جدول ۴-۵ اطلاعات فراوانی و درصد پاسخ دهندگان براساس وضعیت استخدام آنها………………………………………………..۱۰۷
جدول ۴-۷ نرمال بودن …………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۹
جدول۴-۸ آزمون ویلکاکسون برای فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………..۱۱۰

جدول ۴-۹ آزمون ویلکاکسون برای فرضیه فرعی اول…………………………………………………………………………………………۱۱۱
جدول ۴-۱۰ آزمون ویلکاکسون برای فرضیه فرعی دوم………………………………………………………………………………………۱۱۲
جدول ۴-۱۱ آزمون ویلکاکسون برای فرضیه فرعی سوم………………………………………………………………………………………۱۱۳
جدول ۴-۱۲ آزمون ویلکاکسون برای فرضیه فرعی چهارم……………………………………………………………………………………۱۱۴
جدول ۴-۱۳ آزمون ویلکاکسون برای فرضیه پنجم ……………………………………………………………………………………………..۱۱۵
جدول ۴-۱۴ میانگین انتظارات، میانگین ادراکات و شکاف مربوط به سوالات از منظر مشتریان…………………………………..۱۱۶
جدول ۴-۱۵ میزان شکاف ابعاد پنجگانه کیفیت خدمات از منظر مشتریان ………………………………………………………………۱۱۷
جدول ۴-۱۶ اولویت بندی ابعاد پنجگانه کیفیت خدمات از منظر مشتریان ……………………………………………………………..۱۱۸
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۴-۱ آمار توصیفی – جنسیت پاسخ دهندگان ……………………………………………………………………………………………۱۰۴
نمودار ۴-۲ آمار توصیفی – سن پاسخ دهندگان………………………………………………………………………………………………….۱۰۵
نمودار ۴-۳ آمار توصیفی – سابقه استفاده از خدمات…………………………………………………………………………………………..۱۰۶
نمودار ۴-۴ آمار توصیفی – میزان تحصیلات پاسخ دهندگان………………………………………………………………………………..۱۰۷
نمودار ۴-۵ آمار توصیفی – وضعیت استخدام پاسخ دهندگان………………………………………………………………………………..۱۰۸
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل ۱-۱ مدل تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………………………..۹
شکل ۲-۱ عوامل مؤثربر انتظارات مشتریان از کیفیت خدمات………………………………………………………………………………………۲۵
شکل ۲-۲ ضرورت توجه به کیفیت خدمات……………………………………………………………………………………………………………..۲۷
شکل ۲-۳ ابعاد کیفیت خدمات……………………………………………………………………………………………………………………………….۳۱
شکل ۲-۴ عوامل تعیین کننده کیفیت خدمات……………………………………………………………………………………………………………۳۴
شکل ۲-۵ ارتباط بین ابعاد سروکوال و ابعاد ده گانه اولیه برای ارزیابی کیفیت خدمات……………………………………………………۳۵
شکل ۲-۶ مدل سلسله مراتبی کیفیت خدمات……………………………………………………………………………………………………………۳۶
شکل ۲-۷ مدل تحلیل شکاف خدماتی……………………………………………………………………………………………………………………..۳۹
شکل ۲-۸ مدل بهبود کیفیت خدمات سازمانی…………………………………………………………………………………………………………..۴۰
شکل۲-۹ شکاف هایی که منجر به نارضایتی مشتری می شود………………………………………………………………………………………۴۲
شکل ۲-۱۰ مدل رفتاری کیفیت خدمات………………………………………………………………………………………………………………….۴۴
شکل۲-۱۱ مدل کیفیت خدمات جامع………………………………………………………………………………………………………………………۴۵
شکل ۲-۱۲ کشش نسبی و رضایت از سازمان…………………………………………………………………………………………………………..۶۰
شکل ۲- ۱۳ چرخه خدمت مطلوب………………………………………………………………………………………………………………………..۶۴
شکل ۲-۱۴ روش های اندازه گیری رضایت مشتری…………………………………………………………………………………………………..۶۵
شکل ۲-۱۵ مدل کانو……………………………………………………………………………………………………………………………………………۶۷
شکل ۲-۱۶ ساختار کلان مدل شاخص رضایت مشتری در کشور سوئد………………………………………………………………………..۶۹
شکل ۲-۱۷ مدل کلی ACSI………………………………………………………………………………………………………………………………..74
شکل ۲-۱۸ مدل شاخص رضایت مشتری در اروپا (ECSI)………………………………………………………………………………………76
شکل ۲-۱۹ بخشی از مدل شاخص رضایت مشتری در سوئیس…………………………………………………………………………………….۷۹
شکل ۲-۲۰ مدل شاخص رضایت مشتری در مالزی……………………………………………………………………………………………………۸۰
شکل ۲-۲۱ مدل تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………۹۰
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
یکی از مهمترین تحولاتی که در زمینه بهبود عملکرد در دهه آخر قرن بیستم به وقوع پیوست موضوع شناخته شدن اندازه گیری میزان رضایت مشتری به عنوان یکی از عناصر والزامات اصلی سیستم های مدیریتی در موسسات و بنگاه های کسب وکار بود. تلاش و کوشش فراوانی که امروزه درجهت ارتقای ابزارهای مدیریت عملکرد و گسترش نگرش مشتری مداری توسط محققان، کارشناسان و مدیران سازمان های تجاری صورت می گیرد، نشان دهنده آن است که اکنون رضایت مشتری یکی از مهمترین عوامل در تعیین موفقیت سازمان ها در امر تجارت و سودآوری به شمار می آید. بنابراین ایجاد و پیاده سازی سیستم های اندازه گیری و پایش رضایت مشتری به عنوان مهمترین شاخص درامر بهبود عملکرد از نیازهای اساسی سازمان های امروزی به شمار می رود. به هر حال هرگز نمی توان از این نکته چشم پوشید که محرک اصلی برای سازمان های تجاری و خدماتی نظیر بانک هاکه به دنبال بهبودهای عمده در مسیر پیشرفت خویش هستند، همانا مشتریان آن سازمان هستند. به بیان دیگر، هیج کسب و کاری بدون مشتری قادر به ادامه بقا نیست. بنابراین بسیار حیاتی است تا هر موسسه تجاری، چارچوبی برای درک، تجزیه و تحلیل و ارزیابی وضعیت رضایت مشتریانش در اختیار داشته باشد. از سوی دیگر، به واسطه گسترش شدید رقابت و پویایی اقتصاد، آرمان ها و اهداف سازمان ها طی چند سال اخیر دچار تغییرات عمده ای شده است. در حالی که پیش از این تمرکز بر جذب مشتریان جدید، سیاست عمده سازمان ها بود، امروز سیاست های راهبردی و تجاری بر حفظ و بهبود وفاداری و افزایش اعتماد مشتریان نسبت به سازمان متمرکز شده اند. مهمترین علل چنین تغییری افزایش آگاهی و اطلاع عمومی نسبت به پیامدهای مطلوب رضایت و وفاداری مشتریان است. به عبارتی دیگر، مشتری مداری به عنوان سنگ بنای نظریه های مدیریت بازاریابی نوین شناسایی شده است. تردیدی نیست که در عصر تولید انبوه و رقابت بی انتها، سازمان هایی می توانند به موفقیت دست یابند که میزان رضایتمندی مشتریان خود را تا سطح وفاداری کامل افزایش دهند و اصلی ترین مساله در رسیدن به این رضایت، ارائه کالایا خدمات با کیفیت مورد انتظار مشتریان است که از طریق اعمال مدیریت مناسب در مواجهه با مسائل درون سازمانی تحقق می یابد. کیفیت کالا از مهمترین عوامل رضایتمندی مشتریان است که در موسسات همواره از مسائل درون سازمانی متاثر بوده و تحت تاثیر متغیرهای گوناگونی قرار می گیرد. متغیرهایی که بی توجهی به آنها افول مشتری مداری را به دنبال دارد.
۱-۱- بیان مسأله تحقیق
امروزه بسیاری از مدیران دریافته اند که باید کالاها و خدماتی را ارائه دهند که انتظارات مشتریان خود را برآورده ساخته و موجب کسب رضایت آنان گردد. (استوارد،۱۹۹۶) به عبارت دیگر تمامی سازمان ها از بالاترین سطح گرفته تا پایین ترین سطح بایستی به فکر خدمت به خریداران خود باشند. خدمت به مشتریان شامل کلیه اموری است که شرکت به منظور جلب رضایت خاطر مشتریان و کمک به آنان برای دریافت بیشترین ارزش از محصولات یا خدماتی که خریداری کرده اند را انجام دهد.(روستا و دیگران ، ۱۳۸۱).امروزه سازمان ها ، مشتریان خود را به عنوان دارایی های ارزشمند می دانند و از همه کارکنان خود می خواهند که برای حفظ رضایت آنان ، در ارائه خدمات مختلف سعی و تلاش نمایند.(روستا و دیگران،۱۳۸۱) بدین منظور بایستی ابتدا عواملی که بر رضایت مشتریان اثرگذار می باشد، شناسایی کرده و در جهت برآورده ساختن آنان همت گمارند. شرکت کندوکاو ماشین نیز از زمان آغاز به کار خود تا کنون خدمات مختلفی از جمله خدمات پس از فروش به مشتریان خود ارائه نموده و وضعیت موجود شرکت، رضایت نسبی مشتریان را بیان می کند. هدف آرمانی شرکت کندوکاو ماشین برطرف نمودن شکاف های موجود و نیل به رضایت کامل مشتریان از خدمات ارائه شده توسط این شرکت می باشد.
لذا این تحقیق نیز با هدف پیدا نمودن جواب های مناسب به سؤال های اصلی زیر که ذهن پژوهشگر را به خود جلب کرده است ، انجام شده است: آیا از دیدگاه مشتریانی که از خدمات شرکت کندوکاو ماشین استفاده می کنند، کیفیت خدمات ارائه شده به آنها در وضعیت مطلوبی قرار دارد؟ کدام عوامل در موجب افزایش رضایت مشتریان می شود؟ راهکارهای مناسب برای این امر کدام است؟
۱-۲- اهمیت انجام تحقیق
اهمیت نظری پژوهش
امروزه کشورهای پیشرفته بیشتر بر سازمان های خدماتی خود تأکید می کنند به طوری که بخش خدماتی آنان ، نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می کند به طوری که بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی (GDP) را به خود اختصاص می دهد(گودوین،۲۰۰۶) در سازمان های مختلف ، مشتریان به عنوان کانون اصلی توجه در نظر گرفته می شوند، شرکت هایی که دارای خدمات پس از فروش می باشند از این امر مستثنی نیستند.(صالحی،۱۳۸۳) شرکت هایی که دارای خدمات پس از فروش می باشند، کارکنان بایستی بدانند که نیازهای مشتریانشان چیست و چه عواملی بر رضایت مشتریان آنان اثرگذار می باشد. شناسایی این عوامل و برآورده ساختن انتظارات مشتریان برای شرکت بسیار مهم می باشد زیرا مشتریان راضی منبعی سودآور برای شرکت به حساب می آیند. شرکتی که نتواند مشتریان خود را راضی نگه دارد، “در دراز مدت در بازار باقی نخواهد ماند” (رنجبریان،۱۳۷۸).

تعداد کارکنان شرکتهای فعال در بورس ۱۰۰۰ شرکت می باشند. تعیین حجم نمونه نیز بااستفاده از فرمول زیر( کوکران) انتخاب می شود.حجم نمونه با سطح خطای ۰٫۰۵ برابر ۳۸۵ می‌باشد.

۱-۹ ابزار گردآوری داده‌ها
در این تحقیق به منظور جمع‌ آوری اطلاعات مورد نیاز برای بررسی وضعیت متغیرهای تحقیق و همچنین برای تجزیه و تحلیل سوالات تحقیق از ابزار پرسشنامه استفاده شده است.

پرسشنامه این تحقیق، شامل ۲۵ سوال پنج گزینه‌ای می‌باشد که به کمک آنها می‌توان متغیرهای تحقیق را اندازه‌گیری نمود و درستی سوالات تحقیق را بررسی نمود.۱۵ سوال مربوط به متغیرهای درآمد سرانه، بهره وری و نرخ بیکاری و ۱۰ سوال در مورد فناوری اطلاعات می باشد.
سوالات این پرسشنامه از بین سوالات پرسشنامه‌های استاندارد با توجه به نظر اساتید راهنما و مشاور انتخاب شده است. گزینه‌های مربوط به هر سوال بصورت : کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم و کاملاً موافقم می‌باشند.
۱-۹-۱ سنجش روایی
اگرچه سوالات این پرسشنامه از منابع معتبر استخراج گردیده است، لیکن برای بررسی روایی پرسشنامه مورد نظر در این تحقیق، از اعتبار محتوایی نیز جهت بومی سازی پرسشنامه استفاده شده است. از این رو ابتدا نسخه‌ای از پرسشنامه در اختیار استاد راهنما و استاد مشاور قرار گرفت تا روایی محتوایی پرسشنامه سنجیده شود و نظرات پیشنهادی ایشان در مورد پرسش نامه اعمال گردید.
۱-۹-۲ سنجش پایایی
جهت پایایی پرسشنامه در این تحقیق از روش ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. بدین منظور تعداد ۳۰ عدد پرسشنامه بصورت آزمایشی توسط کارکنان تکمیل گردید و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS ضریب آلفای کرونباخ برای هر متغیر استخراج گردید.
۱-۱۰ قلمرو تحقیق
۱-۱۰-۱ قلمرو موضوعی تحقیق:
این تحقیق به بررسی ارتباط توسعه اقتصادی و بازده سرمایه گذاری بنگاهها در فناوری اطلاعات میپردازد.
۱-۱۰-۲ قلمرو مکانی تحقیق :
این تحقیق در کشور ایران انجام میشود و در سطح شرکتهای فعال در بورس انجام می شود.
۱-۱۰-۳ قلمرو زمانی تحقیق :
مطالعات مقدماتی این تحقیق از آبان سال ۱۳۹۲ شروع شد و در بهمن ۱۳۹۲ به پایان خواهد رسید.
۱-۱۱ روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده از تحقیق حاضر شامل دو بخش به شرح زیر می‌باشد:
الف. آمار توصیفی:
به منظور توصیف یافته‏ها، از جداول فراوانی و همچنین نمودارهای دایره‌ای استفاده گردید.
ب. آمار استنباطی:
برای بررسی فرضیه های ارتباط توسعه اقتصادی و بازده سرمایه گذاری بنگا هها در فناوری اطلاعات از ضریب همبستگی پیرسون استفاده خواهد گردید. تمامی تحلیل های آماری توسط نرم‌افزار SPSS ورژن ۱۸ انجام خواهد گردید.
۱-۱۲ تعاریف عملیاتی
۱-۱۲-۱ توسعه اقتصادی :
عبارتست از رشد اقتصادی همراه با تغییرات بنیادین در اقتصاد و افزایش ظرفیت‌های تولیدی اعم از ظرفیت‌های فیزیکی، انسانی و اجتماعی. در توسعه اقتصادی، رشد کمی تولید حاصل خواهد شد اما در کنار آن، نهادهای اجتماعی نیز متحول خواهند شد.( گلیس، مالکوم،۱۳۷۹)
۱-۱۲-۲ سرمایه گذاری^[۲]:
عبارت است از هر گونه فدا کردن ارزشی در حال حاضر ( که معمولاً مشخص است ) به امید به دست آوردن هر گونه ارزشی در زمان آینده (که معمولاً اندازه یا کیفیت آن نامعلوم است). به عبارتی سرمایه گذار در حال حاضر، ارزش مشخصی را فدا می کند تا در قبال آن در آینده ارزش خاصی که مورد نظرش است بدست آورد؛ مثل پرداخت وجهی بابت خرید سهام به امید بدست آوردن سودهای مشخصی از آن در آینده .
۱-۱۲-۳ بازده:
منظور از بازده، درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری است.
۱-۱۲-۴ فناوری اطلاعات^[۳] :
همان طور که به‌وسیله انجمن فناوری اطلاعات آمریکا^[۴] تعریف شده‌است، «به مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده‌سازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصا برنامه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزار رایانه می‌پردازد». به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانه‌های الکترونیکی و نرم‌افزار سروکار داردتا تبدیل، ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد.
فصل دوم:
ادبیات و پیشینه تحقیق
۲-۱ مقدمه
توسعه اقتصادی همواره متضمن منافع مادی و تکنولوژی و آزادیهای متنوع است و از طرف دیگر بی‌عدالتی، تخریب فرهنگی، مسائل زیست محیطی و تخریب طبیعت و از همه مهمتر بی‌محتوی شدن زندگی و عدم معیاری برای یافتن حقیقت و ارزشهای واقعی را به ارمغان آورده است.
در بیان تبیین مفاهیم توسعه اقتصادی بیش از همه چیز باید انسان و ارزشهای والای انسانی محور قرار گیرد. اگر تعیین سیمای انسان و ارزشهای انسانی و هدف سعادتمند نمودن انسان در سرلوحه الگوهای توسعه قرار گیرد، دیگر هر تعریفی از توسعه که صرفاً اقتصادی، فنی، سازمانی یا مدیریتی باشد، کافی نخواهد بود. در این شرایط ما نیاز به حکمتی داریم که با علوم ما سنخیت داشته باشد. حکمتی که دیدگاه وسیع‌تری را از هدفهای زندگی انسانی و تلاشهای انسانی ارائه کرده و برای فرموله کردن الگوی توسعه رهنمون بدهد.
عوامل و زمینه‌های مختلفی در غرب باعث توسعه اقتصادی شد. دستاوردهای علمی و صنعتی غرب، محصول تلاشهای انسان غربی در تلقی جدید از خدا و دین و دنیا است و محصول یک فرایند تاریخی چند قرنی است. از این جهت، شناخت توسعه اقتصادی در غرب مستلزم شناخت مبانی هستی شناسی، انسان شناختی، جامعه شناختی، سیاسی و اقتصادی است.
در این فصل به ادبیات توسعه اقتصادی و بازده سرمایه گزاری میپردازیم .سپس پیشینه تحقیق را بررسی می‌کنیم.
۲-۲ بخش دوم:توسعه اقتصادی
۲-۲-۱ مفاهیم رشد و توسعه
معمولاً در کتابهای مختلف ، اصطلاح رشد و توسعه را همراه هم به کار برده و اغلب این دوعنوان مترادف در نظر می‌گیرند. در حالی که هر یک از این دو دارای معنی خاص برای خود است. برای وضوح بیشتر مفاهیم رشد و توسعه را به شرح ذیل تعریف می‌کنیم:
الف- تعریف رشد:
رشد مترادف واژه Growth بوده و در معنی مطلق «تغییر کمی هر متغیر در مدت مشخص» اطلاق می‌گردد. مثلاً قد یک فرد طی یک سال از ۱۵۰ سانتی متر به ۱۵۵ سانتی متر افزایش یابد، گفته می‌شود که قد آن شخص ۵ سانتی متر رشد داشته است یا تولید گندم از ۱۰ میلیون تن در سال قبل به ۱۱ میلیون در سال جاری افزایش یافته است، حال اگر این معنی و مفهوم به کل تولیدات کالاها و خدمات نهایی جامعه در یک مدت معین و مشخص تعمیم داده شود، به آن «رشد اقتصادی» گویند. بنابراین «تغییر در میزان تولید کالاها و خدمات نهایی تولید شده در جامعه در یک مدت معین را رشد اقتصادی گویند». (جمعی از نویسندگان،۱۳۸۲)
ب- تعریف توسعه:
توسعه مترادف واژه Development بوده و نمود ظاهری آن سطح فرهنگی بالا، رفاه نسبی و استاندارد بالای درآمد برای اکثریت عظیمی از یک جامعه است. از لحاظ مفهوم علمی توسعه، «تحول تدریجی در ساختار فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه است که متضمن رشدی خودجوش ، مستمر و فراگیر در تولید است.» (جمعی از نویسندگان،۱۳۸۲)

- فرضیه پژوهش
- را کتور تحقیقاتی تهران
- راد یوا کتیویته محیطی
- مسیرهای انتشار پسماند های راد یوا کتیو
- رفتار عناصر راد یوا کتیو در محیط زیست
- پایش پسما ند های منتشر شده در محیط
- ارزیابی داده های خام پایش
- ا قدامات پیشگیرانه حفاظت محیط زیست
مقدمه
محیط زیست پیرامونمان دارای رادیواکتیویته طبیعی است. این رادیواکتیویته توزیع یکنواختی درتمام نقاط زمین نداشته و تابعی از ساختار زمین شناسی منطقه ای است. فعالیت های انسانی در صنعت هسته ای شامل: تولید سوخت هسته ای، ساخت چشمه های هسته ای، داروئی و استفاده از آنها، نیروگاه های تولید برق هسته ای و غیره، باعث توزیع مجدد و افزایش موضعی رادیواکتیویته در سطح کره زمین و در نتیجه موجب افزایش احتمال مواجهه و تماس شده است. رادیواکتیویته حاصل از فعالیت های انسانی، بعد از سال ۱۹۴۰ در مرحله اول با سلاح های هسته ای و بعدها از طریق کاربرد پرتوها درتمام عرصه زندگی بشر، به رادیواکتیویته طبیعی اضافه شده است.
در صنایع هسته ای فرآیندهای تولید و مصرف به گونه ای طراحی و ساخته می شوند، که تا حد امکان آلاینده های رادیواکتیو تولید نشوند. متاسفانه، از نظر فنی مهندسی ایجاد شرایط و سیستم های لازم برای نیل به هدف فوق به طور کامل، امکان پذیر نیست. برای حذف و یا کاهش آلاینده های رادیواکتیو در شاره های گازی و یا مایع (که بر حسب اجبار از تاسیسات هسته ای در اتمسفر و یا در هیدروسفر رها می شوند) از روش های کنترلی بسیار پیشرفته و دقیق استفاده می شود. با وجود استقرار تمام عوامل پیشگیرانه و کنترلی (مانند سیستم های فیلتراسیون با کارائی بسیار بالا) درصد ناچیزی از مواد رادیواکتیو از این سیستم ها عبور کرده و وارد محیط زیست می شوند. این مقدار ناچیز مواد، رادیواکتیویته بوده و در دراز مدت و در اثر استمرار می تواند آلودگی عمده ای را در اطراف تاسیسات اتمی بوجود آورد. از سوی دیگر، همیشه احتمال بروز حادثه و آزاد سازی مقدار زیادی از مواد رادیواکتیو به محیط در اثر نقص فنی و یا خطای انسانی وجود دارد. بنابراین، شناخت رفتار فیزیکی و شیمیایی عناصر رادیواکتیو در محیط جهت محدود کردن خطرات حاصل، ایجاد سیستم های پایش و تهیه و تدوین مقررات و قوانین ایمنی، ضرورت دارد.

مستقل از فرآیندهای تولید و مصرف عناصر رادیواکتیو، آلاینده های مرتبط بیشتر از طریق هوا بصورت شاره های گازی حمل می شوند. شاره های گازی از عناصر گازی شکل مانند: ، ، و ذرات جامد و یا مایع معلق در هوا، تشکیل می گردند. این آلاینده ها بطور عموم در زمان تولید، مصرف و بازفرآوری سوخت هسته ای تولید می شوند. همچنین، دفع شاره های مایع و پسماندهای جامد رادیواکتیو در زمین و در آبها (بخصوص در دریا) نیز انجام می شود. بطور کلی، با توجه به برنامه توسعه صنعت هسته ای کشورها، آلاینده های رادیواکتیو گازی، مایع و جامد که در این تاسیسات تولید می شوند، در آینده مشکل ساز خواهند شد. لذا لازم است تا رفتار فیزیکی، شیمیایی، هسته ای و نحوه انتشار آنها در محیط بطور دقیق بررسی شده و برنامه ریزی و اقدامات اساسی برای رها سازی در شرایط ایمن و بهینه سازی این فرایند، انجام شود (قنادی مراغه و همکاران، ۱۳۸۸).
با در نظر گرفتن روند رو به رشد فناوری های هسته ای (و دستاورد های ارزشمند آن) در ایران، مطالعه بر روی آلودگی های حاصله و ارائه راهکارهای کاهش و تعدیل اثرات آن ارزشمند گردیده است. مطالعاتی از این دست، میتواند راه گشایی در جهت پیشرفت این فناوری و همراهی آن با محیط زیستی پاک و سالم باشد.
هدف از اجرای این پژوهش بررسی آلودگی احتمالی خارج شده از دودکش راکتور تحقیقاتی تهران با دو روش نظارت بر مبداء و مقصد است. نظارت بر مبداء با بهره گرفتن از نمونه برداری هوای خروجی دودکش، آنالیز آزمایشگاهی آن، شبیه سازی پخش اتمسفری عناصر رادیواکتیو خارج شده و محاسبۀ دز مؤثر دریافت شدۀ فردی ناشی از این عناصر (توسط انسان) با بهره گیری از نرم افزار PC-CREAM صورت پذیرفته و نظارت بر مبداء با بهره گیری از روش زیست ردیابی در شعاع ۳۰۰ متری (در درون منطقه بافر راکتور) اعمال گردیده که با بهره گرفتن از درخت کاج تهران (Pinus eldarica) به عنوان یک زیست ردیاب غیر فعال اجرایی شده است.
کلیات
۱-۱- بیان مسئله
راکتور تحقیقاتی تهران یک راکتور آب سبک است (با ظرفیت اسمی ۵ مگاوات) که جهت تولید رادیو داروها و فعالیت های تحقیقاتی مورد استفاده قرار می گیرد. این راکتور در سال ۱۳۴۶ در منطقه غیر مسکونی امیر آباد شمالی (شمال شهر تهران) به بهره برداری رسید؛ اما امروزه با گسترش شهر تهران کاملا در بافت شهری واقع شده است. یکی از مهم ترین مواردی که در زمینه ایمنی راکتورهای تحقیقاتی باید مورد بررسی قرارگیرد، سنجش میزان آلودگی محیط اطراف راکتور می باشد که به دلیل حضور اجتناب ناپذیر کارکنان در داخل سایت و سکونت مردم عادی در محدوده خارج سایت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین جهت پژوهش در این راستا (شبیه سازی پخش آلودگی هوای راکتور تهران در حالت کارکرد نرمال، تعیین تاثیر احتمالی آن بر مردم منطقه و نمونه برداری گیاهی از محیط پیرامون راکتور) می تواند هدفمند و کاربردی باشد.
۱-۲- اهداف پژوهش

 

1. 1. تعیین نوع و میزان عناصر رادیواکتیو آزاد شده از دودکش راکتور تهران در شرایط کارکرد نرمال.

 

1. 1. تعیین دز قابل جذب ناشی از این عناصر.

 

1. 1. بررسی میزان جذب احتمالی عناصر رادیواکتیو ناشی از راکتور تهران در گیاهان اطراف راکتور.

 

۱-۳- فرضیه پژوهش
میزان عناصر رادیواکتیو آزاد شده از دودکش راکتور تهران و دز جذب شدۀ ناشی از آنها در شرایط کارکرد نرمال کمتر از میزان استاندارد است.
۱-۴- ماهیت پرتوزایی^[۱]
هسته یک اتم از نوکلئون ها تشکیل شده که شامل پروتون های باردار مثبت و نوترون های خنثی می باشند و هردوی آنها توسط نیروهای عظیم هسته ای که بر دافعه الکتروستاتیک بین پروتون ها غلبه می کند، محصور شده اند. ابری از الکترون های در حال چرخش که هر کدام از آنها یک بار منفی معادل یک بار مثبت پروتون دارند هسته را احاطه کرده است. بطور طبیعی، بارهای منفی الکترون ها با بارهای مثبت پروتون ها در تعادل هستند و تعداد الکترون ها و بار هسته نشان دهندۀ آن است که عنصر به کدام اتم تعلق دارد و خواص شیمیایی اش کدام است.
یک اتم معمولاً در جریان یک واکنش شیمیایی یا از طریق فرآیندهای فیزیکی یک یا چند الکترون می گیرد یا از دست می دهد. سپس به یک یون باردار منفی یا مثبت تبدیل می شود که از نظر شیمیایی خیلی فعالتر از اتم خنثی است و فرایند این عمل، یونیزاسیون نامیده می شود.
اتم های یک عنصر شیمیایی تعداد پروتون های برابری دارند، اما تعداد نوترون های آنها ممکن است متفاوت باشد. این متغیرها به عنوان ایزوتوپ شناخته شده اند و خواص شیمیایی یکسان دارند، ولی جرم هستۀ آن ها متفاوت است. بر این اساس ۹۹ درصد کربن موجود در طبیعت که هسته ای حاوی ۶ پروتون و ۶ نوترون دارد و به شکل کربن-۱۲ یا ^۱۲C نشان داده می شود، چون هسته اش ۱۲ نوکلئون دارد.
اما یک درصد شامل ۷ نوترون است و به شکل کربن-۱۳ نشان داده می شود. هردوی این ها ایزوتوپ های پایداری هستند، اما بعضی ایزوتوپ های دیگر ناپایدارند. پتاسیم با ۱۹ پروتون و ۲۰ نوترون در هسته به عنوان پتاسیم ۳۹ وجود دارد. پتاسیم-۴۰ هم با ۲۱ نوترون به طور طبیعی وجود دارد، اما ناپایدار است. ناپایداری هسته با تغییر نسبت پروتون ها به نوترون ها که با نشر ذره و انرژی همراه است، جبران می شود. این خاصیت به عنوان پرتوزایی شناخته شده و حالات ناپایدار، رادیوایزوتوپ یا رادیونوکلوئید هستند. هر رادیوایزوتوپ تغییر هسته ای و شکل نشر ویژۀ خود را دارد (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۴-۱- پرتوزایی آلفا (α)
هستۀ ناپایدار، ذرۀ α نشر می کند که از دو پروتون و دو نوترون تشکیل شده است. وقتی که هسته دوبار مثبت از دست می دهد، اتم به عنصری که در دو خانه قبل از خودش در جدول تناوبی قرار دارد، تبدیل می گردد. ذرات α نسبتاً کند حرکت کرده و انرژی خود را در فاصله خیلی کوتاهی از دست می دهند. آنها بعد از چند سانتیمتر حرکت در هوا یا فقط μm 40 در بافت، متوقف می شوند و ماده ای راکه از آن می گذرند، شدیداً یونیزه می سازند. این ذرات نسبت به آنهایی که مسیر طولانی تری طی میکنند، موجب بروز صدمۀ بیشتری می شوند. بنابراین اگر هسته های نشر کننده ذرات α به عنوان مثال از طریق بلع یا استنشاق وارد بدن گردند، پیامدهای زیستی زیادی خواهد داشت (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۴-۲- پرتوزایی بتا (β)
در یک هستۀ ناپایدار، یک نوترون خودبخود به پروتون تبدیل می شود و بالعکس، در نتیجه اتمی حاصل می شود که در جدول تناوبی به ترتیب یک خانه جلوتر با عقب تر از اتم مزبور قرار می گیرد. برای توازن بار، یک ذرۀ β منتشر می شود. اگر یک نوترون به یک پروتون تبدیل گردد، بتا یک ذرۀ باردار منفی است یا اگر یک پروتون به یک نوترون تغییر کند، معادل باردار مثبت آن پوزیترون^[۲] می باشد. انرژی ذرات β خیلی متغیر است، اما بیشتر آن را در مسیر نسبتاً کوتاهی از دست می دهند و آنها را می توان تا چند میلی متر در پرسپکس^[۳] یا mm 40 در بافت نشان داد. یک نشر کننده β نیز همانند α اگر وارد بدن شود، تأثیر زیستی زیادی دارد (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۴-۳- شکافت خودبخودی^[۴]
هستۀ تعدادی از عناصر ناپایدار سنگین همیشه مقدار اضافی نوترون دارد. هسته به دو ذرۀ بزرگ از عناصر میانی جدول و چند نوترون آزاد شکسته می شود. این فرایند به عنوان شکافت خودبخودی شناخته شده است و مواد حاصل از آن نیز ناپایدارند. نوترون ها فقط در اثر برخورد با هسته های دیگر کند می شوند. به دلیل ندرت وقوع این پدیده، نوترون ها تا مسافت قابل توجهی در ماده نفوذ می کنند. اگرچه آنها هیچ بار الکتریکی را حمل نمی کنند و سبب یونیزاسیون نمی شوند، اما هسته ای که با آن برخورد می کند، در فاصله کوتاهی سبب یونیزاسیون می شود (مانند ذرات α هسته ای که نهایتاً نوترون را جذب می کند، تابش قوی γ دارد) (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۴-۴- تابش گاما (γ)
پرتوهای γ مشابه اشعۀ x است و مانند آن به طور عمیق در مواد نفوذ کرده و به شدت آنها را یونیزه می نماید. بافت های زنده در مقابل تابش γ باید توسط مواد سنگین نظیر سرب و بتون با ضخامت قابل توجه حفاظت شوند. علاوه بر نشر از طریق هستۀ بمباران شده با نوترون ها، مقداری از انرژی آزاد شده توسط نشر کننده های α و β به ویژه β نیز به شکل اشعۀ γ می باشند (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۵- واحدهای اندازه گیری
۱-۵-۱- بکرل^[۵] (Bq)
پرتوزایی با فرکانس که طی آن واپاشی مادۀ پرتوزا انجام می شود، اندازه گیری می گردد. بکرل یک واپاشی هسته ای در ثانیه است. مقدار بالایی پرتوزایی ممکن است به ترابکرل^[۶] برسد. بکرل جایگزین واحد قدیمی پرتوزایی، کوری^[۷] (Ci) شده است که مقدار پرتوزایی معادل یک گرم رادیم (^۲۲۶Ra) بوده و برابر ۱۰^۱۰×۷/۳ بکرل است (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۵-۲- گری^[۸] (Gy)
بکرل ماهیت واپاشی را در نظر نگرفته و تنها به فرکانس آن توجه می کند. برای مطالعات زیستی، مهمتر آن است که مقدار تابش جذب شده توسط یک بافت با یک موجود را بدانیم. این ویژگی توسط گری انرژی (Gy) به عنوان مقدار تابشی که سبب می شود ۱ کیلوگرم از بافت یک ژول انرژی جذب کند، تعریف می شود. واحد قدیمی که Gy جایگزین آن شده، راد^[۹] است که ۰۱/۰ گری می باشد (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۵-۳- سیورت^[۱۰] (Sv)
ضرر انواع تابش با انرژی یکسان برای بافت زنده متفاوت است و نوترون ها یا ذرات α ، حدوداً ۱۰ برابر ذرات γ یا β با گری یکسان، تأثیر دارند. سیورت یک واحد قراردادی است که برای در نظر گرفتن این تفاوت طراحی شد. بنابراین مقدار یک سیورت از ۱ گری ذرات γ یا ۱/۰ گری نوترون تشکیل شده است. واحد قدیمی که سیورت جایگزین آن شده، رم^[۱۱] می باشد که ۰۱/۰ سیورت است (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۵-۴- نیمه عمر^[۱۲]
پرتوزایی یک ماده با گذشت زمان کاهش می یابد. بعد از یک نیمه عمر پرتوزایی نصف می شود. هر رادیونوکلوئیدی نیمه عمر ویژه خود را دارد که ممکن است کسری از ثانیه، روز، ماه یا میلیون سال باشد. نیمه عمر ^۲۲۶Ra ، ۱۰۶۲ سال است. پرتوزایی با نیمه عمر ارتباط معکوس داشته و ماده ای با نیمه عمر زیاد، پرتوزایی کمی دارد (کلارک، ۱۳۸۰).
۱-۶- راکتورهای هسته ای
دردهۀ چهل قرن بیستم، اولین راکتور هسته ای پا به عرصه ظهور گذاشت و بدین طریق، استفاده از انرژی هسته ای آغاز شد. راکتورهای هسته ای، در ابتدا بیشتر برای اهداف نظامی مورد استفاده قرار می گرفتند. به عنوان مثال، از دهۀ چهل تا اوایل دهۀ پنجاه، در آمریکا راکتورهایی ساخته شد که هدف اصلی آن تهیه پلوتونیوم مورد نیاز در ساخت سلاح های هسته ای بود. با توجه به مزایای استفاده از انرژی هسته ای به عنوان نیروی محرکه در زیردریایی ها، بعد از جنگ جهانی دوم آمریکا تحقیقات زیادی را بر روی ساخت این گونه زیر دریایی ها متمرکز کرده، و در سال ۱۹۵۵ اولین زیر دریایی هسته ای را، ساخت. در سال ۱۹۵۴، اتحاد جماهیر شوروی سابق یک نیروگاه آزمایشی تحقیقاتی (KW)5000 و در اواخر ۱۹۵۷ (بر مبنای فن آوری راکتورهای آب تحت فشار) یک راکتور (MW)60 ساخت. در همین دوران ، چند نوع زیردریایی و ناو یخ شکن هسته ای و در سال ۱۹۶۴، یک نیروگاه هسته ای آب جوشان گرافیتی با قدرت (MW)100 ساختند. بعد از دهۀ ۶۰ ، جهان روند صلح آمیزی به خود گرفت و صنایع رشد سریعی پیدا کردند. بنابراین، جنبه های صلح آمیز انرژی هسته ای، بیشتر مورد توجه قرار گرفتند. می توان گفت که دهۀ ۶۰ و ۷۰ ، دوران رشد و توسعه نیروگاه های هسته ای می باشند.
بعد از آن نیروگاه های هسته ای از نظر تعداد، تنوع، ظرفیت و فن آوری رشد یافتند. با توجه به رشد سریع جوامع انسانی و صنعت، منابع محدود سوخت های فسیلی به سرعت مصرف می شوند. طبق برآوردهای متخصصان انرژی، سوخت های فسیلی حداکثر تا چند قرن دیگر به کلی مصرف خواهند شد. علاوه بر سوخت های فسیلی ، منابع دیگری از قبیل: هسته ای، باد، آب، خورشید، امواج دریا و زمین گرمایی وجود دارند. در این میان انرژی هسته ای منبع جدیدی است که در صنعت کاربرد وسیعی پیدا کرده و فن آوری آن به خوبی شناخته شده است.
انرژی هسته ای نه تنها چگالی حجمی (انرژی در واحد حجم) بسیار بالایی دارد؛ بلکه ذخایر آن نیز در طبیعت بسیار زیاد است. طبق برآوردهای اولیه، ذخایر موجود شناخته شده اورانیوم و توریوم از نظر انرژی حدود ۲۰ برابر سوخت های فسیلی موجود است. یکی از کاربردهای اساسی راکتورهای هسته ای، استفاده آنها در زیر دریایی ها و یا سفینه های فضایی، است. در زیر دریایی هسته ای برای احتراق سوخت نیازی به هوا نیست و این یک امتیاز محسوب می شود.
زیر دریایی های هسته ای از نظر صوتی سر و صدای کمتر و قابلیت اعتماد بالایی دارند. با توجه به بالا بودن چگالی حجمی انرژی هسته ای، سوخت آن دوام بیشتری دارد. این مطلب در مواردی که مصرف سوخت بالاست، اهمیت زیادی خواهد داشت.
انرژی حاصل از شکافت کامل یک کیلوگرم ، بطور تقریبی با انرژی حاصل از احتراق ۲۸۰۰ تن استاندارد زغال سنگ و یا ۲۱۰۰ تن نفت، برابر است.
تجربه سال های اخیر نشان داده است که انرژی هسته ای از نظر اقتصادی، ایمنی و پاکی، یکی از مهمترین منابع انرژی محسوب می شود. در این نیروگاه ها، ، و دیگر گازهای مضر و موثر در گرمایش جهانی، تولید نمی شوند.

۸/۴

 

 

 

۳

 

سپرده ها و اوراق بهادار ایران نزد بانک های آمریکایی در آمریکا؛

 

۲/۲

 

۲

 

 

 

۴

 

سایر دارایی ها (اعم از مالی و غیره) در آمریکا و خارج از آن کشور؛

 

۱ تا ۴
مجموع:
۵/۱۰ تا ۵/۱۳ میلیارد دلار

 

۴
مجموع:
۳/۱۰ تا ۳/۱۱ میلیارد دلار

 

 

 

منبع: (علومی، به نقل از غلامرضا نظر بلند،۱۳۸۷: ۱۱۸).
در واقع در این قضیه ایالات متحده نسبت به تهدید ایران مبنی بر خارج کردن اعتبارات خود از بانک های آمریکایی واکنش نشان داده بود. بیرون کشیدن این مبلغ که بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار بود، می توانست منجر به اختلالی عمده در بازارهای مالی شود و از ارزش دلار بکاهد. بنابراین، هدف مجازات ایران بخاطر بحران گروگان گیری نبود، بلکه این عمل ناشی از ترس آمریکا از خروج ناگهانی آن دارایی ها بود که می توانست باعث بحران پولی، بانکی ایالات متحده شود. همچنین مسدود کردن دارایی های ایران، با هدف حمایت از ادعاهای اشخاص و شرکت های آمریکایی علیه ایران صورت گرفت. دولت آمریکا به بانک های خود در خارج آمریکا، اجازه داد که وام هایی را که در گذشته به ایران داده بودند، از سپرده های خارجی این کشور برداشت کنند، بدین ترتیب بانک های آمریکایی اجازه یافتند قبل از سررسید پرداخت وام ها، مطالبات خود را از سپرده های ایران برداشت کنند. که بلافاصله ۲ میلیارد دلار از سپرده های مسدود شده را برداشت کردند (علومی، ۱۳۸۷: ۱۰۵-۱۰۳).

ادامه بحران گروگان گیری منجر به اتخاذ اقدامات دیگری از سوی ایالات متحده آمریکا شد. کارتر که از برقراری تحریم های چند جانبه از طریق سازمان ملل متحد ناکام ماند تصمیمات جدیدی اتخاذ کرد. در ۷ آوریل ۱۹۸۰ فرمان اجرایی ۱۲۲۰۵ را با عنوان «ممنوعیت معاملات خاص با ایران» امضاء کرد. در این فرمان اجرایی کارتر طبق بخش ۲۰۳ قانون اختیارات اقتصادی اضطراری و بین المللی و بخش ۳۰۱ قانون ضرورت های ملی از اختیار خود برای ممنوع کردن تجارت و دیگر معاملات با ایران استفاده کرد. کارتر طی این فرمان چند تصمیم گرفت: قطع روابط دیپلماتیک با ایران و خروج دیپلمات ها و کنسول های ایرانی از آمریکا و بسته شدن سفارتخانه و کنسولگری ها؛ ممنوعیت صادرات از ایالات متحده به ایران مطابق قطعنامه ۱۳ ژانویه سازمان ملل متحد- که با وتوی شوروی تصویب نشد- بجز در مورد مواد غذایی و پزشکی؛ تهیه فهرستی از دارایی های ایرانی توسط وزیر خزانه داری به همراه دعاوی معوقه اتباع و شرکت های آمریکایی علیه ایران، جهت رسیدگی به دعاوی مربوط به گروگان ها، خانواده هایشان و شاکیان آمریکایی؛ ابطال مجوز ورود ایرانیان به خاک آمریکا و عدم صدور روادید مگر به ملاحظات انسان دوستانه». کارتر در سخنان خود اظهار داشت: «اگر این اقدامات موجب آزادی سریع گروگان ها نشود در صورت لزوم، تدابیر دیگری را در پیش خواهد گرفت». با صدور فرمان اجرایی مذکور در ۷ آوریل دامنه تحریم ها علیه ایران از مسدود شدن دارایی ها به کل تحریم اقتصادی گسترش یافت اما تغییری در نظر ایران حاصل نشد. در ۱۷ آوریل کارتر دستور اجرایی ۱۲۱۱۱ سفر اتباع آمریکایی به جز خبرنگاران را آن هم به دلایل خاص به ایران ممنوع کرد. همچنین در این دستورالعمل همه نوع واردات و همه نوع نقل و انتقالات مالی بین ایران و ایالات متحده بجز نقل و انتقالات خانوادگی را ممنوع کرد (علومی، ۱۳۸۷: ۱۰۹-۱۰۳).
۲-۳ تحریم های ضد ایرانی در دوره ریاست جمهوری ریگان
در دوره ریگان نام ایران از سال ۱۳۶۳ (۱۹۸۴) در فهرست «دولت های حامی تروریسم» در وزارت خارجه آمریکا ثبت شد (نوازنی، ۱۳۸۳: ۲۴۰). آمریکا ایران را یک نظام «یاغی» یا سرکش می شناسد، سعی دارد با سیاست تحریم و تضعیف و جلوگیری از پیشرفت صنعتی و اقتصادی ایران، نه تنها این کشور را بعنوان نمونه یک کشور توانای اسلامی از جرگه قدرت های بین الملل حذف کند بلکه می خواهد با تضعیف آن سیاست داخلی و خارجی جمهوری اسلامی ایران را در جهت نظام غربی تغییر دهد (ولایتی، ۱۳۸۱: ۱۱).
ایالات متحده اینکه ایران یک تهدید برای کشورهای خاورمیانه است را بهانه ای قرار داد و یک جنگ تمام عیار را با حمایت از عراق علیه ایران به راه انداخت (Yazdani & Husain, 2006: 273). در دوران جنگ تحمیلی آمریکایی ها با تحریک و کمک نظامی به عراق درصدد تقویت این کشور و در هم شکستن مقاومت ایران بودند. طی چند مرحله نیز به تقویت پنهانی تسلیحاتی عراق پرداختند آنان با ادامه روند تحریم ها علیه ایران که از سال ۱۹۸۰ در پی اشغال سفارت آغاز شده بود ایران را در تنگنای امنیتی، نظامی و اقتصادی قرار دادند (نوازنی، ۱۳۸۳: ۱۸۶). اما در ادامه از ترس اینکه یکی پیروز و توازن منطقه را به هم بریزد در اواسط سال ۱۹۸۰، دولت ریگان با ارسال محموله های کوچک سلاح مخالف نبود و دلیل آن را تأمین سلاح برای ایران علیه لبنان در جهت حمایت برای آزادی گروگان ها در لبنان اعلام کرد (Yazdani & Husain; 2006: 273). در دوره ای موقتی سیاست «عدم فروش تسلیحات به ایران» را نادیده گرفت که بعدها به ماجرای ایران- کنترا معروف شد. در این معاملات ایالات متحده تسلیحات ضد تانک تاو و تجهیزات دفاع هوایی به ایران فروخت (کاتزمن، ۱۳۸۴: ۱۵). همکاری آمریکا و شوروی پس از پیروزی ایران در جبهه های جنگ از سال ۱۹۸۲، مبنی بر پایان دادن جنگ، نشانه دیگری از توافق آنها در ایجاد توازن منطقه ای و مهار انقلاب ایران بود (ستوده، ۱۳۸۴: ۲۳۲). محدودیت صادرات کالاهای آمریکایی به ایران از سال ۱۹۸۴ افزایش و واردات کالاهای ایرانی به آمریکا از اواخر ۱۹۸۷ به کلی ممنوع شد، (قانون تکمیلی ۲۳ جولای ۱۹۹۶ در مورد تحریم ایران و لیبی تقریباً تمامی تجارت دو جانبه را که در آن شرکت های خارجی در سال بیش از ۴۰ میلیون دلار در حوزه های نفتی جدید ایران سرمایه گذاری نمایند را ممنوع نمود. این سقف در سال ۱۹۹۷ به ۲۰ میلیون دلار در سال کاهش یافت) (بهروزی فر، ۱۳۸۳: ۲۰۵). وزیر دفاع آمریکا گفت: «پیروزی ایران در جنگ با عراق، به نفع آمریکا نخواهد بود. پیروزی ایران یقیناً در جهت منافع ملی نیست» (رفعتی، ۱۳۸۲: ۵۰). در سال ۱۹۸۳ نیروهای نظامی آمریکا در چارچوب واحدهای موازنه گر و پاسدار صلح وارد بیروت گردیدند. در این رابطه مقر تفنگداران دریایی آمریکا در اکتبر ۱۹۸۳ منفجر شد. این امر واکنش های جدی را علیه ایران از سوی افرادی چون «رونالد ریگان، جورج شولتز، جورج آلن» فراهم آورد. در این شرایط تحریم های اعمال شده علیه ایران به شرح ذیل بوده است:

 

 

• اعمال تحریم در مورد ورود هرگونه مواد شیمیایی و یا کارخانجاتی که می توانست زمینه را برای تولید سلاح های شیمیایی فراهم آورد. این امر علاوه بر ایران محدودیت هایی را نیز برای عراق فراهم کرد.

 

 

 

• محدودیت هایی درباره ورود ابزارهای صنعتی که دارای کاربرد دوگانه می باشند، ایجاد شد. این مسأله علاوه بر آمریکا برای سایر کشورهای توسعه یافته صنعتی غرب موسوم به (OECD) نیز لازم الاجرا بود.

 

 

 

• برخی از محدودیت های پولی و بانکی و ابزاری که در سال ۱۹۷۹ اعمال گردیده بود تا سال ۱۹۸۳ و بعد از آن تداوم یافت (متقی، ۱۳۷۹: ۵۵-۵۴). که با هر گونه وام و کمک مالی این سازمان ها به ایران مخالفت کنند و به تبع آن کمک های مالی آمریکا به این سازمان ها به میزان وام هایی که می توانست به ایران تعلق گیرد کاهش یافت (یاوری و محسنی، ۱۳۸۹: ۱۶). اصلی ترین دل مشغولی آمریکا در این دوران صدور انقلاب از طرف ایران بود، که آثار نگران کننده ای برای اهداف و منافع آمریکا در لبنان بوجود آورد (متقی، ۱۳۷۹: ۵۵). در ژانویه ۱۹۸۴ بدلیل بمب گذاری مقر تفنگداران آمریکا که ۲۴۱ کشته بر جای گذاشت دولت آمریکا ایران را در فهرست کشورهای حامی تروریسم قرار داد (موجب منع صادرات و فروش تجهیزات نظامی به ایران از سال ۱۹۸۶ می شود) (یاوری و محسنی، ۱۳۸۹: ۱۵). در سال ۱۳۶۶ (۱۹۸۷) پس از برملا شدن معامله تسلیحاتی پنهانی آمریکا با ایران (ایران- کنترا) در جریان سفر مک فارلین و درگیری های سیستم نظامی ایالات متحده با ایران در خلیج فارس تحریم های آمریکا علیه ایران وارد مرحله جدیدی شد. به نقل از باربارا هونیگر از سال ۱۳۶۵-۱۳۶۰ (۱۹۸۶-۱۹۸۱) متجاوز از ۱۵ میلیارد دلار تسلیحات نظامی آمریکایی به ایران حمل شده است تمامی این سلاح ها از انبارهای آمریکا در سراسر اروپا به ایران ارسال گردید. هدف از این معامله ها بهبود روابط با ایران و کمک به آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان بود. بدنبال قطعنامه های متعددی که (به اتفاق آرای سناتورها و اکثریت ۴۰۷ رأی موافق در مقابل ۵ رأی مخالف در مجلس نمایندگان آمریکا) برای تحریم واردات از ایران صادر شد. در ۷ آبان ۱۳۶۶ (۲۹ اکتبر ۱۹۸۷) ریگان در پاسخ به این قطعنامه و پیشی گرفتن بر دیگر مصوبه های احتمالی آن، فرمان اجرایی شماره ۱۲۶۱۳ را صادر کرد و طی آن واردات کلیه کالاها و خدمات ایرانی به ایالات متحده را تا سقف نزدیک به ۱ میلیارد دلار ممنوع کرد (نوازنی، ۱۳۸۳: ۲۴۱ و ۱۹۰-۱۸۷)

 

 

۳-۳ تحریم های ضد ایرانی در دوره ریاست جمهوری جورج بوش پدر
در دوره بوش (پدر) موضوع تحریم های ایران به روال سابق ادامه یافت اما تشدید نشد. حتی تلاش هایی انجام پذیرفت تا بر اساس آن، نام ایران از فهرست کشورهای حامی تروریسم خارج شود. در سال های ۱۹۹۲-۱۹۹۱ «جیمز بیکر و لورنس ایگل برگر» ابتکاراتی را برای بازسازی روابط با ایران در پیش گرفتند، اما این روند از سال ۱۹۹۳ به بعد دچار تغییرات و دگرگونی های قابل توجهی شد. با توجه به شرایط بین المللی ناشی از فروپاشی بلوک شرق و اخراج عراق از کویت، بوش فرصت چندانی برای پرداختن به مسائل ایران نداشت؛ البته در این مقطع قانون منع گسترش سلاح ایران و عراق «Iran-Iraq Non-Proliferation Act» در اکتبر ۱۹۹۲ از سوی جورج بوش پدر امضاء شد که بواسطه سیاست مهار دوگانه کلینتون کمرنگ گردید (پورحسن، ۱۳۸۶: ۳۴). این قانون پیش درآمدی بود برای تلاش های دولت کلینتون و کنگره در جهت تحمیل «تحریم های ثانویه» تحریم بر ضد کشورها یا اشخاص که به توانایی های اقتصادی و راهبردی ایران کمک می کردند. بدلیل آنکه این قانون، مشخصاً به ایران و عراق مربوط می شود، حتی در صورت حذف نام ایران از این فهرست، همچنان قابل اجرا خواهد بود. مهمترین بند این قانون، بند ۱۶۰۵ می باشد که رئیس جمهور را ملزم می دارد بر ضد کشورهای کمک کننده به ایران یا عراق در جهت دستیابی به تسلیحات متعارف پیشرفته، دست به اعمال تحریم هایی بزنند. در همین رابطه برای بستن مفرهای قانونی در سال ۱۹۹۶ قانون اقتدار دفاعی به این قانون اضافه شد. بر طبق این قانون کشورهایی که به برنامه تسلیحات هسته ای، شیمیایی و میکروبی ایران کمک کنند مشمول تحریم های قانونی عدم گسترش تسلیحات ایران یا عراق خواهند شد، در همین راستا فرمان های اجرایی ۱۳۰۹۴ و ۱۳۹۳۸ ریاست جمهوری ابلاغ گردید. اگرچه این فرمان ها مشخصاً ایران را خطاب قرار نمی دهد ولی در کل برای جلوگیری از گسترش تسلیحات شیمیایی و میکروبی و دیگر تسلیحات کشتار جمعی مطرح شده است و به همین خاطر در رابطه با روابط ایران و ایالات متحده نیز صدق می کند. در واقع فرمان اجرایی ۱۳۰۹۴ اصلاحیه ای بود بر فرمان اجرایی ۱۲۹۳۸، بر طبق فرمان اجرایی ۱۲۹۳۸ ایالات متحده ملزم بود از کمک به کشورهای دیگر که سبب گسترش تسلیحات کشتار جمعی می شوند خودداری ورزد. در اصل پس از آزمایشات شهاب- ۳ با برد ۸۰۰ مایل از سوی ایران، فرمان اجرایی ۱۳۰۹۴ با در نظر داشتن ایران ابلاغ گردید و پس از آن رئیس جمهور ۷ شرکت روسی را که به برنامه موشکی ایران کمک کرده بودند را تحریم کرد (کاتزمن، ۱۳۸۴: ۱۷-۱۶).
۴-۳ تحریم های ضد ایرانی در دوره ریاست جمهوری کلینتون
با روی کار آمدن کلینتون چشم انداز جدیدی در سیاست خارجی آمریکا گشوده شد و با عنایت به مشکلات اقتصادی ناشی از جنگ ایران و عراق و تلقی آن دو به عنوان عامل اصلی تهدید منطقه ای سیاست مهار دوجانبه برای تضعیف همزمان ایران و عراق و یکی علیه دیگری از سوی (هرسیج، ۱۳۸۱: ۱۲۹) مارتین ایندایک مدیرکل خاورمیانه و آسیای جنوبی در شورای امنیت ملی در آن زمان (۱۵ مه ۱۹۹۳)، سیاست «مهار دو جانبه» ایران و عراق را برای دولت وقت تدوین کرد. طبق این سیاست ایران و عراق ذاتاً نسبت به ایالات متحده آمریکا و منافع آن موضعی خصمانه دارد و سیاست آمریکا باید بر پایه تضعیف این دو کشور تا حداکثر ممکن باشد. بر این مبنا سیاست گذشته در جهت ایجاد توازن بین ایران و عراق بواسطه تهاجم و تضعیف یکی از دو طرف به نتایج وخیم منجر شده است که تهاجم عراق به کویت از جمله آنها محسوب می شد (کاتزمن، ۱۳۸۴: ۱۰).
۱-۴-۳ ماهیت سیاست مهار دو جانبه
از دیدگاه آمریکا ایران و عراق بطور یکسان جهان غرب را تهدید می کنند و باید از طریق تحریم های اقتصادی و کنترل و مهار نظامی با آنها مقابله شود. هدف اصلی از سیاست مهار ایران که برای اجرای کامل و مؤثر آن حدود ۱۰-۵ سال زمان پیش بینی شده بود فراتر از تحریم های اقتصادی، تضعیف ایران و جلوگیری از رشد و توسعه آن بوده است. از دیدگاه این سیاست «به علت خطرناک بودن نیات ایران» باید توانایی هایی او محدود و تضعیف شوند و ایران از دسترسی به هر عامل قدرت بخشی باید دور نگه داشته شود (آذری، ۱۳۸۷: ۱۵).
مرحله بعدی سیاست مهار دوگانه با انتشار مقاله آنتونی لیگ مشاور امنیت ملی کلینتون در نشریه فارین افیرز (مارس و آوریل ۱۹۹۴) اسفند و فروردین ۱۳۷۳-۱۳۷۲، تحت عنوان دولت های یاغی و متمرد بین المللی آغاز شد. این اقدام به منزله سیاست رسمی دولت کلینتون در برابر ایران بود. این سیاست بر ۵ پایه قرار داشت:

 

 

• آرایش قوا در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه به نفع آمریکا؛

 

 

 

• پیروی از سیاست مهار ایران و عراق به جای ایجاد تعادل بین این دو کشور؛

 

 

 

• عدم اعتماد به اینکه می توان در ایران از میانه روها علیه تندروها استفاده کرد؛

 

 

 

• جلوگیری از برقراری مناسبات عادی تجاری و سیاسی ایران با کشورهای دیگر تا ایران رفتار خود را طبق خواست آمریکا تغییر دهد. یعنی ایران از توسعه سلاح های کشتارجمعی، شیمیایی و میکروبی و دستیابی به سلاح های هسته ای، از بین بردن مخالفان سیاسی در خارج از کشور و سرنگونی حکومت های طرفدار آمریکا دست بردارد؛

 

 

 

• الهام از سیاست تحدید نفوذ یا محاصره کمونیسم که پس از جنگ جهانی دوم علیه شوروی سابق اعمال شد. اقدامات آمریکا بر اساس سیاست مهار علیه جمهوری اسلامی ایران:

 

 

 

• اعلام حالت فوق العاده در روابط دو کشور؛

 

 

 

• باز داشتن کشورهای روسیه، چین، ژاپن از همکاری اقتصادی بویژه در امور تسلیحاتی و نظامی؛

 

 

 

• تلاش برای تشکیل ائتلاف های جهانی علیه ایران، شامل تلاش کلینتون در اجلاس سران کشورهای صنعتی در توکیو، و بحث درباره رفتار بین المللی ایران در آن اجلاس؛

 

 

 

• تلاش برای جلوگیری از ورود هرگونه تجهیزات و مواد و دانش فنی مورد نیاز ایران و کوشش برای جلوگیری از دستیابی ایران به اعتبارات مالی بین المللی؛

 

 

 

• هیاهو بر سر سه جزیره ایران در خلیج فارس به منظور تحت فشار قرار دادن ایران؛ (اخترشهر، ۱۳۸۳: ۹۹-۹۷).

 

۴-۲-۳ ویژگی­های اینترنت
باز بودن اینترنت به روی عموم، جوهره و اساس آن است. دسترسی به اینترنت حداقل به صورت بالقوه برای کلیه جوامع باز است. این دسترسی تنها نیاز به یک کامپیوتر و برخی از تکنولوژی­های امروزی مربوطه را دارد تا یک فرد بتواند یک وب­سایت را باز نموده و اطلاعات مورد نظر را دانلود نماید و و در بحث­ها و مناظرات آنلاین مشارکت نماید. این کار را می­توان بدون خارج شدن از خانه انجام داد و همانطور که اظهار می­گردد، به نسبت ارزان است. در نتیجه اینترنت و­سیله ارزان و جامع جهانی را در اختیار می­ گذارد که به واسطه آن افراد می­توانند اطلاعات را به مشارکت گذاشته و در بحث­های سیاسی شرکت نموده و با افراد و گروه­ ها و سازمان­های محلی، ملی و بین ­المللی به تعامل بپردازند. (مکلاف، ۲۰۰۲، ص ۱۱۰) ^[۳۰۰]

اینترنت، همگانی­ترین فضایی است که تاکنون به وجود آمده؛ زیرا فقط انتقال­دهنده صرف اطلاعات نیست بلکه ماهیتی مشارکتی و تعاملی دارد (دارنلی و فدر، ۱۳۸۴، ص۶۶). اینترنت نه تنها فضای ارتباطی وسیعی در اختیار کاربران می­ گذارد که در آن به گردش، ملاقات و مشارکت بپردازند بلکه به آنان امکان می­دهد که به صورت جمعی و با ایجاد وب سایت­های جدید، گروه های خبری، اتاق­های گفت­وگو، شبکه­ ها، گروه های عمل و … فضاهای جدید به وجود آورند. به­علاوه، ساختار فرامتنی اکثر موارد اینترنتی و پیوندهایی که فراهم می ­آورد، متضمن ایجاد شرایط «بین فضایی» گسترده­ای است که دارای قابلیت حرکت آزادانه بین فضاهای ارتباطی متفاوت است. بخش­های اینترنتی می­توانند «بانک­های اطلاعات» قابل دسترس و فراوانی از مباحث و موضوعات افکار قبلاً منتشر شده فراهم آورند؛ مضافاً اینکه افراد نیز به صورت روزافزون قادر می­شوند از میان خروجی­های گسترده و متنوع اینترنت و سفارش اخبار، افکار و سایر اطلاعات، دست به انتخاب بزنند. (بنت و انتمن، ۱۳۸۹، ص ۸۲)
به این ترتیب، اینترنت ویژگی­های ارتباط تعاملی و در عین حال همزمان تماس تلفنی را، با ویژگی غیرتعاملی و نیز ناهمزمانی بالقوه برنامه ­های ضبط شده توسط گیرنده تلفیق می­ کند. هر کاربر اینترنت کم­وبیش به همه مواد موجود در آن دسترسی دارد. درست همانند مشترک تلویزیون ماهواره­ای که می ­تواند هر کانالی را تماشا کند. در عین حال، هر کاربر می ­تواند مواردی را فراهم کند و آن را در دسترس همه کاربران اینترنت قرار دهد. درست مثل کسی که تلفن دارد و می ­تواند یک مکالمه تلفنی را شروع کند و محتوای آن را تعیین نماید. وب، نشر اطلاعات را برای هر کس، عملاً بدون محدودیت در محتوا یا موضوع و بدون کنترل بر کیفیت اطلاعاتی که ارائه می­ شود، ممکن ساخته است. این روند، خواه دموکراسی الکترونیکی یا هرج­ومرج الکترونیکی شناخته شود، به طور حتم فضای الکترونیکی عمومی به شمار می­رود. (دارنلی و فدر، ۱۳۸۴، ص ۶۸)
از اینترنت به عنوان «ابزار مجازی برای دیپلماسی واقعی» نام برده­اند. محققان عرصه دیپلماسی معتقداند، هزاره سوم به مدد اینترنت، به انسان فرصت انجام کارهایی را می­دهد که همیشه آرزویش را داشته است. دیپلماتها در ده سال آینده، نیازمند تخصص، آنهم تخصص دیپلماتیک در درک انسانها و فهمیدن امور بشری هستند. در این عصر انتشار و امکان مرور فایل­های اطلاعاتی، هر دو فرصت­های باارزشی برای دیپلماسی هستند و بدیهی است که دیپلمات­ها با انتشار عقاید و نظرات خود قادر به متقاعدسازی دیگران هستند. (خلیل زاده، ۱۳۸۹، ص ۱۰)
جهانی بودن دسترسی افزایش یافته و این تکنولوژی دارای ظرفیت ناشناس باقی ماندن است. افراد می­توانند نام­های جدید و عنوان­های تازه را به صورت آنلاین برای خود انتخاب نموده و آنها را بارها و بارها ارسال نمایند تا ارتباطات خود را غیرقابل­ ردیابی نمایند. با وجود این که ممکن است برخی از این کارها به دلیل اطلاعات جعلی و غلط خطرناک به نظر برسند، برخی اعتقاد دارند که این کار سبب ایجاد امکان حضور کامل و همه­جانبه بدون افشای ماهیت خود می­گردد. گروسمن برای مثال می­گوید دلیل استفاده از خدمات بی­نام و نشان متفاوت است: سوابق شخصی ناراحت­کننده مانند سوء استفاده از کودکان یا اعتیاد، فروش اطلاعات فنی به صورتی که شرکت شما نخواهد اطلاعات مربوط به نام وی فاش گردد یا ترس از رژیم سیاسی کشوری که شما در آن زندگی می­کنید. کلیه این مسائل به این معنا می­باشد که اینترنت یک تکنولوژی ایده­آل برای ارتباطات آزاد و دموکراتیک می­باشد. (مکلاف، ۲۰۰۲، ص ۱۱۰)
۴-۲-۴ کاربران اینترنت
توسعه استفاده از شبکه اینترنت، در دوره کوتاه فعالیت آن بسیار چشمگیر بوده است. بر مبنای آخرین آمار ارائه شده در سایت «اینترنت ورد استیتز»^[۳۰۱] در تاریخ ۳۰ ژوئن ۲۰۱۲، مشخص گردید که ۲۴۵ میلیون آمریکایی از اینترنت استفاده می­ کنند که این تعداد معادل ۷۸ درصد از جمعیت آن کشور را تشکیل می­دهد. از لحاظ عده کاربران اینترنت در سطح جهانی هم با توجه به آمار ارائه شده در این سایت، دو میلیارد و ۴۰۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۳ از اینترنت استفاده می­ کنند. جدول شماره ۴-۱، ۲۰ کشور دارای بیشترین تعداد کاربران اینترنت و همچنین تعداد کل کاربران اینترنت در جهان را نشان می­دهد.
جدول شماره ۴ - ۱، تعداد کاربران اینترنت در ۲۰ کشور جهان

 

#	Country or Region	Population,2012 Est	Internet Users Latest Data	Penetration (%population)	Users World
۱		۱,۳۴۳,۲۳۹,۹۲۳	۵۳۸,۰۰۰,۰۰۰	۴۰.۱ %	۲۲.۴ %
۲		۳۱۳,۸۴۷,۴۶۵	۲۴۵,۲۰۳,۳۱۹	۷۸.۱ %	۱۰.۲ %
۳		۱,۲۰۵,۰۷۳,۶۱۲	۱۳۷,۰۰۰,۰۰۰	۱۱.۴ %	۵.۷ %
۴		۱۲۷,۳۶۸,۰۸۸	۱۰۱,۲۲۸,۷۳۶	۷۹.۵ %	۴.۲ %
۵