۳

عوامل موثر بر اجرای نظام پیشنهادها

اصفهانی، زهره. (۱۳۹۳)/ ویرایش/ ۱۳۸۹

نظام پیشنهادها در صورت اجرای صحیح شاید بتواند به عنوان یک ساختار مناسب جهت استفاده از نظرات کارکنان در راستای حل مشکل سازمان شناخته شود. از مزایای نظام پیشنهادها ارتقای بهره وری و اثربخشی در سازمان است.

نتایج جدول بیانگر آن است که پیشنهادهایی که از سوی کارکنان برای بهتر کردن کیفیت خدمات سازمان یا موسسه محل خدمت ارائه می شود موجب برقراری روابط و مناسبات انسانی حرمت آمیز میان جامعه کارکنان شده، فشارهای عصبی در کار را با فراهم آوردن فضا و جوی باز برای اندیشیدن، سخن گفتن و حل مساله از میان برداشته، جهت دگرگونی در سازمان ایجاد انگیزه نموده و خلاقیت و نوآوری و ایده پردازی را استمرار می بخشد.

۲-۵ نقش نظام پیشنهاد ها در پیشبرد نظام مدیریت

نظام مدیریتی هر سازمانی برای موفقیت نیازمند به کار گیری تدابیر بسیاری است، یکی از این تدابیر اجرای نظام پیشنهاد ها در سازمان است. نظام پیشنهادها به طور کلی مبتنی بر اخذ نظر و پیشنهاد از افراد درمورد چگونگی بهبود کارها و فعالیت‌ها، بررسی نظرات اخذ شده توسط افراد مطلع و معتمد،  اجرای نظرات قابل قبول و بالاخره قدردانی از پیشنهاد‌دهندگان است که همگی  این امور، وسیله‌ای برای تحول اداری و ارتقای کیفی و کمی فعالیتهاست. از سوی دیگر به نظر می‌رسد ادارات ما اساساً  متناسب با اصل تحول‌پذیری طراحی نشده‌اند و معمولاً دارای ساختاری با انعطاف اندک، مدیریت با اختیارات محدود، وظایف غیرشفاف، قوانین مطرح نشده، بودجه محدود و  غیرقابل انعطاف و… هستند. بنابراین، برای تحول اداری بایستی شرایط و معیارهای اصلی را تعریف کنیم که ادارات بتوانند با یکدیگر همکاری و اشتراک مساعی داشته باشند و روی‌هم یک مجموعه بزرگ و منسجم (ارکان نظام اسلامی) را تشکیل دهند. همچنین باید از قوانین و محدودیت‌های دست‌و‌پا‌گیر بکاهیم. به هر حال این محدودیت‌ها که رفع آنها جزو اهداف تحول اداری هستند، عامل محدود‌کننده نظام پیشنهادها به شمار می‌روند و رفع آنها الزامی است. در ذیل برخی از این محدودیت‌ها و دیگر مقدمات اجرای نظام پیشنهادها شرح داده می‌شوند:
اظهار پیشنهاد نیازمند ابتکار عمل یا نقد وضع موجود است و بنابراین بایستی روابط مدیران و کارمندان تا حدی صمیمی و قانونمند باشد که کارمند توان نقد و اظهار نظر سازنده و صریح را داشته باشد. به عبارت دیگر فضای سالم برای اظهار نظر منتقدان و انتقادپذیری وجود داشته باشد. یعنی کارمندان بدون نیاز به شجاعت بسیار زیاد بتوانند نظرات خود را اظهار کنند (البته با حفظ مقررات و سلسله مراتب و شرایط امر به معروف و نهی از منکر) و مدیران نیز انتقادپذیری را در خود و زیر دستان تقویت کنند و سخن حق را بپذیرند، هر چند برخلاف میل و یا عادت آنها باشد(هارت^[۱۷]، ۲۰۱۳، ۲۲). این امر از سویی نیازمند شایسته‌سالاری در انتصاب مدیران است و از سوی دیگر قوانین، بایستی حمایت لازم و دوطرفه از کارمند و مدیر داشته باشد. ولی در وضعیت فعلی مدیران نسبت به ارزشیابی و تشویق و تنبیه کارکنان اختیارات زیادی دارند، ولی نظر کارمندان حتی در ارزشیابی مدیران لحاظ نمی‌شود. کمبود شدید حقوق و مزایای اکثر کارمندان باعث کم شدن توجه آنان به وظایف اداری خود و من‌جمله بررسی روش‌های اصلاحی می‌شود. لذا اکثر پیشنهادها در اوایل اجرای نظام پیشنهادها متوجه وضعیت مالی و رفاهی آنان خواهد بود و بایستی این پیشنهادها نیز در چارچوب نظام پیشنهادها پیگیری شود. همچنین فاصله زیاد بین حقوق کارمندان و مدیران باعث ایجاد فاصله روحی بین آنها می‌شود، یعنی یکدلی و همکاری که لازمه پیشرفت کار جمعی و تبادل نظر است را کم رنگ می‌کند. در این صورت، کارمندان مشکلات سازمان را مشکلات مدیران می‌پندارند و رغبتی برای حل این مشکلات ندارند (افشار، رجایی پور و مدنی، ۱۳۹۱، ۳۸).

۲-۶ توضیحات متغیرهای پژوهش بر اساس فرضیه ها

۲-۶-۱ تاثیر سیستم بازخورد مناسب در پیشبرد نظام مدیریت

در فرایند سیستم بازخورد مناسب، متغیر موجب تقویت رشد یا اضمحلال آن فرایند می‌شود. این ساختار، فرایند را به گونه‌ای سازماندهی کرده است که تغییری در یک عنصر آن در حلقه بسته، تغییری بیشتر در همان جهت به صورت مستمر به وجود آورد. در حالت مدل با بازخورد مثبت، نرخ با تناسب مستقیم، با حالت ارتباط می‌یابد. رشد نمایی متداول‌ترین وضعیت رفتار نرخ و حالت است. حلقه بازخورد مثبت نشانگر فرآیندهای مشخصی هستند که در آن‌ها وجود یک سیستم خود فشار تجدید شونده، باعث رشد نمایی سیستم پویا به صورت افزایشی یا کاهشی می‌شود؛ به عبارت دیگر، در این فرآیندها تغییرات (کاهشی یا افزایشی) ایجادشده در سیستم، به تدریج باعث تشدید انحراف سیستم پویا از حالت تعادلی می‌شود. در مجموع، ساختار بازخورد مثبت بیانگر این است که افزایش(کاهش) در یک متغیر، بعد از یک تأخیرباعث افزایش(کاهش) همان متغیر می‌شود. پیتر سنگه رقابت تسلیحاتی را به عنوان مثالی بارز از تفکر سیستماتیک ذکر می‌کند(استیون^[۱۸]، ۲۰۱۴، ۵۲). رقابت تسلیحاتی آمریکا و شوروی در دوران جنگ سرد، از ساختار بازخورد مثبت تبعیت می‌کند. دیدگاه سیستمی، نتیجه چنین مسابقه‌ای را، افزایش تنش و تهدید نشان می‌دهد. هر یک از طرفین بنا به ادراک خود از وقایع و در جهت تحصیل منافع کوتاه مدت خود، عمل می‌نمایند. غافل از این‌که این اقدامات در درازمدت نتیجه ای کاملا مغایر و مخالف با اهداف کوتاه مدت ببار می‌آورد. بنابراین مانند بسیاری از موارد سیستماتیک دیگر، انجام اعمالی که به ظاهر کاملا بدیهی و ضروری می‌رسند، الزاماً منتج به نتایج مورد نظر و بدیهی نمی‌گردد. در مثال فوق، تلاش طرفین برای افزایش امنیت خود، منجر به ناامنی وسیعی گردید. بازخورد منفی، مشخصه رفتارهای هدف‌‌گرا است. اصطلاحاتی از قبیل خودگردان، خودتنظیم، خودتعادل و انطباق‌پذیر، عموماً با توجیه در جهت هدفی مشخص، سیستم‌های بازخورد منفی را تعریف می‌کنند. ترموستات با نظام کنترل درونی خود، یک سیستم معمول خودگردانی است. به بیان مختصر، ساختار بازخورد منفی بیانگر این است که افزایش(کاهش) در یک متغیر، بعد از یک تأخیر باعث کاهش (افزایش) همان متغیر می‌شود. بازخورد منفی موجب ظهور رفتار هدف‌جویی می‌گردد (لاورنس^[۱۹]، ۲۰۱۳، ۵۸).
حلقه‌های بازخورد منفی فرآیندهایی را نشان می‌دهند که در آن‌ها سیستم به تدریج به سوی مقدار معینی میل می‌کند. در این فرآیندها معمولاً شرایط ایده‌آل و شرایط موجود سیستم از هم متمایز هستند. تمایز شرایط ایده‌آل و شرایط موجود باعث می‌شود که حلقه‌های منفی فعال‌شده، سیستم را در جهت رسیدن به شرایط ایده‌آل هدایت کنند؛ یعنی هر فرآیندی که دارای حلقه‌های بازخورد باشد، از مکانیزم خود تصحیح کننده‌ای برخوردار است که سیستم را به سوی ثبات و پایداری به پیش می‌برد. البته، حلقه‌های بازخورد منفی ممکن است که منجر به ایجاد شرایط ناپایدار نیز شوند. این وضعیت هنگامی اتفاق می‌افتد که عمل بازخورد منفی (که در واقع، وظیفه تصحیح‌کننده سیستم را برعهده دارند) با تأخیر انجام گیرد و سیستم در زمان مناسب به جایگاه خود باز نگردد (جنسن^[۲۰]، ۲۰۱۴، ۴۴). کندی بازخورد منفی سبب می‌گردد که چرخه‌هایی با ابعاد بسیار زیاد یا ابعاد بسیار کم به وجود آید. اگر سیستمی که بازخورد منفی آن با تأخیر عمل می‌کند، با یک یا چند فرایند با بازخورد مثبت مواجه شود. در آن صورت ناپایداری این سیستم وخیم‌تر می‌گردد و الگوهای شگرفی (انحرافات شدید از نقطه ایده‌آل سیستم) ایجاد می‌شوند؛ زیرا فشار زیادی که درون حلقه بازخورد مثبت وجود دارد، نیروهای عدم تعادل حلقه‌های بازخورد منفی را قوی‌تر کرده، وضعیت ناپایداری و عدم تعادل آن را پیچیده‌تر می کند(پنگ^[۲۱]، ۲۰۰۸، ۱۹).
راپس^[۲۲](۲۰۱۴، ۱۸) بر این باور است که سازماندهی موثر فعالیت‌های سازمان ها به دلیل برخورداری از نظام اجتماعی پیچیده، با تکیه بر نظارت‌هایی که حاوی سیستم بازخودر مناسب باشد، امکان‌پذیر است. بدین معنی که سازوکارهای سیستم بازخورد مناسب، می تواند بر پیشبرد نظام مدیریتی سازمانی تاثیر داشته باشد.

۲-۶-۲ تاثیر نیروی انسانی خبر در پیشبرد نظام مدیریت

نیروی انسانی ، مهم‌ترین وارزشمند‌ترین عامل، از منابع مختلف تولید است. عامل انسانی در سازمان، کلیه کارکنان شاغل در سازمان اعم از مدیران، سرپرستان، کارشناسان، کارمندان و کارگران را در سطوح مختلف شغلی دربرمی گیرد واشتغال از جمله مسائلى است که همیشه، دولت‏ها و ملت‏ها را به خود مشغول داشته است.هر چند شغل و حرفه به ظاهر، به بعد معیشتى انسان‏ها مربوط مى‏شود، ولى با بعد فردى، خانوادگى، اجتماعى، سیاسى و فرهنگى آنان نیز ارتباطى تنگاتنگ دارد و توجه به این ویژگی ها در کیفیت و تعالی سازمان و پیشبرد نظام مدیریتی سازمان موثر است (پارت^[۲۳]، ۲۰۱۳، ۹۶).
بسیاری از سیستم‌ها و ابزار مدیریتی که در دهه‌ های اخیر برای ارتقای سطح مدیریت به سازمان‌ها معرفی شده‌اند، روش‌هایی برای شناخت و ارزیابی به شمار می‌روند. برخی از آنها بر محصول یا بخش خاصی از سازمان متمرکز شده و برخی دیگر به فرایندی خاص، توجه می‌کنند. برخی از سیستم‌ها نیز مدعی‌اند که بر تمامی ابعاد و زوایای سازمان اشراف داشته و آن را به‌طور فراگیر، ارزیابی کرده و شناخت جامعی از سازمان ارائه می‌کنند. یکی از مدل های بکارگرفته شده ، مدل تعالی سازمانی می باشد.امروزه تمایل به کاربرد سیستمی جامع برای ارزیابی سازمان و بنا کردن برنامه‌های بهبود براساس شناخت حاصل از به‌کارگیری آنها روندی رو به افزایش داشته است. نظام ارزیابی جامع، دارای ویژگی‌هایی است که می توان در ارزیابی عملکرد کارکنان از آنها استفاده نمود . از جمله می‌توان به جامع بودن معیارها و شاخص‌ها و امکان‌پذیر بودن ارزیابی کمی آنها ، فرایندگرایی و ارزیابی فرایندها ، ارتباط منطقی و ساختاری متقابل معیارها ، توجه به بهبود مستمر و حرکت به سوی تعالی اشاره کرد.
این شاخص (معیار ارزیابی عملکرد کارکنان) از این زاویه به اهمیت نقش نیروی انسانی می‌نگرد که سازمان‌های متعالی، تمامی توان بالقوه کارکنان خود را در سطوح فردی، تیمی و سازمانی اداره کرده، توسعه بخشیده و از آن بهره می‌گیرند. این سازمان‌ها عدالت و برابری را ترویج کرده، کارکنان را در اداره امور مشارکت داده و به آنها تفویض اختیار می‌کنند. در واقع، این سازمان‌ها به گونه‌ای به کارکنان خود توجه می‌کنند، با آنها ارتباط برقرار ساخته و آنها را مورد تشویق و تقدیر قرار می‌دهند که در آنها انگیزه و تعهد برای استفاده از مهارت و دانش در جهت منافع سازمانی ایجاد شود (کوک^[۲۴]، ۲۰۱۳، ۱۸).
این شاخص تأکید دارد که سازمان‌های متعالی به طور فراگیر، نتایج مهم مرتبط با حوزه کارکنان خود را اندازه‌گیری کرده و به آنها دست می یابند. این مهم به دو طریق اندازه‌گیری شده و ارزیابی می‌شوند:
۱٫ مقیاس‌های ادراکی که بیانگر ادراک کارکنان از سازمان است و به طور عمده از طریق نظرسنجی‌ها، گروه‌های نمونه، مصاحبه‌ها و ارزیابی‌ها به دست می‌آیند.

• شاخص‌های عملکردی که شاخص‌های داخلی است و توسط سازمان به منظور پایش، شناخت، پیش‌بینی و بهبود عملکرد کارکنان سازمان و پیش‌بینی نوع برداشت‌های آنها از سازمان به‌کار گرفته می‌شود (پروکتر^[۲۵]، ۲۰۰۸، ۱۳۲).

تغییرات به وجود آمده در اقتصادجهانی و تلاش های انجام شده توسط سازمان جهانی در راستای جهانی کردن اقتصاد و افزایش رقابت ، کشورهای مختلف اعم از توسعه یافته و یا در حال توسعه را به این باور رسانده است که برای حضور و بقا در بازارهای منطقه ای ، جهانی و حتی داخلی باید توان و قابلیت رقابت پذیری صنایع و سازمان های خود را افزایش دهند . مدل های تعالی سازمانی یا سرآمدی کسب و کار ، بعنوان ابزارهای قوی برای سنجش میزان استقرار سیستم ها در سازمان های مختلف به کار گرفته می شوند . با بکار گیری اینگونه مدل ها ، ضمن اینکه یک سازمان میزان موفقیت خود را در اجرای برنامه های بهبود در مقاطع مختلف زمانی مورد ارزیابی قرار می دهد ، می تواند عملکرد خود را با سایر سازمان ها و به ویژه بهترین آنها مقایسه نماید. امروزه اکثر کشورهای دنیا با تکیه بر این مدل ها ، جوایزی را در سطح ملی و منطقه ای ایجاد کرده اند که محرک سازمان ها و کسب و کارها در تعالی ، رشد و ثروت آفرینی است . در سه قطب بزرگ اقتصادی سده اخیر  ژاپن – آمریکا – اروپا ، اصلی ترین نمونه این جوایز عبارتنداز : جایزه دمینگ درژاپن ، جایزه بالدریج در آمریکا ، جایزه اروپایی کیفیت که توسط بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت ایجاد شده و به مدل EFQM معروف است و عمومیت و استقبال بیشتری در سطح جهان کسب نموده است. دیدگاه سیستماتیک قوی ، توجه دقیق به مدیریت مبتنی بر فرآیندهای سازمانی و نتیجه گرایی مدل EFQM برای سازمان های ایرانی که معمولاً در این حوزه ها با مشکلات جدی روبرو هستند ، بسیار آموزنده و اجرایی است(جین^[۲۶]، ۲۰۰۹، ۲۲).

۲-۶-۳تاثیر امکانات و تکنولوژی مناسب در پیشبرد نظام مدیریت

این اصطلاح بر مجموعه «دانش» قابل دسترس برای ساختن ملزومات و مصنوعات از هر نوع، برای پرداختن به حرفه‌ها و مهارت‌های دستی (به استثنای انجا م کارهای مذهبی، جادویی، نظامی و یا آشپزی) و برای استخراج یا جمع‌ آوری انواع مواد (به استثنای موادی که برای خوراک یا برای مراسم مذهبی یا جادویی مورد استفاده قرار می‌گیرند) دلالت دارد. تکنولوژی عبارت است از دانش و مهارت‌هاى لازم براى تولید کالا و خدمات که حاصل قدرت فکری و شناخت انسان و ترکیب قوانین موجود در طبیعت می‌باشد. تکنولوژی، در کاربرد جامعه‌شناختی خود، تمام صورت‌هاى فنون تولیدی از جمله صنایع‌دستی را در بر می‌گیرد و… مترادف با ماشین‌آلات نیست. در جامعه‌شناسی، صنعت تکنولوژی سازمان منسجم تولیدی است، یعنی ترتیب و طریقه قرار گرفتن ادوات و وسایل تولید در محل کار، و بنابراین تقسیم کار و سازمان کار را هم که در تکنیک تولیدی به‌وجود مى‌آید، یا برای کارآئی تولید و تکنیک‌های آن موردنیاز است شامل می شود (کاندولا^[۲۷]، ۲۰۰۷، ۲۵). تکنیک‌های تولیدی و سازمان تولید، محصولات اجتماعی هستند، نتایج تصمیم‌گیری‌های انسان هستند و بنابراین تکنولوژی را می‌توان به‌عنوان ماحصل فراگرد اجتماعی مورد تحلیل قرار دارد جامعه‌شناسان صنعتی به سنت روابط انسانی توجه خود را بر ارتباطاتی معطوف می‌کردند که بین تکنولوژی از یک‌سو، و روحیه کارکنان و با خود بیگانگی آنها از سوی دیگر، وجود داشت. آنها تأثیر تکنولوژی را بر گروه‌های کار مورد توجه قرار می‌دادند. در این اواخر تکنولوژی به‌عنوان جنبه‌ای از طبقه اجتماعی و روابط طبقاتی مورد توجه قرار گرفته است این اصطلاح بر مجموعه «دانش» قابل دسترس برای ساختن ملزومات و مصنوعات از هر نوع، برای پرداختن به حرفه‌ها و مهارت‌های دستی (به استثنای انجام کارهای مذهبی، جادویی، نظامی و یا آشپزی) و برای استخراج یا جمع‌ آوری انواع مواد (به استثنای موادی که برای خوراک یا برای مراسم مذهبی یا جادویی مورد استفاده قرار می‌گیرند) دلالت دارد، تکنولوژی در هر سازمانی یکی از عوامل مهم آن برای نظام مدیریتی حاکم بر سازمان تلقی می گردد(میلر^[۲۸] ،۲۰۰۹، ۲۰).

۲-۶-۴ تاثیر آموزش کارکنان در پیشبرد نظام مدیریت

بعد از گزینش افراد شایسته و مناسب برای تصدی مشاغل مورد نظر در یک سازمان، نوبت به آموزش آنان می‌رسد. زیرا اولا اغلب داوطلبان شغل، نخستین بار است که می‌خواهند یک فعالیت شغلی را آغاز ‌کنند. ثانیا حتی فارغ‌التحصیلان مراکز آموزش عالی هم، در طی دوره تحصیلی خود با همه جنبه‌های عملی و عوامل مؤثر در اجرای فعالیت‌هایی که رشته تخصصی آنان می‌باشد، آشنا نیستند. در روان‌شناسی کار، آموزش عبارت است از یکسری اقدامات منظم و برنامه‌ریزی شده که طی آن، فکر، رفتار، دانش و مهارت لازم و مناسب برای انجام یک وظیفه شغلی به فرد منتقل می‌شود یا در او افزایش پیدا می‌کند (اوسلند^[۲۹]، ۲۰۰۷، ۲۸).
مدیران برای استخدام ، وقت خود را صرف آموزش و بالا بردن مهارت‌های کارکنان جدید و قدیمی می‌کنند. آموزش مهارت‌ها می‌تواند فنی و کاملا به شغل اختصاص داشته باشد. برای مثال، ممکن است شما آموزش دیده باشید که چگونه می‌توان فرآورده‌های شرکت را به فروش رساند یا سرویس کرد، یا چگونه باید از نظام ارتباطی استفاده کرد. علاوه بر این، آموزش کلی می‌تواند برای بهبود مهارت‌های بین‌فردی به‌کار رود. در چنین مواردی آموزش مشتمل است بر این که چگونه می‌توان یک شنونده مؤثر بود و چگونه می‌توان افکار خود را با دیگران در میان گذاشت. تاکنون برای آموزش کارکنان سازمان‌ها، از روش‌های گوناگونی استفاده شده است که هر روش آموزشی نیز مزیت‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارد. از وظایف مهم مدیر و کارشناس آموزش و به‌ویژه آموزش‌دهنده آن است که برای هر دوره آموزشی خاص، مناسب‌ترین و اثربخش‌ترین روش آموزشی را به‌کار گیرند. یکی از قدیمی‌ترین روش‌های آموزشی است که طی آن، کارکنان از همان آغاز ورود به سازمان و در حین کار، با شیوه‌های درست انجام دادن وظایف شغلی آشنا می‌شوند(راس^[۳۰]، ۲۰۰۹، ۱۶۴).
آموزش افراد جدید به وسیله عضو قدیمی‌تر سازمان و با نظارت و راهنمایی سرپرست و در مواردی نیز به وسیله مربی، انجام می‌گیرد. یکی از مزایای این روش کم‌هزینه بودن آن است. برای ارائه این نوع آموزش نیازی به سرمایه‌گذاری جهت محل آموزش، ابزار و وسایل آموزش، دعوت از آموزش‌دهندگان متخصص و نظایر آن، نیست. اما این روش معایب خاص خود را نیز دارد. چند نمونه از این معایب عبارتند از اینکه؛ وقت سرپرست یا متصدی قدیمی‌تر که به راهنمایی عضو جدید می‌پردازد، گرفته می‌شود. سرعت کار عضو جدید کم است، به ابزار و وسایل کار صدمه وارد می‌آید، کیفیت و کمیت کالای تولیدشده کاهش می‌یابد. برای رفع این مشکل می‌توان موجباتی را فراهم ساخت که این دوره بسیار کوتاه باشد و از درگیر ساختن باتجربه‌ترین و بهترین کارکنان سازمان جهت آموزش و یادگیری فرد تازه ‌وارد، اجتناب شود و به آنان اجازه داده شود به انجام وظایف خود بپردازند. بهترین راه حل آن است که آموزش افراد تازه ‌وارد به کارشناسان واحد آموزش سازمان سپرده شود و در صورتی که این امکان نیز وجود ندارد، سرپرست واحد، مسئولیت آموزش آنان را به عهده گیرد (رولینسون^[۳۱]، ۲۰۱۲، ۳۸).

۲-۶-۵تاثیر پایگاه اطلاع رسانی در پیشبرد نظام مدیریت

دانش اطلاع رسانی عبارت است از رشته ای علمی که درباره کیفیت و کاربرد اطلاعات، نیروهای حاکم بر جریان اطلاعات و همه ابزارهای آماده سازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده مطلوب، تحقیق میکند. کار پایگاه اطلاع رسانی پرداختن به آن بخشی از دانش است که به تولید گردآوری، سازمان دهی، ذخیره، بازیابی، ترجمه، انتقال، تبدیل، کاربرد اطلاعات مربوط میشود. دانش اطلاع رسانی همچنین درباره ارائه اطلاعات به روش طبیعی و مصنوعی و کاربرد قالب ها برای انتقال کامل اطلاعات و شیوه های آماده سازی اطلاعات و ابزارهای و فن های آن مانند ماشین های حسابگر و روش های برنامه ریزی آن به پژوهش میپردازد. در حال حاضر دانش اطلاع رسانی کار اختصاصی هیچیک از سازمانها نیست. هدف اطلاع رسانی بعنوان یک رشته علمی تهیه مجموعه اطلاعاتی است که سبب پیشرفت نهادها گوناگون و روش هائی میشود که وقف گردآوری و انتقال دانش هستند. این نهادها بر چند دسته اند از جمله: کتاب برای ثبت دانش مدرسه برای تعلیم دانشی که در طول چند نسل گرد آمده است، کتابخانه برای ذخیره و انتشار دانش، سینما و تلویزیون برای به نمایش در آوردن دانش، مجله برای انتقال مکتوب آخر پیشرفت های فنی در زمینه معین و سرانجام کنفرانس برای انتقال شفاهی اطلاعات. پایگاه های اطلاع رسانی وظیفه مهمی را که بر عهده داشته اند انجام داده و می دهند ولی برای برآوردن نیازهای ارتباطی جامعه امروز کافی نیستند(کوهن^[۳۲]، ۲۰۱۰، ۱۷). بعضی از عواملی که به نارسائی آنها کمک میکند عبارتند از:
۱) رشد شفگت انگیز علوم و تکنولوژی و سرعتی که با آن دانش نو عرضه میشود و دانش گذشته کهنه و منسوخ میگردد.
۲) سرعت کهنه شدن دانش فنی، بطوریکه فارغ التحصیلان قدیمی مجبورند برای نو کردن مهارت های خود به مدرسه برگردند.
۳)فراوانی دانشمندان دست اندرکار و وجود مجلات علمی و فنی بسیار
۴) افزایش تخصص که تفهیم و تفهم و مبادله اطلاعات را بین رشته های مختلف علمی مشکل می کنند.
۵)فاصله زمانی اندک بین پژوهش و کاربرد آن که احتیاج به کسب اطلاع را آنی تر و شدیدتر می کند.
در نتیجه این گونه نیازهای مبرم، روش های موجود برای مبادله اطلاعات ناقص تشخیص داده شده اند. اطلاع رسانی همگام سایر علوم رشد نکرده است و حال وقت آن است کوشش بسیار وقف این کار شود، تا این عقب ماندگی جبران گردد. اگر شیوه های ارتباط و مبادله اطلاعات بهبود نیابند مانعی بزرگ در راه سایر علوم ایجاد میشود و عدم ارتباط سبب دوباره کاری و پائین آمدن میزان پیشرفت خواهد شد. بدین ترتیب اهمیت پایگاه اطلاع رسانی برای هر سازمانی و نیز برای پیشبرد اهداف سازمان، قابل اهمیت است (سنج^[۳۳]، ۲۰۱۴، ۲۴).

۲-۷مدل مفهومی پژوهش

نظام پیشنهادها
نظام مدیریتی

سیستم بازخورد مناسب

این نقد به ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی وارد است که نیازهای اولیه را با تناسب زمان و دقت مشخص نمی­نماید. نیازهای اولیه بشری هر چند تا حدودی مطلق است ولی در هر زمان و مکان تغییراتی می­یابد. به طور مثال، در سالهای دور پیش از این، تحصیلات ابتدایی و کسب سواد خواندن و نوشتن جزء نیازهای اساسی محسوب نمی­شده است اما امروزه یک نیاز اساسی است.^[۶۴۲] همچنین جای تعجب است که چرا قانونگذار هزینه­ های لازم جهت حفظ بهداشت یا درمان را جزء نفقه به حساب نیاورده است.
در تحلیل اقتصادی نفقه، جای پرسش است که چرا زوج موظف به تأمین نیازهای اولیه زوجه است؟ فرض کنیم مردی بسیار فقیر، با زنی که در یک خانواده بسیار فقیر زندگی کرده، ازدواج نماید. در این فرض هم مرد و هم زن در وضعیت فقر مطلق قرار دارند، اما پس از ازدواج، به موجب قسمت اول ماده ۱۱۰۷ ق.م. مرد مکلف به تأمین نیازهای اولیه زن می­باشد. به نظر می­رسد الزام قانونگذار برای تأمین نیازهای اولیه زوجه منطبق با کارکرد توزیعی یا جبران خسارت نفقه نیست ولی موجب الزام مرد به فعالیت مفید اقتصادی می­ شود. علاوه بر این، ازدواج مرد فقیر با این زن، فرصت ازدواج با مردی ثروتمندتر را از زن سلب نموده است. در هر صورت ماده ۱۱۰۷ ق.م. از این جهت مقرره­ای متعالی و مثبت ارزیابی می­ شود.

سوال مهم دیگر آن است که آیا از منظر اقتصاد، نیازهای اولیه زوجه محدود به موارد اعلام شده در ماده ۱۱۰۷ ق.م. می­باشد؟ در دیدگاه­ های سنتی و قدیمی پاسخ به این سوال مثبت است و نیازهای اولیه انسان را خوراک، پوشاک و مسکن می­دانستند.^[۶۴۳] اما با ورود به دنیای جدید و نیازهای مردم در جوامع صنعتی و رو به توسعه، نیازهای اساسی نیز مورد بازتعریف قرار گرفت. یکی از مهمترین شاخص­ های نیازهای اساسی، شاخص میکس است که توسط میکس و استرتین در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی تدوین گردید و به تدریج مبنای گزارش نهادهای بین المللی همچون بانک جهانی و گزارش توسعه جهانی قرار گرفت.^[۶۴۴]
جدول شماره ۳: شاخصهای نیازهای اساسی میکس

این شاخص گرچه برای تعیین توسعه بافتگی جوامع به کار می­رود اما به خوبی تحول مفهوم نیازهای اساسی را نشان می­دهد.^[۶۴۵]
بند دوم: محاسبه میزان نفقه توسط دادگاه
با توجه به مصادیق نفقه در قانون مدنی و توصیه­های تحلیل اقتصادی، دادگاه هنگام مطالبه نفقه، مرد را باید به پرداخت چه مقدار نفقه محکوم نماید؟ بررسی­های نگارنده نشان از آن داشت که دادگاه­ها مبالغ متفاوتی را به عنوان نفقه زوجه در نظر می­گیرند و زوج را محکوم به آن می­نمایند (بررسی دقیق پرونده ها)
به راستی دادگاه ها چه معیاری برای تعیین ارزش نفقه یا به عبارت روشن­تر، بهای هزینه­ های زندگی زوجه در نظر می­گیرند؟ به نظر می­رسد چند معیار برای تعیین ارزش مقداری نفقه قابل ارائه باشد که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.
الف) معیار خط فقر مطلق^[۶۴۶]
ممکن است برخی دادگاه­ها به کمترین میزان هزینه لازم برای کسب حداقل استاندارد زندگی نظر داشته باشند. وضعیتی کمتر از این را «فقر مطلق» می­دانند.^[۶۴۷] البته خطر فقر واقعیتی بیرونی نیست. اقتصاددانان بر معیار و استاندارد واحدی برای تعیین فقر اتفاق نظر ندارند و تفاوت­های زیادی در درک ایشان از موضوع فقر وجود دارد.^[۶۴۸] برخی اقتصاددانان بر آنند که فقر مقوله­ای کیفی است و تعریف مشترک واحدی از آن در همه نقاط جهان وجود ندارد. در واقع تفاوت­های اجتماعی، اقتصادی، جسمی و حتی فرهنگی در نقاط مختلف جهان، تعاریفی متفاوت را به دنبال می ­آورد.^[۶۴۹] علاوه بر این، زمان نیز از عوامل مؤثر در تغییر مفهوم فقر است. روشن است که حداقل استاندارد زندگی در سال ۱۳۰۰ شمسی با ۱۳۹۴ شمسی تفاوت دارد.^[۶۵۰] از همین رو برخی نویسندگان به جای تعیین مقدار مشخصی به عنوان خط فقر مطلق، یک بازه را برای خط فقر تعیین میکنند.^[۶۵۱]
در تعریف مفهوم کلی فقر مطلق، اختلاف چندانی مشاهده نمی­ شود. همه متخصصین اتفاق نظر دارند که فقر مطلق یعنی نداشتن حداقل­های معیشت. اختلاف اصلی در تعیین مصادیق «حداقل معیشت» است. برخی معتقدند که حداقل معیشت یعنی سبد کالایی که تأمین کننده حداقل ۲۳۰۰ کیلو کالری باشد و برخی علاوه بر مورد فوق، پوشاک، مسکن و بهداشت را نیز از ضروربات حداقل معیشت می­دانند.
به طور کلی دو رویکرد و روش برای برآورد خط فقر مطلق مورد توجه است و غالباً با این دو نگاه، خط فقر مطلق محاسبه می­ شود:
رویکرد نیازهای اساسی^[۶۵۲]
بر اساس این رویکرد، خط فقر مطلق میزان درآمدی است که با توجه به شرایط خاص اجتماعی و زمانی جامعه مورد بررسی، برای برآوردن حداقل نیازهای افراد مانند غذا، پوشاک، مسکن و … لازم است. البته این تعریف در اصل با توجه به نیازهای غذایی افراد یا معیار کالری مورد نیاز بیان می­ شود. در تعریف فقر مطلق، حدود ۲۳۰۰ کیلو کالری به عنوان انرژی سرانه در روز مد نظر قرار می­گیرد.^[۶۵۳] روش محاسبه آن نیز به دو شیوه معمول است. برخی با روش راونتری^[۶۵۴] به محاسبه می­پردازند؛ بدین صورت که میزان درآمد مورد نیاز برای تأمین هزینه های غذایی مصرفی در نظر گرفته می­ شود و سپس مقداری ثابت برای تأمین هزینه حداقل نیازهای دیگر به آن اضافه می­گردد. برخی نیز روش اورشانسکی^[۶۵۵] را ترجیح می­ دهند. در روش اورشانسکی، درآمد لازم برای تأمین هزینه غذای لازم برای بقای حیات در نظر گرفته می­ شود و با بهره گرفتن از میانگین هندسی نسبت غذا به هزینه کل یک نفر در جامعه برای تأمین هزینه نیازهای اساسی، تعدیل می­ شود.^[۶۵۶] به بیان روشن­تر در روش محاسبه اورشانسکی:
خط فقر کل = خط فقر غذایی سرانه *
رویکرد نسبت غذا^[۶۵۷]
در رویکرد نسبت غذا که به روش معکوس ضریب اِنگل نیز معروف است، همواره نسبت ثابتی بین مخارج خوراکی و درآمد برقرار نیست. با توجه به قانون اگل^[۶۵۸] یا تابع مصرف انگل در جامعه، با افزایش درآمد فرد، نسبت هزینه غذا به درآمد کم می­ شود.

۲/۰±۱/۵
Da

۶/۰±۶/۵
ABCa

۵/۰±۹/۵
ABa

۱/۰±۵/۵
BCDa

۱/۰±۴/۵
CDab

۱/۰±۵/۵
ABCa

۰۶/۰±۹/۵
Aa

خمیرماهی حاوی عصاره موسیر

حروف کوچک مشترک (در هر ستون) و بزرگ ( در هر ردیف ) نشان از عدم تفاوت معنی دار و حروف مختلف بزرگ وجود تفاوت معنی دار در زمان های مختلف و حروف مختلف کوچک وجود تفاوت معنی دار در تیمارهای مختلف است
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری
۵-۱ آنالیز های شیمیایی
۵-۱-۱ اندیس پراکسید : اکسیداسیون چربی یک مشکل اصلی در ماهی و سایر فراورده های منجمد دریایی است (۲) که منجر به ایجاد بو و طعم نامطلوب می شود (۱۱) و در فراورده های چرخ شده با توجه به اینکه بافت گوشت تخریب شده استخوانها و پوست جدا می شوند وسطح در معرض تماس با اکسیژن بیشتر است اکسیداسیون چربی ها سریعتر اتفاق می افتد (۲¸۶۹ )‌.در مرحله اول اکسیداسیون، به واسطه اتصال اکسیژن به باند دوگانه اسیدهای چرب غیراشباع پراکسیدها شکل می­گیرند (۸) .هیدرو­پراکسید محصول اولیه اکسیداسیون چربی­ها و اسیدهای چرب چند غیر اشباع (PUFA) است به همین خاطر اکسیداسیون اولیه چربی با بهره گرفتن از اندازه ­گیری میزان پراکسیدارزیابی می­ شود (۸) .از آنجا که پراکسیدها ترکیبات بدون طعم و بو می­باشند، نمی ­توانند به­ وسیله مصرف کنندگان تشخیص داده شوند ولی این ترکیبات سبب به وجود آمدن ترکیبات ثانویه مثل آلدئیدها و کتون­ها می­شوند که سبب تشخیص تند شدن اکسیداسیونی می­گردند(۷۰)‌. حد مجاز پراکسید meq /kg oil 7-8 گزارش شده است(۱۰۶)
جدول (۴-۲) مقادیر پراکسید را برای تیمارهای مختلف در طی زمان نشان می­دهد. مقدار پراکسید در زمان صفر برای نمونه شاهد meq/kg fat 5/0 گزارش شد. مقادیر پراکسید نمونه های کنترل و تیمار شده به شکل معنی داری در زمان نگهداری افزایش یافت(۰۵/۰>p). بیشترین میزان پراکسید در روز ۶۰ نگهداری در نمونه شاهد meq /kgfat7.8 مشاهده شد که تفاوت معنی­داری در مقایسه با نمونه­های خمیر ماهی حاوی عصاره موسیر، عصاره زردچوبه و عصاره ترکیبی به ترتیب با مقادیر fatmeq O2/kg2.3، meq O2/kg fat3.2 و fatmeq O2/kg3.3 نشان داد (۰۵/۰>p) . وجود ترکیبات ارگانوسولفور همچون دی آلیل¬دی¬سولفید و دی آلیل سولفید (DAS) و دیگر ترکیبات از جمله آلیسین و آجوئن و مشتقات پلی فنولیک در عصاره موسیر که دارای خاصیت ضد اکسیدانی هستند و نیز کورکومینوئید ها و ترکیبات فنولی زردچوبه که حاوی اسید فرولیک و اسید پروتوکاتکویک است میتواند باعث کاهش سرعت اکسیداسیون و کمتر بودن شاخص پراکسید در نمونه های خمیر ماهی حاوی عصاره های زردچوبه و موسیر باشد ( ۷۰ ) مطالعه حاضر با نتایج گزارش شده توسط pezeshk و همکاران در سال ۲۰۱۱و ojagh و همکاران در سال ۲۰۱۰ مطابقت دارد (۶۰¸۷۰) بعد از این مدت کاهش ناگهانی شاخص پراکسید در نمونه شاهد دیده شد که ممکن است به دلیل شکسته شدن هیدرورپراکسید ها به مولکولهای کوچک تر(۲) و محصولات ثانویه اکسیداسیون مانند آلدئید ها کربونیل ها و ترکیبات فرار حاصل از آنها باشد (۷۱). در مطالعه پزشک و همکاران پس از ۱۰ روز نگهداری نمونه های ماهی قزل آلای رنگین کمان آغشته به عصاره های موسیر وزردچوبه در شرایط یخچالی با کاهش هیدروپراکسید ها در نمونه شاهد روبرو هستیم .اگرچه مقدار شاخص پراکسید در نمونه های آغشته به عصاره های زردچوبه و موسیر تا پایان دوره بیست روزه نگهداری در یخچال به حد مجاز شاخص پراکسید نمیرسند . میزان پراکسید درمطالعه جاضر در همه نمونه ها کمتر از حد قابل قبول پیشنهادی می باشد .اگرچه در این مدت نگهدار ی در شرایط انجماد نمونه خمیر ماهی شاهد بسیار به حد نهایی مجاز پراکسید نزدیک شد و می توان از نظر شاخص پراکسید روز ۷۰ را پایان زمان نگهداری و قابلیت مصرف دانست . افزایش پراکسید در طی دوره نگهداری در کل تیمارها معنی­دار بود که با نتایج گزارش شده توسط gulsun ozyurt همکاران در سال ۲۰۱۱‌برروی ماهی ساردین(۷۲) مطابقت دارد.در مقایسه تاثیر عصاره های زردچوبه و موسیر از روز ۳۰ نگهداری در شرایط انجماد اختلاف معنی دار بین گروه های خمیر ماهی حاوی عصاره ترکیبی و موسیر با تیمار حاوی عصاره زردچوبه دیده شد. و خمیر ماهی حاوی عصاره های موسیرو ترکیبی مقدار پراکسید کمتری در مقایسه با خمیر ماهی فراوری شده با عصاره زردچوبه داشتند (۰۵/۰p<) .

۵-۱-۲ اسیدهای چرب آزاد (FFA)
تشکیل FFA به تنهایی باعث کاهش ارزش تغذیه­ای نمی­ شود، با این وجود ارزیابی آن در بررسی فساد ماهی مهم می­باشد(۷۳) ، گلیسریدها، گلیکولیپیدها و فسفولیپیدها توسط آنزیم های لیپاز هیدرولیز شده و به اسیدهای چرب آزاد تبدیل می شود که در ادامه­ روند اکسیداسیون چربی به آلدهیدها و کتون ها تبدیل می گردند. این ترکیبات باعث طعم و مزه نامطلوب در ماهی می­شوند(۲) . پس از جمود نعشی FFA و دیگر محصولات اکسیداسیون از طریق واکنش با پروتئین­های میوفیبریلار و تغییر ساختار پروتئین اثر نامطلوبی بر بافت ماهیچه ای دارند (۷۴)‌. جدول (۴-۴) تغییرات اسیدهای چرب آزاد (FFA) را برای تیمارهای مختلف در طی زمان نشان می­دهد.FFAاز مقدار ابتدایی ۱/۰ (برحسب درصداسید اولئیک) به مقدار نهایی ۲/۳¸۹/۱¸۴/۲و ۴/۲ به ترتیب در تیمار های شاهد ، خمیر ماهی حاوی عصاره موسیر، عصاره زردچوبه و عصاره ترکیبی تغییر کرد که با نمونه­ شاهد تفاوت معنی­داری نشان داد(۰۵/۰>p). هیدرولیز استر اسیدهای چرب گلیسرول تغییر مهمی است که بعد از مرگ ماهی رخ می­دهد که با آزاد کردن FFA همراه است که واکنش فوق به وسیله آنزیم­ های لیپاز و فسفولیپاز کاتالیز می­گردد. به طور کلی، لیپاز درگوشت تیره ماهی که غنی از چربی است بیشترین فعالیت را دارد. همچنین ممکن است میکروارگانیسم­هایی همچون Pseudomonasfragiآنزیم لیپاز را تولید کنند که در تجزیه چربی و افزایش FFA شرکت دارند (۷۵) . اختلاف معنی­دار نمونه­های شاهد با نمونه­های تیمار شده با عصاره را می­توان به خاصیت آنتی اکسیدانی آنها مربوط دانست که فعایت آنزیم­ های کاتالیز کننده هیدرولیز چربی را محدود می­ کنند (۵۲)‌. در مطالعات دیگر از جمله D. Siddaiah و همکاران در طی مدت ۳۰ روز نگهداری ماهی کپور نقره ای در شرایط انجمادc º۱۸- مقدار FFA به طور معنی داری افزایش یافت که با نتایج بدست آمده در این کطالعه مطابقت دارد (۶۹) . در مطالعه Ozyurt و همکاران (۲۰۰۹) میزان اسیدهای چرب آزاد طی مدت نگهداری به طور معنا­داری افزایش یافت، به طوریکه در انتهای دوره به ترتیب به مقادیر ۱۲/۱ و ۴۰/۱ درصد اسید اولئیک رسید ( ۷۱) .نتایج تحقیق حاضر با نتایج مطالعات ذکر شده مطابقت داشت.
در پژوهش PEZESHK و همکاران در بررسی تاثیر دو عصاره موسیر و زردچوبه بر مدت ماندگاری ماهی قزل آلا در شرایط نگهداری یخچالی طی مدت ۲۰ روز هیچ یک از گروه ها در دوره نگهداری مشابه تحقیق حاضر به حد نهایی قابل قبول( حد مجاز FFA 5٪ تعریف شده است (۱۰۶)) FFA نرسیدند .
در مقایسه تاثیر عصاره های زردچوبه و موسیر کمترین مقدار FFA در انتهای دوره نگهداری مربوط به خمیرماهی حاوی عصاره موسیر است.
۵-۱-۳ تیوباربیتوریک اسید (TBA)
اکسیداسیون چربی از عوامل اساسی نامطلوب شدن طعم و مزه در آنها محسوب می شود(۷۵) به منظور ارزیابی درجه اکسیداسیون لیپید در ماهیان به طور وسیعی از شاخص TBA استفاده می­ شود که میزان محصولات ثانویه اکسیداسیون بویژه آلدهیدها را نشان می­دهد (۲) . TBA اکسیداسیون چربی­ها بر اساس محتوی مالون­دی­آلدهید (MDA) می­باشد. MDA توسط هیدروپراکسیدهایی تشکیل می­ شود که حاصل واکنش اولیه اسیدهای چرب با اکسیژن می­باشند(۷۶)‌. روند افزایشی این شاخص به دلیل افزایش آهن آزاد و دیگر پراکسیدان­ها در ماهیچه و همچنین تولید آلدهیدها از محصولات ثانویه حاصل از شکست هیدروپراکسیدها است(۷۷) . توجه به این نکته مهم است که طبق گزارش Auburg، (۱۹۹۳) مقدار TBA ممکن است نشان دهنده درجه واقعی اکسید شدن چربی­ها نباشد بویژه زمانیکه مالون آلدئید­ها بتوانند با سایر ترکیبات بدن ماهی واکنش انجام بدهند(۷۸) . چنین ترکیباتی می توانند شامل آمین­ها، نوکلئوتید­ها و اسید نوکلئیک، پروتئین­ها، فسفولیپیدها و دیگرآلدئیدهای تولیدی در پایان اکسیداسیون چربی باشند (۷۹) . چنین رویکردی در بسیاری از ماهیان دیده شده است (۷۹, ۸۰)‌ . افزایش مقدار TBA طی نگهداری در یخ همچنین ممکن است ناشی از دهیدروژن شدن جزئی بافت ماهی و افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع باشد. در تحقیق حاضر میزان TBA در طی زمان نگهداری به طور معنی­داری در نمونه شاهد نسبت به نمونه­های تیمار افزایش یافت (جدول۴-۷). به طوری که در پایان دوره نگهداری این مقدار در نمونه شاهد ۵۸/۰ (میلی­گرم­ مالون ­آلدهید اکی والان بر کیلوگرم بافت ماهی) مشاهده شد که تفاوت معنی­داری (۰۵/۰>p) را نسبت به نمونه­های خمیرماهی با عصاره­های زردچوبه و موسیر و ترکیب آنها به ترتیب با مقادیر ۳۴/۰ ¸۳۷/۰ و ۲۹/۰ نشان داد. کاهش میزان تیو باربیتوریک اسید ممکن است به دلیل کاهش هیدروپراکسید ها و واکنش بین مالون آلدئید و پروتئین ها , اسیدهای آمینه یا گلیکوژن ها باشد (۷۸¸۲) . حد مجاز TBA mgMDA/kg 5 تعریف شده است (۱۰۶) نتایج به دست آمده در تحقیق حاضر با نتایج Ojagh و همکاران، (۲۰۱۰) و Wenjiao Fan در سال ۲۰۰۹ همخوانی دارد ( ۵۳¸۶۰) . در مطالعه Ojagh و همکاران تاثیر پوشش کیتوزان و پوشش مخلوط کیتوزان وعصاره دارچین برمدت ماندگار ماهی قزل آلا در طی مدت ۱۶ روز در شرایط نگهداری یخچالی بررسی شد و مشابه تحقیق حاضر مقدار TBA گروه آغشته به پوشش کیتوزان و دارچین به طور معنی داری کمتر از گروه شاهد است .
در این تحقیق در اکثر روزها اختلاف معنی دار بین گروه شاهد با گروه های خمیر ماهی حاوی عصاره دیده می شود .
۵-۱-۴ تغییرات TVN
مجموع بازهای نیتروژنی فرار (TVB-N) به طور عمده متشکل از تری متیل آمین، دی متیل آمین، آمونیاک و سایر ترکیبات نیتروژنی فرار مرتبط با فساد غذاهای دریایی می­باشد که به ترتیب توسط باکتری­ های مولد فساد، آنزیم­ های اتولیتیک، دآمیناسیون اسیدهای آمینه و نوکلئوتیدها تولید می­گردند و یکی از نشانگرهای اصلی تخریب و تجزیه پروتئین های گوشت محسوب می­ شود (۵۲) .با این وجود برخی محققین در مطالعات خود ذکر کرده ­اند که این شاخص نمی­تواند معیار مناسبی جهت قضاوت میزان تازگی ماهی باشد (۸۰¸۸۱) . میزان TVB-N به میزان باکتری و در نتیجه به تخریب باکتریایی وابسته است. تجزیه و تخریب ماهی یک فرایند پروتئولیتیک پیش رونده است که غالبا توسط فعالیت میکروارگانیسم­ها و به میزان کمتر توسط آنزیم­ های اتولیتیک انجام می­ شود. مطابق گزارشات موجود میزان mgTVB-N/100g25 بالاترین سطح مورد قبول TVB-N برای ماهی های پرورشی از جمله کپور نقره ای است (۲) . مطابق جدول (۴-۵) میزان TVB-N در همه نمونه­های مورد مطالعه با گذشت زمان دوره نگهداری به طور معنی داری (۰۵/۰>p) افزایش یافت. در مقایسه نمونه های تیمار شده با عصاره های گیاهی در زمان با نمونه شاهد نتایج نشان داد که از روز ۳۰ به بعد اختلاف معنی­داری (۰۵/۰>p) بین نمونه شاهد و کلیه گروه های خمیر ماهی حاوی عصاره های زردچوبه و موسیر و ترکیبی مشاهده شد به طوری که در پایان دوره نگهداری این مقدار در نمونه شاهدبه ۱۰۰/mg 5/29 رسید که تفاوت معنی­داری (۰۵/۰>p) را نسبت به نمونه­های تیمار شده با عصاره­های زردچوبه و موسیر و ترکیب آنها به ترتیب با مقادیر۱۰۰/mg 99/24¸۸۶/۲۲و ۹۳/۲۲ نشان داد. در حالی که در مقایسه بین تیمارهای مختلف عصاره های گیاهی از روز۴۰ تا انتها اختلاف معنی داری مشاهده نگردید.افزایش میزان TVB-N در طول دوره نگهداری را می­توان با فعالیت­های باکتری­ های مولد فساد و آنزیم­ های درونی مرتبط دانست(۸۱)‌ نتایج به دست آمده با نتایج wenjio fan که از پوشش کیتوزان در مطالعه خود بر روی ماهی کپور نقره ای استفاده کرده(‌۵۳)و Ojagh و همکاران، (۲۰۱۰) که به بررسی اثر پوشش کیتوزانی غنی شده با اسانس دارچین پرداخت، مطابقت دارد(۶۰)‌.
و نیز نتایج بدست آمده در این تحقیق با مطالعه D. Siddaiah و همکاران در سال ۲۰۰۱که به بررسی تغییرات فیزیکوشیمیایی خمیر ماهی کپور در طول مدت ۱۸۰ روز نگهداری در دمای ۱۸- درجه سانتی گراد پرداختند همخوانی دارد (۶۹) .
مقدار TVN نمونه شاهد در روز ۶۰ نگهداری در انجماد از حد مجاز تعیین شده برای TVN عبور کرد بنابراین نمونه های خمیر ماهی شاهد از روز ۶۰ نگهداری در شرایط انجماد قابلیت مصرف ندارد. در نمونه بیمار شده با عصاره زردچوبه نیز در روز ۷۰ پس از انجماد میزان TVN به حداکثر مجاز مصرف رسیده است که قابلیت مصرف این تیمار را میتوان ۷۰ روز تعیین کرد.اما نمونه های حاوی ترکیب عصاره ها و موسیر قابل مصرف باقی مانده اند .
در مطابعه PEZESHK و همکاران نمونه شاهد از روز ۲۰ نگهداری در یخچال با توجه به شاخص TVN قابلیت مصرف ندارد و مشابه این مطالعه بین گروه های تیمار حاوی عصاره ها ی موسیر و زردچوبه اختلاف معنی دار وجود ندارد.
۵-۱-۵تغییرات pH
بیشتر ماهیان دارای مقادیر اندک کربوهیدرات ( کمتر از ۵/۰%) در بافت ماهیچه­ای خود هستند به طوریکه بعد از مرگ ماهی مقدار اسید لاکتیک تولید شده در نتیجه واکنش گلیکولیز اندک بوده و pH گوشت ماهیان بعد از مرحله جمود نعشی بالاتر از ۶ خواهد بود.و علت کمتر بودن ph اولیه را میتوان به وجود اسید لاکتیک حاصل از واکنش گلیکولیز مرتبط دانست. این پدیده از خصوصیات ویژه و مهم مرتبط با گوشت ماهیان می باشد(۸۲) .هموگلوبین در اکثر گونه ها در pH 6الی ۷ به عنوان یک پرواکسیدان عمل می کند و بنابراین در pH های بالای ۷ شدت اکسیداسیون کند تر است و به این دلیل است که pH و شاخص TBA با یکدیگر رابطه عکس دارند . همان طور که در جدول ۴-۲ نشان داده شده است مقدار pH در روز ۵۰ نگهداری بالاترین مقدار را دارد و از طرفی مقدار شاخص TBA در این روز کمترین مقدار را دارد (۲) .
pH بین ۸/۶ تا ۷ به عنوان حد قابل قبول شناخته شده است (۸۳, ۸۴)‌و اگرچه شاخص pH به تنهایی برای ارزیابی کیفیت ماهی مناسب نیست اما در کنار سایر شاخص ها می تواند مفید باشد (۸۵) .pH اولیه در ماهی ها پس از جمود نعشی بسته به گونه ماهی از ۴/۵ تا ۲/۷ متغیر است (۸۶) .
افزایش pH در مرحله ۵ می تواند به دلیل ترکیبات تری متیل آمین و آمونیاک نیز باشد که در اثر فعالیت باکتریایی و یا آنزیمی بوجود می آیند و یا با توجه به رابطه عکس pH وTBA و اینکه در این مرحله TBA در حداقل مقدار است بالابودن Ph قابل توجیه است(۸۳,۸۷)‌و کاهش آن به دلیل افزایشC حاصل از رشد باکتری ها و کم شدن مقدار اکسیژن است .در pH های پایین افزایش حلالیت C باعث کاهش pH می شود(۸۸).‌ کمتر بودن pH تیمارهای مختلف حاوی عصاره­های گیاهی در کل دوره نگهداری را نیز می توان به پتانسیل بازدارندگی فعالیت باکتری­ ها توسط عصاره­های گیاهی نسبت داد .نتایج بدست آمده با مطالعه Pezeshk همکاران در سال۲۰۱۱ وWenjiao در سال ۲۰۰۹ مطابقت دارد‌(۷۰, ۵۳ )‌.
۵-۱-۶ تغییرات رطوبت :
نتایج به دست آمده در مقایسه نمونه­های شاهد با گذشت زمان اختلاف معنی داری در طول دوره نگهداری را نشان داده اند به طوریکه در مرحله ۷ کمترین مقدار رطوبت را داشته و دچار آب انداختگی شده اند .شکل ظاهری نمونه ها در مرحله ۷ کاملا تایید کننده مطلب بالا است بطوریکه در این مرحله ۱ لایه یخ روی نمونه ها دیده شد. حال آنکه مقادیر شاخص رطوبت نمونه­های حاوی عصاره ترکیبی با گذشت زمان اختلاف معنی داری در طول دوره نگهداری را نشان نداده اند و نمونه­های حاوی عصاره موسیر و زردچوبه تنها در روز صفر با بقیه مراحل اختلاف معنی دار داشته و بین باقی روزها اختلاف معنی داری(۰۵/۰>p) وجود ندارد . نتایج این تحقیق با مطالعه Mahmudzadeh و همکاران در سال ۲۰۱۰ همخوانی دارد(۸۹) .
۵ـ۲ نتایج ارزیابی حسی
ارزیابی حسی به عنوان روشی مناسب برای ارزیابی کیفیت و تازگی ماهی طی دوره نگهداری می­باشد و به عنوان یک روش ساده و سریع مورد استفاده قرار می­گیرد. (۱۱). نتایج ارزیابی حسی در جدول (۴-۷ الی ۴-۱۰)نشان داده شده است. در ابتدای دوره همه تیمارها دارای بافت محکم و سفت بوده در حالی که در انتهای دوره وضعیت بافت در تیمار شاهد نرم و کاملا آب انداخته بود و بهترین وضعیت بافت مربوط به تیمار حاوی عصاره ترکیبی و زردچوبه بود که تا پایان دوره نگهداری دارای کیفیت خوب از نظر ارزیاب حسی آموزش دیده بود.بدلیل تغییر در پروتئین ها و Ph ظرفیت نگهداری آب در بافت خمیرماهی کاهش می یابد وباعث آب انداختگی در بافت خمیر ماهی می شوداما در نمونه های حاوی عصاره ها به دلیل مهار رشد باکتریایی و اکسیداسیون تغییرات پروتئین و ظرفیت نگهداری آب حداقل است و آب انداختگی نداریم . با گذشت زمان تغییر رنگ در هیچ یک از تیمارها مشاهده نشد . شاخص­ های بو و پذیرش کلی نیز وضعیتی شبیه شاخص­بافت داشتند بطوریکه گروه شاهد شدیدا دچار تغییر شده و کمترین امتیاز را در هر کدام از شاخص ها داشت. ایجاد مواد فرار حاصل از اکسیداسیون چربی ها مثل آلدئید ها و کتون ها و تجزیه پروتئین ها مانند آمونیاک سبب تغییرشاخص بو می شوند. تیمارهای حاوی عصاره ترکیبی و زردچوبه امتیاز خود را تا پایان دوره در شاخص های بو و رنگ و بافت و پذیرش کلی حفظ کردند. روند تغییر وضعیت خصوصیات حسی در تیمارها طی مدت نگهداری هماهنگ و همسو با تغییرات اکسیداسیون و فساد باکتریایی در تیمارهای مورد آزمایش می باشد. که می تواند به این دلیل باشد که اکسیداسیون چربی منجر به تخریب و افت کیفیت حسی و کاهش مقدار مواد مغذی از جمله کاهش اسیدهای چرب چند غیر اشباع ضروری (PUFA) و تولید محصولات سمی اکسیداسیون می گردد(۸۹)‌. از طرفی افزایش هیدرولیز چربی و تجمع FFA منجر به کاهش برخی شاخص­ های مقبولیت محصول می­ شود، زیرا FFA مشخصا اثبات شده که روی ثبات پروتئین­ها تاثیر دارد و موجب تخریب بافت از طریق واکنش دادن با پروتئین­ها می­ شود که اکسید شدن پروتئین­ها در این وضعیت به علت افزایش دسترسی پروتئین به اکسیژن و دیگر مولکول­های پراکسید سریعتر از چربی­هایی که جزء چربی­های با وزن مولکولی بالا هستند (مثل تری گلیسریدها و فسفولیپیدها) اتفاق می­افتد(۹۰) و همچنین همسو بودن بین تغییرات روند فساد باکتریایی و ارزیابی حسی قبلا به اثبات رسیده است (۸۰)که ممکن است مربوط به فعالیت میکروارگانیسم های مسئول فساد مواد غذایی باشد.
بهبود خصوصیات حسی می تواند به دلیل داشتن خواص ضد­اکسیداسیونی و ضد باکتریایی عصاره موسیر و زردچوبه باشد که از بروز اثرات نامطلوب حسی جلوگیری کرده (۴۲) واثرمعنی­داری را در افزایش عمر ماندگاری خمیر ماهی کپور نقره ای نشان داد
نتایج بدست آمده با نتایج pezeshk و همکاران در سال ۲۰۱۱ مطابقت دارد(۱۰۵) .
۵-۳ تغییرات میکروبیولوژیکی خمیرماهی
۵-۳-۱ شمارش کلی میکروارگانیسم ها :

۲-۳-۱- تامین مالی^[۵۹]
تامین مالی یا فاینانس، یعنی تهیه منابع مالی و وجوه برای ادامه فعالیت شرکت و ایجاد و راه اندازی طرح های توسعه و درآمدزای این واحدهای اقتصادی. تامین مالی عمدتاً از طریق انتشار سهام، فروش اوراق قرضه و وام و اعتبار صورت می گیرد.

۲-۳-۱-۱- شیوه‌های تأمین مالی
بنگاه‌های اقتصادی نیز برای ورود به تجارت و ادامه فعالیت در آن نیاز به سرمایه دارند، منابع تأمین مالی به صورت‌های گوناگون تقسیم گردیده است؛ اما در بیشتر تحقیقات، منابع تأمین مالی شرکت‌ها بر اساس سیاست تأمین مالی آن‌ها به دو بخش «منابع مالی درونی» و «منابع مالی بیرونی» تقسیم می‌شوند که این منابع می‌تواند به روش کوتاه‌مدت یا بلندمدت مورداستفاده قرار گیرد.
۲-۳-۱-۲- تأمین مالی کوتاه‌مدت
منظور از تأمین مالی کوتاه‌مدت، تأمین مالی از منابعی است که حداکثر ظرف یک سال و یا کمتر بازپرداخت می‌گردند. منابع تأمین مالی کوتاه‌مدت به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که شامل منابع تضمین نشده و منابع تضمین‌شده است. منابع تأمین مالی کوتاه‌مدت تضمین نشده عمدتاً شامل اعتبارات تجاری (خرید نسیه کالا)، پیش دریافت از مشتریان، هزینه‌های پرداختی، وام‌های بانکی و اسناد تجاری و منابع مالی تضمین شده نیز عمدتاً توسط بانک‌ها، مؤسسات مالی و خریداران حساب‌های دریافتی تأمین می‌گردند. اعطاکنندگان تسهیلات مالی کوتاه‌مدت تضمین شده بخشی از دارایی‌های واحد تجاری را به منظور تضمین وام‌های اعطایی به وثیقه می‌گیرند.
۲-۳-۱-۳- تأمین مالی میان‌مدت
تأمین مالی میان‌مدت، تأمین مالی از منابعی است که سررسید آن‌ها بیش از یکسال و کمتر از ۷ سال است. در ارتباط با سررسید کمتر از ۷ سال اتفاق نظر بین تحلیل‌گران وجود ندارد و پاره ای از آن‌ها سررسید کمتر از ۵ سال یا ۱۰ سال را جزء میان‌مدت تلقی نموده‌اند. با این وجود بسیاری از تحلیل‌گران مالی و حسابداران تفکیک میان بدهی بلندمدت و میان‌مدت را نادیده می‌گیرند و منابع تأمین مالی را به دو گروه عمده تقسیم نموده‌اند بدین ترتیب که بدهی‌های با سررسید کمتر از یکسال را بدهی کوتاه‌مدت و سررسید بیش از یکسال را بلندمدت طبقه‌بندی نموده‌اند. بدهی‌های میان‌مدت شامل مواردی همچون اعتبار در گرفتن وام‌های مدت‌دار و قراردادهای اجاره می‌گردند.
۲-۳-۱-۴- تأمین مالی بلندمدت
یکی دیگر از راه‌های تأمین مالی از لحاظ زمان سررسید، تأمین مالی بلندمدت می‌باشد. تأمین مالی بلندمدت عمدتاًبه منظور سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت همچون خرید دارایی جدید، احداث کارخانه و یا مدرنیزه کردن امکانات موجود مورد استفاده قرار می‌گیرد.
منابع تأمین مالی بلندمدت شامل استقراض (بدهی) بلندمدت، سهام عادی و سود انباشته می‌گردد که در اینجا بدلیل ارتباط با موضوع فقط تأمین مالی از طریق استقراض تشریح می‌شود.
۲-۳-۱-۵- تأمین مالی از طریق استقراض
سرمایه استقراضی عمدتاً شامل وام‌های رهنی، تسهیلات بانکی، اوراق مشارکت و سایر بدهی‌های بلندمدت می‌گردد که توسط بانک‌ها، مؤسسات مالی و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی تأمین و اعطا می‌شوند. وام‌های رهنی بدهی‌هایی هستند که در ازاء به رهن گذاشتن دارایی‌های شرکت اخذ و در طی دوره‌های معین بازپرداخت می‌شوند. تسهیلات بانکی نیز با اخذ تضمین یا بدون آن، توسط بانک‌ها به شرکت اعطا می‌شود و طی اقساط بازپرداخت می‌گردند. اوراق مشارکت اوراق بهادار بی نام یا بانامی است که به قیمت اسمی مشخـص بـرای مدت معین منتشر می‌شود و به سرمایه گذاری که قصد مشارکت در اجرای طرحهای موضوع انتشار اوراق را دارند واگذار می گردد. این اوراق دارای سررسید مشخص است و منتشر کننده آن متعهد است که در زمان‌های معین سود و در سررسید ارزش اسمی اوراق را بپردازد.
۲-۳-۲- تئوری های ساختار سرمایه^[۶۰]
۲-۳-۲-۱- مقدمه ساختار سرمایه
تعاریف مختلفی از ساختار سرمایه به شرح زیر ارائه شده است:
به ترکیب منابع مالی گوناگون هر شرکت، ساختار سرمایه می‌گویند (احمدپور و یحیی‌زاده، ۱۳۸۷).
ترکیبی از سهام عادی، سهام ممتاز و طبقات مختلف مرتبط با آنها، سود انباشته و بدهی‌های بلندمدت که واحد تجاری برای تامین مالی دارایی‌های خود از آن استفاده نموده است (نوروش و شیروانی، ۱۳۷۹).
ساختار سرمایه از نظر بلکویی ادعایی کلی بر دارایی‌های شرکت است. وی ساختار سرمایه را شامل اوراق بهادار منتشر شده عمومی، سرمایه‌گذاری خصوصی، بدهی بانکی، بدهی تجاری، بدهی‌های مالیاتی و سایر بدهی‌های احتمالی می‌داند (مشایخ و شاهرخی، ۱۳۸۵).
همان‌طور که بیان شد، در بررسی ساختار سرمایه‌ی شرکت‌ها تلاش می‌شود تا ترکیب منابع مالی مختلف مورد استفاده آنها در تأمین مالی فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز، تبیین شود (مایرز ۲۰۰۱).
این موضوع که شرکت‌ها چگونه ترکیب منابع مالی راهبردی خود را انتخاب و تعدیل می‌کنند، مدت‌ها کانون توجه بسیاری از اقتصاددانان مالی بوده و هنوز هم منشأ بحث‌های فراوان است (مارکز^[۶۱] و سانتوز^[۶۲]، ۲۰۰۴). البته، زمانی اعتقاد بر این بود که ماهیت چنین مسائلی به قدری پیچیده است که نمی‌توان به تدوین نظریه معقولی در این زمینه پرداخت. مطالعات نشان می‌دهد که از زمان انتشار مقاله‌ی وستون^[۶۳] (۱۹۵۵)، نظریه‌های گوناگون و الگوهای متعددی درباره‌ی ساختار سرمایه شرکت‌ها و چگونگی انتخاب آنها تدوین شده است. با این‌حال پژوهش‌ها نشان می‌دهد که هیچ یک از نظریه‌ها و الگوهای فعلی به تنهایی نمی‌توانند عوامل موثر در تعیین ساختار سرمایه شرکت‌ها را کاملاً تبیین کنند و پاسخ قاطعانه‌ای برای پرسش زیر فراهم نمی‌آورند: چرا، در شرایط گوناگون، تعدادی از شرکت‌ها برای تأمین مالی فعالیت‌های خود گزینه‌ی انتشار سهام، بعضی به کارگیری منابع داخلی و برخی دیگر روش استقراض را انتخاب می‌کنند؟ (مایرز، ۲۰۰۱). شکل (۲-۱) فرایند تصمیمات ساختار سرمایه را نمایش می‌دهد.
تاثیر نرخ‌بازده
تاثیر نااطمینانی
تاثیرگذار بر هزینه سرمایه
ساختار سرمایه بهینه
ارزش شرکت
تصمیمات بودجه‌بندی سرمایه‌ای
نیاز به افزایش تامین مالی
تصمیمات ساختار سرمایه
رویه پرداخت سود سهام
ترکیب بهینه حقوق صاحبان سهام/ بدهی
ساختار سرمایه فعلی
جایگزینی
مدرنیزه
توسعه
نتوع
سود انباشته
استقراض
انتشار سهام جدید
شکل ۲-۱ فرایند تصمیمات ساختار سرمایه (بریگام و ارهارت، ۱۳۸۷)
به طور کلی نسبت‌های ساختار مالی یا نسبت‌های اهرمی، به ارزیابی نااطمینانی حاصل از کاربرد بدهی سرمایه‌ای کمک می‌کنند. این نسبت‌ها منعکس کننده توانایی شرکت برای پاسخگویی به تعهدات کوتاه‌مدت و بلندمدت هستند و از طریق مقایسه هزینه‌های ثابت و سود (از صورتحساب سود و زیان) یا با ارتباط دادن بدهی‌ها به حقوق صاحبان سرمایه (از ترازنامه) محاسبه می‌شوند.
این نسبت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: نسبت‌های ساختاری و نسبت‌های پوششی.
الف- نسبت‌های ساختاری
نسبت‌های ساختاری بر اساس سهم بدهی و سرمایه در ساختار مالی شرکت بنا شده است، به عبارت دیگر میزان منابعی که شرکت از طریق گرفتن وام تأ‌مین کرده است (و نه از محل منابعی که سهامداران شرکت تأ‌مین می‌کنند) را نشان می‌دهد.
ب- نسبت بدهی بلندمدت به حقوق صاحبان سهام
با بهره گرفتن از این نسبت مقدار منابع مالی شرکت که به وسیله بستانکاران تأمین شده است، محاسبه می‌شود. مقدار کمتر نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، مبین وجود قدرت و درجه حمایتی بالاتری از طرف اعتباردهندگان در آینده است.
ج- نسبت بدهی به دارایی
با این نسبت کل وجوهی که از محل بدهی‌ها تأمین شده است محاسبه می‌شود اگر این نسبت از عدد یک کم شود، درصد کل وجوهی که از محل حقوقی صاحبان سهام تأمین شده است، به دست می‌آید صورت این نسبت شامل همه بدهی‌ها اعم از کوتاه‌مدت و بلندمدت است. این نسبت می‌تواند به عنوان شاخصی، برای آنچه که برای سهامداران بعد از تسویه باقی می‌ماند، درنظر گرفته شود ولی یک شاخص مناسبی برای نااطمینانی عدم پرداخت بدهی در آینده نیست. همچنین از آنجا که کل بدهی شامل اقلامی از ترازنامه همچون حساب‌های پرداختنی است که بیشتر به جای اهداف تأمین مالی به اهداف عملیاتی شرکت مربوط می‌شوند، ممکن است در میزان اهرم مبالغه شود.
چ- ساختار سرمایه بهینه^[۶۴]
ساختار سرمایه بهینه شامل ترکیبی از بدهی، سهام ممتاز و حقوق صاحبان سهام عادی در سطحی است که طی آن میانگین موزون هزینه سرمایه در واحد تجاری به حداقل کاهش می‌یابد زیرا در سطحی از ساختار سرمایه که هزینه موزون سرمایه حداقل می‌شود، ارزش کل اوراق بهادار واحد تجاری (و از آن طریق، ارزش واحد تجاری) حداکثر خواهد شد. از این نظر، شرط تشکیل ساختار سرمایه بهینه مترادف با حداقل ساختن هزینه موزون سرمایه است. از سوی دیگر، به اندازه بدهی در ساختار سرمایه بهینه ظرفیت بدهی در واحد تجاری اطلاق می‌گردد. در ترکیب ساختار سرمایه بهینه و ظرفیت بدهی منتاظر با آن در واحد تجاری عوامل گوناگونی از جمله نااطمینانی مالی و نااطمینانی تجاری، ساختار مالیاتی، مشکلات مالی (برای مثال خطر ورشکستگی)، هزینه‌های مباشرتی و خط‌مشی ساختار سرمایه از طریق ارسال علایمی به بازار در خصوص عملکرد واحد تجاری دخالت دارند (مدرکیان، ۱۳۹۰).
دستیابی به ساختار مالی بهینه از جمله مباحث پیچیده‌ای است که از دیرباز مطرح بوده است. با توجه به تاثیر عوامل گوناگون محیط شرکت که هر کدام به نوعی ساختار مالی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در بسیاری از موارد تاثیر این عوامل به پیش‌بینی آنها بسیار پیچیده و مشکل است، هم‌اینک در بعضی از مطالعات و پژوهش‌های مالی از آن تحت عنوان معمای ساختار سرمایه یاد می‌کنند.
داموداران (۲۰۰۱) چارچوب زیر را برای رسیدن به ساختار سرمایه بهینه واحدهای انتفاعی ارائه کرده است، این چارچوب یک فرایند چند مرحله‌ای است که در ابتدا شرکت‌ها با توجه به معیار اهرم مالی به صورت زیر طبقه‌بندی می‌شوند:
اهرم مالی شرکت بالا است، در این حالت:
اگر شرکت در معرض ورشکستگی باشد، باید سریعاً میزان بدهی را کاهش دهد.
اگر شرکت در معرض ورشکستگی نباشد، باید بررسی کند که آیا شرکت، پروژه‌های خوبی در دست دارد یا خیر؟
* در صورت مثبت بودن پاسخ، باید این پروژه‌ها را از طریق سود انباشته و یا افزایش سرمایه تأمین کرد.

یک خزنده با طراحی خوب می تواند محتوای صفحـات وب را با سرعت بالایی مرور کند و در عین حال همگی خزندگان با کمک یک برنامه هماهنگ کننده اقدام به جستجو در وب می کنند تا این عمل دوباره تکرار نشود. این هماهنگ کننده باعث می شود که فاکتور تازگی صفحات حفظ شود تا جدیدترین نسخه آنها در بانک اطلاعاتی موتور جستجو قرار گیرد[۴۶].
پس از آنکه خزندگان اطلاعات را در صفحات وب جمع آوری کردند این اطلاعات باید بر روی سرورهای سایت جستجوکننده ذخیره شوند. ذخیره و ایندکس کردن صفحات فراوان و بی شمار در وب یک چالش بزرگ است اما از آن مهم تر این است که موتور جستجو بداند که کاربرانش به دنبال چه چیزی هستند. هر چه قدر اطلاعات نمایـش داده شده توسط یک موتـور جستجو با عبارت جستجـو شده توسـط کاربر منطبق تر باشد، موتور جستجو عملکرد و محبوبیت بهتری دارد.
اما آنچه که یک وب سایت را در نتایج جستجوی یک موتور جستجوگر در رتبه ی بالاتری قرار می دهد در واقع نوع الگوریتم موتور جستجوگر در رتبه بندی صفحات یافت شده است. این الگوریتم مجموعه ای پیچیده از قواعد و ملاحظات گوناگون است که البته مدام در حال بهینه سازی است تا نتایج بهتری را در معرض نمایش کاربران قرار دهد. هر چقدر الگوریتم یک موتور جستجوگر بهتر عمل کند آن وب سایت نیز نتایج بهتری را به کاربران ارائه می دهد و از همین رو ضامن موفقیت یک موتور جستجوگر همان معماری و نوع الگوریتم جستجوی آن است. موتورهای جستجو همگی کل صفحات را بر اساس کلمات موجود در آن مورد ارزیابی قرار می دهند. اهمیت یک وب سایت هم در رتبه آن تاثیر مهمی دارد و اگر سایت های زیادی به یک صفحه خاص لینک دهند، موتور جستجو با وزن دهی^[۴] متوجه می شود که آن صفحه مهم است و به آن صفحه توجه بیشتری می کنـد. هر چه تعـداد لینک ها از سایت های دیگر به یک سایت بیشتر باشد یعنی آن وب سایت مهمتر و معتبرتر است.
حال اگر وب سایتی که رتبه بالایی دارد به وب سایت دیگری لینک دهد، آن لینک ارزش بیشتری نسبت به چندین لینک خواهد داشت[۳۵].
۱-۲ بیان مسأله
یک خـزنده وب برنامـه ای است که صفحـات وب را عمـوماً برای یـک موتور جستجـوی وب دانلـود می کند. خزنده های موتورهای جستجوی بزرگ مانند گوگل، آلتاویستا و … از بخش قابل توجهی از صفحات وب متنی به منظور ساخت شاخص های محتوا استفاده می کنند. خزنده های دیگر همچنین ممکن است صفحات زیادی را مشاهده کنند و تنها برای نوع خاصی از اطلاعات مانند آدرس ایمیل مورد استفاده قرار گیرند. در انتهای دیگر این طیف، خزنده های شخصی سازی شده وجود دارد که صفحات مورد علاقه یک کاربر خاص را به منظور ساخت یک حافظه نهان در دسترس سریع پیمایش می کنند. طراحی یک خزنده خوب چالش های بسیاری را به دلیل گسترده بودن وب به همراه دارد و به طور دائم باید بروز باشد. بر طبق مطالعـات مختلف بیش از یک میلیون صفحه در دسترس در وب وجود دارد و پیش بینی می شود که این نرخ رشد همچنان ادامه یابد. گذشته از این، صفحاتی که به تازگی ایجاد شده اند به طـور مداوم در

حال بروز رسانی می باشند[۵].
دشـواری پیاده سـازی خزنده وب کارآمد به روشنـی بیان می کند کـه پهنای باند برای انجام عمـل خزیدن نه بی نهایت است و نه آزاد. بنابراین، ضروری است که عمل خزیدن در وب را نه تنها در یک مقیاس، بلکه به صورت یک روش کارآمد انجام دهیم به طوریـکه میزان قابل قبولی از کیفیت و یا تازگی صفحـات وب حفظ شود پس مجری یک خزنده وب باید رفتارش را تعریف کند. بنابراین خزنده باید مشخص کند که از چه الگوریتمی جهت دانلود صفحات با کیفیت بالاتر استفاده می نماید و چگونه صفحات، جهت بروز رسانی و جلوگیری از ایجاد سربار در وب سایت ها انتخاب می شوند.
با توجه به اندازه فعلی وب، ضروری است که خزنده روی کسری از وب که از کیفیت محتوایی بالاتری برخوردارند عمل خزیدن را انجام دهد. حتی موتورهای جستجوی بزرگ امروزی نیز عمل خزیدن را فقط روی کسری از صفحات موجـود در وب انجام می دهند اما خزنده باید عمل خزیدن را روی کسری از صفحات که با موضوع موردنظر مرتبط هستند انجام دهد نه فقط روی صفحات تصادفی یعنی صفحات باید بستـه به اهمیتشـان انتخاب شـوند. اهمیـت یک صفحـه وب وابسته به تعداد لینک ها یا ملاقات ها آنها می باشد [۲۳].
خزنده وب برای اینکه بتواند صفحات را با توجه به اهمیتشان ملاقات کند باید بتواند از یک استراتژی خوب و قوی جهت تشخیص کیفیت صفحات بهره ببرد. در این پژوهش، برای انتخاب یک استراتژی مناسب، کلیه استراتژی های پیمایش گراف و خزش مورد آزمایش قرار داده شد. این تحقیق ضمن بررسی روش هـای مختلـف موجود در تشخیص اهمیـت پیونـدها به ارائه ی راهـکار و الگوریتمـی به منظور بهینه سازی روش های شناخت اهمیت پیوندها پرداخته است.
۱-۳ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
شبکه اینترنت در سایه وب جهان گستر، به یکی از قدرتمندترین و سریع‌ترین ابزارهای ارتباط و تعامل میان انسانها تبدیل گشته است. اینترنت به عنوان شاخص ترین نماد عصر اطلاعات با سرعتی حیرت انگیز در طی دهه اخیر رشد کرده است. یکی از امکانات وسیع اینترنت که سریع ترین رشد را نسبت به سایر امکانات اینترنت داشته است، وب است که بی تردید یکی از اصلی ترین عوامل رشد این شبـکه به شمار می آید.
با توجه به اینکه بهترین موتورهای جستجو دارای پایگاه داده ای حدوداً ۵۰ درصد صفحات موجود در وب هستند از این رو مستقر شدن پیوندهای با اهمیت بیشتر و الگوشناسایی و کشف آنها در کارایی موتورهای
جستجو و تامین رضایت کاربران بسیار حیاتی است[۱۵].
یکی از راههایی که موتورهای جستجو، برای کاهش زمان جستجو به کار می برند، پیش پرداش محتوای وب سایت هاست. به این ترتیب که وقتی کاربر درخواست یک پرس و جو را می دهد. به جای این که این پرس وجو به میلیون ها وب سایت فرسـتاده شـود، با داده از پیـش پردازش شـده در یـک سـایت مقایسـه می شـود و مطابقت صـورت می پذیـرد. پیش پـردازش به کمـک برنامه نرم افزاری به نام خـزنده انجام می گیرد. خزنده موظف است صفحات وب را برای تحلیل و ایجاد شاخص در یک روال منظم، سریع و جامع استخراج کرده و تحویل انباره صفحات بدهد[۱۰].
با توجه به مطالب ذکر شده، بررسی و بهینه نمودن موتورهای جستجو و به خصوص چگونگی دانلود صفحات و نوسازی آنها و هم چنین کم کردن بار به وجود آمده بر روی وب سایت ها و غیره، همگی مواردی هستند که ضرورت بحث را به طور واضح نشان می دهند.
۱-۴ ساختار پایان نامه
در این پایان نامه، در فصل دوم به بیان مبانی و مفاهیم پایه ای درباره انواع موتورهای جستجو، معماری و اجزای آن ها، همچنین نحوه ی عملکرد هر یک از اجزا خواهیم پرداخت و در ادامه مراحل کار موتورهای جستجو، الگوریتم های رتبه بندی و دسته بندی موتورهای جستجو از لحاظ کاربرد مورد بررسی قرار خواهند گرفت. در فصل سوم، معماری خزشگرهای وب، سیاست ها و استراتژی های انتخاب صفحات، چالش های اجرای یک خزنده وب بیان خواهد شد و در ادامه استراتژی های خزیدن به همراه الگوریتم های هر یک از آنان به طور کامل تشریح خواهد شد. در فصل چهارم نیز نتایج تجربی که بر روی برخـی از الگوریتـم های خـزش مورد کاربـرد در موتورهای جستجوی امروزی صورت گرفته، بیان و نمودارهای هر یک ترسیم و توضیح داده شده است و در آخر در فصل پنجم نیز نتایج حاصل شده بیان می گردد.
فصل دوم
مبانی و مفاهیم پایه
۲-۱ مقدمه
دنیای امروز دنیای اطلاعات است و سریع ترین راه انتقال اطلاعات استفاده از فضای وب می باشد. با وجود آن که پیدایش وب موجب تحول شگرفی در فراگیری اخبار و اطلاعات علمی شده است اما همانطور که در شکل های ۲-۱ و ۲-۲ مشاهده می شود افزایش زیاد حجم اطلاعات در جهان مشکل یافتن اطلاعات ارزشمند و معتبر را از میان میلیون ها صفحه اطلاعاتی در سراسر جهان به دنبال داشته است به همین دلیل امروزه مسئله بازیابی اطلاعات از مهم ترین مباحث مورد توجه در حوزه مطالعات فضای وب است. برای حل این مسئله ابزارهای مختلفی به وجود آمده است، کارآمدترین و محبوب ترین ابزار بازیابی اطلاعات، موتورهای جستجو می باشد. موتورهای جستجو، طبقه بندی و دسترسی به اطلاعات را ساده می‌سازند. وب منبع عظیمی‌از اطلاعات است که روز به روز بر حجم آن افزوده شود. وب محلی برای ترافیک و رد و بدل اطلاعات در موضوعات مختلف است. با عمومی شدن استفاده از صفحات وب نیاز به پیدا کردن این صفحات یک مساله جدی برای کاربران اینترنت شده است. در حال حاضر میلیونها صفحه که اطلاعات فراوانی از موضوعات مختلف را در بر دارند بر روی سرویس دهنده های مختلف وجود دارند و این در حالی است که هر روز نیز بر حجم این اطلاعات افزوده می‌شود. [۴۴]
شکل۲-۲ متوسط تغیرات صفحه در هر ۱۰ روز]۶۱[
شکل۲-۱ درصد تغیرات صفحه]۹[
جنبه مثبت وب این است که اطلاعات فراوانی را در موضوعاتی بسیار گسترده، ارائه می‌دهد اما جنبه منفی آن این است که اگر کاربری دنبال موضوعی خاص باشد، کدام صفحه را بخواند و از میان میلیونها صفحه موجود، کدام صفحه و یا صفحات نیاز او را برآورده می‌کند. در چنین مواقعی کاربران سراغ موتورهای جستجوگر می‌روند. آمارهای رسمی‌نشان می‌دهد که افراد بسیاری سفر در دنیای وب را با موتورهای جستجوگر آغاز می‌کنند.
شبکه جهانی اینترنت در اواخر دهه ۱۹۶۰ پا به عرصه ظهور گذاشت، اما تا سال ۱۹۹۰ ابزارهایی برای کاوش اطلاعات موجـود در آن وجـود نداشت. با مروری اجمالی بر تاریخچـه ابزارهـای کاوش در وب می توان دریافت که تقریباً کلیه پیشرفتها در این زمینه توسط دانشجویان و طرحهای پژوهشی آنها صورت گرفته است. در سـال ۱۹۹۰ اولیـن ابـزار کاوش تـوسـط آلان اِمتیـج^[۵] در دانشـگاه مـک گـیل^[۶] تحـت عنـوان آرچـی^[۷] توسعه یافت. این ابزار کاوش تنها می توانست فایلهای اینترنتی، نه متن و اسناد موجود در اینترنت را بازیابی کند[۵۳].
در سال ۱۹۹۳ در دانشگاه نوادا برای بازیابی اسناد و متون در سرورهای گوفر^[۸] نظامی موتور جستجویی مشابه آرچی طراحی شد که ورونیکا^[۹] نام داشت. در واقع ورونیکا برای اولین بار امکان جستجو و بازیابی متن و اسناد ساده بدون تصویر یا پیوندهای فرامتنی را در اینترنت فراهم کرد[۵۰].
آرچی و ورونیکا، پدر و مادر تمام ابزارهای کاوش امروزی به شمار می آیند. بعدها دو ابزار کاوش برای جستجوی اطلاعات در محیط وب توسعه یافتند که عبارت بودند از آلی وب^[۱۰] و شبکه جهانی وب واندر^[۱۱]. شبکه جهانی وب واندر که توسط ماتئوگری^[۱۲] در دانشگاه ام آی تی توسعه یافت از روبات ها به تعبیر دیگر برنامه های کامپیوتری برای جستجو و نمایه سازی صفحات وب استفاده می کرد. به این ترتیب اولین موتور کاوش پا به ظهور گذاشت و پایگاه موتور کاوش تحت عنوان وندکس^[۱۳] شکل گرفت[۵۳].
در اوایل سال ۱۹۹۴ دو دانشجوی دوره دکتری مهندسی برق دانشگاه استانفورد به نامهای دیوید فیلو^[۱۴] و جری^[۱۵] یانگ فهرستی از سایتهای وب مورد علاقه و منتخب را تهیه و در محیط وب ارائه کردند . سپس به منظور جستجو در پایگاه اطلاعاتی گرد آوری شده از سایتها، نرم افزار کاوشی به آن افزودند و آن را یاهو نام نهادند. پس از مدتی، حجم اطلاعات موجود در یاهو افزایش یافت و روزانه هزاران نفر به آن مراجعه کردند[۱۸].
در دسامبر ۱۹۹۵ آلتا ویستا^[۱۶] به عنوان یکی از شناخته شده ترین موتور های کاوش ظهور پیدا کرد و به دلیل ویژگیها و نوآوری هایی که در آن پیش بینی شده بود، به سرعت به عنوان یکی از بهترین ابزارهای کاوش اینترنت مطرح شد به طوری که توانایی انجام روزانه میلیون ها جستجو را بدون کاهش سرعت بازیابی اطلاعات به همراه داشت[۵۳]. آلتا ویستا اولین موتور کاوشـی بـود که از زبان طبیعی «مانند جستجوی جمله آب و هوای تهران چطور است؟» و عملگرهای بولی برای بازیابی اطلاعات در محیط وب استفاده کرد.
در مـاه مـی ۱۹۹۶ هات بات^[۱۷] بــه عنــوان یـکی دیـگـر از ابـزارهـای مهــم کـاوش ابـداع شـد که روبات آن قـادر بـود روزانـه حـدود ۱۰ میلیـون صفحـه در محیـط وب را در پایــگاه خـود نمایه کنـد. در سـال ۱۹۹۵ اولیــن متا کراولر^[۱۸] توسـط سلبـرگ ظهـور پیـدا کرد. این ابـر موتـور کاوش می توانست در پایگاه شش موتور کاوش و راهنمای موضوعی به طور هم زمان به جستجو بپردازد. در اواخر سال ۱۹۹۷ یکی از بزرگترین و مهمترین ابزارهای کاوش امروزی یعنی موتور جستجوی گوگل^[۱۹] از طریق طرح تحقیقاتی دانشگاه استانفورد ظهور یافت. گوگل تلاش کرد که در نظام رتبه بندی نتایج کاوش خود مبتنی بر میزان ارتباط آنها با کلید واژه های جستجو، تحول اساسی به وجود آورد که از طریق استفاده از معیار میزان استناد به یک سایت مشخص توسط سایت های دیگر صورت می گیرد[۵۳].
پیرولی^[۲۰] در سال ۱۹۹۷ به مطالعاتی درباره ی رابطه بین “شرایط مطلوب” یک صفحه و طول عمر آن پرداختند. از آنجا که بسیاری از خزنده^[۲۱] ها تنها می توانند زیر مجموعه کوچکی از وب را دانلود کنند، خزنده باید به دقت تصمیم بگیرید که کدام صفحات را دانلود کند. بنابراین بررسی می کنیم که چطور یک خزنده می تواند پیوند “مهـم” را خـیلی زود کشـف و شناسایی کند[۱۸].
ادوارد^[۲۲]، ریچارد^[۲۳] و دوستانشان در سـال ۱۹۹۸ مطالعـاتی در مورد «چگونگی زمانبندی یک خزنده وب برای بهبود نوسازی صفحه» انجام دادند. نتیجه این مطالعات به این صورت بود که در آن خزنده های وب به منظور حفظ صفحات به روز شـده، صفحات دانلـود شـده را به صـورت دوره ای به روز می کنند.
فرد^[۲۴]، آنجا فلدمن^[۲۵] و بالاچاندر^[۲۶] در سال ۱۹۹۹ مطالعات تجربی درباره چگونگی تغییر صفحات وب را انجام دادند. کمیته علوم کامپیوتر دانشگاه استانفورد در سال ۲۰۰۱ پژوهشی را با عنوان «پیمایش وب: کشف و نگهداری مقیاس بزرگی از داده های وب» انجام دادند[۵۳].
موتور جستـجوگر با گرفتن عبارتـی مختصـر، کاربر را با لیستـی از سایتها روبه رو می‌کنـد که به موضـوع مـورد عـلاقه او مرتبـط اسـت. موتـور جستجـوگـر برای کمـک به کاربـران در یافتـن اطلاعات موجـود در سایـر سایتهـا طراحی شده اسـت. بسیاری از آن ها در ابتـدا تنهـا پـروژه های دانشـگاهی بـوده اند نظیـر: Google, Inktomi, Yahoo.
وقتی یک کاربر عبارتی را جستجو می‌کند، موتور جستجوگر لیستی از سایتها را نشان می‌دهد که تعداد آنها از چند مورد تا میلیونها صفحه متغیر است. سایتهایی که موتور جستجوگر به عنوان نتایج جستجویشان نشان می‌دهند بر حسب میزان ارتباط با موضوع جستجو شده به ترتیب نزولی لیست می‌شوند. به عبارت دیگر سایتی که به عنوان اولین نتیجه جستجو معرفی می‌شود، مرتبط ترین سایت به عبارت جستجو شده از دید آن موتور جستجوگر بوده است[۵۹].
هر چه بر محبوبیت وب افزوده می‌گردد نیاز به بایگانی کردن اطلاعات آن نیز بیشتر می‌شود. افرادی که دستی در تجارت الکترونیک دارند اذعان می‌کنند که آوردن بیننده به سایت ضروری ترین شرط موفقیت برای سایتهای تجارت الکترونیک است. فرقی نمی‌کند که سایت چه کالا و خدماتی را ارائه می‌کند، هر سایت اگر خواهان کسب در آمد و محبوبیت است، باید بیننده داشته باشد. موتور جستجو نیز باید اطلاعات را به سرعت در اختیار کاربران قرار ‌دهد. بدون موتور جستجوگر، وب تنها به بخش کوچکی از موفقیت امروزی خود دست می‌یافت، زیرا موتور جستجوگر وب را به رسانه ای قابل استفاده برای همه تبدیل کرده است چرا که از هیچ کس توقع نمی‌رود که آدرسهای بسیاری از سایتهای مختلف را به یاد داشته باشند. آنچه که تمام موتورهای جستجو گر با درجات متفاوتی از موفقیت انجام می‌دهند، فراهم آوردن یک وسیله جستجوی ساده است[۱۲ و ۴۵].
موتورهای جستجـو همیشـه به عنوان بخشی از طرح های تجـاری شرکت ها پدید می آیند و فلسفه تأسیس این شرکت ها در اصل ایجاد نظام های جستجوی رایگان برای کاربران اینترنت نیست. شرکت های مذکور این موتورهای جستجو را به دلایل مختلفی از جمله برای تبلیغ نام یک محصول، فروش فضای تبلیغـاتی، تبلیغ یک محصول نرم افزاری یا سخـت افزاری، ارتقاء یک خـدمت اطلاعاتی پیوستـه یا مشـتری یابی برای یک سایت وب تهیه می کنند. لازم به ذکر است به طور مستقیم از یک موتور جستجو سودی به دست نمی آید، بلکه سود حاصل، ناشی از مشتری هایی است که آنها به خود جلب می کنند.
ممکن است در نگاه اول این امر برای افراد عادی به راحتی قابل هضم نباشد و به دلیل رایگان بودن جستجو، افراد دیگر ضرورتی نمی بینند که به نیات واقعی فراهم کنندگان خدمات جستجوی اطلاعات توجه نمایند. برای جلب توجه بیشتر مشتریان و در نتیجه رقابت میان موتورهای جستجو، آنها به طور دائم در تلاش هستند که خدمات خود را ارتقا بخشند و اطلاعات خود را بروز نمایند اما کاربران باید به این نکته توجه نمایند که نیت واقعی فراهم کنندگان خدمات جستجو، کسب سود بیشتر است، اگر در کوتاه مدت هـم این مدنظر نباشـد، به طور حتم در دراز مدت هـدف همین است. تنها موتورهای جستجـویی می توانند کسب سود مناسب را در دراز مدت تضمین نمایند که قابلیت جوابدهی بیشتر و مناسب تر را به سؤالات مختلف کاربران داشته باشند[۴۵].
تعداد بینندگان هر سایت، در برگیرنده آن در دنیای وب است. سایتی که بیننـده ندارد بدون شک مرگی آنلاین را تجربه می‌کند. آمارهای رسمی‌ به خوبی نشان می‌دهند که موتورهای جستجوگر ابزار مناسبی هستند که کاربران آنها خدمات و اطلاعات مورد نیاز خود را می‌یابند. البته تنها رتبه های بالای نتایج جستجو است که مورد توجه کاربران قرار دارد و آنها به سایتهای لیست شده در این رتبه ها مراجعه می‌کنند. کاربران هنوز هم علاقه دارند که ده سایت اول در نتایج جستجو را مرور کرده از بقیه سایتها صرف نظر کنند. این رفتار کاربران پیام بسیار واضحی دارد: «سایتهایی که در رتبه های بالا قرار نمی‌گیرند، بینندگان چندانی هم نخواهند داشت»[۳۱].
با دقت در این رفتار کاربران اهمیت کسب رتبه های بالا در موتورهای جستجوگر روشن تر می‌شود. نکته دیگر آنکه بینندگانی که بدین ترتیب از طـریق موتورهای جستجـوگر روانه سایت ها می‌شوند عمـوماً علاقه مندان به آن سایت هستند و این در حالی است که هزینه چندانی صرف آوردن آنها به سایت نشده است. امورزه تجارت الکترونیک خود را با مسئله رتبه بندی در موتورهای جستجوگر هماهنگ کرده است زیرا رتبه های بالاتر مستقیماً به فروش بیشتر تعبیر می‌شوند. طبق آمارهای ارائه شده در ابتدای سال میلادی ۲۰۰۳ نزدیک به ۹۳ درصد بینندگان سایتهای فعال در زمینه ارائه هدایای کریسمس را موتورهای جستجوگر فراهم کرده اند که در این بین گوگل با ۲۷ درصد در صدر ایستاده است. هر روزه سایت های بسیاری در وب منتشر می‌شوند که دارندگان آنها به امید کسب در آمد و موفقیت به این تجارت نوین وارده شده اند اما تنها تعداد معدودی از آنها با بهره گرفتن از تکنیک های موثر کسب درآمد و با تکیه بر تخصص خود در این بین به موفقیت دست می‌یابند[۳۱ و ۴۵].
امروزه بازاریابی در اینترنت روش های بسیاری را برای کسب در آمد هر چه بیشتر در اختیار سایت های قرار داده است اما انتخاب اول تمامی‌سایت ها رتبه های بالا در موتـورهای جستجوگر است. موتورهای جستجوی اولیه به کاربـران امکان می دادند که فقط بخشی از وب را جستجـو نمایند اما امـروزه با پیشرفت های اخیر و افزایش قابلیت های آنها، می توانند دیگر بخش های اینترنت را نیز کاوش نمایند. به طور خلاصه می توان گفت که موتور جستجوگر ابزاری است که کاربران اینترنت به کمک آنها سایت ها و اطلاعات مورد علاقه خود را می‌یابند. نتایج جستجوی تمام موتورهای جستجوگر دقیق نیست. بسیاری از کاربران دریافته اند که در اغلب موارد ۱۰ رتبه اول نتایج جستجوی موتورهای جستجوگر می‌تواند خواسته آن ها را برآورده کند. تجارت الکترونیک به شدت خود را با مسائل رتبه بندی در موتورهای جستجوگر هماهنـگ کـرده است و همه سایـت ها برای کسب رتبه های بالا تلاش می‌کنند[۴۵].
در بخـش اول این فصـل، جهت آشـنایی بیشتـر با مـوتورهای جستجـو و اجـزای آن، مفاهیم اولیه مـربوط به موتورهای جستجو و انواع آن را بیان نموده و نحوه عملکرد هر یک شرح داده می شود.
۲-۲ انواع موتورهای جستجو
موتورهای جستجو از لحاظ نحوه عملکرد و نوع انجام جستجو به چندین دسته زیر تقسیم می شوند: