درحدیث است :«ان الجنه قیعان ،وان غراسها سبحان الله ،والحمد لله ،ولا اله الاالله ،والله اکبر، و لاحول ولا قوش الابالله^[۲۴۲]»(سیوطی،۱۴۰۴،۴: ۱۵۳).در حدیث دیگر آمده است که رسول اکرم(ص)فرمود:«هرکس که بگوید«سبحان الله»خدابرای اودرختی دربهشت می نشاندوهرکس بگوید «الحمدلله»خدای برای اودرختی دربهشت می- نشاند وهر کس بگوید« لااله الا الله» خدابرای او درختی در بهشت می نشاندوهر کس بگوید«الله اکبر» خدابرای اودرختی در بهشت می نشاند.مردی از قریش گفت: پس درختان مادر بهشت بسیار است.حضرت فرمودند: بلی،ولی مواظب باشیدکه آتشی نفرستید که آنهارابسوزاندواین بدلیل گفتارخدای عزوجل است که:« ای کسانی که ایمان آوردید،خداوفرستاده اورا فرمان برید و عملهای خویش راباطل نکنید»(حرعاملی .۱۴۰۹ق،۷: ۱۸۶).

در حدیث دیگرفرمود:«إِنَّ الْحَسَدَ یَأْکُلُ الْإِیمَانَ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ ^[۲۴۳]»(عاملی،۱۴۰۹،۱۵: ۳۶۵).معلوم می شودجهنم نیز،مانندبهشت صحرائی خالی است،آتش ها وعذابهاتجسم همان گناهانی است که به دست بشر فرستاده می شود،ماروکژدم وآب جوشان وخوراک زقوم دوزخ ،از ناپاکی ها وپلیدی ها خلق میشود،، همانطوری که حوروقصور و نعیم جاویدان بهشت از تقواو کارهای نیک آفریده می شود(مطهری ،۱۳۷۲: ۲۰۱).
۴-۲ -پاداش وکیفرهای اُخروی اعمال
آخرت برگ دیگری از حیات انسان است که توأم با بقا و جاودانگی است و سعادت و شقاوت آدمی درآخرت،درگرو عقایدورفتاراودردنیاست.حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام)می‌فرماید:« إِنَّ الْیَوْمَ عَـمَلٌ وَ لَا حِسَابَ وَ إِنَّ غَـداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَلَ و إن الیـوم عمل و لاحساب و غـداً حساب و لاعـمل^[۲۴۴]» (کلینی ،۱۳۶۵، ۸: ۵۸).
مجازات های جهان دیگر،رابطه تکوینی قویتری با گناهان دارند رابطه عمل و جزا در آخرت نه مانند نوع اول ،قراردادی است و نه مانند نوع دوم از نوع رابطه علی و معلولی است بلکه از آن هم یک درجه بالاتر است یعنی آنچه که در آخرت به عنوان پاداش یا کیفر به نیکوکاران و بدکاران داده می‌شود تجسم خود اعمال آنهاست(مطهری ،۱۳۷۲: ۲۰۶) خداونددرقرآن کریم می‌فرماید: «وَ وجدوا ما عَمِلو حاضراً و لایَطلِمُ ربُّکَ احداً^[۲۴۵] ».
بنابراین رابطه‌ی تنگاتنگی بین عمل وجزابرقرار است،تا حدّی که به عینیّت واتحاد می‌رسند؛ امّا ازآن جا که ماقادربه درک آخرت نیستیم، کیفیت اتحاد و عینیت بین عمل و جزا هم برای ما چندان روشن نیست.ولی عمل انسان در دنیا مرتبه ای از وجود است، پاداش آن عمل در آخرت هم مرتبه‌ی دیگری از وجود است که برای ما ناشناخته است و عینیتی هم که در این جا مطرح است، بدان معنا نیست که همان عملی که در دنیا انجام داده‌ایم، با تمام خصوصیات در آخرت ظاهر می‌شود؛ مثلا اگر انفاقی به فقیر در خلوت صورت گیرد عین همین به صورت جزا پیش روی آدمی ظاهر می‌شود، بلکه پاداش و جزایی به این بنده تعلق می‌گیرد که رابطه‌ی عینی با نفس عمل دارد و چیزی خارج از عمل نیست.
۴-۳ - پاداش وکیفرهاى اُخروى اعمال ازمنظر قرآن
درقرآن،دهها آیه پیرامون پاداش وکیفرهای اعمال نیک وبد انسان آمده که خداوند متعال دراین آیات عذاب دوزخ را به عنوان یکی از پیامدهای گناهان معرفی کرده است که در اینجا به ذکر
چند نمونه اکتفا می کنیم:
* «و مَن جاء بِالسَّیِّئهِ فَکبَّت وجوهُهم فی النّار هل تُجزَون إلا ما کنتم تعملون^[۲۴۶]».
* «و من یعص الله ورَسوله فَإنَّ لَه نار جهنم خالِدین فیها أبداً ^[۲۴۷]».
* «وَأَقِیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّکاهَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْر تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ به ما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ^[۲۴۸] ».
* «إِنْ تُبْدُواما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللّهُ ^[۲۴۹]»؛یعنی ،تمام اسرار و پنهان کاری انسان در آخرت آشکار می‌شود.
* «یَـودُّ الُمجرم لو َفتَدى من عَذابِ یومئِـذ بِبَنیه وصاحِبَتـه واَخیه و فَصیلَتِه الَّتى تؤْویه و مَن فى الاَرضِ جَمیعاً ثُمّ یُنجیه آلاّ انّها لَظّى نَزّاعَه لِلشَّوى^[۲۵۰]».
* «تلفَحُ وُجوهَهم النّارو هم فیها کالِحُون^[۲۵۱]».
* «یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّه مِنْ خَرْدَل فَتَـکُنْ فِی صَخْرَه أَوْ فِـی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَااللّهُ إِنَّ اللّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ^[۲۵۲]».
* «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماًإِنَّمایَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراًوَسَیَصْلَوْنَ سَعِیراً^[۲۵۳]».
۴-۴- پاداش وکیفرهاى اُخروى اعمال ازمنظر روایات
هر عمل نیک وخیرو هر کار بد وشری، پاداش وکیفر مشخص و معیّن دارد، که دهها احادیث وروایات پیرامون پاداش وکیفرهای اُخروی اعمال انسان واردشده که در اینجا به نمونه های ازپاداش وکیفر اعمال می پردازیم علاوه براصل عذاب اُخروی شخص گناهکاربه آثاروپیامدهای دیگرگناهان اشاره شده است که چندنمونه ازآنهارابیان می کنیم :
الف)پاداش اُخروی اعمال:
۱-مقام رضوان
مقام رضوان از عالی‏ترین درجات بهشت است. کسی که به این مقام نایل آید البته به بهشت محسوس دست می‏یابد. مقام رضوان ویژه کسانی است که در دنیا به مقام رضا رسیده‏اند.
پیامبر بزرگوار اسلام (ص) می فرماید: بهشت عدن، خانه خاصّ خداوند است، که هیچ چشمی ندیده و به هیچ قلبی خطور نکرده و در آن ساکن نمی‏شوند جز سه گروه: پیامبران، صدّیقان و شهیدان، خداوند می‏فرماید: خوشا به حال کسی که به تو داخل شود(نورالثقلین،۱۳۸۳ق، ۲: ۲۴۱).
امام سجاد (ع) می‏فرماید: وقتی اهل بهشت در آن، جا گرفتند و ولیّ خدا به بهشت‏ها و منازلش داخل شد و هر مؤمن بر تخت خودش تکیه کرد، و خدمت‏گزاران او را احاطه کنند و میوه‏ها در دسترس او قرار گیرد، چشمه‏ها و جویبارها اطراف او روان و فرش‏های زرابیّ و بالش‏های نمارق گسترده شود…پس مدّتی که خدا خواهد در آن‏جا بمانند، سپس، حق تعالی بر آنان اشراف می‏یابد و می‏فرماید: دوستان من و پیروان من و ساکنان بهشت من در جوار رحمت من، آیا به شما خبر ندهم از بهشتی که بهتر از این بهشت شماست؟ بهشتیان گویند: چه بهشت بهتر از این بهشت است، در حالی که ما هر نعمتی بخواهیم و از آن لذت ببریم در جوار پروردگار کریم از آن برخورداریم؟ سپس همین سخن بار دیگر از آنان پرسیده می‏شود. بهشتیان در پاسخ گویند: بلی پروردگارا خشنودی تو از ما و دوستی تو نسبت به ما برای ما بهتر و برای نفوس ما پاک‏تر است. سپس امام سجاد (علیه‏السلام) این آیه را تلاوت فرمود:«وَعَدَ اللَّـهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِ‌ی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ‌ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَهً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ۚ وَرِ‌ضْوَانٌ مِّنَ اللَّـهِ أَکْبَرُ‌ ۚ ذَٰلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ^[۲۵۴]» (نورالثقلین،۱۳۸۳ق، ۲: ۲۴۱-۲۴۰).
۲ ـ شادابی و شادمانی
امام صادق (ع) به ابوبصیر فرمودند: شما در نزد اهل این عالَم (زمانه) بدترین مردم معرفی شده‏اید،در حالی که به خدا سوگند شمادر بهشتْ شادمان و گرامی هستید،ولی درآتش شمارا جستجو می‏کنند و سراغ شما را در میان طبقات جهنم می‏گیرند و نمی‏یابند(نورالثقلین،۱۳۸۳ق، ۴: ۶۱۳).
۳ ـ نعمت‏هایی فراتر از تصور
امام صادق (ع) می‏فرماید: کار نیکی وجود ندارد جز این‏که پاداش آن در قرآن معیّن شده است، جز نماز شب. حق‏تعالی ثوابی برای نماز شب معین نکرده است؛ زیرا قدر و منزلت آن بسیار زیاد است:« فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم^[۲۵۵]»(نورالثقلین،۱۳۸۳ق، ۴: ۲۳۰)ونیز می‏فرماید: کسی که مؤمنی را سیر گرداند پاداش اُخروی آن را هیچ یک از آفریدگان نمی‏داند، نه فرشته مقرّب و نه پیامبر مرسل، مگر پروردگار جهانیان (نورالثقلین،۱۳۸۳ق، ۴: ۲۳۰).
عاصم بن حمید به امام صادق (ع) عرض می‏کند: «…قربانت گردم، از پرسیدن مسأله‏ای شرم می‏کنم. آیا در بهشت غنا و موسیقی هست؟ فرمود: در بهشت درختی است که به امر خدا باد به شاخه‏های آن می‏وزد و آوازی دارد که خلایق آوازی به زیبایی آن نشنیده‏اند. سپس فرمود: این پاداش کسانی است که از خوف خدا در دنیا شنیدن موسقی (غنا) را ترک گفته‏اند. گفتم: قربانت گردم زیادتر بفرما.فرمود: حق تعالی بهشتی را به دست قدرت خویش آفریده که هیچ چشمی ندیده و هیچ مخلوقی به آن سرنکشیده و هر بامداد خداوند آن را می‏گشاید و می‏فرماید بوی خوش و پاکی و پاکیزه‏ای را زیاد کن این است معنای:« فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم »(نورالثقلین،۱۳۸۳ق، ۴: ۲۲۷).
ب) کیفرهای اُخروی اعمال:
۱٫نابودی اعمال نیک
یکى ازپى آمدهاى گناه این است که موجب پوچى وبى خاصیت شدن کارهاى نیک مى شود ؛یعنى،گنهکاراگرکارخیرى انجام دهد،بى نتیجه وبى پاداش مى گردد.گناهان بزرگى همچون کفر،شرک، تکذیب آیات الهى و انکار معاد، ارتداد، مخالفت با پیامبران موجب حبط وبى اثر شدن اعمال نیک و پوچ شدن آنها مى شوند، چنانکه تکبر و سرکشى ابلیس از فرمان خدادرمورد سجده کردن آدم موجب پوچى شش هزار سال عبادت او گردید.روى این اساس بایدتوجه داشت که آدم گنهکارنمى تواند، به کارهاى نیکش دل ببندد،زیرا چه بسا گناهان او ثواب کارهاى نیک اوراازبین ببرند(قرائتی،۱۳۷۵: ۹۵).حضرت پیامبر(ص)می فرمایند:«جِدُّواوَاجْتَهِدُوا وَ إِنْ لَمْ تَعْمَلُوا فَلَا تَعْصُوا فَإِنَّ مَنْ یَبْنِی وَ لَا یَهْدِمُ یَرْتَفِعُ بِنَاؤُهُ وَ إِنْ کَانَ یَسِیراً وَ إِنَّ مَنْ یَبْنِی وَ یَهْدِمُ یُوشِکُ أَنْ لَا یَرْتَفِعَ بِنَاؤُهُ ^[۲۵۶]»(مجلسی، ۱۴۰۴، ۶۷ :۲۸۶).
رسول خدا(ص)می فرمـاید:«کسی که«سبحان الله» بگوید،خداونددربهشت درختی بـرای او می کارد.مردی برخاست و عرض کرد: پس ما درختان بسیاری دربهشت داریم.پیامبرفرمودند: آری! ولی مبادا که آتشی به سوی آنها روانه کنید و همه را بسوزانید(حر عاملی،۱۴۰۹ ،۷: ۱۸۶).

2. 2. پذیرفته نشدن اعمال نیک

پیامبرگرامی اسلام (ص) می فرماید:«لَوْ صَلَّیْتُمْ حَتَّى تَکُونُوا کَالْأَوْتَارِوَ صُمْتُمْ حَتَّى تَکُونُوا کَالْحَنَایَا لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْکُمْ إِلَّا بِوَرَع حاجزٍ^[۲۵۷]»(ابن فهد حلی،۱۴۰۷ق: ۳۰۳).

3. 3. محرومیت از آمرزش

خداوند،بخشاینده گناهان است.بنده ای که پس ازگناهان استغفارکند،آمرزیده می شود.ولی اگربرگناه خوداصرارکند،ازآمرزش خدا محروم می شودازاین روست که امام صادق (ع) می فرماید : «من هَمَّ بسیئه فلا یعملها فإنه ربما عمل العبد السیئه فیراه الرب فیقول و عزتی و جلالی لاأغفر لک بعد ذلک ابداً ^[۲۵۸]»(کلینی، ۱۳۶۵ش،۲: ۲۷۲).
۴-۵-نظریه ی تجسم اعمال
تجسم اعمال، مسئله ای است که در هر یک از حوزه ­های کلام، فلسفه، اخلاق و عرفان به نوعی مطرح بوده است. بسیاری به اثبات آن پرداخته و سخت ازآن طرفداری کرده ­اند. برخی نیزآن رادور ازحکم عقل شمرده وبه انکار آن برخاسته­اند.هر چند خود عنوان تجسم اعمال درآیات و احادیث دیده نشده،ولی بی گمان خاستگاه آن،آیات کریمه قرآن واحادیث شریفه ی صادره ازاهل بیت عصمت علیهم السلام است.درقرآن وروایات در مورداعمال انسان،اعم ازاعمال ظاهری وباطنی،ونقش آن درجزای اخروی،مطالبی آمده که دانشمندان ازآن به تجسم اعمال(شیرازی، ۱۳۶۱b: 282)یا تجسّد اعمال نراقی،( ۱۳۸۸)،۱: ۴۵)و یا تمثل اعمال( امام خمینی،۱۳۷۳: ۴۳۹) و نظایر آن تعبیر کرده ­اند.
۴-۶-تعریف تجسم اعمال
تجسم اعمال به معنای به شکل، جسم و پیکر در آمدن موجودات غیر مادی مانند عقاید، اخلاق واوصاف،افعال وآثار انسان است( جوادی آملی،۱۳۸۷d،۵: ۴۷). به عبارت دیگرتجسم اعمال، متضمن این معناست که ثواب وعقاب اعمال خوب یابد انسانها چیزی جداازآن اعمال نیست وبه بیان دقیق‌تر،اعمال انسانهاوعواقب آن‌ها با یکدیگررابطه تکوینی دارندومعذِّب خارجی در کار نیست؛مثلاً ، اگردر برابر گناهی آتش دوزخ وعده داده شده،آن آتش چیزی جداازآن فعل گناه نیست، بلکه حقیقت آن است که تمثل پیدا کرده است.