البته رویه جاری دارای دو استثناست یکی مربوط به بانکها و مؤسسات مالی که چنانچه بیش از ۴۰% از سرمایه آن متعلق به اشخاص حقیقی اتباع خارجی باشد و دوم مربوط به شرکت های هواپیمایی چنانچه بیش از ۴۹% سهامشان متعلق به اتباع بیگانه باشد. یعنی در این دو مورد، مرکز اصلی و مرکز تشکیل، اولویت قانونگذار جهت تعیین تابعیت نیست بلکه ملاک، تابعیت سهامداران آن می باشد.
گفتار دوم:نحوه ثبت شرکت خارجی در ایران و فعالیت آها
بند اول:ثبت شرکت خارجی در ایران
طبق ماده ۳ قانون ثبت شرکتها، ثبت شرکت خارجی در ایران منوط به قانونی بودن شرکت در کشور اصلی خود می باشد که ضمانت اجرای ضعیفی نیز در مواد ۴ و ۵ مبنی بر دریافت جریمه نازل نقدی دارد و در آخر الامر بنابه درخواست دادستان جلوی فعالیت این شرکتها گرفته می شود.
نظامنامه قانون ثبت شرکتها علاوه بر لیست مدارک لازم برای ثبت شرکت، مواردی را نیز جهت ثبت شعبه یا نمایندگی عنوان می دارد. اما از آنجایی که انگار تعمدی در هر چه پیچیده تر شدن قوانین تجاری ایران وجود دارد و یا شاید به علت عدم سابقه وجود تجارت علمی در سیستم حقوقی و شاید هم به جهت خلاقیت خارج از قاعده ای که مورد نظر قانونگذار بوده که متاسفانه وی را هرچه بیشتر به سمت آزمون و خطاء پیش برده، ماده واحده اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی در ۲۱/۸/۷۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که امروزه ملاک تأسیس شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی می باشد و بر اساس آن: شرکتهای خارجی که در کشور محل ثبت خود شرکت قانونی شناخته شوند مشروط به عمل متقابل از سوی کشور متبوع می توانند در زمینه هایی که توسط دولت جمهوری اسلامی تعیین می شود در چارچوب قوانین و مقررات کشور به ثبت شعبه یا نمایندگی خود اقدام نمایند.

تبصره: آیین نامه اجرایی این قانون بنا به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی و یا هماهنگی سایر مراجع ذیربط به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
یعنی علاوه بر معیار هایی که تا کنون گفته شد شرط عمل متقابل نیز لحاظ گردید. به عبارتی چنانچه در کشور متبوع شرکت خارجی، شعب یا نمایندگیهای شرکت های ایرانی به ثبت برسند آن شرکتها نیز می توانند نسبت به ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت خود در ایران اقدام نمایند.
آئین نامه اجرائی قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی تحت شماره٩٣٠-٧٨ / م /ت ١٩٧٧۶مورخ ۱۳/۲/۱۳۷۸به تصویب هیات وزیران رسید بر اساس ماده یک این آئین نامه شرکتهایی که در کشور متبوع خود تشکیل شده و دارای شخصیت حقوقی ثبت شده هستند می توانند برای فعالیت در ایران در زمینه هایی که ذکر خواهد شد براساس قوانین و مقررات مربوطه اقدام به ثبت شعبه یا نمایندگی خود نمایند و ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت خارجی در ایران مشروط به عمل متقابل کشور متبوع شرکت خارجی می باشد یعنی چنانچه در کشور متبوع شرکت خارجی شعب یا نمایندگیهای شرکت های ایرانی به ثبت برسند آن شرکتها نیز می توانند نسبت به ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت خود در ایران اقدام نمایند.
اکنون به ریز اسنادی که مورد لزوم برای ثبت شرکت خارجی از تاریخ ۱۵/۳/۱۳۱۰ به بعد می باشد (بر اساس نظامنامه) که به اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی فقط در تهران باید ارائه شود می پردازیم وهمچنین در ادامه نگاهی به مسولیتهای شرکت، شعبه شرکت و نمایندگی و همچنین نوع فعالیت آنها و مدارک مورد نیاز جهت ثبت شعبه و نمایندگی خواهیم داشت. ^[۹۲]
بند دوم: فعالیتهای مجاز شرکتهای خارجی
بر اساس آئین نامه اجرائی قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی تحت شماره ٩٣٠-٧٨ / م / ت ١٩٧٧۶ مورخ ۱۳/۲/۱۳۷۸ که قبلا نیز ذکر آن رفت، فعالیتهای مجاز شرکتهای خارجی به شرح ذیل است:
١- ارائه خدمات بعداز فروش کالاها یا خدمات شرکت خارجی
در صورتی که شرکتهای خارجی اقدام به فروش کالا یا خدمات به اشخاص ایرانی بنمایند برای ارائه خدمات بعد از فروش می توانند تقاضای ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت خارجی را بنمایند.
٢- انجام عملیات اجرائی قراردادهایی که بین اشخاص ایرانی وشرکت خارجی منعقد می شود.
در خصوص شروع عملیات اجرایی و انجام موضوع قراردادهای منعقده بین اشخاص ایرانی ( اشخاص حقیقی اشخاص حقوقی اعم از خصوصی و دولتی ) و شرکتهای خارجی طرف خارجی می تواند تقاضای ثبت شعبه یا نمایندگی خود را نماید.
٣- بررسی و زمینه سازی برای سرمایه گذاری شرکت خارجی در ایران
مقدمتا باید گفت شرکتهای خارجی که قصد سرمایه گذاری در ایران را دارند به دو نحو زیر می توانند اقدام نمایند:
الف: در چهارچوب مقررات قانون مربوط به جلب و حمایت سرمایه های خارجی مصوب آذرماه ١٣٣۴ از طریق مراجعه به سازمان سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی و فنی ایران و تسلیم مدارک و اخذ مصوبه هیات وزیران جهت سرمایه گذاری .
ب: مشارکت مستقیم با اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی از طریق ایجاد شرکتهای تجاری یا سهیم شدن در شرکتهای تجاری موجود در ارتباط با بررسی و زمینه سازی برای اقدام در زمینه دو مورد فوق شرکتهای خارجی می توانند اقدام به تاسیس شعبه یا نمایندگی نمایند.
۴- همکاری با شرکتهای فنی و مهندسی ایرانی برای انجام کار در کشورهای ثالث در مواردی که شرکتهای فنی و مهندسی ایرانی برای انجام امور صنعتی فنی عمرانی و غیره در کشورهای ثالث انتخاب شده و جهت انجام مور مربوطه با یک یا چند شرکت خارجی قرارداد مشارکت منعقد نموده باشند شرکتهای خارجی طرف قرارداد با ارائه مدارک لازم می توانند نسبت به ثبت شعبه یا نمایندگی خود در ایران اقدام نمایند همچنین شرکتهای فنی و مهندسی خارجی که برای انجام پروژه هایی در کشور ثالث انتخاب شده اند و جهت انجام اینگونه پروژه ها با شرکتهای فنی و مهندسی ایرانی طی قرارداد مشارکت داشته باشند می توانند نسبت به ثبت شعبه یا نمایندگی خود در ایران اقدام نمایند.
۵- افزایش صادرات غیر نفتی جمهوری اسلامی ایران و انتقال دانش فنی و فن آوری شرکتهای خارجی که در پیشبرد صادرات محصولات غیر نفتی از قبیل تولیدات صنعتی و کشاورزی و صنایع دستی و ………. فعالیت داشته باشند. شرکتهای خارجی که دانش فنی ساخت محصولات را به اشخاص ایرانی منتقل می نمایند و شرکتهای خارجی که فن آوری محصولات صنعتی را در اختیار داشته و در ارتباط با ایجاد تاسیسات و کارخانه ها و کارگاههای مختلف جهت تولید انواع محصولات اقدام به انتقال فن آوری به اشخاص ایرانی می نمایند می توانند نسبت به ثبت شعبه و نمایندگی خود در ایران اقدام نمایند.
۶- انجام فعالیت هایی که مجوز آن توسط دستگاه های دولتی که بطور قانونی مجاز به صدور مجوز هستند صادر می گردد از قبیل ارائه خدمات در زمینه های حمل و نقل بیمه و بازرسی کالا بانکی بازاریابی و غیره. شرکتهای خارجی که در ارتباط با ارائه خدمات در زمینه های مختلف بایکی از دستگاه های دولتی ایران دارای قرارداد باشند ویا برای ارائه خدمات در زمینه های مذکور محتاج به اخذ مجوز از دستگاه های دولتی خاصی باشد که قانونا مجاز به صدور مجوز فعالیت باشند می توانند نسبت به ثبت شعبه و نمایندگی خود در ایران اقدام نمایند ارائه خدمات در زمینه های حمل و نقل اعم از دریایی هوایی زمین با اخذ مجوز از سازمان های ذیربط مانند سازمان حمل و نقل پایانه های کشور میسر است و همچنین فعالیت در زمینه های بانکی با اخذ مجوز از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مجاز می باشد و همینطور سایر دستگاه های مسئول می توانند در زمینه های یادشده مجوز فعالیت صادر نمایند. ^[۹۳]
بند سوم: مسئولیت و وظایف شرکت خارجی و شعب آن
شعبه شرکت خارجی
بر اساس ماده ٢ آئین نامه اجرایی قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی شعبه شرکت خارجی واحد محلی تابع شرکت اصلی است که مستقیما به وسیله نماینده یا نمایندگان خود موضوع و وظایف شرکت اصلی را درمحل انجام می دهند.
مسئولیت شرکت خارجی
فعالیت شعبه در ایران تحت نام و با مسئولیت شرکت اصلی خواهد بود بنابراین کلیه وظایف و
مسئولیت های قانونی را شرکت اصلی دارد و در صورت لزوم پاسخگو خواهد بود.
اسناد و مدارک مورد لزوم برای ثبت شعبه شرکت خارجی
شرکت های خارجی متقاضی ثبت شعبه در ایران بایستی اسناد و مدارک زیر را تهیه و به اداره کل ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی ارائه نمایند:
١- درخواست کتبی شرکت
٢- تصویر مصدق اساسنامه شرکت آگهی تاسیس و آخرین تغییرات ثبت شده در مراجع ذیربط
٣- آخرین گزارش مالی تایید شده شرکت
۴- گزارش توجیهی حاوی اطلاعات مربوط به فعالیت های شرکت
گزارش توجیهی مشتمل بر:
الف: اطلاعات مربوط به فعالیت های شرکت
ب: تبیین دلائل و ضرورت ثبت شعبه در ایران
ج : تعیین نوع و حدود اختیارات و محل فعالیت شعبه
د: برآورد نیروی انسانی ایرانی و خارجی مورد نیاز
ه: نحوه تامین منابع وجوه ارزی و ریالی برای اداره امور شعبه
۵- ارائه معرفی نامه از دستگاه دولتی در صورتی که دارای قرارداد با آن دستگاه باشند.
۶- اظهارنامه ثبت شعبه شرکت خارجی
٧- تصدیق ثبت شرکت خارجی
٨- اختیارنامه نماینده یا نمایندگان شرکت خارجی
٩- ارائه تعهد نامه دایر بر اینکه چنانچه مجوز فعالیت آنها از سوی مراجع ذی صلاح لغو شود در ظرف مدت معینی که توسط اداره کل ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی ابلاغ می شود نسبت به انحلال شعبه و معرفی مدیر تصفیه اقدام نمایند.
١٠- کلیه اسناد شرکت که در کشور خارجی تهیه می گردد پس از تایید مرجع ذیربط و تایید وزارت خارجه آن کشور بایستی به تایید سفارت یا نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در آن کشور برسد و پس از ترجمه رسمی به فارسی و تایید اداره فنی دادگستری اصل و ترجمه ان به اداره ثبت شرکتها ارائه گردد.
نماینده یا نمایندگی شرکت خارجی
نماینده شرکت خارجی شخص حقیقی یا حقوقی است که بر اساس قرارداد نمایندگی انجام بخشی از موضوع و وظایف شرکت طرف نمایندگی را درمحل برعهد گرفته است.
مسئولیت نماینده یا نمایندگی شرکت خارجی
نماینده یا نمایندگی شرکت خارجی نسبت به فعالیتهایی که تحت نمایندگی شرکت طرف نمایندگی در محل انجام می پذیرد مسئولیت خواهد داشت.