واج آرایی واج «س» و واج «خ»
۴-۱-۱-۱-۱-۴ جناس
جناس یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای برقراری موسیقی و ریتم بین کلمات و تکواژهاست که معمولاً در محور افقی کلام شکل می‌گیرد. «روش تجنیس مبتنی بر نزدیکی هرچه بیشتر واک هاست به طوری که کلمات، هم جنس به نظر آیند یا هم جنس بودن آن به ذهن متبادر می‌شود»(شمیسا،۳۹:۱۳۷۱).

هم جنس بودن دو کلمه‌ی متفاوت در جناس بر پایه‌ی موسیقی است؛ بنابراین جناس یک گمان زیبایی شناختی است که بین دو یا چند کلمه به وجود می‌آید. تازگی و پویایی جناس وابسته به آن است که شاعر و نویسنده بین چه کلماتی روش تجنیس را برقرار می‌کند. بسیاری از شاعران کلاسیک از جناس‌های متعارف و معتاد استفاده می‌کنند امّا گاهی شاعران خلّاق، جناس‌هایی را کشف می‌کنند که بسیار تازه است. جناس صنعتی است که زبان را معطوف به خود می‌کند و خواننده هم تحت تأثیر فضاهای فرمی و شکلی اثر قرار می‌گیرد به همین دلیل جناس ابزار ادبیات است نه زبان. تازگی جناس‌ها می‌تواند به گونه‌ای زبان متعارف را آشنایی زدایی کند. به هر حال جناس یک عامل موسیقیایی است که ارزش ریتمیک شعر را بالا می‌برد و بالطبع بر عاطفه و لحن شعر مؤثر است.
جناس مضارع
آن است که دو رکن جناس در حرف اوّل یا وسط مختلف باشند.
سرنوشت آسمانی برگ/خاکستری خاک/ سرمای زرد مرگ. (همان:۱۶)
با پنجره‌های کور/کلبه‌ای دیوارهاش/تقدیم‌های دیر و دور(همان:۲۳)
با خال ترمه‌ای خون آلود/ کدام اسب سم دست‌هایش بر بال (همان:۲۴)
استواری اسب/ فرو ریخته از یال/بال گشوده بلوچ (همان:۴۷)
شب دف نمی‌زنند بر پوست تاریکی/دریا دم نمی‌زند (همان:۴۷)
نکند می‌خواهی شاخه‌هایت را آب و شانه کنی/ با خیس این باران، این باد (همان:۵۹)
تا شانه‌هایش آب بود و کف/در دست‌هایش دف(همان:۹۰)
لافند باز پیری نشسته است/ پنداری که یالانچی رؤیای دیر و دور خویش(همان:۱۱۱)
آمدنش لبخند/ چون قال و قیل گیاهانه ی تاریکی(همان:۱۰۰)
اگر که زرد نمی‌شود آبی/ و عشوه‌ای در تن باران نیست/ اگر که سرد می‌گذرد سایه/ با رفتن فانوس (همان:۱۲۱)
شاخه‌های درخت انار/ بر شانه‌های من است (همان:۱۵۸)
شب خوابیدن در مزرعه‌ی خون/ آن رود سپیدِ هم آغوشی/ تب پهناور سفلیس را دود می‌آورد (همان:۱۴)
شیر گاز را با دهان چاه/ دندان مردگان باز است(همان:۸۷)
دندان کوسه ماهی مادینه‌ای/ که می‌ریزد هزاران تخم/ جهان/ دهان و دندان‌هاست (همان:۱۴۳)
جناس زائد
آن است که یکی از کلمات متجانس حرفی بر دیگری زیادتر داشته باشد.
تا بر شانه نشسته‌اند عاشقان آذری/ شیرینی آتش است و برف و پنجره/ خنده‌های گیج حیاط/ دوره گردان آدم برفی (همان:۴۷)
قلعه‌ای که در خیال بافی ماهی‌هاست/ آب است و آفتاب آبی درون آب/ صدف ساز و بدون تور (همان:۶۸)
یک نام که نامیده می‌شود گیاهی گاه/ و هزاران نام که بخوانم تو را گاهی من (همان:۱۲۴)
سه تاری داشتم/ کاسه‌اش از صدا و صدف/ که شکست/ سیم و صدایش ریخت/ با زخم و زخمه و صدفش/ بر رف گذاشتم (همان:۱۶۷)
جناس اشتقاق و شبه اشتقاق
آن است که الفاظی بیاورند که حروف آنها متجانس و به یکدیگر شبیه باشند. خواه از یک ریشه مشتق شده باشند و یا از یک ماده مشتق نباشند.
این صبح سوخته را در ذهن من کلبه‌ای است/ که بنشیند/ خسته‌ی این سال‌های خستگی/ شکسته‌ی این دل­شکستگی(همان:۲۳)
نخل رؤیای من بود نه خرما بود نه باغ سالاری نخلستان(همان:۵۶)
گوش کن! این گردوست/ این زیتون/ این مدینه‌ی تن/ آن مداین ذهن (همان:۶۲)
رنگی می‌سوزد روی تن هیزم/ رنگی در این سوختگاه رنگ(همان:۱۲۲)
و رنگی هیچ نمی‌ریزد از مهتاب و تکه‌های شکسته‌ی خورشید/ زیرا گریه صدای بی گناهان بود/ که نوشته نمی‌شود با نُت/ مگر با زخمه‌ها و زخمی بر استخوان خاطرات من (همان:۱۲۲)
یک نی به خاطر نواختن موسیقی/ و هزاران نی که بنوازم/ تو را گاهی من (همان:۱۲۴)
سکوتی می‌شنوم: «سکوت، سکوت ساکتِ سکوتی سرد» (همان:۲۲۲)
که از تار می‌ترسم/ تار نه یک تاریک/ تار نه موسیقی(همان:۲۲۹)
جهان تلخ نمی‌شود با شمشیر/ تلخ نمی‌شود با شلّیک و فریاد و مُشت/ تلخای جهان/ گلوی گوزنان نیست و دندان پلنگ/ و مرگ ماهی در حلق مرغان ماهی خوار مصیبت نیست.(همان:۹۱)
من با مردگانیِ من/ از کنار تو با گریه می‌گذرم/ پس، عاشق!/ هی، عاشقانه! /چرا از اکسیژن نمی‌پرسی؟ / از فلز شدگی؟ (همان:۵۷)
۴-۱-۱-۱-۱-۵ تکرار
تمام فنون و شگردهای موسیقایی مثل: وزن، واج آرایی، ردیف و توازن یک سلسله قواعدی هستند که بر پیکره‌ی زبان افزوده می‌شود و زبان را برجسته و زیبا می‌کند که در این میان «تکرار» بیشترین تأثیر را دارد. شاعران بزرگ نیز با به کارگیری این آرایه بر غنای اشعار خود افزوده‌اند. تکرار در زبان شعر موجب انتقال و تأکید مطلب می‌گردد، بر عواطف شاعر تأثیر گذار است و شاعر را در ایجاد ریتم و انسجام ساخت شعر یاری می‌رساند. «تکرار گاهی برای رفع شک و تردید و حیرت خواننده است، به علّت طرح معنایی که غیر عادی می کند و تأکید شاعر برای آن است که غیر عادی بودن آن تردید و ناباوری را نسبت به ظاهر سخنان از ذهن خواننده زداید»(پورنامداریان،۳۸۰:۱۳۸۱).
تکرار: «آن است که کلمه‌ای چندین بار در سخن به کار برده شود به گونه‌ای که سبب زیبایی آن گردد و گاه هم دو کلمه پشت سر هم در کلام تکرار شود» (اقدامی،۵۶:۱۳۸۰).
صنعت تکرار واژه در علم بدیع به چند دسته تقسیم بندی شده است: ردالصّدر الی العجز، ردّ العجز الی الصدر، تکرار و طرد و عکس.
در اشعار نجدی از کتاب «خواهران این تابستان» می‌توان به نمونه‌هایی از آرایه‌های فوق اشاره کرد.
در اشعار نجدی از تکرار با بسامد بالایی استفاده شده است.
یازده را دیده‌ای؟ / صد و یازده را…؟ / یک هزار و یک صد و یازده را…؟ / من با این همه یک دوست شده‌ام. (نجدی،۱۹:۱۳۸۰)
کافور و مویه بود و/ نام‌های سیمانی/ تاریخ‌های سیمانی، آسمانی سیمانی (همان:۳۳)
باز می‌گردد به روزان وعده گاه در آلبوم/ روشنای آبنوسی در آلبوم/ نیم رخ گیاهیِ تو در آلبوم (همان:۳۹)
و روز می‌گذرد/ بی هیچ آفتابی از فنجان قهوه‌ی کولی‌ها/ در فنجان قهوه/ هیچ نیست مگر بوی مرگ پوشیده‌ی قهوه (همان:۱۰۷)
باران می‌بارد/ بلور قطره‌اش کلمه/ آب/ آینه/ و صدا/ آب،آینه و صدا (همان:۱۲۰)
نخل، رؤیای من، نه خرما بود نه باغ سالاری نخلستان/ همین که شاخه‌های آسمانی من به آسمان می‌رفت/ این آسمان ایرانی، این همه ایرانی (همان:۱۵۷)
دریا با این همه آب/ رودخانه با این همه آب/ تُنگ بلور حتّا با این همه آب/ رُخصت نمی‌دهد این همه آب/ تا بنگریم که ماهی‌ها چگونه می‌گریند (همان:۱۶۴)
و در خانه‌ای ساده/ بر سپیدِ ساده، سبزی ساده/ کنار مردمی ساده/ با تعریف ساده‌ای از مرگ می‌میرند در خواب‌های من (همان:۱۷۰)

محصول

۴۴۴/۰

۱۵۱/۰

۳۷۴/۰

۹۳۸/۲

۰۰۵/۰

با توجه به یافته های جدول شماره ۴-۱۷ شاهد رابطه معنی دار بین متغیر کانال ارتباطات سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی هستیم( ۰۵/۰P < ).
بر این اساس، معادله رگرسیون برآورد شده برابر خواهد بود با:
Y = β_۰ + β_۱X₁
Y = 0/374 X₁
در مدل رگرسیونی بالا؛ X₁ متغیر کانال ارتباطات سازمانی می باشد و می توان بیان نمود که یک انحراف استاندارد افزایش در مؤلفه کانال ارتباطات سازمانی باعث ۳۷۴/۰ انحراف استاندارد افزایش در رفتار شهروندی سازمانی کارکنان اداره آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر می شود. پس می توان نتیجه گرفت که مدل رگرسیونی این آزمون از لحاظ آماری معنی دار می باشد.
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادها
۵-۱٫ مقدمه
در این فصل با توجه به تجزیه و تحلیل داده های آمــاری انجام شده در فصل چهارم، ابتدا به نتیجه گیری پرداخته، سپس پیشنهادهایی ارائه می گردد.
۵-۲٫ نتیجه گیری توصیف آماری ویژگیهای آزمودنی ها
حجم نمونه مورد پژوهش برابر با ۴۹ نفر کارمند مرد و ۶ نفر کارمند زن ‌است‌‌ که‌ از این تعداد ۱ نفر در گروه سنی زیر ۳۰ سال، ۲۲ نفر در گروه سنی ۳۰ الی ۴۰ سال، ۲۲ نفر در گروه سنی ۴۱ الی ۵۰ سال و ۱۰ نفر بالای ۵۱ سال سن دارند. همچنین ۱ نفر از افراد مورد مطالعه دارای سابقه خدمت کمتر از ۵ سال، ۱۴ نفر دارای سابقه خدمت ۵ الی ۱۰ سال، ۱۷ نفر دارای سابقه خدمت ۱۱ الی ۱۵ سال، ۱۱ نفر دارای سابقه خدمت ۱۶ الی ۲۰ سال و ۱۲ نفر از افراد دارای سابقه خدمت ۲۱ الی ۲۵ سال هستند. لازم به ذکراست که ۱۱ نفر از افراد دارای مدرک دیپلم،۹ نفر دارای مدرک فوق دیپلم، ۲۹ نفر دارای مدرک لیسانس و ۶ نفر دارای مدرک فوق لیسانس هستند.
۵-۳٫ نتیجه گیری تحلیلی داده های آماری
نتایج حاصل از بررسی و آزمون فرضیه های تحقیق حاضر نشان می دهد:
فرضیه اصلی:
ارتباطات سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر تأثیر دارد.
برای آزمون تأثیر همزمان متغیرهای مستقل(سبک، کانال، محتوا و مسیر) بر روی متغیر وابسته(رفتار شهروندی سازمانی) این فرضیه از تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شده است.

نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که بین مؤلفه های ارتباطات سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی ( ۶۷۰/۰=r و ۰۰۱/ ۰≥P ) رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
ضریب تعیین بدست آمده که برابر ۴۴۹/۰ است نشان می دهد که بین مؤلفه های ارتباطات سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان اداره آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. این بدین معنی است که هر اندازه میزان مؤلفه های ارتباطات سازمانی (سبک، کانال، محتوا و مسیر) بیشتر باشد میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان بطور موثری افـزایش خواهد یافت. به عبارتی دیگر می توان بیان نمود که حدود ۴۵ درصد تغییرات رفتار شهروندی سازمانی، توسط تغییرات در متغیرهای پیش بین(سبک، کانال، محتوا و مسیر) تبیین می گردد. به عبارت دیگر مؤلفه های مالی نظام جبران خدمات نقش تعیین کننده ای در رفتار شهروندی سازمانی دارد.
همچنین بر اساس تحلیل رگرسیون انجام شده مشخص گردید که مؤلفه “سبک های ارتباطات” بیشترین ارتباط را با رفتار شهروندی سازمانی دارد و بعد از آن مؤلفه “محتوای ارتباطات” در رتبه دوم قرار دارد. همچنین مؤلفه های “کانال ارتباطات و مسیر ارتباطات” کمترین تاثیر را بر رفتار شهروندی سازمانی دارد که نتیجه این یافته از تحقیق حاضر با نتیجه تحقیق شیخ الاسلامی و دیگران(۲۰۱۰) تحت عنوان « رفتار شهروندی سازمانی در نگرانی از رضایت ارتباطات: نقش ارتباطات رسمی و غیر رسمی » همسو می باشد.
نتیجه این فرضیه از تحقیق حاضر با نتیجه تحقیق امینی و همکاران(۱۳۸۸) تحت عنوان« اثر بخشی آموزش مهارت‌های ارتباطی بر رفتار شهروندی سازمانی پرستاران» است همخوانی دارد. ایشان نیز نتیجه گرفتند که آموزش مهارت‌های ارتباطی موجب افزایش رفتار شهروندی سازمانی پرستاران گروه تجربی نسبت به گروه شاهد شده است و این تأثیر یک ماه پس از مداخله، پایدار مانده است.
فرضیه فرعی ۱:
سبک ارتباطات سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر تأثیر دارد.
نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که سبک ارتباطات سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر( ۵۸۱/۰=r و ۰۰۱/ ۰≥P ) تأثیر معنی داری دارد.
ضریب تعیین بدست آمده که برابر ۳۳۷/۰ است نشان می دهد که بین سبک ارتباطات سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر رابطه معنی داری وجود دارد. این بدین معنی است که هر اندازه میزان سبک ارتباطات ارتقا پیدا کند میزان رفتار شهروندی سازمانی بطور موثری افـزایش خواهد یافت. به عبارتی دیگر می توان بیان نمود که حدود ۷/۳۳ درصد تغییرات رفتار شهروندی سازمانی، توسط تغییرات در متغیر مستقل سبک ارتباطات تبیین می گردد. به عبارت دیگر مؤلفه سبک ارتباطات نقش تعیین کننده ای در رفتار شهروندی سازمانی دارد.
نتیجه این بخش از تحقیق حاضر نیز با نتیجه تحقیق شیخ الاسلامی و دیگران(۲۰۱۰)همسو می باشد. ایشان نیز به این نتیجه مهم دست یافتند که رضایت از ارتباطات(رسمی و غیر رسمی) پیش بینی کننده ای قوی از تمام ابعاد رفتار شهروندی سازمانی می باشد.
فرضیه فرعی ۲:
محتوای ارتباطات سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر تأثیر دارد.
نتایج حاصل از تحقیق در خصوص فرضیه فوق نشان داد که محتوای ارتباطات سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر( ۵۰۵/۰=r و ۰۰۱/ ۰≥P ) تأثیر معنی داری دارد.
ضریب تعیین بدست آمده که برابر ۲۵۵/۰ است نشان می دهد که بین محتوای ارتباطات سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر رابطه معنی داری وجود دارد. این بدین معنی است که هر اندازه میزان محتوای ارتباطات افزایش پیدا کند میزان رفتار شهروندی سازمانی بطور موثری افـزایش خواهد یافت. به عبارتی دیگر می توان بیان نمود که حدود ۵/۲۵ درصد تغییرات رفتار شهروندی سازمانی، توسط تغییرات در متغیر مستقل محتوای ارتباطات تبیین می گردد. به عبارت دیگر مؤلفه محتوای ارتباطات نقش تعیین کننده ای در رفتار شهروندی سازمانی دارد.
نتیجه این بخش از تحقیق حاضر با نتیجه تحقیق مزروعی و همکاران (۱۳۸۸) تحت عنوان«ارائه ی الگوی ارتباطات سازمانی برای یک سازمان نظامی» همسو می باشد.
ایشان پس از طراحی و اعتباریابی الگوی مفهومی، با بهره گرفتن از روش های تحقیق همبستگی و پیمایشی، مشخص کردند که از بین مولفه های ارتباطات سازمانی، محتوای ارتباطی، بالاترین رتبه و اهمیت را دارد و سپس به ترتیب، سبک های ارتباطی و مسیرهای ارتباطی و در آخر مجاری ارتباطی قرار دارد.
فرضیه فرعی ۳:
مسیر ارتباطات سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر تأثیر دارد.
نتایج حاصل از تحقیق در خصوص فرضیه فوق نشان داد که مسیر ارتباطات سازمانی بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر( ۳۳۹/۰=r و ۰۰۱/ ۰≥P ) تأثیر معنی داری دارد.
ضریب تعیین بدست آمده که برابر ۱۱۵/۰ است نشان می دهد که بین مسیر ارتباطات سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر رابطه معنی داری وجود دارد. این بدین معنی است که هر اندازه تحقق مسیر ارتباطات افزایش پیدا کند میزان رفتار شهروندی سازمانی بطور موثری افـزایش خواهد یافت. به عبارتی دیگر می توان بیان نمود که حدود ۵/۱۱ درصد تغییرات رفتار شهروندی سازمانی، توسط تغییرات در متغیر مستقل مسیر ارتباطات تبیین می گردد. به عبارت دیگر مؤلفه مسیر ارتباطات نقش تعیین کننده ای در رفتار شهروندی سازمانی دارد.

۳۱- مسلمانان آگاه باشند که پرداخت جزیه هرگز به معنای تحقیر و توهین اهل کتاب نیست، چون این معنا نه از اصل کلمه ی «جزیه»و «صاغرون»استفاده می‌شود، نه با تعلیمات اسلام سازگار است و نه با سایر احکامی که درباره ی طرز رفتار با اهل کتاب به ما رسیده است، تطبیق می‌کند‌. پرداخت جزیه توسط اهل کتاب، احترام در برابر اسلام و مسلمانان، و نشانه ای برای همزیستی مسالمت آمیز و قبول یک اقلّیت دینی سالم در برابر اکثریت است‌. این جنجال، که جزیه مخالف شئون انسانی و خلاف اصل همزیستی است، یک توهّم بی اساس می باشد، زیرا جزیه نوعی پاداش به دولت اسلامی از طرف شهروندان غیرمسلمان اهل کتاب است در برابر خدماتی که برای آنان انجام می دهد، نه کیفر و باج (حق زور گرفتن).

۳۲- مسلمانان آگاه باشند سرزمینهائی که مسلمانان آن را آباد نموده اند،. هرگاه اهل ذمّه در این گونه سرزمینها و شهرها اقامت گزینند نمی توانند کلیسا و دیر و کنیسه و معبدی ایجاد نمایند زیرا این آبادیها متعلق به مسلمانان است و اقلیتها حقی نسبت بدان ندارند و در صورتی که بدون رضایت مسلمانان اقدام به ایجاد و تأسیس معبدی برای یهودیان و یا مسیحیان و یا زردشتیان گردد هیچ گونه مصونیتی از نظرمسلمانان نخواهد داشت و اصولاً چنین عملی اقدام غیر قانونی تلقی می گردد.
۳۳- سرزمین هائی که اهالی آن در جنگ با مسلمانان شرکت نموده و پس از پیروزی مسلمانان به طور اجبار به تصرف و اشتغال مجاهدین مسلمان درآمده باشد و از آنجا که بر طبق قانون جهاد این گونه سرزمینها متعلق به عموم مسلمانان می باشد گروه های سه گانه ی مذهبی نمی توانند در این سرزمینها کلیسا و یا معبد دیگری را بنا کنند؛ ولی کلیساها و کنیسه ها و معابدی که به هنگام تصرف این شهرها و آبادیها به جای مانده، به مقتضای قرارداد ذمّه همچنان به حال خود باقی مانده و از امنیّت و مصونیت کامل برخوردار خواهد بود.
۳۴- مسلمانان آگاه باشند که هرگاه پیش از درگیری، مردم کشور و یا شهر و یا ساکنین سرزمینی با مسلمانان قرارداد صلح امضاء نمودند و بر طبق قرارداد مزبور اراضی به اهالی آن واگذار گردید به طوری که متعهدین تنها به پرداخت مالیات موظف شدند در این صورت اهالی و سکنه ی این سرزمینها نه تنها حق ابقاء عبادتگاه های موجود را خواهند داشت، بلکه می توانند به طور آزاد اقدام به احداث کلیساها و معابد جدیدی نمایند.
۳۵- مسلمانان آگاه باشند که هرگز خداوند برای کفار نسبت به مؤمنین راه تسلط و حکومت قرار نداده است و همچنین نه زنان غیرمسلمان بر مسلمانان حلال است و نه مردان مسلمان بر زنان غیرمسلمان.
۳۶- مسلمانان آگاه باشند که قرآن کریم هرگونه تفکر نژادپرستانه را محکوم نموده و همه ی انسان ها را فرزند یک پدر و مادر و فاقد برتری نژادی، قومی و مذهبی می داند و گرامى‏ترین شما نزد خداوند، با تقواترین شماست.
۳۷- مسلمانان آگاه باشند که قرآن کریم به مسلمانان دستور اکید می دهد که با «جدال احسن»و «گفتگوی مسالمت آمیز» با اهل کتاب سخن بگویند و روابط خود را براساس«اصول مشترک»قرار دهند.قرآن کریم به حقوق اقلیت، اعتراف دارد. هیچ دینی همانند دین اسلام، ضامن آزادی اقلیتها و حافظ شرف و حقوق آنان نیست.
۳۸- مسلمانان آگاه باشند که قرآن کریم در آیاتى مسلمانان را از دوستى و مراوده با اهل کتاب که بیشتر آنان هم پیمان با مسلمانان و از اقلیت هاى مذهبى در مدینه بودند منع کرده است و علت منع دوستى با آنان این است که اهل کتاب درصدد بازگرداندن مسلمانان از دینشان هستند، یا قصد گمراه کردن مسلمانان را دارند، یا قلبهاى آنان سرشار از کینه ی مسلمانان است و دوست دارند مسلمانان به رنج و مصیبت مبتلا شوند، یا دوست ندارند خیرى برمسلمانان نازل شود، یا از مسلمانان راضى نمى‌شوند مگر اینکه از کیش آنان پیروى کنند، یا دین و عقاید مسلمانان را به سخره مى‌گیرند ؛ که از مجموع این آیات و علتهایى که براى منع دوستى بیان گردیده و نیز با توجه به آیاتى دیگر که عزت و سربلندى را از آن مسلمانان دانسته و استیلاى کافر بر مسلمان را منع کرده برمى‌آیدکه مراوده و دوستى با آن دسته ازغیر مسلمانان- ‌اعم از اهل ذمّه یا غیر اهل ذمّه- که با مسلمانان دشمنى دارند و قصد گمراه کردن مسلمانان را داشته، خیر و سعادتى را برای مسلمان نمى‌خواهند و عزت و استیلاى مسلمانان در این رابطه از بین مى‌رود، ممنوع است.
۳۹- مسلمانان آگاه باشند که در اسلام بنی آدم صرف نظر از نژاد، رنگ، جنس، حسب، دین و عقیده دارای کرامت ذاتی است. بی شک این تکریم منشأ حقوق واجب الرعایه است، حداقل حقوقی که رعایت آن برای تک تک آحاد آدمیان لازم است. بنابراین غیر مسلمانان همانند مسلمانان مشمول این اصل می گردند.
۴۰- مسلمانان آگاه باشند که تکثر ادیان و اختلاف مردم در دین واقعیتی است که به مشیت خداوند رخ داده است. از دیدگاه اسلامی انسان ها در انتخاب دین آزاد و مختارند، و احدی را نمی توانی به زور و اجبار مسلمان گردانید. اگر قرار بود همه مردم مسلمان باشند خداوند خود چنین می کرد، حال آنکه نکرده است و مصلحت و خیر را در تکثر ادیان و اختلاف مردم در امر دین یافته است. مسلمان مکلف به محاسبه و بازخواست از دین دیگران نیست. حساب و بازخواست و جزا از یک سو در آخرت رخ خواهند داد، از سوی دیگر داور آن خداوند است، نه انسان جایز الخطا.
بخش دوم
الگوسازی قرآن کریم
در مواجهه
با
یهود
در زمان جنگ
مقدمه
پیامبر اسلام۶بر اساس وظیفه الهی و رسالت خدائی خویش، در ترویج اسلام و گسترش توحید، قوم یهود را به اسلام دعوت نمود و از آن ها خواست ایمان بیاورند و تحت عنوان نخستین کسانی که کفر ورزیدند، قرار نگیرند.^[۸۵۲] ولی یهودیان، نه تنها به دعوت پیامبر۶جواب مثبت ندادند، بلکه گسترش اسلام در میان انصار و قبائل اطراف، حسد آن ها و برخی از منافقان را برانگیخت. زیرا فکر نمی کردند که رسالت محمد۶، این چنین اوج گیرد و قدرت های آنان و سایرین را تحت الشعاع قرار دهد. علاوه بر این رسول خدا ۶، همیشه در طریق مدارا و اغماض با اهل کتاب برخورد می کردند؛ مگر اینکه موارد تخلف یهودیان به حدّی می بود که دیگر جای گذشت و چشم پوشی نباشد. مقصود از زمان جنگ، تنها جنگ به عنوان لشکرکشی نبوده و شامل مواردی که بر اساس عملکرد نادرست یهودیان منجر به عدم ارتباط دوستانه ی مسلمانان و در رأس ایشان حضرت محمد۶با یهودیان شده است نیز می باشد.
پیامبر اسلام۶در مذاکره با بزرگان و احبار یهودی از جمله عبدالله بن صوریا و کعب بن اسید فرمود: ای گروه یهود، از خدا بپرهیزید و اسلام بپذیرید به خدا سوگند شما آگاهید که هر چه می گویم حق است؛ ولی رؤسا و دانشمندان یهودی سخنان وی را انکار کردند. همان گونه که خداوند متعال می فرماید: «کسانى که کتاب آسمانى به آنان داده‏ایم، او[پیامبر]را همچون فرزندان خود مى‏شناسند (ولى) جمعى از آنان، حق را آگاهانه کتمان مى‏کنند !»^[۸۵۳]خشم یهود بیش از پیش شدت گرفت و از طرق جنگ سرد مانند و هجو مسلمانان توسط شعرای یهودی؛و یا ایجاد انحراف توسط قصاص با مطالب ضد و نقیضی که در تفسیر آیات قرآن با آمیختن تورات و مطالب ساختگی؛ ویا همدستی با منافقین و مشرکین؛ ویا از طرق جنگ به مقابله با اسلام و مسلمانان می پرداختند. که تمام موارد یادشده در قر آن کریم و سیره ی پیامبر۶ثبت گردیده است و در حد گنجایش رساله به آن ها پرداخته می شود.
۱- دشمنی یهود نسبت به پیامبر اکرم۶
در ماجرای هجرت، یهود با تحیر و ناباوری ورود پیامبر۶را به مدینه دید و تحمل کرد. این امر علل زیادی می‌تواند داشته باشد از جمله:
۱- امید به اینکه در او تأثیر کرده بتواند او را به طرف خود بکشانند و یا اینکه پیامبر۶بتواند میان تیره‌ها و خاندان های یثرب اتفاق ایجاد کند و اوضاع شهر را که احتیاج به آرامش و آسایش داشت مرتب کرده به طوری که اختلافات آنان را با دیگران حل کند و یهود بتوانند در بازرگانی جزیرهالعرب، یثرب را در جایگاه بهتری قرار دهند.^[۸۵۴]
۲- احتمال دیگر این است که یهود از وقایع مکه بی‌اطلاع نبود. آن ها مسلماً از شکنجه ی مسلمانان توسط قریش و صبر و پایداری مسلمانان خبر داشتند. اگر در ورود پیامبر۶به مدینه از خود عکس‌العمل نشان ندادند تأثیر آن فدارکاری‌ها بود. زیرا در آن زمان تعدادی از مسلمانان فداکار به یثرب مهاجرت کرده بودند و علاوه بر آن که از مردم یثرب نیز تعداد زیادی به آئین او ایمان آورده بودند اگر چه نمی توان ادعا کرد که اغلب مردم یثرب مسلمان شده بودند، ولی آنچه مورد یقین است اینکه در فداکاری و دفاع از پیامبر اسلام۶مسلمانان یثرب دست کمی از مسلمانان مکه نداشتند به خصوص که میان آن ها و پیامبر اسلام۶در پیمان عقبه^[۸۵۵] دوم^[۸۵۶] بیعتی مبنی بر دفاع از پیامبر۶بسته شده بود. خلاصه آنکه یهود با وجود احتمالات فوق در خود قدرت مخالفت با اسلام و پیامبر آن را نمی دید و منتظر بقیه امور و مترصد فرصت شد.در این اوضاع تاریخ از کسانی خبر می دهد که مسلمان شدند از جمله آن ها عبدالله بن سلام است و مخیریق و ابی بن کعب،. . ..
عبدالله بن سلام از جمله کسانی است که در همان ایام ورود پیامبر به مدینه مسلمان شد.^[۸۵۷] و از بزرگان یهود بود و گفته‌اند از نسل فرزندان یوسف است که در سال ۴۳ هـ. درگذشت.^[۸۵۸] پیامبر بعد از مسلمان شدن وی نام او را که حصین بود به عبدالله برگرداند. اسلام او سبب ترس شدید رؤسای یهود شد زیرا می ترسیدند اقدام او تأثیری در میان دیگر یهودیان داشته باشد و آنان به دین جدید گرایش پیدا کنند. به این ترتیب پایه‌های یهودیت از حجاز برافتد. پس محرک آن ها در مخالفت اول غرور آن ها بود و سپس حب دفاع غریزی برای بقا بود که راه مخالفت در پیش گرفتند. ^[۸۵۹] همراه با عبدالله بن سلام خانواده وی نیز مسلمان شدند زیرا او پس از رسالت پیامبر۶از خانواده خود چنین خواسته بود.^[۸۶۰]فرد دیگری که نام برده شد مخیریق است از طایفه بنی نضیر و از ثروتمندان و علماء بزرگ یهود بود که به اعراض از یهود و اظهار محبت به پیامبر۶اکتفا نکرد. در روز احد با وجودپیمان دفاعی،بهانه ی حرمت شنبه^[۸۶۱] را داشتند تا از عمل به اتحاد نظامی به پیامبر۶تخلف کنند، او به آن ها اعتراض کرد و خود وارد جنگ با قریش شد و وصیت کرد که اگر کشته شد، تمام دارایی‌اش به رسول خدا۶برسد. گفته‌اند اکثر صدقاتی که پیامبر۶در مدینه می‌داد از اموال و نخلستان های^[۸۶۲] او بود. پیامبر فرمود مخیریق بهترین یهود بود. بعد از مخیرین اموالش مطابق وصیتش به پیامبر۶رسید و یهود نمی‌توانستند چیزی از آن بگیرند؛ زیرا کافر از مسلمان ارث نمی برد و به این علت مخیریق وارثی نداشت و جایگاه مخیریق در احد همانند موقعیت حر در کربلا بود. مخیریق می توانست از تمامی روابطی که به آن آگاهی داشت شانه خالی کند. تحکیم عقل و آسودگی از تمامی روابط و علائق، احتیاج به جهاد جسمانی بزرگ داشت و مردان به این تلاش شناخته می‌شوند. به این دلیل مخیریق بهترین یهود بود. او در زمان خطر به موقع عمل کرد شناخت صفات پیامبر۶و تصدیق دین جدید باید با عمل به ارکان صورت می‌گرفت اینجا بود که قوم او به شیوه ی همیشگی به بهانه متمسک شدند اما او دیوار بهانه را شکست و وارد کارزار شد. همین امر نشان می دهد دین اسلام حتی در میان یهود نیز جذبه‌های فراوانی داشت اما همین امور زنگ خطر را برای یهود به صدا درآورد تا به سرعت از خود عکس العمل نشان داده، حداقل مانع گسترش اسلام در میان یهود شوند. این بود که اقدامات خود را آنگونه که اشاره خواهد شد علیه اسلام و مسلمانان آغاز کردند و توطئه‌ها نمودند و مدارای پیامبر۶با آن ها اثر نکرد و آنان همچنان درمخالفت و عناد خود پافشاری کردند و درگیری شدیدتر شد.این درگیری با شایعه سازی یهود شروع شد و با گفتارهای آنان و جوابهای قرآن ادامه یافت و درگیری هر روز صورت‌های تازه تری به خود می گرفت. مسئله از این جهت مهم است که اگر پیامبر۶بر یهود پیروز می شد آن ها دیگر قوم برگزیده ی خدا نبودند پس در نظر مردم اشخاص فریبکاری بیش به شمار نمی‌آمدند و بر یهود قبول این نکته که برگزیده ی خدا نباشند غیرقابل تحمل بود.^[۸۶۳]
در ردیابی خصومت یهود باید به گذشته نگریست. یهود با کینه‌توزی شدید از لحظه ی ورود پیامبر۶به مدینه او را تحت نظر داشتند و تخم نفاق میان پیروان او پاشیدند و یا به او و پیروانش تهمت می زدند و یا کلمات قرآن را ناجور تلفظ می کردند. هر روز صبح به نزد مسلمانان رفته، به گفتار آن ها ایمان آورده و چون شام می‌شد، کفر می‌ورزیدند. امیدشان این بود که شاید مسلمانان با پیروی از آنان در دینشان دچار تزلزل گردیده و از دین محمّد۶بیرون روند. یهود با عنصر منافقین مدینه نیز روابط دوستانه ی گسترده ای داشتند و با توجه به این اقدامات از سوئی و تکیه بر سواد و هوش خود از سوی دیگر تبدیل به عنصر خطرناکی در جامعه ی اسلامی شده بودند.
۲- دلایل عداوت یهود با پیامبر اسلام۶ و مسلمانان
دلایل دشمنی یهودیان با مسلمانان به مسائل متعددی برمی‌گردد که می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. 1. حسادت‌جویی و برتری طلبی: یهود، خود را قوم (ملت) برگزیده ی خدا پنداشته و نسبت به حق سروری، رهبری و پیامبری، خود را از دیگران (غیر یهود) سزاوارتر می‌داند. آنان به آمدن پیامبری جدید وعده داده شده بودند و هنگامی که مشرکان با آنان به مبارزه پرداختند، یهود به آنان وعده ی بعثت(او را)می‌دادند، که پیامبری برانگیخته خواهد شد که همراه او با شما خواهیم جنگید(و شما را خواهیم کشت)مانند کشتار اقوام «عاد»و «ارم»؛ اما چون پیامبر جدید آشکار شد ولی از غیر نسل داوود۷بود، سینه‌هایشان تنگ شد و کینه در جآن هایشان به حرکت درآمد و آغاز به مکر علیه پیامبر اکرم۶کردند. که قرآن کریم بر این امر اشاره دارد. «و هنگامى که از طرف خداوند، کتابى براى آن ها آمد که موافق نشانه‏هایى بود که با خود داشتند، و پیش از این، به خود نوید پیروزى بر کافران مى‏دادند (که با کمک آن، بر دشمنان پیروز گردند.)با این همه، هنگامى که این کتاب،و پیامبرى را که از قبل شناخته بودند نزد آن ها آمد، به او کافر شدند لعنت خدا برکافران باد!»^[۸۶۴]و آنچه بر کینه ی آنان علیه اسلام و مسلمانان افزود، سرعت انتشار این دین، و گرد آمدن مردم حول حضرت محمد۶بود. آنان درک کردند که این دین رقیب خطرناکی برای یهودیت و محوری برای رهبری معنوی جزیره العرب خواهد بود.

1. 1. سرشت ناپاک: یهود، همواره تظاهر به مهربانی و شفقت و امانتداری می کنند، در صورتی که آنان به محض دست یافتن به فرصتی، به درندگان وحشی مبّدل می‌شوند.(دلیل)این ویژگی روانی نزد مردمان بسیاری ناشناخته بود، تا اینکه قرآن (حکیم) نزول یافت و از ریشه‌های این[صفت]پرده برداشت و آن خصلت را تبیین نمود، تا مسلمانان، جزم و احتیاط خود را در برخورد با آنان به کار گیرند. تعدادی از آیات قرآنی که از درون یهود پرده برداشته است، عبارتند از:

۱) و(عده‌ای از اهل کتاب)بر خدا دروغ مى‏بندند در حالى که مى‏دانند (این سخن دروغ است).^[۸۶۵]
۲) آن ها بسیار به سخنان تو گوش مى‏دهند تا آن را تکذیب کنند(و) مال حرام فراوان مى خورند.^[۸۶۶]
۳) و(قوم بنی اسرائیل)پیامبران را به ناحق می‌کشتند.^[۸۶۷]
۴) و آیا چنین نیست که هر بار آن ها(یهود)پیمانى (با خدا و پیامبر) بستند، جمعى آن را دور افکندند (و مخالفت کردند.) آرى، بیشتر آنان ایمان نمى‏آورند؟^[۸۶۸]
۵) هر زمان(یهود)آتش جنگى افروختند، خداوند آن را خاموش ساخت و براى فساد در زمین، تلاش مى‏کنند و خداوند، مفسدان را دوست ندارد.^[۸۶۹]
۶)(یهود گفتند:«ما در برابر امّیّین(غیر یهود)، مسئول نیستیم یعنی در مورد کسانی که کتاب آسمانی دارند، راهی علیه ما نیست.^[۸۷۰]
۷) و (همچنین)به خاطر ربا گرفتن، درحالى که از آن نهى شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل
و براى کافران آن ها، عذاب دردناکى آماده کرده‏ایم.^[۸۷۱]
بنابراین جنگ خود را با قرآن کریم و با جبرئیل۷که این آیات را بر پیامبر اکرم۶فرود آورده بود، علنی ساختند. خداوند متعال می‌فرماید: آن ها مى‏گویند: «چون فرشته‏اى که وحى را بر تو نازل مى‏کند، جبرئیل است، و ما با جبرئیل دشمن هستیم، به تو ایمان نمى‏آوریم!»بگو: «کسى که دشمن جبرئیل۷باشد (در حقیقت دشمن خداست) چرا که او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل کرده است در حالى که کتب آسمانى پیشین را تصدیق مى‏کند و هدایت و بشارت است براى مؤمنان.»^[۸۷۲] و طبری می‌گوید:(اهل علم، جملگی بر تأویل این آیه اتفاق نظر دارند که این آیه در جواب یهود بنی‌اسرائیل نازل گردید زیرا جبرئیل۷را دشمن خود و میکائیل۷را دوست خود می‌پنداشتند.)و دلیل دشمنی آن ها با جبرئیل۷، آن بود که او پیامبر۶را از اسرارشان آگاه می‌ساخت و او در بر دارنده ی‌ هر عذابی بود.^[۸۷۳]
۳- درگیری های پیامبر۶با یهود بعد از هجرت
بعد از هجرت به مدینه، پیامبر۶با طوایفى از یهود روبرو گردید که از دیر زمانى از سرزمینهاى خود به حجاز آمده و در آن اقامت گزیده بودند و در آنجا قلعه‏ها و دژهایى ساخته و به تدریج افراد و اموالشان زیاد شده، و موقعیت مهمى به دست آورده بودند. و لذا بعد از آنکه رسول خدا۶به مدینه تشریف آورد و همین یهودیان را به اسلام دعوت کرد از پذیرفتن دعوتش سر باز زدند، ‌آن حضرت۶با یهودیان ساکن مدینه، پیمانی درتضمین آزادی و امنیت آنان منعقد نمود و از جمله مهمترین بندهای معاهده این بود که درصورت تجاوز و تعدّی به مدینه، یهودیان باید از مسلمانان دفاع کنند و درتمام طول جنگ با مسلمانان هم پیمان باشند. مشهورترین طوایف یهود که با رسول الله۶هم پیمان شدند سه طایفه ی«بنى قینقاع»،«بنى النضیر»و«بنى قریظه» بودند که در اطراف مدینه سکونت داشتند، اما طوائف مختلف یهود، این ماده ی قطعی و یقینی معاهده را در کمک به مسلمانان در دفاع از مدینه، نقض کردند. درهمین اثناء‌جبرییل۷،بر پیامبر۶نازل شد و این آیه را به او ابلاغ فرمود: «وَ إِمَّا تخََافَنَّ مِن قَوْمٍ خِیَانَه فَانبِذْ إِلَیْهِمْ عَلىَ‏ سَوَاءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا یحُِبُّ الخَْائنِینَ»^[۸۷۴]‌، «خِیَانَه»به طورى که مجمع البیان گفته است:[به معناى شکستن عهد در چیزیست که آدمى را در آن امین دانسته باشند. و لیکن این معنا تنها معناى خیانت در عهد و پیمان است، و اما خیانت به معناى عام عبارتست از نقض هر حقى که قرارداد شده باشد چه در عهد و چه در امانت.]^[۸۷۵] خود یهود اذعان دارند که اگر تعالیم پیامبر اسلام ۶، فقط منحصر به مبارزه با بت پرستی بود هرگز نزاعی میان پیامبر و یهود رخ نمی داد به شرط آن که یهودیان را به حال خود واگذارد و به رسالت جدید ایشان را دعوت ننماید زیرا تفکر یهود نسبت به غیر آنچه بدان معتقدند، انعطاف پذیر نبوده و حتی اینان ابا دارند که اعتراف کنند پیغمبری در غیر از بنی اسرائیل ظهور کند^[۸۷۶]، چه برسد که چنین رسولی را اطاعت نموده و به دینش در آیند.لذا بر آن شدند تا پیامبر۶را به طرف خود بکشانند و یا از طریق پیامبر۶میان تیره ها و خاندان های یثرب ایجاد نفاق به سود خویش بنمایندویهودیان بتوانند در بازرگانی جزیرهالعرب،یثرب را در جایگاه بهتری قرار دهند.^[۸۷۷]اما اوجگیری دین اسلام و قدرت روزافزون مسلمانان، منجر به برانگیخته شدن و فزونی حسادت یهودیان و موضعگیری خصمانه آنان بر علیه اسلام گردید و از آنجائی که مباحثات یهودیان به نیّت ایجاد تردید در بین مسلمانان و تحقیر نمودن پیامبر امی از بین اعراب، با شکست مواجه شد و بالعکس مقام علمی و اطلاعات غیبی حضرت محمّد۶در برابر گفتگوهای وی با یهودیان نمودار گردید، در پی توطئه چینی به اَشکال دیگری، برای فرو نشاندن غیظ و حسادت خویش برآمدند ودر حقیقت به نوع دیگری جنگ سرد خود را بر علیه پیامبر اسلام ۶و مسلمانان آغاز نمودند. در این راه تلاش بسیار کردند،از جمله با مشرکان اوس و خزرج و کسانی که در اسلام و ایمان، دو دل بودند روابط خصوصی برقرار می کردند و در نبردهای مسلمانان با قریش، علناً به نفع بت پرستان و علیه یکتاپرستان فعالیّت نمودند.^[۸۷۸] یهودیان در مسیر نفاق و جدایی بین مسلمانان و راه عناد خویش تا بدانجا پیش رفتند که به تبلیغات سوء در زمینه ی قبله ی مسلمانان پرداخته و با این حربه، اختلاف میان یهود و مسلمانان به نهایت درجه ی خود رسید و آن جدایی کامل بین ایشان بود و مسئله ی تغییر قبله مطرح گردید.^[۸۷۹]
۴- جنگ سرد و برخوردهای روانی
مخالفت‌‌هاى گسترده ی یهودیان بر علیه اسلام، به دو شکل صورت پذیرفت که شامل جنگ روانى و جنگ نظامى‌ بود. مهم ترین برخوردهاى روانى آن ها بر ضد پیامبر اعظم۶بدین شرح است: یهود در راه مخالفت با پیامبر شیوه ی جدیدی را پیش گرفتند. آن ها جنگ تبلیغاتی را از راه‌های مهم جنگ تصور کرده و از آن بهره جستند. در این روش آنان سعی کردند به گونه‌ای اقدام کنند که صدایشان به گوش همگان برسد و درعین حال از رویارویی مستقیم نیز دوری جسته باشند، بدین لحاظ گروهی در درگیری خود از فن شاعری بهره جستند.
در روابط افراد و گروه‌ها دوره‌هایی است که خصوصیات رابطه آن ها نامعین است که ناگهان و یا به تدریج به نقطه‌ای می‌رسند که در آن حداقل رابطه‌، برای یکی از آنان یا هر دو روشن می‌شود که دوست هستند یا دشمن، به یکدیگر تعلق دارند یا متعلق نیستند، از همین نقطه است که قضایا پیش می‌رود. احتمالاً از زمان هجرت، یهود به این نتیجه رسید که دیگر راه بازگشت ندارد.^[۸۸۰] یا باید ایمان آورد و رسالت پیامبر اسلام۶را بپذیرد یا در عناد با او، راه دشمنی و عدم سازش را در پیش گیرد.
آنچه مسلم است این است که پیامبر۶در درگیری با مخالفین و معاندین از در صلح و مسالمت وارد می‌شد و تا هنگامی که نقض عهد نکرده و معترض مسلمانان نمی‌شدند، مفاد همراهی پیمان آن ها را رعایت کرده محترم می‌شمرد.^[۸۸۱] پس اقدام پیامبر۶در مقابل افراد و گروه‌ها همیشه عملی درمقابل اقدام خود آنان بود، یعنی کردار ایشان سبب عکس‌العمل متقابل پیامبر۶می‌شد. اما پیامبر اسلام۶تا مدت‌ها پس از هجرت سعی کرد با آنان از طریق مسالمت وارد شود و با عرضه ی دین خود و آوردن دلیل از کتب دینی آنان، حق بودن اسلام را به آن ها ثابت کند.^[۸۸۲] ولی هنگامی که یهود تصمیم گرفتند پیامبر۶را رد کنند لازم بود حداقل برای این تصمیم خود دلیلی بیاورند، به همین علت در انتقاد از او زیاده‌روی کردند و پیامبر۶چون پس از کوشش‌های بسیار نتوانست فکر آن ها را عوض کند، با آن ها قطع رابطه کرد.^[۸۸۳]
این احتمال نیز وجود دارد که آغاز فعالیت اجتماعی و اقتصادی توسط مهاجران سبب شد تا یهود بیاندیشد که مبادا تجارت و بازرگانی مهاجران، زندگی را بر آن ها سخت کند و منافع را از دست آنان خارج نماید پس شاعران را تحریک کردند و شاعر بلندگوترین و ارزنده‌ترین بلندگوهاست. عشق شدید به افتخار و شرف برجسته‌ترین خصیصه ی اعراب بود.در تجمعات خاص قبایل عرب مفاخر خود را برمی‌شمردند و با یکدیگر رقابت می‌کردند و در کار نقل شرف، از اشعار شاعران خود کمک می‌‌گرفتند.^[۸۸۴]در بین ملل غیرمترقی اهمیت شاعر چون اهمیت روزنامه در امروز است.^[۸۸۵] حتی ملوک و امرا از شأن و نفوذ شاعران سود می‌جستند و آن ها را نزد خود فرا خوانده به صلات و جوایز می‌نواختند. مقام شاعر برتر از مقام خطیب بود و تأثیرش نیز بیشتر بود. زیرا شعر بیش از نثر در خاطره‌ها جای می‌گرفت و روایت آن برای زبان آسان‌تر و در آن زمان سخن شاعر بالاتر از هر سخنی بود. گفتارش از نوک سنان تیزتر و حکمش از هر حکمی نافذتر بود. گاه شاعر با یک بیت بر شأن و رتبت قبیله‌ای می‌افزود یا از آن می‌کاست به طوری که هر قبیله‌ای سعی می‌کرد شاعری داشته باشد کسی که با شعر خود به دفاع از حیثیت و شرف قبیله اقدام کند و مفاخر قوم خود را در نغمه‌های خویش بسراید و روح حماسه را در قوم بیدار کند.

الف: ایالات متحده امریکا خاستگاه آحادسازی^[۱۷۳]

همان طور که گفتیم، آحادسازی، یک عملیات مشترک و هماهنگ در یک مخزن نفتی توسط مالکان حقوق در قطعات جداگانه روی مخزن می باشد.
امروزه آحادسازی مخازن گاز در آمریکا امری عادی است ولی آگاهی از سیر تاریخی ان نشان می دهد که ریشه آن را باید در این واقعیت جست که در آن کشور مالکیت خصوصی بر معادن از جمله گاز رواج داشته و دارد و ممکن است اراضی که زیر آن یک مخزن وجود دارد، بیش از ده، صد و یا حتی هزار مالک داشته باشد.
در گذشته براساس قاعده حیازت، هر مالک می توانست در ملک خود به هر میزان که توان داشت چاه حفر کرده و گاز استحصال نماید. اجرای حداکثری این قاعده به دلیل رقابت لجام گسیخته بین مالکان اراضی و یا دارندگان مجوز باعث افت فشار چاه، کاهش بازیافت نهایی ذخایر، اسراف اقتصادی، عدم تعادل در عرضه و تقاضا(بی ثباتی بازار) و آسیب های جبران ناپذیر زیست محیطی می گردید.^[۱۷۴] یک سلسله محدودیت ها توسط قانون گذار و دادگاه های آمریکا برای مهار مشکلات ذکر شده بر قاعده حیازت اعمال شد که هر کدام به سهم خود موثر واقع شد، ولی کافی نبود. اما تصمیم نهایی با تلاش ۲۰ ساله آقای دوهرتی^[۱۷۵] و تصویب آحادسازی اجباری در سطح فدرال در مرجع قانون گذاری آمریکا و پس از آن تصویب قوانین ایالتی در این خصوص به ثمر نشست.^[۱۷۶]

در آمریکا معمولا دو موافقت نامه برای آحادسازی یک میدان امضاء می شود:
موافقت نامه ایجاد واحد که بین اعطاکنندگان امتیاز و دارندگان امتیاز امضاء می شود.
موافقت نامه عملیات واحد^[۱۷۷] که فقط بین دارندگان امتیاز یا صاحبان منابع استیجاری^[۱۷۸]، برای حکومت و اعمال بر عملیات واقع در واحد امضاء می شود.
موافقت نامه عملیات مشترک از بسیاری از جهات شبیه موافقت نامه های عملیات واحد است، که عموما توسط دارندگان مجوز یا امتیاز که مشترکا منابع و حقوقی در یک امتیاز یا مجوز خاص دارند، استفاده می شود.
اکثریت قریب به اتفاق موافقت نامه های آحادسازی به دو دلیل به کمیسیون محافظت ارائه می شود:
دارندگان مجوز اغلب مجبور هستند به فرایند اجبار دولت برای الزام مالکان بی علاقه در ایجاد واحد، اعم از مالکان منافع استیجاری و حق الامتیاز، استناد کنند.
تصویب کمیسیون حفاظتی معمولا مشارکت کنندگان در واحد را از این که فعالیت و همکاری آن ها به قانون ضد تراست منتسب شود، حفظ می کند.
در حقوق آمریکا اکثر آحادسازی چندین سال پس از کشف یک میدان و تولید اولیه از آن و در وقتی که تولید بعدی مقتضی بازیافت ثانوی با ایجاد فشار مجدد بر میدان با جریان آب یا تکنیک های دیگر است، اتفاق می افتد.
کمیسیون حفاظتی امریکا با طیف گسترده ای از قوانین حفاظتی مثل تجمیع، دوره استراحت چاه، رعایت فاصله در حفر چاه و حداکثر سازی نسبت بازده گاز- نفت بر فرایند اول تولید، بر میدان نظارت و کنترل می کند. اعمال این قوانین حفاظتی تا مرز اطمینان از این که اسراف مادی گاز رخ نمی دهد و همه صاحبان منفعت، سهام عادلانه ای از تولید یک مخزن مشترک را به دست می آورند، پیش می رود.
در اراضی متعلق به دولت فدرال در خشکی، آحادسازی اولیه گهگاهی از طریق قوانین حاکم بر تشکیل واحدهای اکتشافی اعمال می شود.
اکثریت قریب به اتفاق ایالات گازخیز در آمریکا دارای قانون آحادسازی اجباری هستند که به کمیسون های حفاظتی خود اختیار می دهند تا مالکان بی میل با پیوستن به واحد را پس از ابلاغ به آنان و استماع اظهاراتشان نزد کمیسیون بر مبانی تصویب شده در آن مرجع، ملزم کنند.
وزارت کشور آمریکا از طریق بخش بخش خدمات مدیریت معادن اختیار دارد تا توسعه گاز دریایی را در قلمرو فدرال سامان دهد. دهتر خدمات معادن، آحادسازی داوطلبانه را اجازه می دهد، لکن می تواند در جایی که به نظر می رسد چنین آحادسازی برای جلوگیری از اسراف، حفاظت از منابع طبیعی، یا حمایت از حقوق افراد ذیربط ضروری خواهد بود، آحادسازی را الزام کند.
وقتی که آحادسازی در آمریکا انجام شد، آثار مهم زیر را در مورد حقوق و تکالیف دارنده و دهنده امتیاز به همراه دارد:
هر دارنده امتیاز و مالکان دارای علقه حق الامتیازی، درصدی از تولید واحد را به طور کلی، صرف نظر از محلی که چاه ها قرار گرفته اند، به دست می آورند.
اراضی دیگر عضو واحد که به هر نحو اصلا هیچ تولیدی ندارند یا تولیدشان کمتر از آنچه در امتیاز نوعی لازم بوده باشد، تا زمانی که تولید کافی از واحد وجود دارد، فعال باقی می ماند. در غیر این صورت خاتمه خواهد یافت.
عامل عملیات در واحد آحاد شده برای به حداکثر رساندن بازیافت، در جایابی چاه ها در بهترین موقعیت میدان گازی، از نقطه نظر مهندسی آزاد خواهد بود و بسیاری از مقررات حفاظتی، مثل چاه های فاصله ای برای عملیات واحد مزاحمت ایجاد نمی کند.

ب: آحادسازی در دیگر کشورها

اصولا توجه به تاسیس آحادسازی ویژه کشورهایی است که به مالکیت خصوصی در بخش گاز احترام می گذارند، ولی اکثر کشورها که منابع مذکور متعلق به دولت است، حاجت چندانی به آحادسازی وجود ندارد.
وقتی که یک کشور به عنوان تنها اعطاء کننده امتیاز یا صادر کننده مجوز، مجوزهایی صادر یا موافقت نامه های مشارکت در تولید یا سایر قراردادهای مشابه را برای توسعه این منابع با شرکت ها منعقد می کند، قراردادهای منعقد شده اغلب مناطق وسیعی، شامل هزاران جریب را دربرمی گیرد.
علیرغم وجود این مسائل، گرایش به آحادسازی در خارج از آمریکا طی سی سال گذشته به دلایل مختلف در حال رشد بوده است:
افزایش سریع قیمت نفت به دلیل تحریم نفتی(شامل گاز هم می شود) ۱۹۷۳ اوپک که توسط دولت های تولید کننده علیه بسیاری از کشورهای صنعتی وارد کننده نفت تحمیل شد، و در نتیجه تلاش دولت های غربی و شرکت های چند ملیتی برای تنوع بخشیدن به منابع واردات نفتی و گازی خود.
کوچک تر شدن عملیات اکتشاف بلوک های پیشنهاد شده توسط دولت های میزبان، پس از سال ها.
افزایش شمار بلوک های در دسترس با احتساب مناطق رها شده یا باقی مانده از بلوک های موجود.
نتیجه همه ی این عوامل افزایش شمار مخزان در حال کشف در خارج از آمریکا بود که علت اصلی مناطق امتیازی متعدد با دارندگان مجوز متفاوت در هر منطقه شد. برخی میادین مرزهای میان دو یا چند کشور را قطع می کند.
حاصل آن که به دلایل پیش گفته، به طور کلی توسعه و بهره برداری از منابع گازی بین دارندگان مختلف امتیاز و کشورهای متفاوت از طرق همکاری نسبت به سازوکارهای رقابتی بسیار مهم و مطلوب به نظر رسید. همین امر باعث گردید تا مدل آحادسازی علیرغم اینکه یک نسخه داخلی برای درمان یک معضل ملی بود از آمریکا به خارج از این کشور گسترش یابد.
این گسترش دو وجهی بود یعنی برخی کشورها مقررات آحادسازی را برای مصرف داخلی همچون امریکا مورد استفاده قرار دادند.^[۱۷۹] برخی هم در روابط بین المللی در مواردی که مخزنی در طول مرزهای دو کشور قرار می گرفت که از هر دو طرف مرز قابل استحصال بود، از این روش کارآمد استفاده کردند، البته برخی کشورها هم از هر دو بهره گرفتند.
آحادسازی معمولا مراحل سه گانه ای دارد که به شرح زیر می باشد:
موافقت نامه آحادسازی مقدماتی(در زمان اکتشاف یا آگاهی از مخزن مشترک معمولا قبل از این که تجاری بودن اعلام شود، منعقد می شود.)
موافقت نامه آحادسازی(معمولا با توافق بر طرح توسعه مصادف و همراه است) و
تعیین مجدد سهم عاملان مشارکت پس کسب به اطلاعات بیشتر از توسعه میدان و تولید در دسترس.
از بررسی مدل های آحادسازی در کشورهای دیگر چند نتیجه کلی دست می دهد:
بیشتر کشورها آحادسازی را لازم می دانند اما فرایند اجباری فقط پس از این که کارهای آحادسازی اختیاری با شکست مواجه شد، مورد استفاده قرار می گیرد.
در مقایسه با قوانین آحادسازی ایالتی در آمریکا و در قیاس با موافقت نامه های آحادسازی بین المللی در حال اجرا، ضوابط احادسازی در دیگر کشورها اغلب کوتاه تکمیل شده و امضاء می شوند.
اکوادور تنها کشوری است که یک موافقت نامه آحادسازی نمونه، شبیه کارهای موسسه نفتی آمریکا که چنین موافقت نامه هایی را در آمریکا می نویسد، نوشته است.

بند سوم : تفاوت های مقررات حاکم بر آحادسازی در کشورهای مختلف

در هر حال مقررات حاکم بر آحادسازی مشترک است ولی جهانی نیست و کشورها بعضا به طور گسترده ای در حد جزئیات حاکم بر آحادسازی در چارچوب های حقوقی خود دارای تفاوت هایی هستند، که می توان آنها را این گونه بیان نمود:
کشورهای دارای قوانین اصلی حاکم بر آحادسازی، مانند آذربایجان، برزیل و اکوادور.
کشورهای دارای مقررات حاکم بر آحادسازی، مانند مصر، اندونزی، نیجریه و انگلستان.
کشورهایی که گرچه قوانین یا مقررات حاکم بر آحادسازی ندارند، اما مواد و قیودی در مورد آحادسازی را در قراردادهای نمونه خود دارند، مانند آنگولا، چین و کلمبیا.
این ده کشور ضوابط حقوقی در مورد آحادسازی را حداقل در یکی از سه منبع حقوق دارند و البته برخی ازکشورها ضوابط گفته شده را در منابع متعدد حقوق دارند.
کشورهایی که ظاهرا هیچ ضوابطی برای مواجه آحادسازی در قالب های حقوقی سه گانه(قوانین اصلی، مقررات و قراردادهای نمونه)ندارند ولی در برخی قراردادهای خود از عباراتی استقاده کرده اند که تفسیر آن چیزی جز پایبندی به آحادسازی نمی باشد، مانند کشورهای یمن و روسیه.
کشورهایی که ضوابط آحادسازی را در قراردادهای توسعه و بهره برداری، مثل قراردادهای امتیازی یا مشارکت در تولید درج می کنند، مانند آذربایجان، مصر و نیجریه.
به طور خلاصه می توان نتیجه گرفت که رویه بین المللی در حالی که به طور کلی مقتضی آحادسازی است، ظاهرا به طرفین اجازه انعطاف قابل ملاحظه ای در مذاکرات مربوط به انعقاد موافقت نامه های آحادسازی را اجازه می دهد.

گفتار دوم: اصول مشترک موافقت های آحادسازی بین المللی

همانطور که پیش ذکر کردیم، برای آحادسازی بین المللی، دو موافقت نامه لازم است، اولی بین دولت هایی که مخزن فرامرزی در امتداد مرزشان گسترده شده، منعقد می شود که از هر حیث تابع حقوق بین الملل عمومی و کنوانسیون حقوق معاهدات می باشد و دومی موافقت نامه بین دارندگان امتیاز از دو دولت یا نماینده آن ها که معمولا شرکت های نفتی دولتی هستند، منعقد می شود و عملیات بهره برداری تحت شرایط دو موافقت نامه انجام می گیرد.
با این که طی سی سال اخیر مدل های مختلف موافقت نامه آحادسازی بین المللی ارائه و در برخی مناطق به کار رفته است، ولی تمی توان ادعا کرد که همه ی موافقت نامه های منعقده و آنچه که احتمالا در آینده منعقد می شود، دارای شکل یکنواختند، این تنوع ناشی از طبیعت و ماهیت این تاسیس است.

۳-۵- ابزار جمع آوری اطلاعات

بر این اساس برای اجرای هرگونه مطالعه تحقیقی یا پژوهشی داده‌هایی گردآوری می‌شود که با بهره گرفتن از آنها فرضیه‌ها مورد آزمایش قرار می‌گیرند و برای جمع آوری داده ها، ابزارها وروش‌های متعددی وجود دارد که این ابزارها گونه‌های مختلفی دارند و داده‌ها را با روش مشخصی از نظر کمی و کیفی توصیف می‌کنند. هر یک از این ابزارها برای نوع معینی از داده‌ها مناسب است و نوعی از اطلاعات را به صورت معینی ارائه می‌دهد تا به گونه‌ی مؤثرتری مورد استفاده قرار گیرد (شاه محمدی ۱۳۹۱). ابزار تحقیق در پژوهش پیش رو پرسشنامه محقق ساخته حسابداری مدیریت شامل ۱۷ گویه می‌باشد و در شیوه پاسخگویی از طیف لیکرت استفاده شده است وپرسشنامه دیگر پرسشنامه

استاندارد سرمایه فکری بوتیس که دارای ۴۲ گویه می‌باشد و در شیوه پا سخگویی از پنج گزینه (کاملاً مخالف، ‌مخالف، ‌بی نظر، موافق و کاملا موافق) استفاده گردیده است.

۳-۶- روائی و پرسشنامه

روایی از واژه «روا» به معنای جایز و درست گرفته شده و روایی به معنای صحیح و درست بودن است. مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه گیری بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد. اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه‌گیری‌های ناکافی و نا مناسب می‌تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و نا‌روا سازد. روایی را به شکل‌های مختلف طبقه بندی کرده‌اند که به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:
طبقه بندی نوع اول : الف – اعتبار تجربی ب- اعتبار مفهومی
طبقه بندی نوع دوم : روایی محتوایی، روایی نمادی ( ظاهری )، روایی مربوط به ملاک، روایی موافق، روایی متضمن پیش بینی، روایی سازه، روایی همگراف روایی متمایز کننده) محقق با رجوع به نظر متخصصان و اساتید از روایی ابزار اندازه گیری خود، در سنجش متغیر‌های تحقیق اطمینان حاصل نموده است.
با بهره گرفتن از روش هماهنگی درونی (آلفای کرونباخ) می‌توان پایایی آزمون‏های‏ نگرش‏سنجی را به دست آورد، پایایی مقیاس لیکرت با ضریبی در حدود ۸۵% توسط محققان قابل قبول دانسته شده است. آزمون کرونباخ آلفا یا قابلیت اعتماد یا پایایی پرسشنامه یک آزمون آماری است که حاصل آن یک ضریب به نام آلفای کروبناخ می‌باشد، برای آزمون قابلیت اعتماد یا پایایی پرسشنامه‌ای که به صورت طیف لیکرت طراحی شده و جوابهای آن چند گزینه‌ای می‌باشند، به کار می‌رود. ضریب کرونباخ آلفا برای سنجش میزان تک بعدی بودن نگرش‌ها، قضاوت‌ها و سایر مقولاتی که اندازه گیری آنها آسان نیست به کار می‌رود.

در پژوهش اکبری و همکاران (۱۳۹۱) روایی همگرا و سازه پرسشنامه مورد تایید قرار گرفت. همچنین پایایی پرسشنامه با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ مورد آزمایش قرار گرفت و مشاهده شد که ضریب آلفا برای تمام ابعاد پرسشنامه بالاتر از ۷/۰ می‌باشد که نشان دهنده پایایی خوب این پرسشنامه است.
در پرسشنامه محقق ساخته برای برآورد اعتبار پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد، در واقع در مورد پرسشنامه‌هایی که پاسخ‌های چند گزینه‌ای دارند، استفاده از این روش توصیه می‌شود. برای بدست آوردن ضریب اعتبار پرسشنامه، ابتدا از طریق پیش آزمون ۱۵ پرسشنامه بین یک نمونه تصادفی توزیع شده سپس با بهره گرفتن از رایانه ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. زمانی یک پرسش نامه پایاست که مقدار آلفای کرونباخ بزرگتر از ۷/۰ باشد و هر چه این مقدار به عدد ۱ نزدیک‌تر باشد پرسشنامه از پایایی بالاتری برخوردار است. داده‌هایی که به صورت پرسشنامه جمع آوری و طبقه بندی شده‌اند به عنوان منبع اساسی برای کسب معلومات جدید درباره پدیده مورد مطالعه به کار می‌روند.

۳-۷- پایایی پرسشنامه

پایایی یا قابلیت اعتماد^[۴۰] یکی از ویژگی‌های اساسی تحقیق است که مربوط به ثبات نتایج تحقیق است و ضریب آن از صفر تا یک در نوسان است. یکی از بهترین روش‌های انجام برآورد پایایی، تکنیک آلفای کرونباخ است. بر این مبنا درپژوهش حاضر از این تکنیک برای برآورد مقدار پایایی استفاده شده است که ضریب آلفا برای گویه‌های پژوهش در پرسشنامه سرمایه فکری به شرح زیر حاصل شده است:

جدول ۳-۳- برآورد پایایی با آلفای کرونباخ برای پرسشنامه سرمایه فکری

عنوان شاخص

ضریب آلفای کرونباخ

تعداد گویه (سؤال)

تعداد نمونه

سرمایه انسانی

۷۸/۰

۱۵

۲۰

سرمایه ساختاری

۸۱/۰

۱۳

۲۰

سرمایه مشتری

۸۶/۰

۱۴

۲۰

همان گونه که از جدول فوق پیداست ضریب پایایی (همسانی درونی گویه‌ها) توسط آلفای کرونباخ برای متغیرهای اساسی تحقیق سنجیده شده است. بر این اساس ضریب آلفای کرونباخ برای شاخص سرمایه انسانی ۷۸/۰، سرمایه ساختاری ۸۱/۰، سرمایه مشتری ۸۶/۰ حاصل شده است.
ضریب پایایی برای کلیه متغیرها از درصد بالا و قابل قبولی برخوردار است. با این وجود ضریب بالای آلفای کرونباخ حاصل شده برای متغیر فوق حکایت از پایایی و همسانی فوق‌العاده بالای گویه‌ها دارد. به عبارت دیگر ضریب الفای بالای ۷/۰ نشان دهنده قابلیت اعتماد بسیار خوب مؤلفه‌ها و گویه‌های تحقیق دارد. بنابراین با توجه به موارد فوق چنین استنباط می‌شود که پایایی (قابلیت اعتماد) و همسانی درونی گویه‌ها و سؤالات متغیرها و شاخص‌های مطرح شده در حد مناسب و قابل قبولی می‌باشد.

جدول ۳-۴- برآورد پایایی با آلفای کرونباخ برای پرسشنامه حسابداری مدیریت