شیعیان استدلال می کنند که امامت نیز همانند نبوت، لطف الهی است ولاجرم، در هر عصری امام و هدایت گری باید که به جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله تمام وظایف او را در هدایت بشر به عهده گیرد. روا نیست که عصری از اعصار از امام واجب الاطاعه و منصوب از طرف خداوند خالی باشد، خواه مردمان بپذیرند یا امتناع کنند، یاری اش کنند یا نکنند، اطاعت کنند یا نه، حاضر باشد یا غایب.
هویت امام
نظریه شیعه درباره امامت، بر اساس وجود نص از جانب خداوند در تعیین هویت امامان استوار است که پیامبر صلی الله علیه و آله آن بیان کرده است. در نزد شیعه دوازده امامی آخرین امام معصوم حضرت مهدی (عج) است که از سال ۲۶۱ هجری غیبت کرده و روزی که تعیین آن برای کسی جز خداوند معلوم نیست، برای نجات مسلمانان از ظلم و جور ظهور خواهد کرد.

شیعه امامان را «اولوالامر» می داند که خداوند اطاعت آنان را واجب کرده است; امرشان امر خدا، نهی شان نهی خدا، اطاعتشان اطاعت خدا و سرپیچی از فرمان های آنان عصیان خدا محسوب می شود; احکام شرعیه جز از سرچشمه امامان جاری نمی شود و احکام شرعی مکلفان جز با رجوع به آنان دانسته و پذیرفته نمی گردد.
دراندیشه شیعه، هر چند خداوند قرآن را تمام و کمال به پیغمبرش نازل فرموده، اما صرف وجود کتاب الله برای تضمین هدایت مردم و دور کردن آنان از گمراهی کفایت نمی کند. مطابق استدلال شیعه، عقل انسان عادی از درک اسرار کتاب خدا و گذر به مغز آن و احاطه بر جمیع جوانب آن ناتوان است. ناگزیر باید کسانی باشند که راسخان در علم الهی بوده و پوشیده ها و متشابهات قرآن را توضیح دهند و آنان همان اهل بیت و ائمه علیهم السلام هستند که در احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله یکی از ثقلین، سفینه نجات و ستارگان هدایت اهل زمین معرفی شده اند.
شرایط و اوصاف امام 
با توجه به اهمیت منصب امامت در شیعه، که آن را منصبی الهی و امتداد نبوت می دانند، شیعیان عقیده دارند که امام لازم است صفاتی استثنایی و فراتر از ویژگی های مردمان عادی داشته باشد. مهم ترین این صفات عبارتند از: ۱- عصمت:  به نظر شیعه، امام نیز همانند پیامبر صلی الله علیه و آله، واجب است معصوم از جمیع رذیلت های ظاهری و باطنی، عمدی یا سهوی، و از کودکی تا مرگ باشد. از این حیث که سبب نیازمندی به امام بعد از پیامبر ناشی از عدم عصمت مردم است، معصوم نبودن امام مستلزم نوعی تسلسل بی نتیجه است، زیرا هرگاه رهبری معصوم نباشد، خود محتاج دیگری خواهد بود و بدین سان، در امر امامت دور یا تسلسل بی پایان وجود خواهد داشت. اندیشمندان شیعه در استدلال به عصمت امام به آیات زیادی، از جمله آیه ۵۹ سوره نساء استناد کرده اند: «یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم^[۵۹]» . ۲- افضل و اعلم بودن: شیعه معتقد است امام نیز همانند پیامبر، واجب است که افضل مردمان در صفات مهمی چون کمال در شجاعت، بخشندگی، راستگویی، عدل، تدبیر، عقل، دانش و اخلاق باشد و چون امام در اندیشه شیعه، صرفا مرد سیاست و جنگ نبوده و بر خلاف نظر اهل سنت، حافظ شریعت - بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله - و کاشف اسرار و احکام دین برای مردمان است، لازم است دانشی مناسب این مسؤولیت عظیم داشته باشد; دانشی که به گونه ای استثنایی، فراتر از صرف آشنایی با حلال و حرام شرعی است.
شیخ محمد رضا مظفر توضیح می دهد که امام معصوم علیه السلام علم به جمیع معلومات و احکام و معارف الهی را از طریق پیامبر صلی الله علیه و آله یا امام قبل از خود به دست می آورد و هرگاه با پرسش و امر جدیدی مواجه شود، البته دانش لازم را از طریق الهام با قوای قدسی که خداوند در او به ودیعه نهاده است، کسب می کند. هرگز از آنها درباره چیزی سؤال نشده است که در پاسخ آن درمانده شوند و بگویند نمی دانم; و یا این که پاسخ را به زمان بعد و مراجعه و تامل موکول کنند. همچنین هیچ یک از زندگی نگاران ائمه معصوم علیهم السلام از اساتید و معلمان آنان یاد نکرده، و درباره توقف آنان در بعضی مسائل و یا تردیدشان در بسیاری از معلومات و غیره که عادت بشر در هر زمان و مکان است، گزارشی نیاورده اند.^[۶۰]
حکومت دینی در ضمن پاره‏ای شباهت‏ها، از چند جهت با نظام‏های غیردینی تفاوت دارد. پاره‏ای از این تفاوت‏ها عبارت‏است از:
۱- تفاوت در اهداف: رژیم‏های نامبتنی بر دین - اعم از مردم‏سالار، فردسالار و الیگارشی به یک معنا دولت‏های حداقلی هستند. این معنا از حداقلی بودن غیر از اصطلاح رایج در علوم سیاسی است که دولت‏های لیبرال دموکراتیک را حداقلی و نظام‏های سوسیالیستی و فاشیستی و … را حداکثری میخوانند. در این اصطلاح همه آن رژیم‏ها حداقلی شناخته میشوند؛ زیرا حداقلی بودن در اینجا به معنای توجه انحصاری به دنیا است که ویژگی همه حکومت‏های غیردینی است. به عبارت دیگر، اساسیترین هدف آنها، تأمین نیازمندیهای دنیوی جامعه و شهروندان است و هدفی فراتر از آن در نظر ندارد؛ لیکن نظام دینی دو هدف را پیگیری میکند، یکی تأمین نیازمندیهای این جهانی و دیگر تأمین خیر و سعادت اخروی و جاودانی.
اهداف حکومت دینی: مهم‏ترین فلسفه و اهداف تشکیل حکومت اسلامی عبارت است از :
الف. استقرار توحید و خداپرستی در زمین و رهانیدن مردم از بندگی و فرمانبرداری غیر خدا.
ب. رشد و تعالی علمی، فرهنگی و تربیتی انسان‏ها و رهایی آنان از نادانی و جهل.
ج. آزادسازی و رهایی توده‏های مردم و انسان‏های مستضعف از چنگال ظالمان و ستمگران و از زنجیرهای اسارت و بردگی.
د. برپایی جامعه نمونه و مدینه فاضله آرمانی از راه اقامه قسط و عدل اسلامی
ه . اجرای کامل قوانین آسمانی اسلام با تمام ابعاد آن (اعم از قوانین اقتصادی، حقوقی، اجتماعی، سیاسی، نظامی .
۲-تفاوت در کارویژه‏های دولت: وظایف و کارویژه‏های نظام‏های غیردینی نیز متناسب با هدف آنها حداقلی است؛ یعنی، اساسیترین وظیفه آنها، تأمین بهداشت، آموزش و امنیت است. با شکست دولت حداقلی مسأله «دولت رفاه» نیز مطرح شد و تأمین رفاه و توسعه مادی نیز در شمار وظایف دولت شناخته شده است.
همچنین در رژیم‏های مساوات‏طلب، مسأله برقراری عدالت اجتماعی از کارهای ویژه دولت شناخته میشود. در هر صورت هیچ یک از این حکومت‏ها، تلاش در راستای ایجاد زمینه رشد و کمال و فضایل عالی انسانی و ایجاد بستری مناسب در جهت تعالی انسان و سعادت جاودان را در دستور کار خود قرار نمیدهد.
در مقابل «حکومت دینی» وظایف بیشتری بر عهده دارد؛ یعنی، علاوه بر لزوم ارائه خدمات بالا، باید به برنامه‏ ریزی صحیح و تلاش در جهت تربیت دینی و معنوی جامعه، رشد و بالندگی فضایل و کمالات عالی انسانی و گسترش تقوا، همت گمارد. جامعه را به سوی تأمین سعادت پایا و فناناپذیر رهبری کند و با عوامل سقوط و نابودی شخصیت حقیقی و «من» عالی آدمی و موانع رشد و کمال «انسانیت» مبارزه کند.
۳-تفاوت در روش‏ها: تفاوت در اهداف و کار ویژه‏های حکومت دینی و غیردینی در گزینش شیوه‏ها و ارزش‏ها نیز کارگر خواهد افتاد.
در نظام‏های بی اعتنا به دین، برنامه‏ریزیها عمدتاً بدون ملاحظه ارزش‏ها و اصول پایا و بنیادین دینی انجام میپذیرد. مرجع نهایی در چنین نظام‏هایی خرد ابزاری است. بی اعتنایی به ارزش‏ها موجب میشود که انگاره «هدف وسیله را توجیه میکند»، در عمل به صورت اصل حاکم درآید و آرمان‏ها و اصول اخلاقی را نادیده گیرد؛ مگر آنکه فرهنگ حاکم بر جامعه، ارزش‏های خاصی را تحمیل کند و سرپیچی از آنها را برنتابد.
البته در پاره‏ای از نظام‏های ایدئولوژیک (مانند سوسیالیسم) بر ارزش‏هایی چون عدالت و برابری تأکید میشود؛ لیکن این نظام‏ها نیز اشکالات عمده‏ای دارند؛ از جمله:
الف. نبود تعریف دقیق از عدالت و یا دیگر ارزش‏ها،
ب. یکسونگری، تک ارزشی بودن و قربانی کردن همه ارزش‏ها به پای ارزش واحد؛ چنان که در سوسیالیسم آزادی فردی، فدای عدالت میشود و در لیبرالیسم تیغ آزادی، عدالت را ذبح میکند.
اما در «حکومت دینی»، استفاده از روش‏های مغایر با کرامت الهی انسان و مخالف ارزش‏های والای اخلاقی و ویرانگر کمال و سعادت جاودانی بشر، مجاز نیست. در چنین نظامی «عقل ابزاری» به کلی کنار نمیرود؛ بلکه در کادر اصول و ارزش‏های عالی انسانی، مجال فعالیت دارد و از لجام‏گسیختگی آن، جلوگیری میشود.
۴-تفاوت در مبدأ قانون‏گذاری: در نظام‏های نامبتنی بر دین، خاستگاه قانون، چیزی جز تمایلات، خواسته‏ها، منافع دنیوی و گرایش‏های فعلی و زودگذر آدمیان نیست.
در مقابل «حکومت دینی»، مبتنی بر اصل «توحید» در ربوبیت است. منشأ اصلی قانون در این نگرش، تنها خداوند است؛ خدایی که خالق، مالک و رب انسان است. لذا از منظر فلسفه حقوق دینی تنها خداوند، حق تصمیم‏ گیری در امور انسان را دارد. از طرف دیگر او از مصالح و مفاسد بشر، بهتر از هر کسی آگاه است و بهترین راه نیک‏بختی و خیر برین را به او مینمایاند.
بنابراین تنها قانونی رسمیت دارد که از سوی خداوند و یا کسانی که از جانب او مأذونند، جعل شده و با اصول و قواعد مورد قبول شارع، کاملاً سازگار باشد. لاجرم کارکرد مجاری قانون‏گذاری در چنین نظامی، عمدتاً کشف و استنباط قوانین الهی و تطبیق آن بر نیازمندیهای زمان است.
گفتار دوم : مبانی دخالت دولت اسلامی در فرهنگ
به نظر می‌رسد، پذیرش واقعی دین، لازمه و علامت روشنی دارد که عبارت است از: مراجعه به متون مقدس دینی به عنوان یک منبع معرفتی. به بیان دیگر، ایمان و باور به یک دین، باید به پذیرش روشمند سلسله گزاره‌ها و تعالیم آن دین منجر شود .
اسلام از یک طرف، بنابر اینکه ایدئولوژی انقلابی است،در پی استقرار نوعی فرهنگ است و همچنان که تاریخ گواه آن است، دست به فرهنگ آفرینی زده است و از طرف دیگر ، بنا به محتوای تعالیم و احکام و رسالت دینی خویش، دارای ماهیتی فرهنگی است.همه ی تلاش های نظری و عملی اسلام، در جهت رشد و کمال و تعالی انسانی انسان ها و لزوما رشد و تعالی ظرفی که انسان در آن می بالد(فرهنگ)،قرار دارد.اسلام در آغاز ظهور خود،به منزله ی یک ایدئولوژی انقلابی،به نفی جهان بینی و نظام ارزشی رایج، یعنی فرهنگ جاهلی پرداخت و همواره کوشید با تکیه بر ارزش هایی که الهی- انسانی است،رشد و تعالی مادی و معنوی انسان را تحقق بخشد.چنین هدفی بنا به اندیشه ی بنیادین اسلام، از طریق توجه به زندگی اجتماعی و تکیه بر عناصر فرهنگی جامعه، حاصل می شود.عناصری همچون: خانواده،مدرسه،علم و هنر،اخلاق،تزکیه نفس،اصلاح امور اجتماعی و… .
«از طرف دیگر،اسلام ایدئولوژی سیاسی نیز هست.یعنی بنا به اعتقاد به اصل رهبری و ضرورت و لزوم اجرای احکام الهی در جامعه،به ارائه ی یک نظام فکری و نظریه ی سیاسی مشخص در باب حاکمیت پرداخته و به تشکیل دولت و استقرار حکومت سفارش کرده است. اسلام معتقد است که فراهم کردن زمینه های لازم برای رشد انسان و اجرای احکام و تعالیم تعالی بخش اسلام،نیاز به یک قدرت اجرایی و سازمان و تشکیلات دارد.در تفکر توحیدی اسلام،دین و دولت با هم ملازمه دارند.از آنجا که سعادت و کمال اخروی انسان در گرو سعادت و کمال این جهانی است،لذا دولت ابزار ایجاد زمینه لازم برای حاکمیت ارزش های اسلامی است.^[۶۱]»
«اسلام جهان را نظامی قانونمند و هدفمند، مبتنی بر اصل از اویی و به سوی اویی می داند و انسان را نیز جزیی از این نظام هستی تلقی می کند که دارای کرامت و شان فوق العاده ای است و برای رسیدن به کمال و عبادت خالصانه و آگاهانه خداوند خلق شده است و همه چیز از جمله نظامات اجتماعی و فردی، اعم از سیاسی،اقتصادی،فرهنگی و مانند آن که حکومت و نظام سیاسی نیز جزیی از نظامات است، بر مبنای همین نگاه تدوین و تنظیم می شوند. بر اساس این دیدگاه حکومت ابزاری برای حرکت تکاملی انسان تلقی می شود و اهداف و وظایف آن نیز بر اساس همین دیدگاه تنظیم می شود.^[۶۲]»
«فلاسفه اسلامی برآنند که برای عالم خالقی و صانعی عالم و قادر و حکیم وجود دارد و این صانع حکیم از برای خلقت خود،غایتی متعالی دارد که بندگان باید بدان سو حرکت کنند.مبتنی بر این نگاه توحیدی ،ملاصدرا نهادحکومت را به عنوان وسیله و محملی در تحقق این اهداف تعریف می کند. وی سیاست را به منزله عبدی در خدمت شریعت می داند که اگر این عبد به اطاعت مولای خود مشغول شد، ظاهر عالم مطیع باطن آن شده و انسان به جانب خیرات کشیده خواهد شد.از نظر ملاصدرا حکومت اسلامی علاوه بر تنظیم امور معیشتی مردم باید به صورت جدی و به عنوان یک وظیفه تخلف ناپذیر نسبت به آموزش و پرورش مردم در امور مربوط به منافع آخرت که منافع اهم و اتم و ابقی هستند، اقدام کند؛به خصوص در دنیایی که آدمی در معرض انواع فتن و مفسده ها قرار دارد.کار خلیفه الهی از نظر ملاصدرا بیش از آنکه سیاسی یا نظامی یا اقتصادی باشد فرهنگی است؛یعنی تمام وجوه ارتباط او با مردم در خدمت آموزش و تربیت مردم در جهت تبدیل شدن به انسان هایی متعالی است و سیاست واقتصاد و نظامی گری،همگی صورتی آلی و وسیله ای می باشند که در خدمت تعلیم و تربیت و ارتقای معنوی انسانها که هدف غایی است، قرار می گیرند.^[۶۳]»
«مراجعه به تعالیم اسلامی نشان می دهد که گرچه اسلام در نظام حقوقی خویش چارچوب مشخصی برای حقوق مردم ترسیم کرده و تاکید فراوانی بر حق الناس واحترام به حق مشروع هر فرد دارد، با وجود این کارکرد و وظیفه دولت اسلامی،به حراست از این چارچوب حقوقی و تامین شرایط اولیه و ضروری یک اجتماع سیاسی محدود و منحصر نمی شود، بلکه وظایف و رسالت های گسترده ای دارد و این گستره ی رسالت و مسئولیت دولت اسلامی برخاسته از لزوم متعهد بودن او، به تصویری است که اسلام از خیر جامعه و زندگی مطلوب اسلامی، ارائه می دهد.^[۶۴]»
بررسی یک آیه
«الذینَ اِن مَّکَّنّاهُم فِی الاَرضِ اَقاموا الصّلاه  و آتوا الزَکاه  وَ اَمَروا بِالمَعروفِ وَ َنهَوا عَنِ المُنکَرِ وَ لله عاقِبَه  الاُمورِ.^[۶۵]» کسانی که چون آنان را در زمین قدرت و توانایی دهیم، نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و به کارهای پسندیده وا می‌دارند و از کردارهای ناپسند باز می‌دارند، و فرجام همه  کارها از آنِ خداست. قدرت یافتن در زمین «تمکین فی‌الارض» یا رسیدن به قدرت حکومت از سوی خداوند است. به عبارت دیگر، اصل قدرت در تفکر دینی، الهی است. با توجه به تعدد معنای «فی الارض»، از این آیه برمی‌آید که حکم موردنظر، چه در قدرت‌های کوچک منطقه‌ای و چه در دولت‌های بزرگ و حتی بین‌المللی، یکسان است. از عبارت «اقام الصلوه » فهمیده می‌شود که، مهم‌ترین و اولین کار حکمرانان دینی این است که اولاً، خود به تعالیم دینی عامل و پایبند باشند و ثانیاً، زمینه‌ساز اجرا و ترویج همگانی آن شوند.
در مرحله  بعد، توجه به مشکلات اقتصادی و بالا بردن سطح زندگی ،دغدغه دیگر حکمرانان دینی است. که عبارت «اتوا الزکاه » را می‌توان ناظر به این معنا دانست. امر به معروف، صرف گفتن و پند و اندرز دادن یا امر کردن نیست، بلکه زمینه‌سازی برای ترویج معروف و ارزش‌های دینی است و تقدم آن بر نهی از منکر نیز به معنای اولویت فعالیت‌های فرهنگی ایجابی است.عبارت «و لله عاقبه  الامور» در پایان آیه، شاید می‌تواند بیانگر این پیام باشد که اثربخشی فعالیت‌های فرهنگی در جامعه  دینی، قطعیت تام و تمام ندارد. به عبارت دیگر، در انجام فعالیت‌های فرهنگی، حکمرانان دینی مکلف به انجام وظیفه هستند و اخذ نتیجه را باید به خداوند واگذار کنند. این مضمون در موارد دیگری نیز در قرآن کریم از جمله آیه  کریمه  «اِنَّکَ لاتَهدی مَن اَحبَبتَ وَ لکِنَّ اللهَ یَهدی مَن یَشاءُ»^[۶۶]،مورد اشاره قرار گرفته است.
بررسی یک روایت
تمیم داری می‌گوید: خدمت رسول خدا(ص) بودیم. حضرت فرمود: «الدّین النصیحه» دین، نصیحت و خیرخواهی است. تعجب کردیم و عرض کردیم: نصیحت و خیرخواهی برای چه کسی؟ فرمودند: «لله، ولِکِتابِهِ وَ لِرَسولِهِ وَ لاَئِمَّه  المُسلِمینَ وَ عامَّتِهِم». برای خدا، برای کتاب او، برای پیامبر او، برای پیشوایان مسلمانان و برای توده آنها.نصیحت به معنای خیرخواهی است و نه پند و اندرز و موعظه: «النصح تَحرّی فِعلٍ اَو قَولٍ فیهِ صَلاحُ صاحِبِهِ».نصح و نصیحت عبارت است از انتخاب کردار یا گفتاری که به صلاح شخص موردنظر باشد. علی‌رغم وجود معنای اصلی واجد برای نصح و نصیحت، مصداق این معنا در موارد مذکور در حدیث فوق ،متفاوت خواهد شد.برای مثال، نصیحت نسبت به خداوند با نصیحت نسبت به پیامبر و ائمه مسلمانان متفاوت خواهد بود. خیرخواهی نسبت به خداوند می‌تواند به معنای نصرت الهی باشد.
آیت‌الله مهدوی کنی در ذیل آیه  مذکور می‌فرمایند: دایره نصیحت از آنچه آن مرحوم [محدث قمی] نوشته‌اند، گسترده‌تر است. مثلاً نمی‌توان نصیحت نسبت به خدا و رسول‌خدا(ص) و ائمه(ع) را به تصدیق و پیروی منحصر کرد؛ بلکه هر مفهومی که در چارچوب خیرخواهی و اخلاص و صداقت قرار گیرد، در دایره نصیحت وارد است.به طور مثال، اگر اطلاع از جریانات و حوادث موجود در کشور یا کیفیت عمل کارگزاران و مسئولان حکومت برای رهبر مفید است، گزارش وضع موجود از مصادیق «النصیحه  لِأئمه  المسلمین» است. هرچند گزارش‌کننده ،نسبت به این کار مأموریت و مسئولیت خاصی نداشته باشد. پس، هر سخن و عملی که به منظور خیرخواهی با صراحت و بدون پیرایه اظهار شود، نصیحت است.
باید توجه کرد که در حدیث مذکور، نصیحت و خیرخواهی از منظر آحاد مردم مورد توجه و توصیه قرار گرفته است. از این‌رو، می‌توان به طریق اولی استنباط کرد که نصیحت و خیرخواهی مورد توصیه در حکمرانان و پیشوایان جامعه  اسلامی نیز وجود دارد یا باید وجود داشته باشد.مدعای مذکور مؤیدات روشنی از قرآن کریم دارد و آن اینکه، در آیات متعدد برخی از پیامبران الهی عملکرد خود را در نصیحت و خیرخواهی خلاصه‌ نموده‌اند.
مانند حضرت نوح(ع) به عنوان پیامبری صاحب شریعت، خطاب به قوم خود فرمود: «اُبَلِّغُکُم رِسالَه  رَبّی وَ اَنصَحُ لَکُم^[۶۷]».«… وَ لایَنفَعُکُم نُصحی^[۶۸]».و یا سخن حضرت صالح(ع) به عنوان پیامبری تبلیغی، خطاب به قوم خود فرمود: «وَ نَصَحتُ لَکُم وَ لکِن لاتُحِبّونَ النّاصِحین^[۶۹]».با توجه به آنچه گذشت، نکته‌ای که لازم به یادآوری است اینکه، نصیحت و خیرخواهی انبیا و سایر پیشوایان دین عمدتاً چیزی است که به تعبیر امروزی در عرصه‌های فرهنگی مصادیق و تجیلات خود را نشان می‌دهد و می‌توان برای آن دو رکن اساسی برشمرد؛الف.: آزاد کردن انسان‌ها از سلطه  طاغوت‌ها (نحل: ۳۶) ب. تزکیه و تعالی اخلاقی (جمعه: ۲).^[۷۰]
گفتار سوم : رسالت دولت اسلامی در عرصه فرهنگ (اهداف و وظایف)
مکتب حیات بخش اسلام بر اساس جهان بینی و نگاهی که به انسان و جهان دارد برای نظام سیاسی و حاکمان جامعه اهداف و وظایفی در نظر گرفته است تا بدین سان نظام سیاسی مورد نظر اسلام جامعه را به سمت آرمان های مطلوب هدایت کند.
بند اول : اهداف دولت اسلامی در عرصه فرهنگ
در اینجا به مهم ترین اهداف حکومت در اسلام در بعد فرهنگی، اشاره می شود:
«تکامل همه جانبه انسان: اولین و مهم ترین هدف بعثت انبیا رشد،کمال و حرکت انسان در هر دو بعد مادی و معنوی به سوی خداوند متعال است . پس حاکمیتی که مبنی بر این آموزه ها باشد، باید محوری ترین هدف خود را رشد و کمال انسان قرار دهد به گونه ای که نتیجه قهری برقراری چنین حکومتی،حرکت شتابان انسان و جامعه او در همه ابعاد، به سمت توسعه باشد. پس یکی از حقوق مردم بر حکومت اصلاح و هدایت جامعه آنها در مسیر کمال است.
عدالت: حکومت اسلامی یکی دیگر از اهداف عالیه خود را برقراری عدالت در جامعه می داند. عدالت اگرچه یک ارزش است اما به گونه ای بر جامعه تاثیر دارد که رواج و نهادینه شدن بسیاری از ارزش های دیگر را ،به خود متکی کرده است . عدالت، زمینه ساز هدایت و رشد فضایل اخلاقی در جامعه است و نمی توان بین کمال انسان و عدالت تفکیک قایل شد و این دو مکمل هم هستند. به عبارت دیگر حاکمان صالح در بستری از عدالت قادر به تربیت جامعه و پیش بردن آن به سمت کمال هستند.
آزادی: اسلام با توجه به نگاهی که به انسان دارد او را در هر دو بعد تکوینی و تشریعی موجودی آزاد می داند . زیرا هدف حکومت اسلامی تربیت انسان های متکی به خود و آزاده ای است که در عین حال با بصیرت و عقلانیت سره را از ناسره تشخیص داده و با اختیار کامل راه مستقیم الهی را برگزیند.^[۷۱]»
«آنچه موردنظر متون دینی است آزادی مثبت یا آزادی برای است که در نقطه مقابل تلقی لیبرالی از آزادی یعنی آزادی منفی یا آزادی از، قرار دارد.از آنجا که آزادی مثبت مقوله آزادی را در حصار تنگ وجود یا فقدان تحمیل و فشار فیزیکی، خلاصه نمی کند و از منظری عمیق تر، وجود شرایط عینی خودشکوفایی افراد و تحقق غایات و آمال معقول افراد را نیز مد نظر دارد. و به طور طبیعی، دخالت بیشتر دولت در کنترل شرایط و فراهم آوردن مقدمات تحصیل آزادی را موجه می داند.نظریه آزادی مثبت، جامعه آزاد را جامعه ای می داند که امکان شکوفایی افراد و مجال بروز استعدادها و خواست های واقعی آنان به حداکثر برسد. این نگرش در مواردی اقتضا دارد که دولت در اموری مداخله کند یا آزادی عمل پاره ای افراد و گروه ها سد شود.
برای نمونه در مقوله فرهنگ، آزادی عمل کسانی که با تولید محصولات غیر مجاز جنسی ،سعی در تخریب اخلاق و ترویج ابتذال دارند، سد راه آزادی واقعی افراد یک جامعه است. در چنین فضایی فرصت و قدرت انتخاب زندگی اخلاقی و معنوی، از جوانان و نوجوانان تا حد زیادی سلب می شود و حق رستگاری آنان پایمال می شود. در نظام ارزشی اسلام ، استقلال فردی و آزادی در عین برخورداری از جایگاه رفیع، هرگز به عنوان ارزش مطلق و فوق همه ارزشها تلقی نمی شود.^[۷۲]»

متفاوت بودن (Variability ) :
متفاوت بودن خدمات بدین معنی است که کیفیت خدمات به شخص ارائه دهنده و زمان و مکان و چگونگی ارائه شدن آنها به بهترین وجه ممکن بستگی دارد. به عنوان مثال برخی از هتل ها به خاطر تهیه و تدارک بهتر خدمات نسبت به دیگران دارای شهرت و اعتبار هستند. در داخل یک هتل، یک کارمند بخش پذیرش هتل ممکن است که بشاش و کارآمد و لایق باشد در حالی که دیگری که فقط در چند قدمی او ایستاده فردی ناپسند و کند جلوه کند. حتی کیفیت خدمت یک کارمند برجسته با توجه به انرژی و شرایط روحی اش در برخورد با هر مشتری متفاوت است.
شرکتهای خدماتی می توانند اقدامات متفاوتی را در جهت کنترل کیفیت به عمل آورند. آنها می توانند با دقت پرسنل خویش را انتخاب نموده، آموزش دهند. شرکتهای هواپیمایی، بانک هاو هتل ها مبالغ زیادی را صرف آموزش کارمندان خود جهت ارائه خدمات خوب می کنند. مصرف کنندگان خدمات باید در هر هتل با پرسنلی که رفتار دوستانه دارند و به آنها کمک های لازم را می کنند رو به رو شوند. همچنین شرکت های خدماتی می توانند انگیزه هایی را برای کارمندان مهیا کنند که برکیفیت کار تاکید داشته باشد، مانند پاداش های ماهانه کارمندان یا انعامی که مشتریان می دهند.

قابلیت اتلاف (Perishability ) :
اتلاف خدمات به این معنی است که خدمات نمی توانند برای فروش یا استفاده بعدی انبار شوند. هدر رفتن خدمات هنگامی که تقاضا ثابت باشد، مهم نیست. هر چند هنگامی که تقاضا بالا و پایین می رود، اغلب برای شرکت های خدماتی دشواری هایی پیش می آید. به عنوان مثال، شرکت های حمل و نقل باید در ساعات اوج تقاضا تجهیزات بیشتری را نسبت به ساعاتی که ممکن است تقاضا به صورت عادی در طول روز باشد، داشته باشند. شرکت های خدماتی می توانند استراتژی های متعددی را برای ایجاد یک رقابت بین عرضه و تقاضا ایجاد نمایند. در بخش تقاضا، مطالبه مبالغ متفاوت در اوقات متفاوت ، بخشی از تقاضاها را از نقطه اوج به حد پایین خود می رساند. به عنوان مثال، بلیت ارزان قیمت سینما در سانس اول بعدازظهر می تواند در مواقع اوج تقاضا جهت جایگزینی به مشتریانی که منتظر هستند پیشنهاد شود. در بخش عرضه، شرکتها می توانند کارکنان پاره وقتی را جهت پاسخ گویی میزان بالای تقاضا استخدام نمایند. (اسماعیل پور، ۱۳۸۴، : ۳۲۹-۳۲۶)
عناصر آمیخته بازاریابی خدمات در صنعت گردشگری:
عناصر آمیخته بازاریابی متعارف برای کالاها شامل: محصول، قیمت، مکان و ترویج( پیشبرد فروش) می باشد. اما در خصوص محصولاتی که از جنس خدمات هستند، آمیخته بازاریابی گسترده تری مطرح است. به این ترتیب که آمیخته بازاریابی خدمات عبارتنداز:
۱- محصول (Product ) ، ۲- قیمت (Price )، ۳- مکان (Place )، ۴- ترویج (پیشبرد فروش) (Promotion )، ۵- مردم (People )، ۶- جنبه های ظاهری (Physical evidence ) و ۷- فرایند (Process) که به ۷P مشهور است.
اینک به اجمال هریک از این عناصر مورد بررسی قرار می گیرند :
محصول (Product ) :
مباحث مربوط به آمیخته بازاریابی به طور متعارف با موضوع محصول آغاز می شود. زیرا کیفیت محصول اعم از کالا یا خدمت در مرکز تصمیمات مشتری و در نتیجه بازاریابان قرار دارد.
در تعریف محصول آمده است که : «هرچه که بتوان به بازار جهت جلب توجه، خرید، استفاده یامصرف ارائه نمود به نحوی که توان رفع نیاز و یا خواسته ای را داشته باشد. محصول می تواند شامل کالاهای فیزیکی ، خدمات، افراد، اماکن، سازمانها و ایده ها شود.» (اسماعیل پور، ۱۳۸۴، :۱۸۱)
در پرداختن به جزء محصول که در آمیخته بازاریابی بنگاه های گردشگری باید به پیچیدگی خاص محصولات در این صنعت توجه داشت . در محصولات این صنعت چنان کالا و خدمات به هم آمیخته اند که ضمن دشواری تفکیک آنها از یکدیگر محصول با ویژگی های بدیع و البته پیچیده در اختیار مشتری قرار می‌گیرد. محصول صنعت گردشگری را باید بسته ای (ترکیبی) از منافع دانست که دارای سه عنصر اصلی است ؛ منافع محوری (Core benefit )، تسهیل کننده (Facilitating Services ) و سرانجام خدمات پشتیبانی (Supporting Services )
منظور از منفعت محوری کارکرد اصلی ای است که از محصول نصیب مشتری می گردد. منفعت محوری را باید دلیل اصلی حضور محصول در بازار دانست. به عنوان مثال منظور اصلی از ارائه خدمات هتلداری، اقامتی شبانه است.
ارائه منفعت محوری به مشتری بدون تامین خدمات تسهیل کننده ناممکن است به عنوان مثال فقدان میز پذیرش یا خدمات خانه داری در یک هتل امکان عرضه خدمات واقعی اقامت شبانه در هتل را مختل می سازد. در یک رستوران، این وظیفه برعهده آشپزخانه و در یک خط هوایی عملیات پذیرش مسافر چنین نقش تسهیل کننده ای را ایفا می کند. همچنین تسهیلات است که می تواند به تمایز بین محصول ما و رقبا بیانجامد. به عنوان مثال نقش آشپزخانه و البته نه هر آشپزخانه ای، بلکه آشپزخانه ای که غذایی ممتاز و متمایز را عرضه می کند یا آشپزخانه ای که غذا را پیش روی میهمان آماده می سازد است که رستورانی را از دیگر رستوران ها متمایز می سازد. این تسهیلات علاوه بر شکل خدماتی که مثالهایی از آن ذکر گردید، می توانند شکل کالایی داشته باشند، مبلمان یک هتل و مواد غذایی یک رستوران را باید نمونه هایی از آن دانست.
اما در مورد خدمات پشتیبانی باید گفت که اگر چه ارائه آنها برای عرضه منفعت محوری ضرورت ندارد، لیکن بازاریابی محصول به شدت به انجام آنها وابسته است. وجود رستوران برای یک هتل چنین نقشی دارد؛ هتلی را در نظر بگیرید که هیچ سرویس غذایی ارائه نمی دهد یا هتلی که رستوران با غذای محدود دارد و یا هتلی که رستوران یا رستوران هایی با تنوع غذایی فراوان دارد. در یک خط هوایی نظیر «ایزی جت»^[۸] هیچ ماده غذایی به مسافران ارائه نمی شود، در حالی که یک خط هوایی دیگر بسته غذایی متنوعی را بر آنها تدارک می بیند. هر دو این خطوط هوایی منفعت محوری یعنی حمل و نقل ایمنی و سریع را تدارک می بینند ولی در خدمات پشتیبانی است که محصولی با ارزش های متفاوت را عرضه می دارند. (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۷، : ۱۵۶-۱۵۵)
شکل شماره (۴-۲) سه سطح مختلف محصول ؛ (اسماعیل پور، ۱۳۸۴)
قیمت (Price ):
قیمت، مجموع رقم پولی ای است که مشتری حاضر است به ازای در اختیار گرفتن محصول بپردازد. از سوی دیگر قیمت در واقع بیانگر ارزشی است که محصول برای مشتری ایجاد می کند. همین موضوع را وقتی از نظر عرضه کننده بنگریم باید گفت، قیمت مبلغی است که بابت محصول می توان از مشتری اخذ نمود. به عنوان مثال وقتی در پرواز معینی دو نوع خدمات یکی اقتصادی و دیگری فرست کلاس به مشتریان با دو قیمت متفاوت عرضه می شود، اختلاف این قیمت ها در تفاوت میان ارزش های ایجاد شده در محصول مختلف است. در صنعت هتل داری نیز وقتی تفاوت در قیمت محصولی معین، بخواهیم اقامت در اتاق متعارف یک هتل ۴ ستاره در طول زمان های اوج سفر و فصل غیر سفر را مقایسه کنیم، باز این اختلاف در قیمت ها حاصل ارزش ایجاد شده است که اینجا به زمان اقامت ارتباط می یابد. زیرا اینجا برای مشتری در اختیار داشتن اتاق مورد نظر در ایام اوج سفر است که ایجاد کننده ارزشی بیشتر خواهد بود. اما هر قیمتی وقتی معنی پیدا می کند که دیگر جنبه های آمیخته بازاریابی (خصوصیات محصول، چگوگی توزیع، چگونگی ترویج) مشخص باشد. منظور اینست که هر خریدار در هر زمان معین برای نوع خاصی از محصول، در اندازه و مارک معلوم که از طری کانال توزیع و به روش مشخص نیز ترویج شده ، قیمت معینی پرداخت می نماید. در صورت تغییر هریک از این عناصر، مقدار واقعی قیمت نیز تغییر خواهد یافت. شرایط فروش نیز مساله قیمت گذاری را پیچیده تر می کند. مبادله به صورت نقد، نیسه، با کارت اعتباری و یا اقساط صورت می پذیرد و این خود منجر به تغییر قیمت می شود. بنابراین قیمت یک مفهوم نسبی است که به دیگر اجزاء آمیخته بازاریابی ، شرایط مبادله و هزینه های پنهان ناشی از طبیعت شخص خریدار (از جمله وقت، انرژی، هزینه فرصت) بستگی دارد.
گردشگران نیز در آغاز هر اخذ تصمیم درباره سفر، مقصد، نوع وسیله نقلیه یا جاذبه هایی که مورد بازدید قرار خواهند داد به هر تقدیر به عنصر قیمت به عنوان یکی از مهمترین عوامل مثر بر تصمیم گیری خویش توجه خواهند کرد. گاه حتی چنین تصور می شود که مهمترین عامل موثر برتصمیم گیری گردشگران، تصوری است که نسبت به قیمت محصول در ذهن خویش دارند. تردیدی نیست که میان قیمت از یک سو و عوامل و عناصر مهم دیگری همچون کیفیت و یا ارزشی که محصول برای مشتری ایجاد می کند پیوندی مستحکم وجود دارد. البته میان سطح درآمد گردشگر و نگاه و نحوه برخورد او با مسئله قیمت نیز ارتباطی واجد اهمیت وجود دارد. (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۷، : ۱۷۲-۱۷۱)
مکان (Place ):
در صنعت گردشگری آن گاه که سخن از عنصر مکان در آمیخته بازاریابی به میان می آید علاوه بر موقعیت استقرار بنگاه عرضه کننده محصول باید موضوعات مرتبط با انتخاب کانال توزیع را نیز در نظر گرفت. با توجه به ماهیت خدماتی بودن بسیاری محصولات گردشگری، موضوع توزیع اغلب به انتقال فیزیکی محصول از تولید یا عرضه کننده به مشتری منجر و مربوط نمی شود، در واقع در اکثر مواقع این مشتری است که فاصله خود تا محصول را می باید طی کند تا بتواند از محصول بهره مند شود. درست نظیر آن گردشگر علاقمند به میراث فرهنگی کهن ما می باید رنج سفر را در خود تحمل نماید تا بتواند از آثار مذکور مثلاً در تخت جمشید یا میدان نقش جهان بازدید کند. باید یادآور شد که با توجه به ماهیت کسب و کار در صنعت گردشگری که به شدت مبتنی بر حضور فعال بنگاه های کوچک در این عرصه است، نقش عنصر مکان که فقط به محل استقرار خلاصه نشده بلکه برای این بنگاه های کوچک معنی توزیع را هم به خوبی می رساند، کم رنگ تر از گذشته نیست. شاید اغراق نباشد اگر ذکر کنیم که همه آنچه سیستم های مدرن اطلاعاتی امروز انجام می دهند کاستن از هزینه و زمان انتخاب محصول مورد نظر مشتری است وگرنه در هر صورت مشتری برای اقامت هتلی را برمی گزیند که محل استقرار آن مطلوب وی باشد و در رستورانی غذا صرف خواهد کرد که موقعیت استقرار مناسبی از نظر او داشته باشد. مسافری که به قصد زیارت مرقد مطهر امام هشتم (ع) به مشهد سفر می کند علاقمند است تا در هتلی در نزدیک این مکان استقرار یابد. و گردشگری که سفر به اصفهان را به عنوان هدف خود برگزیده است، می کوشد تا اقامت گاهی در نزدیکی مهمترین جاذبه های فرهنگی ـ تاریخی آن دست و پا کند. حتی یک موزه هم برای انتخاب محل استقرار موقعیتی را برمی گزینند که در نزدیکی جاذبه های تاریخی و فرهنگی استقرار داشته باشد و مک دونالدز نیز رستوران زنجیره ای خود را در مراکز خرید و مراکز تجاری شهرها مستقر می سازد.
کانال توزیع چیست ؟
کانال توزیع حسب تعریف عبارتست از: مجموعه ای از سازمان ها که زمینه دسترسی مشتری به محصول را فراهم می سازد. چنین مجموعه ای در واقع یک سیستم سازمان یافته ای است که فارغ از محل تولید یا مصرف دسترسی به محصول برای مشتری را امکان پذیر می نماید. شبکه توزیع در صنعت گردشگری، با توجه به ماهیت این صنعت به جای جا به جا کردن محصول، اقدام به هدایت مشتری به سمت محصول می نماید.
ساختار کانال توزیع در صنعت گردشگری:
عرضه محصولات صنعت گردشگری به مشتری نهایی از طریق کانال های توزیع مختلف انجام می پذیرد. گاه یک بنگاه عرضه کننده، محصول خود را به طور مستقیم به مشتری می فروشد (یعنی وقتی مشتری در مقصد گردشگری خود وارد هتل می شود). در برخی موارد بنگاه عرضه کننده اصلی توسط شعبات رسمی خود محصول را به مشتری عرضه می دارد (وقتی مشتری به دفتر فروش بلیط هواپیمایی جمهوری اسلامی مراجعه می کند). در موارد بسیاری بنگاه عرضه کننده محصول خود را در اختیار خرده فروشان (بنگاه های خدمات مسافرتی) قرار می دهد تا آنها این محصول را به مشتری بفروشند (وقتی مشتری بلیط هواپیمای جمهوری اسلامی را از دفتر خدمات مسافرتی و جهانگردی خریداری می کند) در بعضی موارد بنگاه عرضه کننده، محصول خود را در اختیار یک تورگردان قرار می دهد و تورگردان از طریق دفاتر خدمات مسافرتی اقدام به فروش محصول در قالب یک بسته می نماید(مشتری از یک دفتر خدمات مسافرتی بسته سفری را تهیه می کند که یکی از اجزاء آن بلیط هواپیمایی جمهوری اسلامی است.) سرانجام ممکن است تورگردان محصول را از عرضه کننده اصلی دریافت نموده و ضمن ترکیب با سایر اجزاء بسته سفر، اقدام به فروش مستقیم این بسته سفر به مشتری بنماید. (وقتی مشتری به جای مراجعه به دفاتر خدمات مسافرتی که عرضه کننده بسته تور هستند به شعبه اصلی تورگردان مراجعه می کند.) شکل شماره (۵-۲) نکات فوق را به تصویر می کشد.) (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۷، :۲۱۲).
محصولات گردشگری
گردشگران
شعبات فروش
دفاتر خدمات مسافرتی
تورگردانان دفاتر خدمات مسافرتی
تورگردانان دفاتر خدمات مسافرتی
شکل شماره (۵-۲) ساختار کانال توزیع (منبع: رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۷)
ترویج (پیشبرد فروش) (Promotion ):
ترویج عنصر ارتباطی در آمیخته بازاریابی است. کار ترویج ، آگاهی دادن ، متقاعد کردن ، تشویق کردن و یادآوری به مشتریان نسبت به محصول و یا خدمات سازمان است . یک اقدام ترویجی می تواند واکنشهای متفاوتی، از صرف یک آگاهی تا عمل خرید را در پی داشته باشد. بدون استفاده از ابزاز ترویج امکان ندارد که بازارهای مورد نظر از محصول ما آگاه گردند. در بسیاری از شرکت ها ترویج، محور اصلی بازاریابی محسوب می شود.
روش های مختلف ترویج (تبلیغات) :
روش های مختلف ترویج محصول یا آمیخته تبلیغات عبارتنداز: آگهی تجاری (Advertising )، فروش شخصی (Personalsellins )، پیشبرد فروش (Sales Promotion )، روابط عمومی (Publicrelation ) و بازاریابی مستقیم (Direct marketing ). با توجه به اینکه در این مورد پیشتر توضیح داده شده از تشریح مجدد آنها صرف نظر می نماییم.
مردم (People ):
عنصر مردم را باید دارای نقش کلیدی در محصولات گردشگری تلقی کرد. زیرا ماهیت محصول به گونه ای است که اولاً مشتری خود به طور معمول در محیط تولید و عرضه محصول حضور دارد (نشستن مشتری در رستوران یا حضور او در برنامه سفر و دوم اینکه در تعاملی بسیار نزدیک با فعالیت و کارکنان بخشی است که از محصولات آن بهره می جوید (نقش راهنما در برنامه تور یا کارکنان
پذیرش هتل و یا میهماندار هواپیما). در نتیجه امکان تفکیک مشتری از محیط عرضه و فعالین حاضر در عرضه محصول فراهم نیست.
عصنر دوم خود شامل سه گروه، گردشگران ، کارکنان صنعت گردشگری و جامعه میزبان یا همان جامعه محلی است. (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۷، : ۳۱۸
جنبه های ظاهری (Physical evidence ):
چون محصول صنعت گردشگری از جنس خدمت و غیرملموس است، مشتری خواه ناخواه برای انتخاب و تمییز قائل شدن میان محصولات به دامان شواهدی که از سازمان عرضه کننده محصول پدیدار شده است، پناه می برد. از این رو جنبه های ظاهری سازمان در محصولات خدماتی به یکی از عناصر بسیار مهم آمیخته بازاریابی آن مبدل می شود. جنبه های ظاهری سازمان دلالت بر هر آن چیزی دارد که از سوی حواس انسانی (بویایی، بینایی، شنوایی، لامسه و چشایی) از محیط سازمان عرضه کننده خدمت دریافت می شود. محل استقرار و نمای بیرونی ساختمان یک رستوران و نحوه نورافشانی آن به نوعی بیانگر سطح و کیفیت خدمات عرضه شده در آن است. اگر بخواهیم مقایسه ای میان کالاهای متعارف و محصولات گردشگری در خصوص جنبه های ظاهری داشته باشیم، می توان جنبه های ظاهری سازمان را به نوعی معادل بسته بندی کالاها تلقی کرد. همچنان که بسته بندی را برای کالاها فروشنده ای خاموش می دانند، جنبه های ظاهری نیز برای خدمات و در پیشبرد فروش آنها چنین نقش دارند. (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۷، : ۳۳۳)
فرایند (Process):
کسب رضایت مشتری از محصولات صنعت گردشگری متاثر از فرایند عرضه و نتیجه نهایی این فرایند است . وقتی از یک خط هوایی برای رسیدن به مقصد استفاده می کنیم ، هم موضوع رسیدن (نتیجه نهایی) و هم آنچه در طول مسیر در حال انجام است یعنی خدمات خط هوایی و کارکنان آن (فرایند) هر دو بر رضایت خاطری که از خرید بلیط سفر کسب می کنیم تاثیر می گذارد. سیر شدن در یک رستوران یک نتیجه است و مسیر ارائه خدمت در آن رستوران فرایند مربوطه است . (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۷، :۳۲۹)
تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت توریسم (گردشگری) :
در عصر اطلاعات و اینترنت ، صنعت گردشگری که به عنوان صنعت پاک در کنار صنایع نفت و خودروسازی مطرح است نیز به طور گسترده ای از این فناوری جدید که مهم ترین وسریعترین ابزار اطلاع رسانی است، استفاده می کند. براساس پیش بینی های سازمان جهانگردی، تا سال ۲۰۲۰ تعداد جهانگردان به ۱۵۶۰ میلیون نفر بالغ خواهد شد و این صنعت نرخ رشد متوسط ۱/۴ درصد را تجربه خواهد کرد. قابل توجه است که نرخ رشد برای منطقه خاورمیانه بالغ بر ۷/۶ درصد پیش بینی شده است. این امر کوشش کشورها و دولت ها را برای جذب سهم بیشتری از این بازار، سبب شده است.
بدون شک مهمترین عامل شتاب دهنده ، به کار بردن فن آوری اطلاعات در نظام های توزیع گردشگری بوده است. این امر امکان دستیابی به اطلاعات به موقع در خصوص تسهیلات و اسکان در اماکن گردشگری را در تمامی مراحل توزیع و در هر مقطع زمانی فراهم ساخته است. زمانی که عرضه غیرملموس، فاسد شدنی و قابل استهلاک است ، این امر از اهمیت خاصی برخوردار است. به علاوه، هزاران عرضه کننده در سراسر جهان را قادر ساخته است تا با نظام های ثبت نام رایانه ای مرتبط شوند.
فن آوری اطلاع رسانی ، مهارت های مورد نیاز پرسنل بخش تجارت جهانگردی را تغییر داده است. قبلاً کارمندان عملیاتی به مهارت هایی مهم نظیر برنامه های مسیرها و برنامه های مسافرت، تایید برنامه ها، اصلاح تعرفه ها و تهیه و ارائه بلیط ها نیاز داشتند، امروزه این کارها را کامپیوتر انجام می دهد. کارکنان می‌توانند روی کیفیت خدمات ارائه شده به مشتریان و فروش و مشاوره سفر کار کنند.
فناوری اطلاعات و ارتباطات به واسطه‌ی ایجاد محیط اطلاعاتی برای هریک از موسسات توریستی و ایجاد ساختار اطلاعاتی که در آن کل سیستم می تواند بخوبی کار کند، در سیستم توریسم تاثیرگذار بوده است. بخش های مختلف این صنعت در این محیط اطلاعاتی می تواند به شناسایی فرصت های تجاری در بازار پرداخته، به توسعه همکاری با تهیه کننده ها و واسطه ها بپردازند و همچنین می تواند موسسات غیررسمی را به منظور توسعه و ارائه خدماتی توریسم، ایجاد کنند. به این ترتیب بیشتر سودها نصیب سهامداران می شود. چرا که تغییرات تکنولوژی همکاری های موثری را بوجود آورده و ابزاری را برای جهانی شدن صنعت توریسم فراهم کرده است.

۱-استقرار بر روی دامنه­های بسیار شیب دار به منظور جلوگیری از تخریب زمین­های کشاورزی در بخش غربی و جنوبی
۲- امکان حداکثر استفاده از شرایط محیطی و طبیعی مانند نور، باد و …
۳- قرار گرفتن بر روی مسیرهای ارتباطی وکاروان رو به عراق
۴- دوری گزیدن از حریم رودخانه و سیلابهای فصلی
۵- امکان دفع راحتر و آسان­تر منابع آب سطحی
۶- مقابله و دفع خطرات ناشی از حمله اقوام دیگر
۷- به علت کمبود زمین برای کشاورزی اقدام به باغداری در مسیر دره­ها و مسیل­ها کرده ­اند و مناطق مسکونی را بر روی نواحی شیب­دار احداث کرده ­اند.

اگر بخواهیم روند توسعه و تکوین شهر پاوه را در طی ادوار مختلف (از زمانی که به عنوان یک سکونتگاه بوده تا اکنون) مورد بررسی قرار دهیم. باید پارمترهای هم­چون تعداد جمعیت، وضعیت اقتصادی، عواما سیاسی، و … را مدنظر داشته باشیم. به طور کلی ۳ دوره در توسعه و تکوین شهر پاوه وجود دارد که عبارتنداز:
الف) دوره اول یا دوره بطئی شهرنشینی
ب) دوره دوم یا دوره شهرنشینی سریع و شتاب آلود
ت) دوره سوم یا دوره برنامه ریز شده( کیوان فر، ۱۳۹۰: ۹).
الف: دوره اول یا دوره بطئی شهرنشینی شهرسازی:
این مرحله از رشد و توسعه شهر پاوه به دو دوره قابل تقسیم بندی است یکی قبل از انتخاب شهر به عنوان مرکز اورامانات یا دوره­ای که شهر پاوه یک سکونتگاه روستایی بود و دیگری بعد از انتخاب آن به عنوان مرکز اورامانات از ۱۳۳۷ تا ۱۳۵۷ می باشد. در این دوره رشد شهر همانند سایر سکونتگاه های منطقه به تبعیت از شرایط محیطی و جغرافیایی بر روی دامه بسیار شیب دار بخش شمالی و جنوبی قرار گرفته است. و رشد آن کاملا ارگانیک وسنتی و بدون برنامه­ ریزی بوده است. قرار گرفتن بر روی دامنه­های بسیار شیب دار علاوه بر مزیت­های همچون برخورداری از منظره زیبا، زهکشی آسان آبهای سطحی، استفاده از نورکافی، دور بودن از حریم سیل و دارای معایبی مانند بالا بودن هزینه خدمات رسانی به این نواحی، اسقرار اکثر تاسیسات و تجهیزات شهری در همجواری محورهای اصلی ارتباطی به علت وجود شیب بسیار زیاد، عدم وجود عرض کافی برای معابر و پیاده­ روها و دسترسی نامناسب به معابر سواره، فقدان سیستم و شبکه دفع آبهای سطحی و ضعف سیستم جمع آوری و دفع زباله­های شهری، فقدان وجود امکانات خدماتی و رفاهی و … می­باشد(همان، ۱۳۹۰: ۱۰).
ب) دوره دوم یا دوره شهرنشینی و شهرسازی سریع و شتاب آلود:
این دوره از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۲ را در بر می­گیرد. رشد در این دوره با دوره اول کاملا متفاوت بوده است. رشد شهر در دوره اول کاملا سنتی و ارگانیک و همگام با شرایط طبیعی بوده است اما در دوره دوم به علت وجود جنگ تحمیلی و هجوم آورگان مرزی و روستاهای مرزی به شهر پاوه باعث رشد و سریع و افزایش ناگهانی در جمعیت شهر شد. شکل و بافت شهر در این دوره نسبت به دوره اول از نظم بیشتری برخوردار بود. برای اسکان جمعیت زمینهای زراعی بخش غربی را زیر ساخت و ساز بردند در حالی که تنها قسمت شهر قابلیت زراعی داشت همین قسمتهای غربی بود که باعث شد تا در آینده بیشتر ساخت و سازها در آن انجام شود. البته با ایجاد شهرک به شکل شطرنجی در این قسمت باعث ورود برنامه ریزی و برنامه در بخش شهرسازی شهرستان شد.که تا این زمان وجود نداشت. در این دوره استفاده از الگوی وارداتی و غیر بومی بود که با الگوی شهرسازی دوره اول متفاوت بوده بافت پلکانی شهر را تا حدودی آشفته کرده بود( همان، ۱۳۹۰: ۱۰).
ث) دوره سوم یا دوره شهرسازی و شهرنشینی مبتنی بر برنامه ریزی:
این مرحله از سال ۱۳۷۲ تا اکنون را در بر می گیرد. رشد و توسعه شهر در این دوره نسبت به سایر دوره­ های قبل منظم­تر و با برنامه­تر بوده است. ساخت و سازهای شهری بر اساس اصول و ضوابط شهرسازی صورت گرفته است و به منظر و سیمای شهری توجه بیشتری شده است. اگرچه رشد و توسعه شهری در این دوره ادامه دوره دوم می­باشد و ابتد رشد و توسعه­ای آرام و ملایم بود ولی به علت موج جدید مهاجرت روستائیان به شهر باعث شد تا شهر شاهد گسترش سریع­تری شود و قیمت زمین و مسکن به سرعت افزایش یابد البته نباید نقش دلالان و واسطه گران زمین و مسکن را در این زمینه نادیده گرفت. در این دوره شهرکهایی در بخش غربی و جنوب شرقی و جنوب شهر احداث شده ­اند که تا حدودی از مشکلات زمین و مسکن کاسته شد. در ساخت و ساز این شهرک­ها و ساختمان سازی از مصالح با دوام استفاده شد چون در این مرحله شهر با برنامه پیش می­رفت و امکانات و خدمات رفاهی و تفریحی برای شهرکها در نظر گرفته شده است. رشد شهر در این دوره بیشتر در مجاور محورهای اصلی صورت گرفته است(همان، ۱۳۹۰: ۱۱).
۳-۲۹ خصوصیات قومی
ساکنین این شهر کرد بوده و به دو گویش هورامی و سورانی(جافی) تکلم می­ کنند. هورامی­ها بومیان اصلی شهر بوده و به گویش هورامی تکلم می­ کنند که به عقیده برخی یکی از گویش­های زبان کردی است. جاف­ها عموما در روستاهای اطراف شهر پاوه زندگی می­ کنند که در سالهای اخیر تعداد زیادی از آنها به شهر پاوه مهاجرت کرده ­اند. شهر پاوه هم اکنون در اثر توسعه شهری به روستاهای اطراف خود شامل دوریسان، چورژی، نوسمه، بندره و نوریاب متصل شده است اگرچه روستاهای نامبرده به صورت رسمی در محدوده شهرداری پاوه قرار ندارند(ویکی پدیا).
۳-۳۰ زبان
زبان ساکنان پاوه کردی است. گویش کردی اورامی در منطقه رایج بوده و به دو ایل بزرگ لهونی در منطقه اورامان جنوبی و طوایف رزاب و اورامان تخت در حوالی استان کردستان و نیز ایل باجلان یا باجلند تعلق دارد(جغرافیایی آبادیهای استان، ۱۳۸۶: ۱۶).
۳-۳۱ دین و مذهب
دین اهالی شهرستان پاوه همانند سایر نقاط ایران، زردتشتی بوده است. با ورود اسلام به سرزمین مان ایران، مردم منطقه به دین اسلام گرویده­اند واغلب آنها اهل تسنن(شافعی) بوده و درصد کمی نیز از شیعیان در این شهرستان زندگی می­ کنند(همان، ۱۳۸۶: ۱۶).
۳-۳۲ آداب و رسوم
برای آشنایی بیشتر با آداب و رسوم و سایر نمودهای فرهنگی منطقه که جزء لاینفکی از فرهنگ عظیم کوردی اند . فهرست وار آنها نام می بریم :
الف- شادی ها ، سورها و مراسم کهن :
۱-زه ماون : همان عروسی است .
۲- سمای خرمن : به شکرانه ی برداشت محصول در محل خرمن به پایکوهی می پردازند .
۳-دانه کؤلانه : آش نذری که به مناسبت دندان در آوردن کودک پخته می شود .
۴-ناونیان : جشن روز هفتم تولد و نامگذاری
۵-ئاگری شایی : به مناسبت اولین روز سال نو مراسم آتشبازی به پا می شود .
۶-سینزده وه ده ر : تفریح همگانی در روز سیزده به در
اعیاد مذهبی:
۱عید قربان
۲عید فطر
۳ پرسه ، عزا، ماتمین: مراسم سوگواری(این مراسم همان پرسه زردشتیان است) .
۴ یارمه تی ، هاویاری : افراد روستا در هنگام برداشت محصول و… به کمک یکدیگر می روند(طاهری،۱۳۸۰،ص۱۱۳).
۳-۳۳ مطالعات جمعیتی
شناخت وبررسی ویژگی­های کمی وکیفی جمعیت همراه با حرکات جمعیتی در هر مکان و زمان جغرافیایی در امر برنامه ریزی و اجرای سیاستها و برنامه ­های توسعه اجتماعی اقتصادی بسیار ضروریست. تنها با آگاهی از کم و کیف جمعیتی است که می­توان با به کار گیری صحیح برنامه­ ها به رشد و توسعه یک منطقه دست یافت.
۳-۳۴ جمعیت شهرستان پاوه
جدول(۳-۹): جمعیت شهرستان پاوه

مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی در صنعت سفر

آلفورد

۲۰۰۰

بررسی روندهای تجارت الکترونیکی سفر و مدل‌های کسب‌وکار الکرونیکی آن با رویکرد مطالعه موردی

مدل‌های کسب‌وکار برای تجارت الکترونیکی در صنعت مسافرت

جارولا و همکاران

۱۹۹۹

شناسایی مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی در صنعت خدمات مسافرت با بهره گرفتن از وب‌سایت‌های گردشگری فنلاند و آمریکا

فصل سوم
روش اجرای تحقیق
۱-۳- مقدمه
تحقیق در لغت به معنی وارسی، بررسی، کشف حقیقت و به کنه حقیقت رسیدن و در اصطلاح، کوشش علمی و اندیشیدن توأم با طرح و نقشه برای کشف حقیقتی مجهول است. تحقیق تنها راه رشد و تعالی بشر است. بسیاری از فیلسوفان علم معتقدند که هدف اصلی تحقیق علمی، ایجاد و بسط نظریه به منظور شناخت درست پدیده مورد بررسی است تا از این طریق بتوان با توصیف، پیش بینی و کنترل آن، عملکرد را بهبود بخشید (استون^[۲۶۱]، ۲۰۰۷). در واقع، هدف اصلی از انجام تحقیق، تولید و توسعه علم است تا با مبنا قرار دادن این علم، بتوان درست انجام دادن کارها (کارایی) و انجام کارهای درست (اثربخشی) را تحقق بخشید.
هدف از این فصل توضیح و توجیه دقیق روش به کار رفته در تحقیق است. با آن‌که به اذعان برخی متخصصان، همه روش‌های تحقیق، خصوصیات مشترک زیادی با همدیگر دارند و در واقع تمام روش‌های پژوهش؛ شامل مشاهده، توصیف و تجزیه و تحلیل آنچه که اتفاق افتاده یا می‌افتد می‌باشد (سیف نراقی و نادری، ۱۳۷۸)، با این وجود، مسأله انتخاب روش تحقیق یکی از مراحل مهم انجام پژوهش است و پژوهشگران برای این‌که بتوانند به آسانی و سهولت پاسخ مناسب و دقیقی برای پرسش‌های مورد نظر خود پیدا کنند ناگزیر از انتخاب روش تحقیق هستند. روش تحقیق نحوه رسیدن به هدف‌های تحقیق را نشان می‌دهد و به عنوان چراغ راهنما یا نقشه راه در اختیار محقق قرار می‌گیرد. در انتخاب روش تحقیق رعایت پاره‌ای از مسائل و شرایط ضروری است. بنابر اظهار متخصصان مدیریت، انتخاب روش تحقیق تا حد بسیار زیادی بستگی به هدف و ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی آن دارد (اسمیت، ثورب و لو، ۱۳۸۴).
در این فصل با تمرکز بر عناصر اصلی فرایند تحقیق، روش‌شناسی و کلیات مربوط به متدولوژی تحقیق توضیح داده می شوند.
۲-۳- نوع تحقیق
تحقیق در علوم اجتماعی و مدیریت بسیار ساده و در عین حال بسیار پیچیده است. بسیار ساده است زیرا اگر سئوال یا سئوال‌های تحقیق دقیق باشند می‌توان با بهره گرفتن از تعدادی روش و تکنیک به صورتی پاسخ داد که اکثریت ذی‌نفعان قانع شوند. اما وقتی که تحقیق برای سازمان و مدیریت انجام می‌شود، مباحثی فراتر از روش و تکنیک‌ها مطرح می شود که موجب پیچیدگی این نوع تحقیقات می‌شود. تحقیقات براساس چند شاخص طبقه بندی می‌شوند (اعرابی و فیاضی، ۱۳۸۹):

• طبقه‌بندی تحقیق بر مبنای نتیجه: تحقیقات از لحاظ نتیجه به سه نوع بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی تقسیم می‌شوند. ویژگی کلیدی تحقیق بنیادی این است که هدف از انجام آن خلق نظریه‌ است. تحقیقات تیلور، مطالعات هاثورن و پژوهش‌های فایول، نمونه­های معروف و شناخته شده‌ای از تحقیقات بنیادی هستند. هدف از تحقیق توسعه‌ای، مدل‌سازی و مشخص کردن نحوه ارتباط بین عوامل مؤثر است. هدف از تحقیق کاربردی، پیدا کردن راه‌حل برای مشکلاتی خاص است، و معمولاً مستلزم همکاری تنگاتنگ میان پژوهشگر و کارفرماست. معرفی یک سیستم مدیریت دانش برای یک سازمان خاص، نمونه ای از تحقیقات کاربردی است.

• طبقه ­بندی تحقیق بر مبنای هدف: از لحاظ هدف انجام تحقیق، تحقیقات را به چهار نوع اکتشافی، تبیینی، توصیفی و پیش‌بینی تقسیم می‌کنند.

• طبقه ­بندی تحقیق بر مبنای نوع داده‌ها: انواع تحقیقات بر اساس نوع داده را می‌توان به دو نوع کیفی و کمی تقسیم کرد. تحقیق‌های کمی غالباً از داده‌های کمی و تحقیق‌های کیفی غالباً از داده‌های کیفی استفاده می‌کنند. منظور از کمی اتکای تحقیق به اعداد و رقم نیست چرا که داده‌های کیفی را هم می‌توان با ابزار کمی (اعداد و رقم) تحلیل کرد.

• طبقه ­بندی تحقیق بر اساس نقش محقق: محقق در یک فرایند تحقیق می‌تواند کاملاً مستقل از موضوع تحقیق باشد (همانند تحقیق پیمایشی) و یا این که کاملاً درگیر در موضوع تحقیق (تحقیق عملی) باشد.

براساس این دسته­بندی، تحقیق حاضر براساس نتیجه، کاربردی؛ بر اساس هدف، توصیفی؛ بر اساس نوع داده، کمی و بر اساس نقش محقق، مستقل از فرایند تحقیق است.
۳-۳- مراحل تحقیق
به منظور دست‌یابی به پاسخ سوالات تحقیق، فعالیت‌های پژوهشی در سه مرحله انجام پذیرفت. در مرحله اول به منظور شناسایی اجزای مدل کسب‌وکار الکترونیکی در صنعت گردشگری که سؤال اول این تحقیق را تشکیل می‌دهد، از منابع کتابخانه‌ایی به‌عنوان روش اصلی و مناسب جهت گردآوری اطلاعات مورد نیاز استفاده شد. بدین ترتیب که ابتدا اجزای متناظر هریک از اجزای مدل کسب‌وکار الکترونیکی هدمن و کالینگ (۲۰۰۳) که مدل پایه جهت انجام این پژوهش بوده است، تشریح شده و مدل‌‌های کسب‌وکار الکترونیکی موجود در هریک از اجزا تشریح و معرفی شدند.
خروجی این مرحله ارائه یک هستی‌شناسی مدل کسب‌وکار الکترونیکی برای صنعت گردشگری است.
در مرحله دوم، تحقق پذیری گونه‌های مدل‌ کسب‌وکار الکترونیکی گردشگری که در مدل هستی‌شناسی ارائه شده‌اند، مورد بررسی قرار گرفت. این مرحله به دنبال پاسخ‌گویی به سوال دوم پژوهش است. گردآوری اطلاعات لازم درباره‌ امکان تحقق اجزای مدل کسب‌وکار الکترونیکی در صنعت گردشگری ایران، با بهره گرفتن از روش پیمایش میدانی و توزیع پرسشنامه صورت گرفته است. شکل ۷، مدل روش­شناسی اجرای تحقیق ارائه شده را نشان می دهد.
۳-۳- جامعه آماری
جامعه آماری عبارتست از “تعدادی از عناصر مطلوب موردنظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند". “صفت مشخصه"، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۴). در پژوهش حاضر، خبره به فردی اتلاق می‌شود که دارای مدرک تحصیلی مرتبط با فناوری اطلاعات یا مهندسی نرم‌افزار‌ یا سخت‌افزار بوده و دارای حداقل یک سال سابقه‌کار در صنعت گردشگری (سایت‌های گردشگری، توراپراتورها، آژانس‌های مسافرتی، شرکت‌‌های حمل و نقل مسافرتی، هتل‌ها، رستوران‌‌‌ها و کسب‌وکارهای الکترونیکی گردشگری) ‌باشند.
تعریف اجزای صنعت گردشگری بر اساس مدل مفهومی انتخابی
معرفی مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی مورد استفاده در هریک از سطوح مدل
ارائه هستی‌شناسی مدل کسب‌وکار الکترونیکی صنعت گردشگری
مطالعات کتابخانه‌ای
مرور تعاریف هستی‌شناسی
مرور مدل های هستی‌شناسی مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی
تشریح مدل هستی‌شناسی انتخابی و ذکر دلایل انتخاب
مطالعات کتابخانه‌ای
تعریف عملیاتی هستی‌شناسی
مرور تعاریف مدل کسب‌وکار الکترونیکی
بررسی انواع مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی گردشگری
استخراج ویژگی‌های هر مدل کسب‌وکار الکترونیکی
مطالعات کتابخانه‌ای
تعریف عملیاتی مدل کسب‌وکار الکترونیکی
طراحی پرسشنامه بررسی تحقق پذیری پیاده‌سازی مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی گردشگری در ایران براساس موانع احتمالی
توزیع پرسشنامه در میان خبرگان
گلوله برفی
سنجش روایی پرسشنامه
SPSS

* «آقازاده خانم: کار ما از نمک و بینمکی گذشته، ما آفتاب لب بومیم، ای بگذر از خودت، هیشکی به فکر خالهت نیست.»(۵۷۸)
همچنین واژهی «زمان»، انتظار طولانی مدت او برای وصال با حبیب را در ذهن تداعی میکند. این دو واژه و مفاهیم ذکر شده برای آنها در این جملهی «حبیب»، به بهترین شکل با یکدیگر ترکیب میشوند:

* «حبیب: تو عروس بزرگهای، خودت صاحباختیاری، برو شبونه میون ابروتو وردار که فردا دو عروس در خانه داریم. داماد هم که از موی سفیدش حیا نمیکنه، که با تو سفید شده این مو، فروغ زمان.»(۶۰۷)
اقدس
نویسنده در انتخاب این ام برای شخصیت اقدس بسیار هنرمندانه و همشمندانه رفتار نموده است. چنانکه میدانیم، اقدس ابتدا با تنفروشی روزگار میگذراند، اما پس از آشنایی با «مجید»، زندگی و شخصیتش دستخوش تحولی همهجانبه میشود و از کارهای ناشایست گذشته توبه میکند. واژهی «اقدس» به معنی مقدسترین با هردو شکل شخصیت او تناسب دارد؛ این نام با شخصیت ناپاک اقدس تناقض دارد و تعریض و کنایه ای به ناپاکی و کارهای ناشایست او به شمار میرود اما پس از توبه و تطهیر، صفت شایسته و مناسب حال او میشود.
شخصیتهای اصلی:

1. 1. مجید:

در واقع اصلیترین شخصیت فیلمنامه که بیشترین حضور را در داستان دارد و داستان حول شخصیت و زندگی او میچرخد.
«مجید» فرزند «حاجی ظروفچی» مرحوم است. اعضای خانوادهاش شامل «آقازاده خانم»، «حبیب»، «کریمو همسرش،زینت» با او پیوند ناتنی دارند.
* «داداش حبیب، ما داداشیم، از یه خمیریم، اما تنورمون علیحده است، تنور شما عقدی بود، مال ما تیغهای صیغهای …» (مرکز: ۵۷۶)
به این دلیل و نیز به دلیل نارسایی ذهنی و تا حدی ظاهری، از جانب خانوادهاش مورد بیتوجهی قرار میگیرد.
* «تافتونیا، اون طرفیا، اون وریا، همونایی که بعد چلهی آقات تو رو انداختن تو این اتاق یه دری، همهی این ثروتو ضبط میکنن.» (۵۷۶)
او ناچار به تنهایی و دنیای ساخته و پرداخته و مورد علاقهی خودش پناه میبرد. «حبیب آقا» تنها فرد مورد علاقه و احترام «مجید» در خانواده و در حقیقت حامی او است؛ تاجایی که زندگیاش را وقف نگهداری او کرده و از آرزوهایش به خاطر او میگذرد.
از ویژگیهای شخصیتی «مجید» میتوان موارد زیر را برشمرد:

1. 1. تنهایی و حس تنفر نسبت به جمع خانوادگیاش: ویژگی شخصیتی تنهایی و حس انزجار از خواهر و برادرهای ناتنیاش از تک گوییهای «مجید» با خودش در تنهایی مشخص میشود. آنجایی که «مجید» در اتاقش با خرت و پرتهایش ورمیرود و با خودش حرف میزند.

* «… تنور شما عقدی بود، مال ما تیغهای صیغهای، کلهی شماها شد عینهو نون تافتون گرد و تلمبه قلمبه، کلهی ما شد عینهو نون سنگک. خوب شد بربری نشدیم… آقا مجید. تافتونیا، اون طرفیا، اون وریا، همونایی که بعد از چلهی آقات تو رو انداختن تو این اتاق یه دری، همهی این ثروتو ضبط میکنن.» (مرکز: ۵۷۶)
* «آقا مجید، اگه غربتیا برگشتن گفتن جوبچی لجن جمع کنه، بگو دیوثا، دامادتون که دواتچیه، لیقهی دوات جمع میکنه.» (مرکز: ۵۷۷)
«مجید» اعضای خانوادهاش را «غربتی» خطاب میکند، این نشان دهندهی نهایت دوری و عدم تفاهم میانشان است.

2. 2. وابستگی و احترام نسبت به «حبیب»: او نسبت به «حبیبم، برادرش که در حق او پدری میکند، احترام زیادی قائل است و میان او و بقیهی غربتیا تفاوت قائل میشود.

* «داداش حبیبم یه نفره تو اونا، غربتیا یه لشگرن …» (۵۷۷)

3. 3. علاقه به پدر درگذشتهاش: «مجید» خاطرات پدرش و نوازشهای او را به خاطر دارد و نوعی حرفشنوی و ادای احترام نسبت به او در وجودش است که حتی پس از مرگ او آنها را حفظ کرده است.

* «حبیب: چرا نیومدی در دکون؟
مجید: امروز جمعه ست، تعطیلیه.
حبیب: امروز دوشنبه است، خیلی داریم تا جمعه.
مجید: نخیر، تو اون تقویمه که آقام اونسال عید خودش به دست خودش به من عیدی داد، امروز جمعه است.
حبیب:اون تقویم باطله است.
مجید:واسه من جمعه جمعهی آقامه، شنبه، شنبهی آقامه، خواه، مرده، خواه زنده، جخ تقلید مرده جایزه، آقا میگه بالا منبر، بکی اینو» (مرکز: ۵۷۵)
و یا در جایی پوستین پدرش را به تن میکند و بیرون از اتاقش میرود و با خودش میگوید:
* «پوستین آقامه، بو آقامو میده، هوام بو آقامو میده، هوا هوا آقامونه، منو میشوند رو زانوش، میگفت: مجیدکم، بعبعکم، تون به تون افتاده، حالا نیس که ببینه بچه مزلفا داد میزنن مجید دیوونه، اُ، اُ، کله خربزه، هو، هو… .» (مرکز:۵۷۷)

4. 4. جمعآوری اشیا بیمصرف: «مجید» علاقهی فراوانی به جمع کردن آهن پاره ها و وسایل آهنی زنگ زدهی بیمصرف دارد؛ میخ زنگ زده، زنجیر زنگ زده، ساعت زنگ زده و… .

* «این مال و منال مفتی همچی هلو برو تو گلو گیر نیومده، حاصل یه عمر جوب گردیه، آقامون ظروفچی بود خودمون شدیم جوبچی …» (مرکز: ۵۷۶)
در قسمتی از فیلمنامه میبینیم که پسر بچهای وارد مغازهی حبیب میشود و خبر میدهد:
* «مجید زیر پل گیر کرده، رفته بودیم جوبگردی، یهو رفت زیر پل، سرش افتاد تو لجنها» (مرکز: ۵۷۴)
در این قسمت خواننده از سرگرمی محبوب «مجید» آگاه میشود و بعدها از تک گوییهای مجید با خودش، به علاقهی شدیدش به جمعآوری آهن پاره ها پی میبرد:
* «آهنم برکت خداست، مثل دونهی گندم نعمته …» (مرکز: ۵۸۰)

5. 5. علاقمندی به فیلم و سینما: «مجید» از نمایش سریالها و فیلمهایی که در سینماهای مختلف نمایش داده میشود، به خوبی باخبر است و میداند کدام فیلم یا سریال در کدام سینما نمایش داده میشود.

در جایی از زبان «مجید» خطاب به برادرش میخوانیم:
* «… من جیمی جنگلیم، دختره رو طایفهی عجوز مجوز از دستم در آوردن. تو آخرین شب فرار تارزان، نامسلمونا دختره رو انداختنش جلوی سوسمارا، سوسماره یه پای دختره رو خورد، من بودم و کینگ کونگ، رئیس دزدارو خونه خراب کردیم، داداشم مرد آهنینه، میشناسیش داداش حبیبو؟ اگر داداشم بود، دختره رو از دستشون درمیآوردیم. دنیا باقالی به چند منه دیگه، یه نامسلمونی نیست دست من علیلو بگیره، بگه شزم ببره امامزاده داود، حالمو خوش کنه …» (مرکز: ۵۸۵)
گرچه این دیالوگ «مجید» در حالت پریشانی روانیاش، به دلیل پایان یافتن ماجرای عشقش به دختر بلیط فروش گفته میشود و ربط منطقی بین شخصیتهای نام برده و داستان و گفته های «مجید» وجود ندارد، ولی دلیلی بر دمخوری مجید با سینما محسوب میشود.

6. پایبندی به اخلاق: آنچه شخصیت «مجید» را در نزد خوانندهی اثر دوست داشتنی و قابل تامل میکند، پایبندی به فضایل اخلاقی و اعتقادی و ایمانی آمیخته با ترس به خداوند است که همین اعتقاد و ترس سبب شده است تا برخی فضایل اخلاقی صفت او شوند. «مجید» دروغ نمیگوید، حرفای آقا بالای منبر برایش سند است و روضه و منبر برایش اهمیت دارد. در جایی خطاب به «آقازاده خانم» و «فروغالزمان» که در حال رفتن به روضه هستند، میگوید: