مسجد جامعه کبیر، مسجد امیر چخماق، مسجد ملا اسماعیل، مسجد هرستان، مسجد بند آباد، مسجد جامع بهاباد، مسجد جامع عقدا، مسجد جامع فیروز آباد، مسجد آمنه گل، مسجد جامع ابرقو، مسجد جامع شاه ولی، مسجد جامع فهرج، مسجد امام حسن، مسجد بزرگ پشت باغ، مسجد جامع خرانق و … (پاپی، ۱۳۹۲).
۲-۲-۱۰ مقبره ها و امامزاده ها
امام زاده ابوجعفر، بقعه سید خلیل، بقعه دوازده امام، بقعه شاه سید رضا، بقعه شیخ احمد فهادان، بقعه شیخ داد،امام زاده سید محمد، زیارتگاه خدیجه خاتون(خجه خاتون)، بقعه شیخ داوود، بقعه سید پنهون، بقعه شاه خلیل تفت، مقبره شیخ زین العابدین علی خاموش، امام زاده عبداله… بن موسی بین جعفر(ع)، آرامگاه پیر چراغ میبد، آرامگاه شهدای فهرج، امام زاده زیدین موسی الکاظم،امام زاده سید میر حسین، امام زاده شازده فاضل یزد، امام زاده شاهزاده علی، امام زاده عبدالله، امام زاده کشته خانه، بقعه زندیان، بقعه سادات قل هو الله، بقعه ستی فاطمه یزد.
در استان یزد خانقاه های زیادی وجود دارد که اهم آنها عبارتند از:
خانقاه شیخ تقی الدین دادا، خانقاه سرریک،خانقاه کوشک نو، خانقاه قطریان، خانقاه شیخ محمد، خانقاه مجو مرد، خانقاه میبد، خانقاه تفت، خانقاه قهستان، خانقاه ابرقو، خانقاه بیداخوید، خانقاه شمسیه، خانقاه بندآباد، خانقاه عقدا، خانقاه شیخ علی بینمان.
در استان یزد تعداد کثیری از مردم این منطقه از دین زرتشت تبعیت می کنند به همین خاطر مکان های مختلفی در نقاط استان وجود دارد که نشانگر این مدعاست.این مکان های مذهبی و تاریخی عبارتند از: آتشکده یزد که قدمت آن به ۱۵۰۰ سال می رسد. از دیگر زیارتگاهها ی مهم زرتشتیان استان یزد:
پیر سبز و چکچکو، درب کهن، درب مهرنوش، درب مهر دستوران، پیدانگاه، سروچم، پیر شاه و ورهرام ایزد، پیر مهرایزد، پیر نارستانه، پیربانو، پیرنارکی، گاهنبار خانه، گاهنبارخانه موبدان، زیارتگاه بونوپرس، پیر هریشت، چکچکو(پیر سوز) که در داخل استان پراکنده اند(پاپی، ۱۳۹۲).
۲-۲-۱۱ جاذبه های طبیعی استان یزد
درحیطه کویری یزد با اینکه چشم انداز قابل مقایسه ای نسبت به مناطق دیگر کشور ندارد؛ اما نبایستی این استان را خالی از جاذبه های طبیعی دانست.عمده ترین جاذبه های طبیعی استان بشرح ذیل می باشد.
۲-۲-۱۲ دره ها و مناطق ییلاقی
زیبایی دامنه های شیرکوه برای هر سیاح و گردشگر داخلی و خارجی دیدنی و جالب توجه است.بنابر اسناد موجود این دامنه ها از پوشش گیاهی مطلوبی بهره می گیرند که علت این پوشش گیاهی ذوب شدن برف است که به صورت آب فراوان در اتفاعات به این دامنه ها سرازیر می شود.

در این منطقه دره های بسیار زیبایی از قبیل منشاد، بنادک السادات(بنافت)،طزرجان و ده بالا، دره های سانیچ و بردستان وجود دارد که شرایط مطلوب آب هوایی این منطقه ییلاق سنتی مردم بومی را در فصل تابستان به وجود آورده است. یکی از دره های معروف یزد که در کتب تاریخی از آن بنام هدش یاد شده است دره ده بالا می باشد .دره ده بالا یکی از مناطق ییلاقی استان یزد است که دارای باغها و مزارع سبز و پر طراوت و درختان میوه و چشمه سارهای زیادی بوده و به همین خاطر از مناطق خوش آب و هوا در این استان محسوب می شود. این دره در مسیر تفت یه میانکوه قرار گرفته است.
استان یزد علاوه بر دره های زیبایی که به آنها اشاره شد، از مناطق ییلاقی جذابی نیز بهره می جوید که می توان به منطقه های باقی آباد،طزرجان، بنادک السادات،منشاد، فخر آباد، ثانی آباد بنادک دیزره هخوید، شواز و بیداخوید و نصرآباد، مزرعه آخوند، علی آباد، شاه آباد، شریف آباد، صادق آباد و سانیج اشاره نمود. این مناطق هر کدام دارای جذابیت خاصی هستند که به ترتیب در میانکوه، ندوشن،دهشیر و تفت و با طی کردن بیت و دو کیلومتر راه دوباره به تفت از این مناطق می توان دیدن کرد.
تفریحگاههای آبی و طبیعی استان یزد(چشمه سارها،ارتفاعات و قله ها، غارها، شکارگاه ها و حیات وحش) استان یزد با توجه به سیمای کویری آن از تفریحگاههای آبی بی بهره نیست، بطوریکه می توان به دو چشمه مهم و زیبای “تامهر” و “غربالبیز” اشاره نمود. این چشمه ها به ترتیب در شش کیلومتری جنوب شهرستان تفت و در ناحیه ای خوش آب و هنوا در نزدیکی شهرستان مهریز و در ۴۰ کیلومتری یزد واقع شده اند.
۲-۲-۱۳ ارتفاعات و قله های استان
ارتفاعات شیرکوه با ارتفاع حدود ۴۰۰۰ متر محلی مناسب برای جذب علاقه مندان به ورزش کوهنوردی است. سایر کوه های استان که مورد استفاده کوهنوردان قرار میگیرد شامل: برف خانه، طزرجان و چک چک می شود(پاپی، ۱۳۹۲).
۲-۲-۱۴ غارهای استان
امروزه در جهان غارها به عنوان مکان بسیار جذاب و مورد استفاده شناخته شده اند و جمع کثیری از گردشگران و غارنوردان را به خود جلب می نمایند که استان یزد نیز به نوبه خود و به مانند استان های دیگر از این جاذبه های طبیعی سهیم است. لذا اهم غارهای استان عبارتند از: غار چک و علا در ابرکوه،غار ابرکوه در ابرکوه،غار هامانه در هامانه خرانق ها، غار اسلامیه فراشاه،غار باد معصوم در اسلامیه،غار نباتی در ندوشن،غار اشکفت در عقدا، غار چهار تافی در یزد و غار ایوب در دهج را می توان نام برد(پاپی، ۱۳۹۲).
۲-۲-۱۵ مناطق حفاظت شده استان
شامل سه منطقه بنام کالمند و بهادران و کوه بافق آریز می باشد. این مناطق یا توجه به تنوع گیاهی خاصی که در کویر وجود دارد،توانسته اند سیمای قابل ملاحظه و حائز اهمیتی را به نمایش بگذارند که این سیمای قابل توجه، می تواند در امر گردشگری و جهانگردی جلب نظر باشد.
با اینکه هر منطقه ای دارای قابلیت ها و خصیصه های مختص به خود می باشد، لذا مناطق کویری نیز از این قابلیت ها و ویژگی ها به دور نیست،خصوصا برخی از کویر های ایران که در توع خود بی نبدیل و بی نظیر هستند و از مهمترین و زیباترین مناطق دنیا بشمار می آیند به نحوی که در یک منظر می توان خصوصیات بارزی را در دل این کویر های دریافت."سون هدین” جهانگرد سوئدی یکی از معدود افرادی بود که در بطن کویر های ایران به تحقیق و تفحص پرداخت و از دیدنی های خود گزارشی جامع را تهیه نمود. این فرد ماه ها و سالها بر پشت شتر با توجه به اسنادی که در دست است؛ در راه های صعب العبور و کوره راه های مناطق کویری ایران به جمع آوری اطلاعات پرداخت. جاذبه های این بخش از استان از طریق دو محور مورد توجه است که این دو محور عبارتند از:
محور یزد به بافق و دوم مسیر یزد،خرانق،بیاضه تا خور بیابانک است.
در ضمن مناطق کویری استان یزد را به نواحی ذیل می توان تقسیم کرد:
کویر اردکان(سیاه کوه): این کویر مهمترین کویر منظقه محسوب می شود و به شکل یک لعل اسب با جهت شمال غربی،جنوب شرقی در شمال اردکان واقع شده است.
کویر ابرقو: این کویر از مشهورترین حوزه های کویری در سطح ایران بشمار می آید و به شکل دایره بین دو رشته کوه قرار گرفته و با کویر داغستان فاصله چندانی ندارد.
کویر در انجیر: سومین کویر مهم در سطح استان بشمار می رود و با ۱۵۰۰ کیلومتر مساحت در شرق استان واقع گردیده است. سایر مناطق کویری استان عبارتند از:
کویر هرات و مروست، کویر بهشت آباد، بین انار و رفسنجان، کویر بهادران در جنوب شرقی مهریز،کویر های ساغند، حاجی آباد و زرین آباد.
در استان یزد علاوه بر جاذبه های طبیعی فوق الذکر؛دارای روستاهایی است که این روستاها بسیار جذاب و دارای ویژگی های خاص خود هستند، برخی از این روستا ها عبارتند از:
روستای اشکذر:در شمال غربی یزد
منطقه تاریخی زارچ: در شمال غربی یزد
فضای روستایی بهاباد: یکی از بخش های شهرستان بافق است که از دو واژه به و آباد به معنی آبادی بهتر یا بهترین آبادی تشکیل شده است.
قطرم:در ۵۰ کیلومتری شمال راه اصلی و راه آهن زرند بافق قرار دارد. آب و هوای این روستا معتدل خشک است.
فراشاه: این روستا در ۸ کیلومتری تفت و کنار راه تفت- دهشیر قرار دارد.
محمد آباد: این روستا در ۷ کیلومتری جنوب یزد و کنار راه یزد- کرمان قرار دارد.
فهرج: در ۳ کیلومتری جنوب شرقی یزد و کنار راه اصلی یزد – بافق واقع شده است.
مزرعه شریف: در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی مهریز و یک کیلومتری غرب جاده ی یزد – کرمان واقع شده است.
مدوار: این روستا در ۴۰ کیلومتری جنوب یزد و ۱۰ کیلومتری غرب راه یزد دهشیر واقع است.
منشاد: در ۴۷ کیلومتری جنوب تفت و ۱۳ کیلومتری جنوب راه مهریز تفت واقع است.
مهرپادین: این روستا از مراکز بهش شهرستان مهریز است و از قدیمی تریت نقاط استان محسوب می شود.
در بید: روستای در بید در ۳۹ کیلومتری شمال شرقی یزد واقع شده است.
بندر آباد: این روستا در ۳۷ کیلومتری شمال غرب یزد و ۷ کیلومتری جاده یزد نائین قارا دارد.
عزآباد(دیز آباد): از روستا های قدیمی استان به حساب می آید و در ۳۸ کیلومتری شمال غرب یزد و ۸ کیلومتری غرب جاده نائین واقع شده است.
ابراهیم آباد: این روستا در ۳۷ کیلومتری شمال غربی یزد و ۳ کیلومتری غرب جاده یزد- نائین قرار دارد.
سایر روستاهای مهم این استان:
خرانق، عقدا، زین آباد، رکن آباد، مهرجود، میمونه، فیروز آباد،که هر کدام دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند و برای هر گردشگری می تواند حائز اهمیت و در دایره توجه قرار گیرند(پاپی، ۱۳۹۲).
(تصویر شماره ۲-۱) سازمان نقشه برداری کشور- یزد
۲-۳صنعت هتلداری
گسترش صنعت هتلداری در نتیجه رشد مسافرت ها بوده است، چرا که مسافران از همان دوران اولیه، نیاز به جایی برای استراحت و غذایی برای خوردن در بین راه داشته اند. از این رو صنعت هتلداری یکی از قدیمی ترین فعالیت های تجاری انسان بوده است.تاریخ اولین مهمان خانه های بین راه به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بر میگردد. ابتدایی ترین مهمان خانه های بین راه، عبارت بودند از خانه های شخصی دارای یک اتاق پذیرایی و یا راهروی بزرگ که مسافران وسایل خواب خود را آنجا پهن می کردند و می خوابیدند.بسیاری از صاحبان مهمان خانه های قدیم، اتاق را تمیز نمی کردند و گاهی مسافران مجبور بودند باهم در یک اتاق یا حتی بر روی یک تخت بخوابند.از لحاظ غذایی هم مهمان خانه داران تنها غذاهای ساده ای از قبیل پنیر، سبزی، چند نوع کیک و در صورت موجود بودن، گوشت ارائه می کردند.قسمت مهم دیگر مهمان خانه اصطبل برای نگهداری چهارپایان صورت می گرفت. این وضعیت با پیشرفت های بشری بهبود یافت تا صنعت گردشگری به جایگاه و سطح کیفی قرن اخیر رسید. امروزه هتل ها، بسیار تجملی و پیشرفته شده اند و دارای امکانات بسیاری برای مسافران خود هستند.حال باید توجه داشت که صنعت هتلداری نوین نیازمند مدیریت نوین است. بیشتر مردم صنعت هتلداری را فقط منحصر به هتل ها و رستوران ها می دانند در صورتی که مفهوم این کلمه فراتر از این است . با توجه به تعریفی که فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد ارائه می دهد، صنعت هتلداری و پذیرایی از گردشگران عبارتست از : پذیرش و فراهم آوردن اسباب لذت مهمان ها و یا گردشگران در محیطی آزاد.

۲-۴-بخش سوم: فرهنگ و هویت فرهنگی
آنچه مسلم است شناخت هویت و زوایای آن اولین اقدام در این تحقیق بوده است؛ اما در این بخش ضروریست به­ منظور تبیین موضوع تحقیق ضمن بیان مفهوم فرهنگ و هویت فرهنگی، هویت فرهنگی ایرانیان و مؤلفه­ های آن (زبان، ادبیات، میراث فرهنگی(سنت، غذا و ذائقه غذایی، لباس و… )، فولکلور، دیانت و…) تشریح و سپس دینمداری در هویت ایرانی، تاریخ و حافظۀ فرهنگی(میراث معنوی، میراث مادی)، و جغرافیای فرهنگی مطرح شود.
۲-۴-۱- مفهوم فرهنگ و هویت فرهنگی
واژه فرهنگ در آن گروه از زبان­ها، که ریشه لاتینی دارند (مانند زبان فرانسوی)، از واژه لاتینی Cultura گرفته شده که معنای اصلی آن کشت، کاشتن و کشاورزی است. اما این واژه در فرهنگ فارسیِ به معنای علم و ادب و معرفت و آموزش و پرورش است (لویی دولو، ۱۳۸۱: ۸). رالف لینتون،^[۴۵] انسان­شناس آمریکایی در کتاب زمینه فرهنگی و شخصیت می­گوید، «… فرهنگ یعنی آنچه انسان را از حیوان متمایز ساخته و به او قدرت دخل و تصرف در طبیعت را داده است»(به نقل از نراقی، ۱۳۷۹: ۲۳۳-۲۳۲). یونان باستان امکان پیدایش مفهومی از فرهنگ را فراهم آورد. واژه کولتور و سپس واژه کولتوس^[۴۶] به معنای کیش نیایش و ستایش خدایان نیز مطرح شد؛ که بدین­سان مذهب و فرهنگ به یکدیگر نزدیک می­شوند و از لحاظ لغوی به هم می­پیوندند(لویی دولو، همان: ۱۷-۲۴).
در بحث نزدیکی مذهب به فرهنگ دکتر شریعتی نیز فرهنگ را روبنا و نمودی از زیربنا و بود واقعی جامعه و تاریخ جامعه خود می­داند و معتقد است: «فرهنگ عبارت است از مجموعه تجلیات معنوی، هنری، تاریخی، ادبی، مذهبی و احساس یک قوم در طول تاریخ…» موقعی که من مذهب خودم، ادبیات خود.، احساس‌ها، رنج‌ها و دردها و نیازهای خود را در فرهنگ خود احساس می‌کنم در واقع خودم را احساس می‌کنم(شریعتی، ۱۳۶۰، ۲۰۴). پاره­ای از کشورها، همچنین شمار زیادی از فیلسوفان و اندیشمندان، اعم از دیندار و بی­دین، بر نقش فرهنگی مذهب، یا دست کم اخلاق در نشو و نمای انسان را منکر نیستند.
دسته­ای از اندیشمندان فرهنگ را امری فردی تلقی نموده و معتقدند: فرهنگ جز یک امر فردی، ذهنی، یک نیاز و جست­و­جویی در جهت خواست انسان برای تلاش در رسیدن به دانایی‌ها برای تفاهم با خویش و دیگران، نمی­تواند باشد(لویی دولو، همان: ۱۴). از دیدگاه ژان­پل­سارتر فیلسوف امانیزم، فرهنگ بازتاب من است: «انسان در آن باز­می­تابد، خود را در آن می­شناسد: تنها این آیینه عتیق، چهره­اش را به او می­نمایاند. » (همان ۱۳۱­).

در سال‌های آخر قرن بیستم مفهوم فرهنگ، دیگر تنها شیوه گفتار و رفتار کاملاً فکری و ادبی نبود و ارزش‌های دیگری را نیز فرا می­گرفت. (لویی دولو، همان: ۱۷-۲۴). امروز فرهنگ غرب، فراتر از تفاوت‌های ملی در جست­وجوی هویت خویش ؛ در برابر فرهنگ­های بزرگ دیگر بشریت است. مفهوم فرهنگ پیشین را زیر سؤال می­برند.
با توجه به اینکه ارتباطات فردی و اجتماعی در هر عصر در حال تغییر است؛ تحول در نیازهای انسان دلیل بر ثابت نبودن فرهنگ است؛ چنانکه ‌هومنز، فرهنگ را به مثابه جریانی متداوم، اما نه همگن، تلقی می­ کند. او معتقد است: «فرهنگ هر جامعه­ای ترکیبی چند­گانه از عناصر مختلف است که دائم در حال تغییر است. گروه ­های اجتماعی مختلف بسته به استراتژی­ های هویتی خود عناصری از فرهنگ گروه ­های مختلف کسب می­ کنند»( به نقل از کوثری، ۱۳۸۳: ۱۴۰).­ بر این اساس، فرهنگ، در طرز رفتار، کار، نقش و روابط اجتماعی افراد منعکس می­ شود در عین حال فنون یک جامعه، اکولوژی، تولید و مصرف نیز در تغییرات اجتماعی اهمیت دارد و آنچه مهم است رابطه متقابل بین تظاهرات مادی و جنبه­ های غیر­مادی یک جامعه است.
پیوند میان هویت و فرهنگ چنان عمیق است که اغلب هویت را پدیده­ای فرهنگی می­دانند و برای فرهنگ، شأن مستقلی در هویت قائل می­شوند. از این­رو در ترکیب هویت فرهنگی باید به مقولۀ پیچیدۀ فرهنگ توجه بیشتری کرد. در یک تعریفِ لغت­نامه­ای، فرهنگ هر آن چیزی است که کسب می­کنیم، می­آموزیم، می­توانیم انتقال دهیم و در یک کلام مجموعۀ حیات اجتماعی است که از سازمان­های نهادی تا حیات روانی را در برمی‌گیرد(بیرو، ۱۳۷۰: ۷۷).
در دیدگاه انسان­شناسان هویت فرهنگی از مؤلفه ­هایی چون ملت، قلمرو جغرافیای سیاسی، زبان و دین تشکیل شده است (روح­الامینی، ۱۳۷۹: ۲۸). آنتادیوپ انسان­شناس سنگالی بر این باور است که هویت فرهنگی یک جامعه به سه عامل تاریخی، زبانی و روان­شناختی بستگی دارد که با از بین رفتن هر کدام از آن‌ها، هویت فرهنگی ناقص می­ شود (آنتادیوپ، ۱۳۶۱: ۵). اما از سوی دیگر کنفرانس جهانی در باره سیاست­های فرهنگی که در سال ۱۹۸۲ در مکزیکوسیتی توسط یونسکو برگزار شد، هویت فرهنگی را هستۀ مرکزی شخصیت فردی و جمعی قلمداد می­ کند که به مثابه اصولی حیاتی زیربنای بیشتر تصمیم­های معتبر، رفتار، اعمال و فرایندهایی است که یک جامع را در دستیابی به توسعه توانا می­سازد؛ در عین اینکه ویژگی­های خویش را نیز حفظ می­ کند(سلیمی، ۱۳۷۹: ۳۰). در این معنا هویت نیز در کنار توسعه معرفی می­ شود.
هویت فرهنگی سبب شناخته شدن و متمایز کردن فرد و جامعه از دیگر افراد و جوامع می­ شود. به نوعی می­توان گفت که هویت فرهنگی حاکی از تداوم بین گذشته و حال است و نفس این تداوم، خود برشناخت گذشته دلالت می­ کند (هنوی، ۱۳۷۳: ۴۷۲ و ۴۷۴). محیط فرهنگی نقش برجسته­ای در تکوین، حفظ، تغییر و تحول هویت دارد. اگر چه ساختارهای عینی از خلال تکوین اجتماعیِ برآمده؛ میان فرد (طبیعت ثانوی) و اجتماع (عرصه) رابطه ایجاد می­ کند(توسلی، ۱۳۸۳). به طوری که نظریه دوگانگی ساخت^[۴۷] نیز، بیانگر این مطلب است: که ساخت­های اجتماعی نتیجۀ کنش انسانی هستند، بر کنش انسانی نیز تأثیر گذارند؛ بر این اساس ساخت­های اجتماعی بر پایه قواعد، عمل کنش­گر را محدود می­ کنند و بر مبنای منابع، امکان عمل او را در جریان تولید و بازتولید کنش اجتماعی فراهم می­آوردند(گیدنز، ۱۹۸۴: ۲۶-۲۵). چنین فرایندی بر هویت نیز اثرگذار است چه اینکه آن را در میان طیفی از شبکۀ معنایی ذهنِ‌برآمده از محیط فرهنگی و نیز ساختارهای اجتماعی قرار می­دهد… و هر آن ممکن است تغییری ولو نامحسوس را تجربه کند؛ تغییری که نه تنها از خود (شبکه معنایی) بلکه از دیگری (محیط فرهنگیِ مؤثر بر شبکۀ معنایی و نیز ساختار اجتماعی) ناشی می­ شود(همان).
در نهایت می­توان این‌گونه عنوان نمود که هویت فرهنگی یک ملت حاصل خودآگاهی نسبت به انباشتی تاریخی از تجربه ­های فرهنگی آن ملت است که در طول زمان شکل گرفته است. طبعاً این مبنا در مورد کشوری چون ایران از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که پیشینه تاریخی- تمدنی آن به هزاران سال می‌رسد که مجموعه ­ای بی نظیر از انباشت­های گوناگون تجربی را در خود اندوخته است.
۲-۴-۲-هویت فرهنگی ایرانیان
نگارنده معتقد است هویت فرهنگی ایرانیان پیوسته در رابطه­ای دیالکتیکی میان خود و دیگری بوده که مالاً آن را در میان مثلث منابع هویتی ایرانی، اسلامی و غربی قرار داده است؛ هویت ایرانی در واقع از منابع سه‌گانه ایرانی، اسلامی و غربی در هم تنیده شده و تجلیات فرهنگی متنوعی را در فرهنگ مادی و معنوی ایرانیان پدید آورده است، اما این منابع هویتی اثربخشی متوازن و یکسانی را نداشته است. مع­الوصف ایرانیت ایرانیان طول تاریخی گسترده­تری را به خود اختصاص داده است؛ اسلامیت و تشیع در حافظه تاریخی ایرانیان جزء رسوبات فعال شده و عملاً به هسته سخت هویت مبدل گشته و از سوی دیگر معاصریت متأثر از موج منبع غربی نیز جزء لایه سطحی هویت بوده و به حافظه تاریخی و رسوبات سخت فرهنگی ایرانیان نپیوسته است. هویت فرهنگی یک ملت حاصل خودآگاهی نسبت به انباشتی تاریخی از تجربه ­های فرهنگی آن ملت است که در طول زمان شکل گرفته است. طبعاً این مبنا در مورد کشوری چون ایران از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که پیشینۀ تاریخی – تمدنی آن به هزاران سال می­رسد که مجموعه ­ای بی­نظیر از انباشت­های گوناگون تجربی را در خود انداخته است.
در کنار تاریخ­مندی هویت فرهنگی، جست­وجوی منابع هویتی مورد توجه متفکران معاصر ایرانی بوده است؛ چنانکه عبدالکریم سروش(۱۳۷۷: ۱۵۴)، هویت ایرانیان را حاصل سه فرهنگ ملی، دینی و غربی قلمداد می­نماید و ضمن بیان این مطلب تلویحاً نقش و نمود هر یک را نیز تبیین می­ کند:
«ما اینک در زندگی جاری خویش هم بهره­ای از فرهنگ ملی – باستانی خود داریم هم در فرهنگ دینی غوطه­وریم و هم امواج فرهنگ غربی بر سر و روی فرهنگ دینی و ملی ما خورده و می­خورد و حیات فردی و اجتماعی ما نشان از آن دارد»(همان).
همین رویکرد را شایگان (۱۳۸۰) نیز مطرح می­سازد اما در مورد نقش هویت اسلامی با صراحتی که سروش بدان اشاره داشت، برخورد نمی­کند. وی بر این باور است که هویت ملی ایرانیان را می­توان در سه ضلع تبیین کرد؛ هویت قبل از اسلام که به صورت تاریخی هنوز در ذهن­شان زنده است، هویت اسلامی و هویت جدید که از طریق تحولات عظیم مدرنیته بدان تعلق گرفته است. با نگاهی عمیق­تر می‌توان این سه منبع را با توجه به مؤلفه­ های هویتی آن مورد توجه قرار داد. هویت در ایران، میان سه منبع: ایران (هویت سرزمینی و تاریخی)، اسلام (هویت معنوی، اعتقادی و جهان بینی وسیع) لیبرالیسم غرب (منبعی فلسفی با کاربردهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی) قرار گرفته است.
در این وضعیت هر کدام که محور قرار گیرند نوع تلقی متفاوت خواهد شد. منافع خود یا منافع امت اسلام، مسئولیت در برابر خود یا مسئولیت در برابر مستضعفان جهان و از این قبیل… (سریع­القلم، ۱۳۸۳ الف).
۲-۴-۳-مؤلفه­ های هویت فرهنگی ایرانیان
با توجه به اینکه هویت ایرانی تلفیقی از هویتی ایرانی، اسلامی و مدرن است؛ مؤلفه­ های هویتی ایرانیان را با توجه به رویکردهای مختلفی تبیین کرده ­اند. در میان محققان ایرانی ‌هادی‌ خانیکی استاد ارتباطات (۱۳۸۳) معتقد است وقتی مفهوم هویت وارد حوزه علوم اجتماعی می­ شود در میان سه ضلع زبان، دین و سرزمین قرار می­گیرد. در رویکردی دیگر عبدالرحمان عالم (۱۳۷۶: ۱۵۷ ) دانشمند علوم سیاسی آن را در سه عامل اساسی زبان مشترک، بستگی­های جغرافیایی و بستگی­های مشترک اقتصادی خلاصه کرده است. اسمیت^[۴۸] (۱۹۹۱: ۱۴) استاد قوم­گرایی و ملی‌گرایی دانشکده اقتصادی لندن نقش ممتازی را به جغرافیا و تاریخ فرهنگی داده و معتقد است این دو مقولۀ هویت از دو حیث اهمیت می­یابد؛ قلمرو تاریخی و حافظۀ­ تاریخی که می­توان قلمرو تاریخی را در حوزه جغرافیای فرهنگی و حافظه تاریخی را در نظام اجتماعی و حافظه و تاریخ فرهنگی مد نظر قرار داد. نظام اجتماعی و زندگی روزمره نیز در ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر قرار گرفته و باید در مؤلفه­ های هویتی مورد توجه قرار گیرند.
در یک نگاه کلی می­توان مؤلفه‌های هویت ایرانیان را در ضلع هویت ایرانی شامل: میراث فرهنگی، زبان، تاریخ و حافظۀ فرهنگی، جغرافیای فرهنگی و نظام اجتماعی دانست و در بعد اسلامی نیز دین و دینمداری و در بعد غربی نیز تجدد گرای و سبک زندگی و… را از مؤلفه­ های مهم و اساسی در شکل گیری، حفظ و تحول هویت فرهنگی ایرانیان دانست؛ لذا برای دریافت درکی بیشتر و شناخت عمیق­تر، در تقسیم ­بندی مؤلفه‌های هویت به دوران پیشامدرن و مدرن؛ در ذیل به تبیین هر یک از آن­ها خواهم پرداخت.
۲-۴-۳-۱-مؤلفه­ های پیشامدرن یا سنتی
همان طور که پیش از این نیز اشاره شد؛ در هر دوره از تاریخ شاخص­ های مطرح شده در بعد فرهنگ متفاوت بوده است؛ و بر این اساس در حوزه مسائل فرهنگی تلقی هر یک از اندیشمندان در مؤلفه‌های فرهنگی متغیر بوده؛
۲-۴-۳-۱-۱- میراث فرهنگی
با توجه به اینکه یکی از منابع هویت ایران(هویت سرزمینی و تاریخی)است؛ بخش عظیمی از هویت ما در بستر میراث فرهنگی تاریخ و سرزمین مادری­مان شکل می­گیرد. لذا به بررسی برخی از مؤلفه­ های میراث فرهنگی و ادبی ایران شامل سنت، فولکلور(اسطوره­ها، تاریخ، ادبیات، و موسیقی)، نوع پوشش و ذائقه غذایی، هویت عامیانه یا بومی ‌می­پردازیم.
۲-۴-۳-۱-۱- ۱- سنت
سنت یک جریان پویا و حرکت­­زا است که از نااستواری، بی­ریشه بودن و به زبان عامیانه بی­بوته بودن، جلوگیری می­ کند(رجایی، ۱۳۸۲: ۱۴۳). به تعبیر ادموند برگ^[۴۹]، متفکر سرشناس انگلیسی و بنیادگذار اندیشه محافظه ­کاری جدید، سنت نه تنها محصول «مشارکت همه جانبه افرادی است که زنده­اند، بلکه مشارکت آن‌هایی است که زنده­اند با آنان که مرده­اند و حتی با کسانی که قرار است در آینده زاده شوند.»^[۵۰] در واقع سنت یک میراث ابدی است به صورت زمانی از گذشتگان به ما رسیده، ما با آن زندگی می­کنیم و به آیندگان منتقل می‌نماییم. همچنین از لحاظ مکانی در میان نسل­های مختلف همه­گیر است و تمام ابعاد زندگی یک حوزه تمدنی را در بر می­گیرد(یه نقل از رجایی، همان: ۱۳۸). آنچه همه ایرانیان را صرف­نظر از تعلقات دینی، زبانی، فرقه­ ای و منطقه­ای به هم مربوط و در آن‌ها همدلی ایجاد می­ کند، سنت است. منظور از سنت الگوهای گفتاری، رفتاری و کرداری است که در زندگی روزمره ایرانیان جاری است. به طوری که سنت در معماری، نقاشی و قالی­بافی اثر می­ گذارد، در تعارفات روزمره و حتی روندهای فکری و تولید اندیشه­ای منعکس است، و به طور کلی زندگی را از گهواره تا گور جهت می­ دهند و معنادار می­سازد( رجایی، همان: ۱۳۶-۱۳۹).
رجایی معتقد است: «اولین جنبه از میراث سنت در ایران، اعتدال است؛ این اعتدال نه تنها در پوشاک، اعیاد، سوگواری و حتی تغذیه؛ بلکه در محاوره روزمره ایرانیان نیز قابل مشاهده است. جنبه دوم از میراث سنت در ایران جوانمردی است. در ایران نه فقط مراد از فضیلت؛ جوانمردی، تواضع و مردم­داری است؛ بلکه اصولاً این نحوه نگرش به جوانمردی نشانه آدمیت است. آنچه از سنت میراث در میان ایرانیان بوده است؛ اعتدال، معرفت و جوانمردی است»(همان: ۱۴۰). که در این تحقیق به اعتدال در تغذیه و نوع پوشش توجه شده است.
۲-۴-۳-۱-۱- ۲- فولکلور( شاهنامه، ضرب‌المثل، ترانه‌ها و… )
این واژه نخستین بار در سال ۱۸۴۶ میلادی بوسیلۀ آمبروز مرتن^[۵۱] عنوان مقاله‌ای قرار گرفت که موضوع بحث آن درباره دانش عامیانه و آداب و رسوم سنتی بود. از آن پس در زبان محاوره زبان انگلیسی راه یافت و شناسنامه فرهنگی پیدا کرد. طبیبی (۱۰۹:۱۳۷۳) در تبارشناسی فولکلور چنین می نویسد « فولکلور^[۵۲]، مرکب از دو کلمه است؛ Folk، به معنی مردم، گروه، قوم و خویش،‌ ملت، عوام و توده مردم و lore، به معنی دانش، ‌معرفت و دانستن است. بنابراین واژه فولکلور را می‌توان به “فرهنگ و دانش عامه” یا “اشعار و افسانه‌ها و آداب و رسوم و باورهای مردم” ترجمه کرد. فولکلور به آداب و سنن، حکایات و داستان­ها و باورهای مردمی یک ملت، اطلاق می­ شود. در واقع این واژه معرف دانشی است که هدف آن مطالعه­ ابعاد سنتی یعنی شیوه­ زندگی، آداب و رسوم، عادات، باورها، اسطوره­ها، ضرب­المثل­ها، اعمال و رفتار اجتماعی توده مردم (عوام) و اموری از نوع جشن­ها، رقص­ها، آوازها، افسانه­ها و قصه­ها، اعتقادات و خرافات و حتی زبان و گویش­ها و لهجه‌هایی است که موجبات استمرار و بقای آن را فراهم می‌آورند».
فولکلور اصطلاحی است که در علم مردم‌شناسی مطرح است و به مطالعه دقیق‌تر، «فولکلور به مجموعه‌ای از دانستنی‌ها، باورها و رفتارهای مراسمی اطلاق می‌شود که در بین توده مردم، بدون در نظر گرفتن فایده‌های علمی و منطقی آن، سینه به سینه و نسل به نسل به صورت تجربه‌های زندگی به ارث رسیده باشد و یا به علمی گفته می‌شود که در آداب و رسوم، سنت‌ها، ادب و فرهنگ عامه بحث می‌کند. در واقع، مجموعه آداب و رسوم، عقاید، عادات، افسانه‌ها، حکایت‌ها، مثل‌ها، ترانه‌ها و اشعار عامیانه و رفتارهایی چون شیوه‌های غذا خوردن،‌لباس دوختن و پوشیدن، آداب و رسوم کفن و دفن، مراسم عروسی و… در شمار فولکلور هستند.»(رنجبر، ۱۳۸۰: ۱۱۱). اما رواج این اصطلاح در زبان فارسی ابتدا به وسیله صادق هدایت در سال ۱۳۰۶ در کتابی به نام فواید گیاه‌خواری بوده است. پس از آن در مقاله‌ای توسط رشید یاسمی در مجله تعلیم و تربیت سال ۱۳۱۵ هجری شمسی چاپ شد.
براین اساس از نظر نگارنده بخش مهمی از فرهنگ عامه یا فولکلور ایرانیان شامل: ترانه‌ها، مثل‌ها، چیستان‌ها، لالایی‌ها، دوبیتی‌ها، افسانه‌ها بوده است. ترانه در ایران کهن جای ویژه‌ای داشته و هر زمان که رویدادهای مهم تاریخی روی داده است، مردم به وسیله همین ترانه‌ها، احساسات درونی خود را بازگو کرده‌اند و عشق و نفرت خود را نشان داده‌اند. ترانه‌ها، همچون دیگر مقوله‌های ذهنی جامعه، نه تنها نمونه‌ای هستند از زبان، طرز بیان مردم و ذوق و اندیشه‌ی آنان که وابسته به معیشت و شیوه تولید است؛ بلکه نشانگر واقعیت‌های زندگی و نیازها و آرزوهای مردمانی است که در ایران پهناور با زبان‌ها و گویش‌های گوناگون رواج دارد.
لالایی که آواز مادران و دایگان برای خواباندن کودک شیرخواره است، به نوعی فولکلور قلمداد می‌شود؛ کلمات ساده و بی‌پیرایه‌ای که بیان کننده عادی‌ترین موضوع­های خودمانی و ذوقی زندگی است و وقتی بر زبان مادری جاری می‌شود با جوهری از عشق و احساس همراه می‌گردد و نخستین ارتباط کلامی را با کودک ایجاد می‌کند. این لالایی‌ها نسل به نسل بین افراد، سینه به سینه منتقل شده‌اند.
۲-۴-۳-۱-۱- ۳- لباس
نحوه لباس پوشیدن ایرانیان، به ویژه توسط زنان ایرانی، همیشه محجوب و معتدل بوده است؛ نه مستوری و نه عریانی، بلکه محجوبی. دانشور ایرانی تاریخ، یحیی ذکاء در مقدمه خویش بر کتاب نگار زن چنین می‌نویسد: «زنان و مردان پارسی چون از دیده شدن پوست و تن برهنه‌شان بسیار شرم داشتند، و بر خلاف یونانیان آن زمان، نمایش تن برهنه و بی پوشاک را کاری بر خلاف شرم و آزرم و بس زشت و ناروا می‌دانستند، کوشش داشتند جامه­ای بپوشند که بلند و فراخ و پرچین باشد تا گذشته از پوشیده بودن همه تن و بدن، برجستگی­های طبیعی اندام­ها نیز پیدا و نمایان نباشد» (به نقل از رجایی، ۱۳۸۲: ۱۴۵-۱۴۶).
۲-۴-۳-۱-۱-۴ - غذا و ذائقه غذایی
دو جنبه از سنت در ایران تغذیه و البسه است. توجه به انواع غذاهای ایرانی نشان می­دهد که از نظر ترکیب مواد تشکیل دهنده آن، اعتدال است. خورش­های ایرانی مواد گیاهی، حبوبات با مواد گوشتی به طور معتدل در هم می­آمیزد. غذاهای ایرانی نه به تند و تیزی غذاها در کشورهای همسایه شرق ایران در شبه قاره هند است و نه به چربی غذا در کشورهای عربی در منطقه غرب و جنوب ایران (همان: ۱۴۵).
۲-۴-۳-۱-۱-۵- هویت عامیانه یا بومی
جشن­ها و رقص­ها و موسیقی و همچنین فرهنگ عامیانه از نشانه­ های ملیت­خواهی فرهنگی می­باشد موسیقی شاخص مهمی در هویت سازی فرهنگی محسوب می‌شود. گستردگی آن در همه‌ی جوامع و تنوع آن نشانگر اهمیت آن است (محمدی، ۱۳۷۹: ۱۵۰). هویت بومی، بعدی از هویت افراد نسبت به عناصر و اجزاء فرهنگی بو می‌شناخت و آگاهی داشته و احساس تعلق و وابستگی کرده و در فعالیت­های فرهنگی بومی حاضر به شرکت بوده و دارای نگرش مثبت و موثر نسبت به عناصر فرهنگی هستند و برای تداوم و بقای فرهنگ بومی تلاش خواهند نمود(ساعی، ۱۳۹۰: ۶۲).
۲-۴-۳-۱-۱-۶-زبان
زبان به عنوان نماد هویت، شامل مجموعه ­ای از شئون علمی، آموزشی، دینی، تاریخی است. در این معنا برنامه­ ریزیِ پیکرۀ زبان نیز بدون توجه به این شئون عملاً امکان­ پذیر نبوده و به سرگرمی و بازی شبیه است تا آنجا که غایت و انگیزۀ برنامه­ ریزی زبانی، کسب هویت قلمداد شده است(داوری، ۱۳۸۶ الف).
زبان را می­توان وسیلۀ ارتباط بین انسان‌ها تلقی کرد؛ ارتباطی که در سطح خرُد، همۀ کنش­های روزمره و ارتباطات مستقیم و غیر مستقیم انسان‌ها را شامل می­ شود و در سطح کلان ناقل حکمت و علم، فکر و اندیشۀ میراث فرهنگی و تمدن بشری است که بین ملت‌ها و نسل‌های مختلف برقرار می­ شود(گرانپایه، ۱۳۷۷: ۱۱۰).
خلاقیت و تنوع نامحدود زبان از عوامل مهمی است که باعث شده این مؤلفه در حوزۀ هویت فرهنگی قرار گیرد؛ چه اینکه هویت نیز یکی از سیال­ترین و خلاق‌ترین مفاهیم فرهنگی است، از این لحاظ زبان برای حفاظت از هویت افراد و گروه‌ها در جوامع، اهمیت بنیادین پیدا می­ کند. زبان عامل استراتژیکی برای پیشرفت به سوی توسعۀ پایدار و ارتباط موزون بین زمینه ­های عمومی و محلی است که در بیشتر رویکردهای نظری به مقولۀ هویت فرهنگی، جزء نخستین مؤلفه­ ها به شمار می­رود (اسلامی‌ندوشن، ۱۳۷۰).
بعد سیاسی زبان را می توان مجموعه ­ای از سازوکارها و نگرش­های آشکار و پنهان، رسمی و غیررسمی در زبان پنداشت (داوری، ۱۳۸۶ ب) اهمیت این موضوع در اصل ۱۵ قانون اساسی مورد توجه قرار گرفته است؛ «زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران، فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتاب­های درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبان­های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه­های گروهی و تدریس ادبیات آن‌ها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است»(قانون اساسی ج اسلامی ایران).
۲-۴-۳-۱-۲- شاخص­ های بعد زبانی و ادبی هویت ایران:
ادبیات علمی، فلسفی، سیاسی و… به همراه شخصیت­های مربوط به آن‌ها، آثار منظوم ادبی، داستانی و شخصیت­های مهم آن، ادبیات عامیانه، زبان رایج، موسیقی ملی از شاخص­ های بعد زبان و ادبیات ایران هستند که به اختصار بدان می­پردازیم.
۲-۴-۳-۱-۲-۱- ادبیات- شعر و داستان و افسانه

۸۴۵

 

۰/۳۴۲

 

۵۷۷/۰

 

 

 

۱

 

۰

 

۰/۸۴۵

 

۰

 

 

 

شکل (۴-۳۱): دندوگرام آنالیز خوشه­ای و تعیین مناسب­ترین تعداد گروه­ ها
پهنه­های اقلیم رویشی استان و ویژگی­های آن
به منظور پهنه­ بندی اقلیم رویشی گونه­ های گیاهی منطقه و نامگذاری این پهنه­ها از روش تحلیل خوشه­ای استفاده شد. روش های مختلفی برای نسبت دادن مشاهدات به خوشه­های مختلف وجود دارد. با مقایسه نقشه پهنه بندی شده استان کرمانشاه با روش های مختلف خوشه بندی با نقشه توپوگرافی و پوشش غالب منطقه، مناسب­ترین روش برای پهنه بندی داده ­ها به روش “وارد” شناخته شد. نقشه پهنه بندی به روش وارد بیشترین تطابق را با پوشش غالب منطقه و توپوگرافی استان کرمانشاه دارد که با نتایج رضی و عزیزی (۱۳۸۸)، شیرانی (۱۳۸۸) و مینا و لی (۲۰۰۹) مطابقت دارد. پهنه بندی با روش وارد، به این صورت انجام می گیرد که ابتدا میانگین های متغیرها در داخل هر خوشه محاسبه شده و سپس برای هر مشاهده مربع فاصله اقلیدسی میانگین های خوشه ها محاسبه می شود. این فاصله برای تمامی مشاهدات جمع شده و درمرحله بعد دو خوشه ای که کمترین افزایش در مجموع مربعات فواصل داخل خوشه را داشته باشند با یکدیگر ادغام می شوند. ورودی تحلیل خوشه­ای ماتریس امتیازات عاملی به ابعاد ۶۲۲×۴ که نشان دهنده ۴ عامل اول در ۶۲۲ نقطه درونیابی شده است. با توجه به اینکه دو عامل اول دارای بیشترین واریانس کل می­باشند جهت نامگذاری پهنه­های رویشی از این دو عامل بیشتر استفاده می­ شود مگر در مواردی که سایر عوامل نمود خاصی داشته باشند. همچنین در نامگذاری میانگین متغیرهای اولیه بویژه متغیرهای که در این عوامل دارای بیشترین تاثیر بوده ­اند، دخالت داده شد. با توجه به اینکه تعداد گروهای مناسب در منطقه مورد مطالعه ۷ گروه می­باشد استان را به هفت منطقه اقلیمی که در شکل (۴-۳۲) نمایش داده شده تقسیم شد. مقادیر متوسط امتیاز عاملی برای هر کدام از پهنه­های اقلیمی در جدول (۴-۱۵) و مقادیر متوسط پارامترهای مهم و تاثیر گذار اولیه برای هر پهنه اقلیمی درجدول (۴-۱۶) آورده شده است.

شکل (۴-۳۲): پهنه­های اقلیمی استان کرمانشاه
جدول(۴-۱۵): مقادیر عامل­هاو ضریب دمارتن برای ۷ پهنه­های اقلیمی

 

 

شماره

 

پهنه اقلیمی

 

دما

 

بارش

 

بارش زمستانه

 

باد

 

I_A

 

 

 

۱

 

بسیار گرم و خشک

 

۷۵/۱

 

۳۹/۲-

 

۱۱/۱-

 

۶۵/۰

 

۸/۷

 

 

 

۲

 

بسیار گرم و نیمه­خشک

 

۶۲/۱

 

۰۱/۰-

 

۲۰/۰

 

۰۳/۰-

 

۷۵/۱۳

 

۱۰۰

 

 

 

PR & COKRIGING

 

۲۵

 

۱۲۷.۱۵

 

۲۴.۹۴

 

۰.۸۴

 

۰.۵۲

 

۰.۵۱

 

۱۰۲

 

 

 

برای انجام روش کرجینگ لازم است که ارتفاع ایستگاه­های مورد استفاده نرمال باشند که شکل (۴-۹) نشان دهنده نرمال بودن ارتفاع این ایستگاه­ها می­باشد. همچنین مناسب­ترین ورایوگرام برای درونیابی داده ­های با روش کرجینگ مدل نمایی انتخاب گردید شکل (۴-۱۰).

شکل (۴-۹): نرمال بودن ارتفاع ایستگاه­های مورد استفاده

شکل (۴-۱۰): مناسب­ترین مدل برای درونیابی داده ­ها با روش کرجینگ

مناسبترین شبکه سلولی

نتایج تولیدی وابسته به داده ­های ورودی برای آنالیز آماری می­باشند، پس بایستی از صحت مقادیر تولیدی یا خروجی آنالیز اطمینان کامل داشت. نتایج هر مدل و صحت و دقت داده ­های برآوردی تحت تاثیر اندازه­ های مختلف پیکسل و انتخاب مناسب­ترین پیکسل می­باشد [۸۱،۹۰]. برای تولید داده دقیق مقادیر بارش سالانه ایستگاه­های سینوپتیک و کلیماتولوژی و … استان و اطراف استان را با روش کرجینک با اندازه های شبکه سلولی مختلف درونیابی شد و با مقادیر بارش سالانه ایستگاه­های بارانسنجی مورد ارزیابی و صحت سنجی قرار گرفت.
برای تشخیص اولیه مناسبترین اندازه شبکه سلولی جهت میانیابی داده ­های هواشناسی، ابتدا داده ­های بارندگی سالانه با اندازه شبکه سلولی مختلف ۳، ۴، ۵، ۶، ۸، ۱۰، ۲۰، ۳۰، ۴۰، ۵۰، ۶۰، ۷۰، ۸۰، ۹۰ و ۱۰۰ کیلومتر درونیابی شدند. سپس میانگین داده ­های دورنیابی شده با اندازه مختلف شبکه سلولی محاسبه و نمودار آن رسم شد (شکل ۴-۱۱). نمودار میانگین بارندگی از اندازه شبکه سلولی شروع به ثابت شدن نموده و تغییر زیادی در میانگین صورت نمی­گیرد. بازه­ای که نمودار در آن ثابت شده را میتوان به عنوان مناسبترین شبکه ­های سلولی برای درونیابی در نظر گرفت. با توجه به این نمودار، اندازه­ های ، ۴، ۵، ۶، ۸ و ۱۰ کیلومتر مناسب­ترین اندازه برای میانیابی پارامتر بارندگی (یا منطقه) می­باشند. یغمایی و همکاران (۲۰۰۹)، خداقلی و همکاران (۱۳۸۶) و فاطمی آذرآخونی و همکاران (۱۳۹۱) از این روش برای تعیین مناسب­ترین اندازه شبکه سلولی استفاده کرده ­اند. ایرادی این روش تولید بازه­ای از اندازه­ های مختلف شبکه سلولی است که بدلخواه می­توان هر کدام از آنها را انتخاب نمود. در مباحث هیدرولوژی برای تعیین مناسبترین اندازه شبکه بندی نتایج بدست آمده را با واقعیت حوزه می­سنجنده به صورتی که شکل، شیب و … حوزه بدست آمده از نتایج آنالیز با واقعیت حوزه کمترین تفاوت را داشته باشد. برای تشخیص مناسبترین اندازه شبکه بندی برای منطقه بایستی اطلاعات و داده ­های که از روش درونیابی برای نقاط مجهول بدست آمده­اند را بررسی نموده تا اندازه شبکه­ ای با کمترین خطا بدست آید. در هر منطقه­ای تعداد ایستگاه­های باران سنجی بسیار بیشتر از ایستگاه­های سینوپتیک و کلیماتولوژی هستند می­توان از این ایستگاه­ها برای تعیین بیشترین همبستگی بین بارندگی سالانه داده ­های درونیابی شده با داده ­های برداشت شده از ایستگاه­ها استفاده نمود. برای تعیین صحت داده ­های درونیابی شده با اندازه شبکه ­های مختلف، نقشه داده ­های درونیابی شده را با نقشه ایستگاه­های سینوپتیک، کلیماتولوژی و باران سنجی تلفیق شد و سپس نقاطی که در دو نقشه با هم منطبق بوده یا تقریبا نزدیک به هم هستند، استخراج شدند.

شکل (۴-۱۱): میانگین بارش سالانه دادهای درونیابی شده با اندازه­ های مختلف شبکه سلولی
برای تعیین مناسب­ترین اندازه شبکه سلولی، آنالیز مقاایسه میانگین و مقدار RMSE، ضریب تغیرات، انحراف معیار، انحراف از میانگین، ضریب همبستگی مقادیر برآوردی و مقادیر برداشت شده ایستگاه­های باران سنجی محاسبه شد. نتایج مقایسه میانگین و مقدار RMSE و ضریب تغیرات در جدول (۴-۵) نمایش داده شده است. مقادیر sig بدست آمده نشان می­دهد که تفاوت معنی­داری بین داده ­های درونیابی شده و داده ­های ثبت شده در ایستگاه­های هواشناسی برای هر شبکه سلولی وجود ندارد که صحت و دقت داده ­های تخمینی را نشان می­دهد. اندازه شبکه سلولی با فاصله نقاط ۶ کیلومتر، مقادیر RMSE (8/17)، ضریب تغیرات (۸/۷)، انحراف معیار (۹/۶۴) و انحراف از میانگین (۳/۱۷) کمتری نسبت به سایر اندازه شبکه ­های سلولی دارد که نشان می­دهد مناسب­ترین شبکه سلولی برای درونیابی داده ­ها در منطقه مورد مطالعه است. هرچند شبکه سلولی ۵ کیلومتر با ضریب همبستگی ۹/۹۳ درصد نسبت به شبکه سلولی ۶ کیلومتر با ضریب همبستگی ۳/۹۲ دارای همبستگی بیشترین بین داده ­های درونیابی شده و داده ­های ثبت شده در ایستگاه­های منطقه می­باشد اما اختلاف آنها بسیار کم می­باشد.
جدول (۴-۵): نتایج مقایسه میانگین، ضریب تغیرات و مقادیر RMSE

 

 

Cell Size

 

S. D

 

S. E .M

 

Correlation%

 

RMSE

 

CV

 

Sig.

 

 

 

۱۰.۰

 

۱۰۷.۷

 

۳۱.۱

 

۵۸.۹

 

۳۰.۱

 

۱۳.۳

 

۰.۶۴

 

 

 

۸.۰

 

۱۳۱.۷

 

۳۶.۵

 

۸۰.۴

 

۳۹.۳

 

۱۸.۳

 

۰.۱۱

 

 

 

۶.۰

چگونه انتقال آب ازسرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره باتوجه به شرایط توپوگرافیکی و شیب اراضی مقدور میباشد؟
چگونه انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره با توجه به تفاوت ارتفاع از سطح دریا مقدور می باشد؟
چه تجهیزات و ادواتی را می توان برای انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره تعریف کرد؟

چه شرایطی بایستی کانال انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره داشته باشد؟
۱-۸- فرضیه ‏های تحقیق:
در این تحقیق با توجه به اهداف تحقیق، فرضیاتی مطرح گردیده اند که به شرح ذیل آورده شده اند:
ترتیب فرضیات این تحقیق عبارتند از:
شرایط توپوگرافیکی و شیب زمین از مهمترین چالش های انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره می باشد.
تفاوت ارتفاع از سطح دریا یکی از مهمترین مشکلات در انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره می باشد.
۱-۹- محدودیت های تحقیق:
نظیر بیشتر پژوهش ها، این نیز تابع یک سلسله محدودیت های زمانی و مکانی وبرخی از عوامل بدون کنترل خارجی می باشد.
۱-۹-۱- قلمرو زمانی ومکانی تحقیق:
ضرورت بیان قلمرو زمانی بیشتر به مخاطبین کمک نموده تا با توجه به پارامترهای زمانی یافته هارا تجزیه وتحلیل و از آنها استنتاج نماید.لذا این امکان برای وی فراهم میگردد تا نقش مؤلفه های فنی مهندسی ، اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی را درنتایج تحقیق بهتر بشناسد. یک دوره زمانی یکساله برای این تحقیق یعنی سال۱۳۹۲روی چگونگی انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره به سد سیمره می باشد.
۱-۹-۲ محدودیت های خارج از کنترل:
تعدادی ازمؤلفه های محدود کننده که پژوهشگر کمترین دخالتی درکم وکیف آنها دارد وجود داشته که اهم آنها بشرح ذیل می باشد:
وجود مسیر ها و شیوه های انتقال آب متعدد، اطلاعات ناکافی در رابطه با مسیر های انتقال
عدم حضور برخی از افراد مشخص شده در نمونه آماری تحقیق
دسترسی ناکافی به منابع و مراجع علمی جهت تدوین کار تحقیقی
۱-۱۰- تعاریف کلیدی:
۱-۱۰-۱- سد:
به زبان فارسی دری “بَند"دیواری محکم که به منظور مهار کردن یا تغییر مسیر آب در عرض دره یا میان دو کوه و در مسیر رود ایجاد می گردد. افزایش تراز آب یا سطح ایستابی با ایجاد سازه ای هیدرولیکی نظیر سد وبند عمدتاً با هدف مهار یاتغییر مسیر جریان آب رودخانه ویااستحصال و ذخیره سازی رواناب ها وسیلابهای مخرب در پشت این ابنیه ها برای تأمین نیاز آبی اراضی آبخور وآبرسانی به تونل ها برای گرداندن آسیابها و توربین های مولد برق به شیوه برقآبی از دیگر اهداف طراحی وساخت سدها بوده است^[۶].
ازآنجا که بار آبی ایجاد شده درمخزن سد، پتانسیل عظیمی به بدنه این گونه سازه ها وارد می کند اصلی ترین مسئله استاتیکی (ایستایی) در فاز طراحی از طریق فائق آمدن بر این تنش ها وفراهم نمودن شرایط سازه ای برای رسیدن به تعادل و پایداری ،تخلیه ویا آبگیری می باشد.
سدها را میتوان از منظر استاتیکی به دو گروه بشرح ذیل طبقه بندی نمود:
الف)سدهای وزنی
ب )سدهای قوسی
۱-۱۰-۲- توپوگرافی:
منظور از توپوگرافی ، پستی و بلندیهای سطح زمین و یا همان ارتفاع عوارض زمین از سطح دریا در مکان های اجراء پروژه می باشد. ارتفاع را میتوان بصورت نسبی و یامطلق بیان نمود. لذا هر گونه موضع نگاری وفراز ونشیبی که در منطقه مورد مطالعه مطرح وکلیه عوامل متغیر آن دربررسی موضوع مطالعه اجتناب ناپذیر باشد در ذیل توپوگرافی تجزیه وتحلیل می گردد.
۱-۱۰-۳- ارتفاع از سطح دریا:
فراز از سطح آبهای آزاد ویا فاصله اندازه گیری شده بین سطح آبهای آزاد دریا ومکان مورد مطالعه را به انگلیسی، (AMSL ) که عبارتست‏ از ارتفاع یک عارضه یا نقطه در خشکی یا هوا از سطح متوسط آب‏های آزاد می باشد.
بکارگیری این اصطلاح درعلوم هواشناسی ، هوانوردی، ارتباطات از راه دور و غیره برای برآورد سطح پوشش امواج رایج ومتداول شده است.
۱-۱۰-۴- شیب زمین:
مقدار زاویه سطح زمین با افق ویا به عبارتی سربالایی و سرازیری سطح زمین را شیب آن نامند که در برخی از زبانهای پارسی دری مانند دزفولی برای آن عبارت “بندار” مصطلح است .
بطور کلی شیب هر امتداد عبارت است از نسبت فاصله قائم ( با اختلاف ارتفاع) دو نقطه به فاصله افقی میان همان دو نقطه . وضعیت شیب هر امتداد را به دو صورت شیب درصد و با شیب بر حسب درجه بیان می کنند که شیب درصد متداول ترین روش بیان وضعیت شیب است.
۱-۱۰-۵- شیب در صد:
تعداد واحدهای فاصله قائم یا اختلاف ارتفاع به ازاء هر صد واحد از مسافت افقی.
۱۰۰ ×(مسافت تبدیل شده به مقیاس /اختلاف ارتفاع)=درصد شیب
به طور مثال: اگر ارتفاع منحنی های مربوط به نقاط M و N به ترتیب ۱۰۰ و ۷۰۰ متر باشد و فاصله بین این نقاط ۳ سانتیمتر باشد، در مقیاس ۱:۱۰۰۰۰۰ مقدار درصد شیب چنین خواهد شد.
۰.۰۲۰=۱۰۰*(۳۰۰۰/۱۰۰-۷۰۰)= درصد شیب
۱-۱۱- نوآوری پژوهش:
اگرچه مطالعاتی در زمینه انتقال آب از سرشاخه های رودخانه سیمره انجام گرفته لکن بدلیل اهمیت موضوع در توسعه پایدار منطقه محروم، بهره برداری از تأسیسات وابنیه های ایجاد شده، مطالعاتی وراء آنچه در قالب طرح توجیهی انجام گرفته ضروری بنظر میرسد. برای همین منظور پژوهش حاضر تلاش درصحت انجام یک بررسی و مطالعه کاربردی روی مؤلفه های انتقال آب و بروز نمودن وضعیت هیدرولیکی در سازه مورد مطالعه است.
۲-فصل دوم
((ادبیات و پیشینه تحقیق))
۲-۱مقدمه:
مدیریت بهینه منابع آب تجدید شونده و توسعه پایدار در کشورهایی ­چون ایران که با کمبود منابع آبی دست به گریبان­اند، لازم و ملزوم یکدیگرند. این کشورها در راستای افق­ توسعه پایدار باید ضمن استحصال منابع کافی آب تجدید شونده برای تأمین نیازهای بخش های رقابتی مختلف تمهیداتی نیز در جهت جلوگیری از چالشهایی چون خطر تخریب منابع آبی و اکوسیستم فراهم گردد. ایران در منطقه نیمه­خشک که وارث یک رژیم اقلیمی وآب و هوایی یا توزیع ناهمگن زمانی -مکانی بارش و رواناب می باشد، نظردست اندرکاران وگروه های ذینفع در این زمینه را به چگونگی انتقال بین حوضه­ای آب را معطوف ساخته است.
برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت سامانه‌های منابع آب برای تحقق اهداف توسعه پایدار در یک منطقه، مشارکت همگانی راطلب می نماید. لذا مطالعه تأثیرات سامانه های منابع آب درتغییرات اقتصادی، اجتماعی و همچنین محیط زیست قابل ارزیابی می باشند ^[۷]. تحلیل‌های اقتصادی و زیست محیطی نه تنها باید مرحله توسعه، بهره‌برداری و نگهداری سیستم را در نظر بگیرند، بلکه باید احتمال نیاز به جایگزین‌سازی آن را نیز مطالعه نماید. دراین بخش ماهیت تنش‌های آبی و نحوه برخورد با آن، چالش‌ها و فرصت‌ها، در جهت بهره‌برداری بهینه از سیستم‌های منابع آب به همراه سیر تحولات تهیه مدل‌های بهره‌برداری برای چند حوزه آبریز کشور را مورد بررسی قرار می دهد. ^[۸]
این تحقیق بر آن است تا روش های انتقال آب از سرچشمه های رودخانه سیمره به سد سیمره را براساس روند فزآینده تقاضای آب در حوضه مقصد را تجزیه وتحلیل کند با تصور این که ابتدا باید کلیه راه­های مدیریت تقاضا در نظرگرفته شود. چه بسا اگر کمبود آبی را بتوان با مدیریت تقاضا و با هزینه­ های معقول حل نمود، به انتقال آب بین ­حوضه­ای نیازی نخواهد بود. زیرا سامانه­های انتقال از طرح­های پرهزینه و با تبعات منفی در توسعه پایدار منابع آب به شمار می ­آید و علاوه بر تحمیل هزینه­ های کلان تبعات مخرب بر منابع آب مبدأ و مقصد وارد می­ کند.
یکی از شیوه های مؤثر در صیانت از منابع، ارزیابی زیست­محیطی طرح­ها بر اساس قوانین حفاظتی بوده که میتواند با انحاء گوناگون درتحکیم وتضمین توسعه پایدار منابع آبی کشور تاثیر گذار باشد. ^[۹]
شاخص ­ها و معیارهای اصول توسعه بعنوان چارچوبی برای سنجش پایداری آنها بشمار می رود که یکی از مؤلفه های تعیین کننده برای حوضه­های مبدأ و مقصد سودمندی این منابع می باشد. لذا در همین راستا میتوان بخشی از انتفاع حاصله از انتقال آب در حوضه مقصد را به حوضه مبدأ تخصیص داد. آنچه در این خصوص میتواند فرایند استحصال آب را بهینه نماید تلاش در ارتقاء راندمان ضمن حفظ زیر ساخت های یک محیطی زیستی و اکوسیستم سالم در حوضه مبداء باشد.که بدلیل ارتباط هیدرولوژیکی دو حوزه بوده که حوضه مقصد نیز از سود حاصله بهره مند خواهد شد .^[۱۰]
آنچه در این خصوص حائز اهمیت است اینست که ظرفیت­های طبیعی و توان اکولوژیکی منطقه را باید در نظر گرفته زیرا انحراف آب از مسیر طبیعی خود بدون رعایت معیارهای علمی، نادیده گرفتن حقوق بهره برداران پایین­دست علاوه برتحمیل تبعات اقتصادی و معیشتی برای این افراد ، جابجایی دموگرافیکی را برای افراد آسیب پذیر بوجودآورده که به نوبه خود ناهنجاریهای حاد اجتماعی و فرهنگی را به ارمغان خواهدآورد.
به همین دلیل گزینه­­ی حذف تونل که تأثیر سوء بر منابع آب زیرزمینی منطقه خواهد گذاشت و مهاجرت و مشکلات اجتماعی و آثار ثانویه طرح را منتفی می­ کند، توصیه می­ شود که مطالعات تکمیلی گزینه انتقال آب بهشت­آباد با کاربرد خط لوله انجام شود و از هرگونه شتاب زدگی در تصمیم ­گیری نهایی، پرهیز شود. (محبی:۲، ۱۳۹۰)
۲-۲-تعریف انتقال بین­حوضه­ای آب:
گزینه انتقال بین حوضه­ای از طریق مرزهای بین ­المللی، ملی، منطقه­ای و محلی، برای تأمین افزایش تقاضا در بخش کشاورزی، صنعت، برق­آبی ،شرب شهری و اخیراً نیز شیلات و تفرجی با هدف رسیدن به اهداف چشم انداز ۲۰ساله توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور بیش از پیش مطرح شده است (صمدیان:۱۱۵، ۱۳۸۹؛هدایت۲۰۱۳).
انتقال فیزیکی آب از یک حوضه به حوضه­ی دیگرعلیرغم رفع کمبودها می ­تواند منشأ تغییرات زیادی درحوضه­های مبدأ و مقصد باشد که باید از دیدگاه­ های مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد.
هدف از مدیریت بین حوضه­ای رسیدن به بهره ­برداری بهینه از منابع آبی بین دو حوضه به نحوی که حداقل چالش در حوضه­ها ایجاد گردد. این امر میتواند با تلفیق رویکردهای فنی -اقتصادی و یا اجتماعی –سیاسی وتاکید مؤکد برملاحظات زیست­محیطی محقق گردد.(حلبیان:۴۷، ۱۳۸۹؛هدایت ۲۰۱۳).
۲-۳- معیارهای جهانی انتقال آب بین حوضه­ای:
گزارش توسط Brundt Land ] 1987[ ارائه شد که در آن پایداری زیست محیطی به مثابه تأمین نیازها و حقوق نسل حاضر و نسل آینده که همزمان نیز ضامن انسجام فرهنگی، اکولوژیکی و هیدرولوژیکی جوامع باشد تبیین گردید.لذا برا اساس همین تعریف سیستم­های منابع آب هنگامی به پایداری میرسند که سه مفهوم طبیعت، نسل حاضر و نسل آینده مدنظر قرار­گیرند .درراستای توسعه پایدار طرح های انتقال آب شاخص های نظیر تطبیق­پذیری، برگشت­پذیری و آسیب­پذیری مدنظر بوده تا اثر بخشی وکارآمدی طرح را در دوره بهره برداری ونگهداری تضمین نماید (ضرغامی:۶۳، ۱۳۸۰؛ هدایت ۲۰۱۲ ؛هدایت۲۰۱۳)