویژه تا ۱۸-درجه سانتی ­گراد را متحمل است. از نظر نیاز سرمایی جز گیاهان کم نیاز به سرما تقسیم ­بندی می­ شود به طوری­که در ۲۰۰ تا ۴۰۰ ساعت دمای کمتر از هفت درجه سانتی ­گراد نیاز سرمایی و ناچیز آن منتفی می­گردد. سطحی بودن ریشه­ها که معمولاً تا عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی­متری خاک توزیع می­گردد گیاه را حساس به کم آبی می­ کند. چنان­چه دما، رطوبت، خاک، نور در محیط گلخانه به خوبی کنترل شود می­توان نُه ماه از بوته­ها، توت­فرنگی برداشت کرد. جهت تولید محصول بهاره باید ارقامی استفاده گردد که طالب روزهای کوتاه و نیاز دمایی پایین­تری باشند تا گل­انگیزی و محصول­دهی آن­ها به خوبی انجام گیرد. در ارقام چهار فصل روز کوتاهی یا روز بلندی و همچنین پایین بودن و بالا بودن درجه حرارت زیاد مطرح نیست و این گروه از توت­فرنگی­ها معمولاً در شرایط مختلف به راحتی گل می­ دهند (اقتداری و همکاران، ۱۳۸۴).
۲-۵-۴- برداشت و نگهداری توت­فرنگی
برداشت توت­فرنگی در ایران بیشتر با دست صورت می­گیرد که به همین علت تعداد کارگر در این قسمت زیاد می­باشد. با مکانیزه کردن برداشت در گلخانه می­توانیم از سختی کار در این مرحله از تولید بکاهیم. پس از برداشت آن­ها را باید دسته­بندی کرده و آماده برای بازار فروش کنیم. توت­فرنگی­های چیده شده با توجه به اندازه و وزن آن­ها به سه درجه تقسیم ­بندی شده و در بسته­های مخصوص قرار می­گیرند. با تزریق مواد غذایی مناسب به خاک از هر بوته به طور میانگین یک کیلو و ۴۰۰ گرم محصول توت برداشت می­ شود. در توت­فرنگی با در نظر گرفتن هزینه­ های بالای تولید و حساسیت زیاد محصول به شرایط نگهداری، به حداقل رساندن ضایعات پس از برداشت و افزایش کیفیت و مدت نگهداری و کاهش هزینه­ های آن از اهمیت خاصی برخوردار است. فاکتورهایی نظیر نور، دما، کوددهی، آبیاری، رطوبت، کنترل آفات و بیماری­ها و آلودگی هوا در زمان برداشت، تعیین کننده کیفیت توت­فرنگی در زمان تولید می­باشد و به طور غیر مستقیم در طول عمر توت­فرنگی­ها مؤثر هستند. گروه دیگر عوامل پس از برداشت نظیر دما و رطوبت نسبی محیط، میزان تولید اتیلن، آلودگی به میکروارگانیسم­ها، تنفس، میزان از دست دادن آب و روش برداشت، زخم یا آسیب­های وارد شده و نامناسب بودن شرایط حمل نیز دوام توت­فرنگی پس از جدا شدن از بوته مادری را تحت تأثیر قرار می­ دهند. بنابراین برداشت توت­فرنگی باید صبح یا عصر انجام شود، میوه کاملاً قرمز شده باشد و باید بلافاصله پس از برداشت محصول را خنک بسته­بندی نموده و به بازار مصرف ارسال کرد (بنائیان، ۱۳۸۹).
۲-۶- انرژی
انرژیِ نهاده­های تولید در کشاورزی را می­توان به دو گروه عمده تقسیم نمود: انرژی مستقیم و انرژی غیر مستقیم. انرژی مستقیم می ­تواند انرژی سوخت­های فسیلی (دیزل، بنزین، LPG، CNG، زغال سنگ و الکتریسیته نیروگاه حرارتی) یا سوخت­های زیستی باشد. در کشورهای در حال توسعه علاوه بر این­ها از کشش دام نیز استفاده می­ شود. سوخت دیزل به مقدار زیادی در انرژی مستقیم مصرف دارد (۸۰-۶۰ درصد). انرژی غیرمستقیم مربوط به انرژی مصرف شده در تولید تجهیزات و سایر مواد مصرفی در کشاورزی است. تقریبا یک سوم انرژی مصرفی در مزرعه شامل انرژی غیرمستقیم است. مصرف غیرمستقیم عمده انرژی برای کودها و به ویژه کود نیتروژن است. سایر اقلام مهم مصرف غیرمستقیم انرژی ماشین­های کشاورزی، آفت­کش­ها و آبیاری مزارع می­باشد. به منظور برآورد انرژی مصرفی در تولید نهاده­های کشاورزی ضروری است که ارزش گرمایی (آنتالپی) آن­ها به­علاوه انرژی لازم برای فرآوری و همچنین در اختیار کشاورز قرار دادن این نهاده­ها را لحاظ کرد (Kitani, 1999).
۲-۶-۱- شاخص­ های انرژی
شاخص ­ها به عنوان ابزاری هستند که امکان مطالعه و مقایسه سامانه­ها با یکدیگر را ارائه می­ دهند. در مکانیزاسیون کشاورزی سه شاخص مهم انرژی وجود دارد که امکان ارائه یک شناخت جامع از وضعیت انرژی در کشاورزی، شیوه ­های مختلف انجام مراحل گوناگون تولید محصول و مقایسه بازدهی انرژی در تولید محصولات مختلف با شیوه ­های متفاوت در مناطق گوناگون را با یکدیگر به محققین، مدیران و سایر دست­اندرکاران ارائه می­دهد. این شاخص ­ها عبارتند از:
۲-۶-۱-۱- نسبت انرژی (ER^[4])
نسبت بین کالری گرمائی محصولات خروجی و کل انرژی صرف شده در عوامل تولید بوده، فاقد واحد می­باشد و تأثیر واحد انرژی نهاده در دستیابی به اهداف مصرف کننده را نشان می­دهد. اهداف مصرف کننده می ­تواند غذا، زیست توده^[۵] و یا سوخت زیستی^[۶] تولیدی باشد (Kitani, 1999).

که در این رابطه، ER نسبت انرژی، E_ou انرژی خروجی و E_in انرژی ورودی می­باشد.
۲-۶-۱-۲- بازده خالص انرژی (^[۷]NEG)
بازده خالص انرژی یا انرژی خالص تولیدی تفاضل بین انرژی ناخالص تولید شده و کل انرژی مورد نیاز برای تولید است. در فرایند کشاورزی واحد NEG وابسته به واحد تولید است (مثلا مگاژول در هکتار).

 
که در آن:
S: سطح معادل زیر منحنی یروفیل طولی رودخانه به کیلومتر
b: طول رودخانه بین دو نقطه پست ترین و بلند ترین آن به کیلومتر
a: ارتفاع مثلث قائم الزاویه ای که سطح آن برابر sاست
باید به خاطر داشت که شیب متوسط رودخانه و اصولا شیب خالص یا ناخالص آن به هیچ وجه معرف شیب متوسط یا شیب کلی خود حوضه نیست بلکه تنها شیب مسیر رودخانه را نشان می دهد.
۴-۶-۳-۷-۴ شیب وزنی رودخانه اصلی
شیب متوسط وزنی رودخانه معرف بهتری برای شیب کلی رودخانه است و در مجموع در برآورد سرعت آب و قدرت تخریبی کلی رودخانه مناسب تر است (وزارت نیرو، ۱۳۷۵، ص۲۵).

در این روش مسیر آبراهه را به چندین قطعه تقسیم می کنند به نحوی که در آن ها شیب یکنواخت باشد. در هریک از قطعات شیب از تقسیم اختلاف ارتفاع دو نقطه ابتدایی و انتهایی قطعه به طول آن بدست می آید که متوسط وزنی شیب به شیب واقعی نزدیک تر خواهد بود. این شیب در برآورد سرعت آب و قدرت تخریب کلی رودخانه مناسب تر است و از فرمول زیر محاسبه می شود (رفاهی، ۱۳۸۲، ص۲۱۰)

s_w: شیب متوسط وزنی رودخانه به درصد
s_i: شیب بین دو نقطه از مسیر رودخانه به فاصله L_i به درصد
L_i: طول قطع رودخانه به شیب ثابت بر حسب متر
L: طول کلی رودخانه بین نقطه ابتدایی و انتهایی اندازه گیری شده به متر
هر چقدر تعداد نقاط ارتفاع بیشتر باشد مقدار s_w با دقت زیادتری محاسبه خواهد شد.
برای حوضه ذیلکی رود برابر با ۹ خواهد بود.
۴-۶-۳-۷-۴-۱-شیب متوسط وزنی حوضه
در این روش با بهره گرفتن از فرمول ریر شیب حوضه ذیلکی رود به طریقه وزنی حساب می شود.

S: شیب متوسط وزنی
A_i: مساحت هرکدام از طبقات شیب بر حسب کیلومترمربع
s_i: شیب متوسط هر طبقه
A: مساحت کل حوضه بر حسب کیلومتر مربع
۴-۶-۳-۷-۵ جهت شیب حوضه
عمل جهت شیب از نظر تاثیر آن بر بعضی فرآیندهای هیدرولوژیک مانند ذوب برفها و تنوع پوشش گیاهی در حوضه های ابریز حائز اهمیت می باشد (علیزاده، ۱۳۸۵، ص۴۸۱). جهت دامنه ها روی تاخیر در ذوب برف ناشی از تفاوت درجه حرارت، رطوبت خاک و در نتیجه پوشش گیاهی و همچنین نوع فرسایش تاثیر می گذارد. در نیم کره شمالی، ذوب برف در دامنه های رو به جنوب سریع تر از دامنه های رو به شمال انجام می شود. و فرسایش عالبا به صورت شیاری و خندقی است. درحالی که در جهت های شمالی نوع فرسایش بیشتر به صورت حرکت های توده ای مانند لغزش و سولی فلوکسیون است (مهدوی، ۱۳۸۱، ص۲۰۱)
در تعیین جهت حوضه در مطالعات کلی، به صورت جهت عمومی در نظر گرفته و یا به صورت جهت‎های چهار گانه و یا هشت گانه مورد بررسی قرار دارد. در مطالعات آبخیز داری از منظر تاثیری که جهت دامنه های حوضه بر نوع فرسایش خاک دارد لازم است نقشه جهت شیب نیز تهیه شود (علیزاده، ۱۳۸۵، ص۴۸۲).
جهت شیب در شدت ذوب برف هم اثر دارد در جهات رو به جنوب و غرب به دلیل گرمای بیشتر سرعت ذوب برف شدید تر است در این مناطق برف مدتی کمتر روی زمین می ماند و ذوب آن بتدریج در طول زمستان و اوایل بهار انجام می گیرد و به همین دلیل جریان زمستانی روند در این مناطق بیشتر و جریان بهاره آن یکنواخت تر است در حالیکه حوضه های با جهات رو به شمال و شرق دوام برف در زمستان بیشتر و عمق و تراکم آن نیز زیادتر است در این مناطق ذوب برف عمدتا در بهار انجام می گیرد و در اثر آن غالبا جریان بهاره رودخانه ها در جریان زمستانی آن بیشتر و احتمال بروز سیل های بزرگ به دلیل انباشتگی برف زمستانی و بروز گرما در بهار نیز بسیار زیاد است. علاوه بر آثار و عوارض فوق ناشی از اقر در جهت شیب، به عقیده برونسون و (۱۱۹۸ شیب در رو به شمال غالبا تندتر و کوتاهتر و شکاف و گسیختگی کمتری نیز دارد. در حالی که در جهات رو به جنوب به دلیل فرسایش بیشتر در طول زمان، شیب‎ها ملایم تر و طولانی ترند (دفتر تحقیقات و معیارهای فنی سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۷۵، ص ۲۴).
بطور کلی روش مشخص برای مطالعه و تعیین جهت شیب اراضی و ارتفاعات حوضه های آبخیز وجود ندارد. در حوضه های کوچک می توان با بهره گرفتن از نقشه های توپوگرافی و خاصه عکس های هوایی جهت دره ها و ارتفاعات و اراضی حوضه ها را تعیین کرد.
در حوضه ذیلکی رود در واقع اثراتجهات شیب به وضوع می توان مشاهده کرد، چرا که شیب های رو به شمال غالبا تندتر و کوتاهتر دیده می شوند و شکاف و گسیختگی کمتری نیز دارند، در حالیکه دامنه رو به جنوب به دلیل فرسایش بیشتر در طول زمان شی ملایم تر و طولانی تر دارند. همچنین در زیر حوضه‎هایی که آبراهه های آن جهت شرقی و غربی دارند خط عمیق ترین مسیر آبراهه به طرف قسمت جنوبی رودخانه که دارای جهت رو به شمال است انتقال پیدا می کند. دلیل آن این است که رسوبات حمل شده از دامنه های روبه جنوب به تدریج در پای شیب و مسیر رودخانه اصلی ذیلکی رود جمع شده و آب را به طرف دیگر رودخانه یعنی طرف جنوبی آن میراند و بر اثر آن در طول زمان تدریجا خط تالوگ رودخانه نیز به طرف ساحل جنوبی کشیده می شود. نقشه شماره ۲-۱۲- جهت ناهمواریهای حوضه آبریز ذیلکی رود را نشان می دهد
۴-۶-۳-۷-۶ زمان تمرکز
زمان تمرکز از مهم ترین پارامترهای مورد نیاز در محاسبه جریان در حوضه است و به زمانی اطلاق می شود که آب های موجود در دورترین نقطه حوضه آبریز بتواند به قسمت خروجی حوضه برسد (موحد دانش، ۱۳۷۳، ص۶۲) دورترین نقطه نسبت به خروجی حوضه ممکن است فاصله فیزیکی آن دو نقطه نباشد بلکه فاصله هیدرولوژیکی آن ها مورد نظر است. از شروع رواناب تا زمانی که دبی به حداکثر مقدار، یا تعادل خود (Qe) برسد مدتی به طول می انجامد که به آن زمان تمرکز (t_c) می گویند (علیزاده، ۱۳۸۵، ص۴۸۵).
زمان تمرکز از یک سو به خصوصیات فیزیوگرافی حوضه نظیر سطح، شکل، طول و شیب آبراهه ها، ناهمواری سطحی، نوع و تراکم پوشش گیاهی، نوع و عمق خاک و غیره بستگی دارد و از سوی دیگر شدت بارندگی و توزیع زمانی و مکانی آن نیز ممکن است طول زمان تمرکز را کاهش یا افزایش دهد زمان تمرکز حوضه های کوچک و پر شیب، کوتاهتر از زمان تمرکز حوضه های بزرگ و کم شیب است. به علاوه حوضه های دایره ای شکل با سطح برابر، زمان تمرکز کوتاه تر نسبت به حوضه های کشیده و بی شکل دارند (دفتر فنی جنگلداری، ۱۳۸۲، ص۲۳).
مهم ترین کاربرد زمان ترکز برآورد حجم سیل، شکل هیدروگراف جریانهای سطحی، زمان تاخیر و زمان پیک با بهره گرفتن از روش های تجربی و بخصوص روش منطقی است. دو روش منطقی حجم سیل حداکثر (Qp) را تنها برای آن دسته از بارانها می توان برآورد کرد که طول مدت بارندگی برابر زمان تمرکز حوضه باشد و با توجه به تعریف زمان تمرکز دبی حداکثر سیل در پایان زمان تمرکز اتفاق می افتد (دفتر تحقیقات و معاونت فنی سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۷۵، ص۴۷).
دو روش برای محاسبه زمان تمرکز حوضه آبریزذیلکی رود بکار گرفته شده است که عبارت است از:
۴-۶-۳-۷- ۶-۱ روش کرپیچ
این روش، زمان تمرکز را به شرح رابطه زیر بیان می نماید (علیزاده، ۱۳۸۵، ص۴۸۸).

که در آن:
Tc: زمان تمرکز بر حسب ساعت
L: طویلترین مسیری که آب در حوضه طی می کند تا به دهانه خروجی می رسد (طول آبراهه اصلی) بر حسب متر
H: اختلاف ارتفاع بلندترین و پایین ترین نقطه حوضه
و برای حوضه های کوچک قابلیت کاربری دارد. برای حوضه ذیلکی رود ۹۵/۲ بدست آمده است.

۲-کودکان ناکام پرخاشگرند.
۳-اضطراب وپرخاشگری: کودکان مضطرب نمی توانند آرام باشند.اگر از کودک مضطرب بپرسیم که چرا پرخاش می کنی وعصبانی هستی؛خواهد گفت نمی دانم،یا خواهد گفت دست خودم نیست.
۴-پرخاشگری،نشانه ای از تضاد درونی: گاهی نوجوانان در تضاد درونی قرار می گیرند یا بهتر بگوییم،گاهی بر سر دو راهی گیر می کنند ونمی دانند کدام راه را انتخاب کنند؛واین حالت آنها را دچار تعارض،اضطراب وخشم می کند. مثال،کودکی که دوست دارد نزد مادرش در منزل بماند واز طرفی می بیند تمام کودکان به مدرسه می روند،همزمان تمایل به مدرسه رفتن نیز دارد دچار دوگانگی می شود.
۵-پرخاشگری و افسردگی:پرخاشگری وکج خلقی در کودکان ونوجوانان چنانچه با علامت دیگری همراه باشد می تواند نشانه ای از افسردگی باشد که در اینصورت لازم است شرایط زندگی وی تمام وکمال مورد بررسی قرار گیرد.
۶-پرخاشگری،بیماری ها،مصرف دارو: بعضی از بیماری ها به مصرف دارو نیاز دارد وممکن است از عوارض جانبی داروها کج خلقی ورفتارهایی باشد که خشونت را بر می انگیزد (جوانمرد،۱۳۸۴،ص۱۲۱).
۷-پرخاشگری و مدرسه:گاهی کودکان در مدرسه قربانی خشونت می شوند واین قربانی شدن باعث می شود که آنها نیز عامل خشونت شوند.عواملی که باعث پرخاشگری در مدرسه می شوند عبارتند از:
-وقتی کودک توسط دانش آموزان دیگر مورد تمسخر قرار گیرد.
- وقتی کودک توسط دانش آموزان دیگر کتک بخورد وقادر به دفاع از خود نباشد.
- وقتی کودک همیشه از مشاجرات فرار می کند وحتی در مواقعی به گریه متوسل می شود.
-وقتی کودک مرتب اشیاء،وسایل وپول خود را گم می کند.
- وقتی کودک از لحاظ ظاهری(پارگی لباس ویا نامناسب بودن آن) مورد تمسخر قرار می گیرد.
- خجالتی بودن وسکوت مکرر در کلاس.
- افت تحصیلی،افسردگی وناراحت بودن.
این عوامل کودک را قربانی خشونت دیگران می کند وخود کودک نیز عامل خشونت می گردد ورفتارهای پرخاشگرانه از او سر خواهد زد (شعاری نژاد،۱۳۸۳،ص۱۳۴).
۲-۲۵-پیشگیری از پرخاشگری:
۱-دوران بلوغ که بحرانهای روحی وعاطفی نوجوانان را در برمی گیرد،بهترین راه برای پیشگیری از پرخاشگری،مسامحه وسازگاری است.اغماض،گذشت ونادیده گرفتن رفتارهای او همراه با آرامش در اغلب مواقع از استمرار وپیشروی پرخاشگری های فیزیکی ولفظی جلوگیری می کند.

۲-راهنمایی و مشاوره با دانش آموز در خصوص عواقب پرخاشگری وآثار اجتماعی آن وهمچنین مشاوره با خانواده دانش آموزان درباره کاهش رفتارهایی که منجر به پرخاشگری نوجوان می شود بسیار مؤثر خواهد بود.
۳-ایجاد زمینۀ فعالیتهای مؤثر در خانه ومدرسه برای اشتغال بیشتر نوجوان وتخلیه انرژی های جسمی و روانی او در کاهش خشونت ورفتارهای پرخاشگرانه بسیار تأثیرگذار است.
۴-خودداری مدرسه از بکار بردن روش های انضباطی غلط وایجاد فضای صمیمی تر میان معلمان ودانش آموزان نوجوان خشونت گرا،به کاهش رفتارهای خشونت آمیز و پرخاشگرانه می انجامد.
۵-والدین باید نظارت بیشتری روی فیلم های تلویزیون،بازی های کامپیوتری و ویدئویی که فرزندانشان می بینند داشته باشند زیرا تلویزیون عامل مؤثری در رشد،تحول وشکل گیری رفتار وارزشهاست ولی متأسفانه بسیاری از برنامه های آن مروج خشونت هستند وکودکان به تقلید خشونت می پردازند.چون ناخودآگاه با شخصیتهای خاصی چه قربانیان وچه قربانی کننده گاه همانند سازی می کنند ولازم به ذکر است که همانندسازی،ناآگاهانه وبسیار خطرناک است ولی الگو برداری آگاهانه است (سپانلو،۱۳۸۵،ص۱۱۷).
۲-۲۶-راه های اصلاحی برای از بین بردن حالت پرخاشگری:
*آگاهی دادن:
این مسأله مهمی است که به دانش آموزان تفهیم شود راه وصول به هدف از طریق پرخاشگری ممکن ودرست نیست.داشتن زور وقدرت خوب است ولی به کار بردن آن به صورت وحشیانه امری نامطلوب است.
*اقدام به رشد فکری:
در موقع پرخاشگری نباید عصبانی شد ویا برسر دانش آموزان داد کشید.این امر ممکن است اثری فوری داشته باشد ولی در دراز مدت کار بیهوده ای است.باید از جر وبحث وجار و جنجال دست کشید واز طریق ذکر داستان ها وبیان مسائل حقایق و واقعیت ها کوشید سطح آگاهی واندیشه او را بالاتر برده و او را به تدریج پخته و ورزیده سازد.
*آشنا کردن به حقوق دیگران:
این ضرورت حیات است که انسانها به حقوق و وظایف خود در قبال دیگران آشنا باشند و بدانند در برابر طرف مقابل چه موضعی باید اتخاذ کنند تا این گمان برایشان پیش نیاید که پدر و مادر و احیاناً دیگران مؤظفند هر رفتاری که از آنها بروز کرده را متحمل شوند.
*آگاهی به زشتی امر:
همچنان فرد باید دریابد که با پرخاشگری عمل ناپسندی را انجام داده و هرگز از زدن و ویران کردن وپرخاش وعتاب خود راضی نباشد.
*رفع ناکامی ها و محرومیت ها:
از میان برداشتن این عامل خود در تعدیل این حالت دارای نقش فوق العاده واساسی است.
*ایجاد محیط صمیمی:
از طریق ایجاد روابط دوستانه ومحیط صمیمانه وگرم تا حد زیادی زمینه را برای اصلاح وتعدیل او فراهم سازد وهم با ایجاد ملاحظات و رو در بایستی ها زشتی وکراهت این امر به او تفهیم شود.
*ایجاد سرگرمی واشتغال:
بیکاری و نداشتن یک وظیفه که آدمی را به خود مشغول کند سبب آن خواهد شد که حوصله اش سر برود.
در صورتی که پرخاشگری ناشی از علل فیزیولوژیک باشد مراجعه به پزشک ودارو و درمان،بسیار لازم وضروری است بدیهی است در این شرایط صورتهای مختلف در مان قابل اعمال وانجام خواهد بود.به طور کلی باید برای افرادی که دارای این مشکل هستند بیشتر وقت گذاشت وبا یک برنامه ریزی حساب شده راه حل مناسبی را ارائه دهیم تا هم آن فرد پرخاشگر و هم اطرافیانش بتوانند به راحتی زندگی کنند واز کنار هم بودن لذت ببرند (فرجی،۱۳۷۵،ص۱۳۱)
۲-۲۷-درمان پرخاشگری:
برای درمان پرخاشگری در کودکان اولین گام این است که نوع پرخاشگری آنها وعلت آن را شناسایی کنیم؛ وپرخاشگری را به صورت موردی برطرف نماییم.
- در مورد کودک پرخاشگری که الگوپذیری عامل این گونه رفتار او بوده است،باید روی الگوی کودک کارکرد وراه های دیگر جز پرخاشگری را به آن الگو آموخت.
-اگر پرخاشگری در اثر ناکامی به وجود آمده باشد،بهترین راه درمان تشنج زدایی از محیط زندگی است که بایستی کودک ناکام را در رسیدن به اهداف مطلوب و دوست داشتنی کمک کنیم.
- در مواردی که علت پرخاشگری اضطراب است باید از نگرانی درونی واضطراب کودک مطلع شویم.ورزش کردن برای این کودکان بسیار مؤثر است وباعث تخلیه هیجانی می شود.
- در کشمکش های درونی بایستی کودک را از حالت دو گانگی خارج ساخت.کمک به کودکان در تصمیم گیری،باعث می شود که بیاموزند به حالتهای دوگانه درونی خود پایان بخشند.
- در پاره ای از موارد،کودک افسرده پرخاشگری شدیدی از خود نشان می دهد در این میان لازم است به این نکته پی ببریم که او چه چیز دوست داشتنی را از دست داده وچگونه می شود مورد از دست رفته را برای او جبران کنیم.
- در مورد پرخاشگری،شیطنت ومصرف دارو بایستی حتماً با پزشک متخصص ارتباط داشته باشیم تا کودک از نزدیک مورد معاینه قرار گیرد.
- هنگامی که کودک قربانی خشونت در مدرسه شده،بایستی با مسئولان مدرسه صحبت کنیم ولازم است که ایشان طبق قانون ومقررات خاص با کودکان خشونت گرا برخورد کنند؛و نیز کودکانی را که قربانی خشونت شده اند بر اساس رفتارهای خوبشان مورد تشویق وتأیید قرار دهند.
- درمقابل پرخاشگری فرد با عصبانیت عکس العمل نشان ندهید وبا او به نرمی ودر یک جای خلوت صحبت کنید تا پرخاشگری زودتر متوقف گردد (جوانمرد،۱۳۸۴،ص۱۲۲).
۲-۲۸-پیشینه پژوهش های انجام شده در داخل و خارج کشور
پژوهش‌های انجام شده توسط پژوهشگران به‌ویژه پژوهش ساروخانی و رضایی‌قادی (۱۳۹۱)، کوهی و حسنی (۱۳۹۱)، نشان‌دهنده آنند که با گسترش روز‌افزون رسانه‌های نوین همچون شبکه‌های اجتماعی مجازی، به‌ویژه در جوامع در حال گذار، روند نوسازی به تضعیف پیوندهای سنتی می‌ انجامد. این رسانه‌ها می‌توانند در نگرش‌ها و رفتار شهروندان تاثیر گذارده و باعث کاهش همدلی، احساس تعلق ملی و انسجام اجتماعی شوند.
یافته‌های پژوهش عدلی‌پور (۱۳۹۱) در رساله کارشناسی ارشد (که به بررسی تاثیرات و پیامدهای شبکه‌های اجتماعی مجازی بر هویت اجتماعی جوانان پرداخته) خود حاکی از آن است که شبکه‌های اجتماعی مجازی به‌عنوان یک پدیده نوظهور هم دارای آثار مثبت و هم آثار منفی می‌باشند. آثار منفی آن شامل: تکه‌پاره گشتن سریع جوامع، دگرگونی مفاهیم مکان، زمان، فضا و منابع فرهنگی، به چالش کشیده شدن هویت‌های اصیل و سنتی، رواج هویت‌های سیّال و ناپایدار، گمنامی و ناشناس ماندن و سرقت هویت است. علی‌رغم این نکات منفی که این پدیده به همراه دارد نمی‌توان از آثار مثبت آن نیز غافل ماند. افزایش منابع هویتی و آزادی عمل افراد برای کسب منابع مورد نیاز، رهایی و آزادی افراد از چنگال عوامل و متولیان فرافردی هویت‌سازی، فراهم آمدن واقعیت به‌گونه‌ای مجازی و غیره از آثار مثبت این پدیده هستند که اگر از آن‌ها استفاده درستی به عمل آید، باعث رشد و پویایی هویت اجتماعی در میان افراد جامعه خواهد گشت. وی همچنین در پژوهش خود هم‌راستا با پژوهش عباس‌ قادی (۱۳۹۰)، احمدپور و قادرزاده (۱۳۸۹)،مهدی‌زاده و عنبرین (۱۳۸۸) و رفعت‌جاه و شکوری (۱۳۸۷)، نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی عاملی تاثیرگذار بر هویت اجتماعی جوانان هستند و با افزایش مدت زمان عضویت، میزان استفاده، میزان مشارکت و فعالیت و واقعی تلقی کردن محتوای مطالب ارائه شده در این شبکه‌ها هویت ملی و دینی کاربران تضعیف می‌شود.
برات دستجردی وصیادی (۱۳۹۱)بررسی رابطه بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر اعتیاد به اینترنت و افسردگی در دانشجویان دانشگاه‌های پیام ‌نور شهر اصفهان را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اعتیاد به اینترنت با ضریب ۱۴۷/۰ و سطح معنی‌داری ۰۱۰/۰ رابطه معنی‌داری وجود داشت، ولی بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و افسردگی با ضریب ۵۵/۰ و سطح معنی‌داری ۳۳۲/۰ رابطه معنی‌داری مشاهده نشد. همچنین بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اعتیاد به اینترنت بر اساس متغیرهای جنسیت، سن و گروه تحصیلی، تفاوت معنی‌داری وجود داشت.
فلاحی ۱۳۹۰به بررسی تاثیر آموزش گروهی مهارت کنترل خشم بر پرخاشگری دانش‌آموزان پسر۱۵-۱۲ سال پرداخت ونشان داد که مقایسه میانگین پرخاشگری در دو گروه آزمون و کنترل قبل و بعد از مداخله به وسیله آزمون تی مستقل حاکی از آن است که بلافاصله پس از مداخله در دو گروه تفاوت آماری معنادار از نظر میانگین پرخاشگری مشاهده می شود.این تفاوت در مرحله پیگیری نیز وجود دارد. بین پرخاشگری و درآمد خانواده ارتباط معناداری مشاهده شد (p‹۰/۰۵) .اسدالله مصائبی ۱۳۸۷پژوهشی با عنوان تاثیر آموزش مدیریت خشم بر پرخاشگری و سازگاری اجتماعی دانش-آموزان پسر ۱۵-۱۲ ساله انجام داد ویافته های آن نشان دادند پرخاشگری گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه کاهش و سازگاری اجتماعی آن ها افزایش یافته است .محمدرضا عابدی ۱۳۸۵به بررسی اثر بخشی آموزش گروهی مهار خشم به شیوه عقلانی - رفتاری - عاطفی، بر کاهش پرخاشگری پرداخت ونتایج حاصل از پژوهش نشان داد که آموزش گروهی مهار خشم رفتار پرخاشگری دانش آموزان را کاهش داده است (P<0.005, t=3.34) همچنین بین خصوصیات جمعیت شناختی دانش آموزان و میزان پرخاشگری رابطه معناداری مشاهده نگردید.
پورتس ^[۴۶] (۲۰۱۰) نیز در مطالعه ای به بررسی کارایی خانواده وسازگاری کودکان مدرسه رو پرداخته اند. نتایج این مطالعه نشان داد که عوامل جسمانی کمترین تاثیر وعوامل خانوادگی بیشترین تاثیر را در پیدایش مسائل انضباطی دانش آموزان دارد. بین عوامل خانوادگی ونمره انضباطی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد.
شور^[۴۷](۲۰۱۱) در پژوهشهای خود نشان دادند که ارائه مداخلات زود هنگام به دانش آموزان باعث کاهش پرخاشگری آنها می‌شود
لاستر^[۴۸] (۲۰۰۹) ،در پژوهشی به منظور شناسایی عوامل مرتبط با پیشرفت وسازگاری کودکان افریقایی – آمریکایی نشان دادند که بین عوامل نامطلوب موجود در محیط خانواده ومشکلات آموزشگاهی ورفتاری کودکان رابطه مثبت بر قرار است.
شک^[۴۹](۲۰۰۹) در پژوهش خود به بررسی رابطه عملکرد خانواده با سلامت روانشناختی،سازگاری تحصیلی،ومشکلات رفتاری نوجوانان چینی پرداخته است. یافته های وی نشان می دهد نوجوانانی که عملکرد خانواده خود را نامطلوب گزارش داده بودند در مقایسه با نوجوانانی که عملکرد خانواده خود را خوب گزارش کردند ،از مشکلات بهداشت روانی ورفتارهای مشکل دار بیشتر وعملکرد تحصیلی ضعیفتر داشته اند.
اینگلهارت^[۵۰] با طرح مفهوم انقلاب خاموش، بر این نظر است که ورود سریع ارزش‌ها و ایده‌های جدید از طریق تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی می‌تواند گسست‌های جدی در مبانی هویتی جامعه ایجاد کند. هم‌چنان که کاستلز^[۵۱] بیان کرده است ماهواره و اینترنت با دگرگون ساختن بنیادین ماهیت ارتباطات، نقش تعیین‌کننده‌ای در تغییر و شکل‌دهی فرهنگ‌ها و هویت ملی شهروندان ایفا می‌کنند.
۲-۲۹-سوابق مربوط: (بیان مختصر سابقه پژوهش های انجام شده پیرامون موضوع و نتایج تحصیل شده در داخل و خارج و نظرات علمی موجود در رابطه با مسئله)