معرف

سطح اندازه‌گیری

دامنه تغییر

حداکثر امتیاز

مشروعیت نظام و حاکمان آن

- عملکرد نظام در جهت منافع افراد و عادلانه است
- مقامات سیاسی از طریق رقابت سیاسی سالم انتخاب میشوند.
- دستگاه های اجرایی بطور عادلانه در جهت منافع افراد جامعه عمل میکنند
- رای مردم در نتیجه انتخابات کاملاً مؤثر است

ترتیبی
ترتیبی
ترتیبی
ترتیبی

۰ تا ۵
۰ تا ۵
۰ تا ۵
۰ تا ۵

۵
۵
۵
۵

یافتهها حاکی از آن است که با حذف معرف «تأثیر رای مردم در انتخابات»، ضریب آلفای کرونباخ از ۸۲۳/۰ به ۸۹۹/۰ افزایش مییابد. کمترین همبستگی (۴۱۳/۰) در میان معرفها مربوط به معرف «تأثیر رای مردم در انتخابات» است. بیشترین میزان همبستگی (۸۰۹/۰) نیز مربوط به معرف «عملکرد نظام در جهت منافع افراد و عادلانه بودن آن» است. از اینرو شاخص احساس عدالت سیاسی از ترکیب ۳ معرف باقی مانده ساخته شده است. حداکثر امتیاز فرد در رابطه با شاخص احساس عدالت سیاسی نیز برابر با ۱۵ است.
۳-۲-۸-۳ احساس عدالت اجتماعی
عدالت اجتماعی به عنوان توزیع تمامی شرایط مطلوب و نامطلوب در درون جامعه (مزایا و معایب) تعریف میشود- برابری برای همه در برابر قانون- همچنین عدالت اجتماعی بر این اشاره دارد که توزیع مزایا عادلانه باشد و برای همه افراد به طور مساوی؛ بدون توجه به نژاد، جنس، پایگاه اجتماعی، جهتگیری جنسیتی و عقیده مذهبی برقرار باشد (L. Toporek, 2006: 1). منظور از احساس عدالت اجتماعی نیز این است که افراد هریک در درون جایگاههای مختلف اجتماعی، نسبت به مقولات مختلف اجتماعی احساس عدالت داشته باشند. همانطور که گفته شده، ادراک افراد از عدالت تأثیر بسزایی در رفتار و گرایشهای سیاسی آنان خواهد داشت.

مقدمه اعلامیه ۱۹۴۴ فیلادلفیا- که مجددا بر اصول تأسیس سازمان بین المللی کار^[۵۳] تاکید میکند- میگوید: صلح جهانی و پایدار تنها در شرایطی برقرار میشود که بر عدالت اجتماعی مبتنی باشد (ISSA, 2009). انجمن بین المللی امنیت اجتماعی، عدالت اجتماعی را اینگونه تعریف میکند: عدالت اجتماعی مبتنی است بر؛ احترام به حقوق بشر و آزادیهای بنیادی و حق حمایت اجتماعی برای همه افراد جامعه. از اینرو سازمان ملل متحد ۲۰ فوریه ۲۰۰۹ را به عنوان اولین روز جهانی عدالت معرفی نمود. این انجمن معتقد است عدالت اجتماعی بدون امنیت اجتماعی میسر نخواهد شد. عدالت اجتماعی در بطن امنیت اجتماعی قرار گرفته است و از مردم در برابر خطرات زندگی حفاظت میکند. در نتیجه انسجام، ثبات و همبستگی اجتماعی را تقویت میکند (ISSA, 2009). درواقع عدالت اجتماعی فرصت برابر منطقی برای احترام به بینشهای دیگران ایجاد میکند.
آندرو هیود معتقد است: عدالت اجتماعی از توزیع اخلاقی قابل دفاع سودها یا پاداشها در جامعه که بر حسب مزد، سود، مراقبت بهداشتی، منافع رفاهی و مانند آنها ارزیابی میشود، پشتیبانی میکند. از اینرو عدالت اجتماعی درباره این است که چه کسی چه چیزی را به دست میآورد (خلفخانی: ۴۸).
از نظر اسلامی شاخصهای عدالت اجتماعی عبارتند از؛ برابری افراد در برخورداری از امکانات عمومی و حقوق اولیه اجتماعی همچون شرافت، حیثیت اجتماعی، امنیت و نظایر آن یا به عبارت دیگر برابری افراد جامعه در برخورداری از مزیتها و عدم مزیتها (اسلامی، ۱۳۸۷: ۶۸).
مسئله عدالت اجتماعی این است که به نحوی میان «فرد» و «جامعه» جمع کنیم که نه «فرد» از میان برود و نه «جامعه» و هریک از آنها بتوانند هویت مستقل خود را حفظ کنند. به تعبیر «پروردن» به وسیله عدالت است که میتوان میان فرد و جامعه هماهنگی و همزیستی ایجاد کرد. به نحوی که هر فرد لیاقت و شایستگی خود را حفظ میکند (عیوضلو، ۱۳۸۹: ۱۱).
پریگاف (progoff) «چارچوب عدالت اجتماعی» را شامل دسترسی به منابع حیاتی، مشارکت در فرایند تصمیمگیریهای اساسی و توجه به حقوق بشر و ابعاد مختلف هویت فردی به ویژه فرهنگ میداند (رضایی: ۱۴). به طور کلی مشخصه های اصلی عدالت اجتماعی عبارتند از:
تأمین آزادیهای اساسی و حمایتهای اجتماعی (حقوق بشر) که از مهمترین حقوق انسانها محسوب میشود.
مقابله با تبعیضهای اجتماعی (قومی، نژادی، مذهبی، جنسیتی و منطقهای) که از مهمترین اصول تحقق عدالت است. بدون حذف تبعیضهای موجود در بین گروه های اجتماعی، بین زنان و مردان، بین اقوام و نژادها و بین مناطق مختلف نمیتوان به داشتن جامعهای عادلانه امیدوار بود (رضایی: ۳۴).
عقبنشینی دولت از جامعه و فراهم کردن زمینه فعالیت سازمانهای جامعه مدنی، با افزایش امکان مشارکتهای مردمی باعث رشد و بالندگی گروه ها و نهادهای مدنی میگردد (رضایی: ۳۴).
عدالت اجتماعی در زمینه آموزش و پرورش نیز اهمیت ویژهای مییابد. توپورک و همکارانش معتقدند: «عدالت اجتماعی در زمینه تحصیلی هم یک فرایند است و هم یک هدف. هدف از عدالت اجتماعی در زمینه تحصیلات مشارکت برابر و کامل همهی گروه ها در جامعه است. علاوه بر این عدالت اجتماعی کنشگران اجتماعیای را شامل میشود که حس عاملیت دارند، همانند احساس مسئولیت اجتماعی برای دیگران و برای جامعه به طور کلی» (L. Toporek, 2006: 38).
حاکمیت قانون: احساس وجود قوانین مستقل در جامعه و رعایت آن توسط هیئت حاکمه و مدیران جامعه موجب احساس عدالت، امنیت و آرامش در جامعه خواهد شد. رعایت قوانین ولو آن‌که قوانین به نفع طبقات و گروه های خاص باشد، موجب هنجارمند شدن جامعه، عادت به هنجارهای معین، پیدایش شرایط و زمینه امکان پیشبینی کنشها و واکنشهای مدیران و در نتیجه شفاف شدن روابط و آرامش ذهنی شهروندان میگردد. عدم اجرای قوانین احساس بیعدالتی را در جامعه تقویت میکند، روحیه فردگرایی و پیگیری منافع فردی را در جامعه تقویت می‌کند به گونه‌ای که مردم حاضر به پرداخت هزینه برای امور عمومی و نیز مشارکت در مبادله با حکومت نخواهند بود (ابولحسنی، ۱۳۸۴: ۷).
در نهایت در این پژوهش، تعریف نظری مورد نظر از احساس عدالت اجتماعی آن است که افراد به طور ذهنی تا چه حد احساس تبعیض یا عدالت با توجه به جنسیت، قومیت و طبقه اجتماعی شان میکنند.
جدول (۱۰-۳) معرف، سطح اندازه گیری، دامنه تغییر و حداکثر امتیاز مولفه عدم تبعیضها اجتماعی

شاخص

معرف

سطح اندازه‌گیری

دامنه تغییر

حداکثر امتیاز