ح) احداث ساختمان های فرهنگی و مذهبی در اراضی با کاربری مسکونی با رعایت ضوابط و مقررات ساختمان های مسکونی همجوار با آن بلامانع است.
محل منسب برای استقرار فعالیت های خدمات عمومی مذکور در بندهای (و) (ز) (ح) در نزدیکی مرکز محله و در برگذرهای اصلی توسعه می شود. (رضویان، محمدتقی، کاربری اراضی شهری، انتشارات منشی، ۱۳۷۱)

۲-۳-۲ پیشینه ی برنامه ریزی کاربری اراضی
در انگلستان نخستین مقررات قانونی مربوط به نحوه ی استفاده از اراضی، با تصویب قانون بهداشت عمومی در سال ۱۸۷۶ میلادی مطرح شد که طی آن مالکان زمین ملزم به رعایت مواردی در جهت حفظ منابع آب، دفع فاضلاب و سنگفرش معابر می شدند. در ایالات متحده ی امریکا، اولین قانون مربوط به نحوه ی تفکیک اراضی در سال ۱۸۸۵ به تصویب رسید. (رضویان، ۱۳۸۱: ۴۷)
در دهه ی ۱۹۵۰ تدوین طرح های کلی (General Plan) برای کاربری زمین های شهری رواج یافت. در آن زمان این طرح ها به موضوعاتی چون توسعه ی کالبدی شهرها، برنامه های توسعه ی شهری، معیارهای مدیریت شهری و ضوابطی برای کنترل توسعه ی شهرها اختصاص می یافت. این طرح ها در واقع نسل اول طرح های جامع یا هادی شهری بودند. از اوایل دهه ی ۱۹۶۰ نحوه ی استفاده از اراضی شهری در مفهوم خاص آن (برنامه ریزی کاربری زمین) به طور جدی شکل گرفت. (رضویان، ۱۳۸۱: ۴۵)
طرح کاربری زمین (Land Use Design) در دهه ی۱۹۶۰ مطرح شد که در آن آینده ی بلند مدت شکل شهر در الگوی کاربری های متنوع زمین و خط مشی های لازم در جهت ایجاد زیرساخت ها و خدمات را منعکس می کرد. در همین دهه، طرح طبقه بندی زمین که نمایش گر نواحی توسعه نیافته ی شهر بود مطرح گردید. این طرح نسل سوم طرحهای کاربری زمین به شمار می آید که حفاظت از محیط زیست به شکل تعیین اولویت های توسعه، از جمله ویژگیهای این طرح محسوب می گردد.
چهارمین شکل طرحهای کاربری زمین، طرح های سیاست گذاری شهری (Urban Policy Plan) بودند که در دهه ۱۹۷۰ مطرح شدند. این طرح ها در افق زمانی میان مدت، سیاست های گوناگون توسعه ای را برای شهر بیان می کردند که البته فاقد نقشه ی کلی یا تفصیلی شهری بودند.
طرح های مدیریت توسعه ی شهری در دهه ی ۱۹۸۰ بیان شدند و در آن ها اقدامات ویژه برای مدیریت رشد شهر به صورت کوتاه مدت انعکاس می یافت.
در دهه ی ۱۹۹۰ جدیدترین نسل طرح های کاربری زمین با نام طرح های ترکیبی (Hybrid Plan) مطرح شدند. در این طرح ها طراحی، سیاست گذاری و مدیریت با یکدیگر پیوند می خورند. (رضویان، ۱۳۸۱: ۵۸) نخستین مقررات مربوط به منطقه بندی نیز در سال ۱۹۲۲ به مرحله ی اجرا درآمد. (رضویان، ۱۳۸۱: ۴۷)
برای سکونتگاه های روستایی نیزمانند شهرها طرح های مختلفی تهیه و تدوین می شود که طرح هادی بارزترین نمونه آن است. طرح هادی روستایی عبارت است از تجدید حیات و هدایت روستا به لحاظ ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی. مجری این طرحها بنیاد مسکن انقلاب اسلامی می باشد. در قالب این طرح وضعیت فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و فرهنگی کل روستا درارتباط با حوزه نفوذ و سطوح بالاتر خود بررسی، ساماندهی و برنامه ریزی می شود.
اهداف طرح هادی به شر ح زیر است.
الف- ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها با توجه به شرایط فرهنگی- اقتصادی- اجتماعی
ب- تامین عادلانه امکانات از طریق ایجاد تسهیلات اجتماعی، تولیدی، رفاهی
ج- هدایت وضعیت فیزیکی روستا
د- ایجاد تسهیلات لازم جهت بهبود مسکن روستائیان و خدمات محیط زیستی و عمومی (اکبری- عبدالهی و ده ۱۳۸۴ : ۴۷۴)
طرح هادی ضمن ساماندهی و اصلاح بافت موجود در روستا، میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکرد های مختلف از قبیل مسکونی، تولیدی، تجاری و کشاورزی، و تأسیسات و تجهیزات و نیازمندیهای عمومی روستایی را بر حسب مورد در قالب مصوبات طرحهای ساماندهی فضا و سکونتگاه های روستایی یا طرحهای جامع ناحیه‌ای تعیین می کند.
با توجه به اینکه بیش از نیمی از مساحت کشور اراضی تحت تصرف و دست اندرکاری مردم روستاها و عشایر قرار دارد. این اراضی در کلیه مناطق کشور در محدوده های ثبتی و عرفی روستا قرار داشته، و در مقیاسهای مختلف در قالب انواع کشت و کار، مرتع، جنگل، بهره گیری از منابع معدنی سطحی به وسیله روستانشینان مورد بهره‌برداری قرار می گیرد که البته به دلیل کامل نبودن نقشه تفکیکی کاربری اراضی در سطح کشور، ارقام مربوط به کاربری اراضی تقریبی است. اما در مجموع کاربری اراضی پیرامونی روستایی در کشور می تواند به صورت تصرف مستقیم (کاشت) و یا مرتعی بین اهالی تقسیم شود. این اراضی به دلیل محدودیت در منابع باید مورد توجه قرار گیرد.
در ایران نیز بررسی کاربری های اراضی در نواحی شهری بیشتر مورد توجه محققان و پژوهشگران قرار گرفته است و در زمینه کاربری اراضی روستایی مطالعات و پژوهش محدود است.
اگر با کمی تامل و تعمق به گذشته سکونتگاهی ایران بنگریم، در می یابیم که سکونتگاه های اولیه از همان ابتدا دارای نظام و برنامه ریزی خاص بوده اند.سکونتگاه های ادوار مختلف بیانگر آن است که استفاده از زمین ها با اهداف خاصی صورت می پذیرفته است؛دلیل آن با شرایط طبقاتی و اجتماعی بوده یا تفکر خاصی که به نحو ی به دنبال توزیع کاربری های مختلف بوده است.متاسفانه ما امروزه کمتر با منابع مدون از زمان های گذشته در این زمینه مواجه ایم و شاید بهترین سند و مدرک همان بقایای شهرها و سکونتگاه های به تاریخ پیوسته است که خود حاکی از یک مدیریت اندیشمندانه بر آنها بوده است؛حال نکته اینجاست که این مدیریت اگر هم بوده با نام کاربری اراضی مطرح نبوده است. (زمانی،۶ ، ۹۰)
اینک اگر قرار باشد سابقه ی کاربری اراضی شهری با همین عنوان و بر مبنای اصول علمی بررسی کنیم،باید گفت که قدمت این مطالعات در ایران بسیار کم و عمدتا مربوط به زمان تهیه اولین طرح های جامع شهری می شود( هاشمی ۷۷:۱۳۷۶) به عبارت دیگر کاربری زمین در شهرهای ایران عمدتا در بطن طرح های جامع شهری بوده و کمتر به مجزا به آن پرداخته شده است.الگوی طرح های جامع و تفصیلی در ایران نیز در اصل خود اقتباسی است از الگوی طرح های شهری که پس از جنگ جهانی در اروپا و ایالات متحده آمریکا باب گردید.
طرح های شهرسازی که در ایران از اوایل دهه ی ۱۳۰۰ شروع گردید،تا حدود سال های دهه ۱۳۴۰ بیشتر به عنوان طرحهای گذر بندی و ساختمان سازی مطرح بود و اولین طرح های جامع پس از آن شروع شده است و محصول نهایی طرح ما نیز عبارت بوده است از طرح کاربری زمین در چارچوب منطقه بندی تنظیم و در قالب مرحله بندی نهایتا به عنوان سند قانونی توسعه ی شهری تصویب و برای اجرا به شهرداری ها ابلاغ می گردد.( رفیعیان ۵:۱۳۸۰).
این طرح ها که به پیروی از الگوهای غربی در ایران شکل گرفته،در معماری بومی و سنتی ایران به یکباره از هم گسیختگی بزرگی را پدید آورد، بدون بهره گیری از پشتوانه های فرهنگی ایران و تنها با اتکا به روش های بیگانه و اغلب توسط متخصصین و تحصیل کرده های کشورهای اروپایی و آمریکایی و گاه با استفاده ی مستقیم از کارشناسان خارجی تدوین گردیده است.این نحوه رویارویی با مسائل شهری در ابتدا موجب بروز عکس العمل های تندی در شهر ها شده و چه بسیار بافت های ارزشمند معماری بومی و تاریخی را نابود کرد.( مشهدی زاده دهاقانی،۴۹۱:۱۳۷۴).
از مجموعه مطالعات انجام شده در مورد ارزیابی نتایج عملکرد طرح های شهری در ایران چنین برمی آید که این طرح ها در مجموع نتوانسته اند در جهت اهداف مورد نظر خود حرکت کنند،نتایج طرح پژوهش و ارزیابی طرح های جامع شهری در ایران (سازمان برنامه و بودجه،۱۳۷۲) به نحو بارزی این ناکامی را که نشانی از عدم وجود زیر ساخت های مناسب اقتصادی، اجتماعی، رشد بالای جمعیت و هجوم روستایان به شهرها کمبود قوانین مناسب در بهره گیری از اراضی و کاربری آنها، ضعف نظارت بخش عمومی در حقوق مالکیت و نهادهای ملی و غیره می باشد،را نشان می دهد( مهندسین مشاوره امکو،۶:۱۳۷۸).
توسط مهدی تحصیلدار، رضا اصلانی و سید حامد کمالی نسب در مقاله ای با موضوع امکان سنجی بکارگیری روش پهنه بندی در تعیین کاربری اراضی پیشنهادی طرح هادی روستایی به بررسی کاربری اراضی از لحاظ کیفی و کمی در روستاها و پیرامون استانداردها و سرانه های کاربری در روستاها اشاره نموده است در این مقاله نظرات و دیدگاه های موجود در موردکاربری اراضی اشاره شده است.
درخصوص چگونگی کاربری شهری دیدگاه های متفاوتی مطرح است، لیکن در یک جمع بندی کلی می توان آنها را در قالب پنچ دیدگاه عمده مطرح کرد که عبارتند از:
الف- نظریه نقش اجتماعی زمین
ب- نظریه نقش اقتصادی زمین
ج- نظریه ی ساماندهی زمین
د- نظریه ی توسعه ی پایدار شهری و زمین
ه- نظریه ی مدرنیسم و زمین ( زیاری،۱۳۸۴: ۶-۱۱)
- در نظریه ی نقش اجتماعی زمین ،محدود کردن مالکیت خصوصی و بهره برداری از اراضی در راستای منافع عمومی مردم در شهرها بیشتر مد نظر می باشد.” هنری جورج” و “اتوواگنر” به این دیدگاه اعتقاد دارند.واگنر معتقد است که اراضی شهرها باید به مالکیت عمومی در آید،تا قیمت اراضی شهری قابل کنترل باشد و به سود جویی مالکان نیانجامد.
-معتقدان به نظریه ی نقش اقتصادی زمین ،آن را عامل اساسی تغییر فضاهای شهری دانسته و ابراز می دارند که چون زمین و مسکن از منابع کمیاب هستند،ضروری است در بهره برداری از آنها حداکثر کارایی در نظر گرفته شود و ضوابط و مقررات خاصی در نحوه ی استفاده مطلوب از زمین تدوین گردد.زیرا زمین از کارکردهای مختلف مصرفی و مبادلاتی و اقتصادی و فناپذیری برخوردار بوده و دارای مطلوبیت ویژه ای است.” دیویدهاروی” از طرفداران این نظریه است.
- در نظریه ساماندهی زمین،ضوابط و مقررات چگونگی تقسیم اراضی شهری و نحوه ی استفاده از آن به موضوعاتی مثل مالکیت زمین از نظر وظایف بخش عمومی در برابر خطرات و سوانح طبیعی و صنعتی برمی گردد."ابرکرومبی” و “لردریت” عمدتا به این دیدگاه معتقدند.
- در نظریه توسعه پایدار شهری و کاربری زمین،بر نگهداری منافع ارضی بر حال و آینده از طریق استفاده از بهینه از زمین تاکید می گردد و موضوعاتی چون جلوگیری از آلودگی محیط شهری و ناحیه ای،کاهش ظرفیت های تولید محیط طبیعی،عدم حمایت از توسعه های زیا ن آور و حمایت از بازیافت ها را مطرح می کند.
- بالاخره نظریه ی مدرنیسم و کاربری اراضی،به منطقه بندی شهری بر اساس عملکردهای خاص بدون توجه به موقعیت، مکان، فرهنگ و سنت در تراکمهای عمودی وافزایش فضای سبز براساس سلسه مراتب شهری اشاره می‌کند.(زیاری،۶۶:۱۳۷۸).
در خصوص چگونگی استفاده بهینه از اراضی نیز دیدگاه های متعددی مطرح اند که از آن جمله اند ارزیابی های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی،زیست محیطی و غیره که مهمترین آنها در ارتباط با برنامه ریزی و طراحی فضاهای شهری، ارزیابی های زیست محیطی و اقتصادی مطرح می باشند.
-ارزیابی زیست محیطی،به خاطر آثار گسترده ای که پروژه های طراحی شهری بر محیط زیست دارند و عمدتا جنبه ی قانونی و الزامی پیدا کرده است،بیشتر مورد توجه می باشد( بحرینی،۴۱۹:۱۳۷۷).این نوع ارزیابی برای ارتقای کیفیت برنامه های زیست محیطی و اتخاذ سیاستی مناسب درباره ی تخصیص معقولانه منابع ارضی برای مصارف مختلف به کار می رود.گرچه تاکنون درباره ی ارزیابی زیست محیطی در پروژه های شهری-ناحیه ای و ملی تقریبا کار اندکی صورت گرفته لیکن به لحاظ اصول علمی و زیست محیطی بسیار مفید است. در عین حال در این روش، ارزیابی باید قادر به پیش بینی نمایش آثار اکولوژیکی ناشی از استقرار کاربری ها بر محیط شهر و ناحیه باشد.( حسین زاده دلیر،۱۰۳:۱۳۸۰).
-ارزیابی اقتصادی , جهت سنجش احتمال سود و زیان اقتصادی طرح ها با توجه به اختصاص درآمد عمومی به آنها از نظر تحلیل هزینه-فایده مورد توجه برنامه ریزان می گیرد.در این ارزیابی،ابتدا بررسی سود- هزینه در نظر گرفته می شود و سپس یک ضابطه ی ارزیابی اجتماعی-اقتصادی که بر جرح و تعدیل هایی در بررسی سود و هزینه مبتنی است مورد توجه واقع می شود.در عین حال این تحلیل را می توان به منظور درجه بندی طرح ها بر حسب میزان مطلوبیت نیز مورد استفاده قرار دارد.( زمردیان،۲۶۵:۱۳۷۰) و ( رضویان،۷۰:۱۳۷۱).پیرامون پهنه بندی کاربری اراضی در روستاها مقاله ای تدوین گردیده است که این مقاله توسط مهدی تحصیلدار نگارش گردیده است در این مقاله با بررسی مهمترین اسناد طرح هادی روستایی، نقشه کاربری اراضی پیشنهادی و ارزیابی تجارب بدست آمده از بیش از سه دهه فعالیت­های مرتبط با تهیه طرح­های توسعه­و­عمران روستایی در سطح کشور در کنار تحولات صورت گرفته نشان می دهد که در زمینه تهیه طرح­های توسعه­و­عمران در سطح جهانی اصلاح در شیوه تهیه طرحهای هادی روستایی و مهمترین سند آن، نقشه کاربری­اراضی­پیشنهادی را ضروری نشان داده است.
در روند فعلی تعیین کاربری­اراضی، اراضی پیشنهادی با کاربری انتفاعی مانند مسکونی با ارزش­افزوده بالا نشان میدهد که هزینه یا عوارضی بابت این ارزش­افزوده باید پرداخت شود. از سوی دیگر اراضی با کاربری­های غیرانتفاعی مانند فضای­سبز کم ارزش تر می­شوند.
هدف از پژوهش ارائه روشی برای تعیین کاربری اراضی پیشنهادی است تا کلیه اراضی واقع در محدوده طرح از ارزش­افزوده برابری نسبت به تهیه طرح هادی روستایی و کاربری­های پیشنهادی آن برخوردار شوند. در این روش برای محدوده موجود روستا با رویکرد حداقل مداخله، نسبت به ساماندهی شبکه­معابر و کاربری­ها است که در محدوده اراضی پیشنهادی -­اراضی اضافه­شده به بافت موجود روستا­- ضمن مشخص کردن ساختار شبکه­ارتباطی پیشنهادی، کاربری­های پیشنهادی به صورت پهنه­ بندی و در قالب سه پهنه اصلی سکونت­و­خدمات، سکونت­و­فعالیت و خدمات­ و ­فعالیت ارائه خواهد شد.
نتایج این پژوهش نشان می­دهد در صورت استفاده از روش فوق­الذکر عواید و یا هزینه­ های ناشی از تحقق کاربری­اراضی برای کلیه مالکین واقع در یک پهنه سرشکن و همچنین مالک تشویق خواهد شد جهت آزادسازی کاربری­های مورد درخواست بخشی از زمین را برای کاربری­های خدماتی ارائه نماید و از این طریق تحقق­پذیری طرح افزایش خواهد یافت.
در بررسی کاربری های اراضی روستایی با توجه و اهمیت زمین و اراضی می توان گفت کاربری های روستایی با توجه به کارکرد خاصی و منحصر به فرد باید از لحاظ ظرفیت، مطلوبیت سازگاری و کارایی مورد ارزیابی قرار گیرد و در این راستا با بهره گرفتن از فرایند تحلیل سلسله مراتبی اولویت و اهمیت کاربری در روستا بررسی قرار خواهد شد
۴-۲ مراحل گام به گام تصمیم گیری به روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
یک روش اساسی جهت آزمون روش AHP روش مقایسه دوتایی می باشد این روش از پیچیدگی مفهومی تصمیم گیری به طور قابل توجهی می کاهد، زیرا تنها دو مولفه در یک زمان بررسی می‌گردند و در این روش این چهار مرحله مورد بررسی قرار می گیرد.
مرحله اول : ساختن درخت سلسله مراتبی

۳٫۱٫۵٫۳٫ شعر زهاوی
زهاوی فقط شاعر نیست، وی دانشمند و فیلسوف و استاد علوم اسلامی قدیمی هم هست. همچنین در علوم تجربی کنکاش فراوان دارد، ولی شهرت وی فقط به خاطر سرودههایش است. بخش اعظم اشعار وی شامل وطن، اجتماع، سیاست، دعوت به آزادی، فلسفه، وصف، دفاع از حقون زنان، علم و حماسه میگردد.
زهاوی با تاثیرپذیری از عوامل سیاسی و اجتماعی « اندیشه های جاری در اجتماع، بعضی از آرای فلاسفه و ناقدان، کاستیها و عیوب اجتماعی را در شعرش منعکس میکند. او شاعری پر از احساسات شاعرانه است که اندیشه های تجددخواهانِ عاقل را با شعری سلیس و روان بیان میکند و برای فهماندن آنها به مردم تمام تلاش خود را انجام میدهد.» (الدجیلی،بی تا: ۱۸) بطور کلی شعر زهاوی سه ویژگی اساسی دارد؛«وارد کردن فلسفه و علوم دیگر به شعر، تشویق بسرودن شعر مرسل»(ناجی،۱۹۶۳: ۲۵۱) و شعر داستانی.

شعرهای فلسفی زهاوی باعث شده است که برخی شعر او را در حد نظمی تعلیمی مانند الفیه ابن مالک بدانند و برخی دیگر او را در سطح حکیمی چون معری بشمار بیاورند. به هرحال «زهاوی در مفاهیم شعری خود گاهی به منطق وفلسفه نزدیک میشود و گاهی به قلب و عاطفه و گاهی هم امتزاجی از هر دو است… اما به نظر ما شهرت وی به خاطر شعر فلسفی و شعر انقلابی اوست.»(همان: ۱۷۶) زیادهروی در برخی از مفاهیم فلسفی باعث گردیده که «بیشترین ایراداتی شعر وی را نبود عاطفه و خیال بدانند، چرا که شاعر به حقایقی که عقلانی توجه دارد تا به زبان شعر.»(الزهاوی،۱۹۷۲، ج۱: ف ف)
اما مهمترین ویژگی شعر زهاوی، مقابله با شعر سنتی و توجه به شعر مرسل بود؛ شعر مرسل در نظر زهاوی شعری است که از قید قافیه و روی و اوزان خلیلی آزاد شود. وی دراینباره چنین میگوید: «از مهمترین دلایل عدم پیشرفت شعر ما، تاکید بر تقلید از اوزان شعر قدماست. اگر شعر ما پیشرفته بود مجبور نبودیم که برای صحت وزن و قافیه کلمات را تغییر بدهیم… آنچه که باعث تاسف بیشتر است اینست که این کار باعث توجه بلفظ میشود و ما را از توجه به معنی بازمیدارد، در حالی که معنی، خود شعر و لفظ، فقط پوششی برای آن است.» (ناجی،۱۹۶۳: ۱۸۷)«کسانی که گمان میکنند قافیه جزء شعر است در اشتباه هستند؛ شعر فقط بر پایه معنی و موسیقیای است که برگرفته از وزن است.» (همان: ۶۶) بنابراین شعر مرسل که گامی برای شعر آزاد بشمار میرود، فقط از قید قافیه و روی آزاد میشود نه از موسیقی یا وزن، چرا که وزن برای شعر ضروری است. زهاوی در این باره میگوید:

(الزهاوی، ۱۹۷۲، ج۱: ۲۲۰)
(آنها تنها، شعری را میستایند که در بند غل و زنجیری آزاردهنده باشد.)
همچنین زهاوی به شعر داستانی [ اشعار داستانگونه و داستانهایی در قالب شعر] توجه خاصی داشت بطوری که «وی را اولین شاعر عرب که به شعر داستانی توجه داشت بشمار آوردهاند؛ چرا که قصایدی همچون “سلیمی و دجله"، “مقتل لیلی و ربیع"، “سعاد بعد زواجها” و … سروده است.» (همان: س س)دکتر شفیعی دراینباره میگوید: « بعضی از شاعران دوره نهضت مانند زهاوی و رصافی، شکل داستانی را به کار گرفتند و حکایات کوتاه بسیاری منظوم کردند که هدف آن حکایات، اصلاح و انتفاد مستقیم بود و به شیوۀ تقریری موعظه و پند یا در قالب درسی بسیار ساده بود در زمینۀ یک مسئله اخلاقی و یا اجتماعی.» (شفیعی کدکنی،۱۳۸۰: ۷۶) «شعرهای روایی معمولاً منسجمتر از اشعار غیر روایی مییابند، یا به بیانی دیگر انسجام ساختاری در سرودههای روایی آسانتر پدید میآید.» (فرهنگی،۱۳۸۵: ۷۷) و در آن رابطۀ بین اجزاء کاملتر است. «البته باید این را در نظر گرفت که منظور از شکل داستانی، غلبۀ اسلوب روایی داستان در بیان رخدادهای قصه، با زبانی منظوم است؛ به همین دلیل اینگونه سبکها از لحاظ روایی ساده و پیشپا افتاده است.» (اسماعیل،۲۰۰۷: ۳۰۱) البته وی در شعر داستانی توفیق چندانی بدست نیاورد.
تحول در زبان شعر بویژه در استفاده از لغات عامیانه، از دیگر خصایص بارز شعر زهاوی است؛ « زهاوی در استفاده از الفاظ حساسیت بالایی داشت، چرا که برخی کلمات به علت تکرار زیاد همچون آهن زنگار گرفته بودند، پس میباید از این کلمات و عبارات دوری گزید تا شعر نو و براساس خواستۀ زمانه باشد… در نتیجه بین کلماتی که استفاده میشد و کلمات، ترکیبها، عبارات، اسلوب ادبیات، روابط زبانی، الفاظ الهامبخش و وزن شعر و قافیه که در اشعار گذشتگان زیاد به چشم میخورد، تفاوت عمیقی ایجاد شد. » (الکبیسی،۱۹۸۲: ۱۸) وی دراین باره چنین میگوید: « یک شاعر بزرگ میتواند هرجا که لازم شد در شعر خود کلماتی را بیاورد که تا آن زمان کسی نیاورده است؛ زبانی که در یک سال، لفظی در آن ایجا نشده باشد و یا لفظی از آن از بین نرفته باشد، آن زبان مرده و ایستاست. من شعرم را از صناعات ادبی و لفظپردازیها و تخیلات نادرست پاک کردم و سعی کردهام به دور از اغراق و براساس واقعیت و همراه با زمانه باشد.» (الدجیلی، بی تا: ۲۰)
«شعر او از بهترین اشعار دوران خود بود که در آن پیچیدگی و کلمات دشوار و ناآشنای زیادی راه ندارد، همچنین حکمتها و ضربالمثل در آن زیاد بچشم میخورد و از الفاظ سلیس و اسلوبی محکم برخوردار است.»(بطیء،۱۹۲۳،ج۱: ۱۰) و روزنامهنگاری یکی از دلایل اصلی در این تغییرات بود. علاوه بر ورود کلمات و عبارات عامیانه و تغییر در وزن و قافیه، ساختار سلیس و روان شعر، دوری از شعرهای بیمحتوا و پرطمطراق دوران انحطاط ، رمزگرایی و استفاده از شخصیات و حوادث تاریخی را میتوان از دیگر ویژگیهای بارز شعر وی بشمار آورد.
زهاوی و همدورههای تجددطلبش یعنی بارودی، جواهری، رصافی، شوقی و حافظ ابراهیم در راه تغییر اسلوب شعری تمام تلاش خود را بکار بردند، «اما این تغییرات، بنیادی و ریشهای نبود و نتوانست تحولات اساسی ایجاد کند. البته از این نظر که راه را برای تغییرات اصولی که -بعد از جنگ جهانی دوم در عراق رخ داد- گشود قابل تقدیر و ارزشمند است.»(الکبیسی،۱۹۸۲: ۱۹) به همین دلیل به آنها نئوکلاسیک(=کلاسیکهای جدید) (شفیعی کدکنی،۱۳۸۰: ۷۲) یا «جیل الإحیاء» میگویند. البته باید درنظر داشت که « در شعر زهاوی تجدید و تقلید در یک سطح قرار گرفتهاند؛ همانگونه در برخی از موارد در مقایسه با شاعران دوران خود از لفظپردازیها و صنایع بدیعی اجتناب دارد و به اسلوب سادهنویسی گرایش دارد، در عین حال به تقلید از اسلوب شاعرانی همچون معری، ابونواس، متنبی، خیام و فردوسی میپردازد.» (ناجی،۱۹۶۳: ۷۵)
برخی از ناقدان معتقدند که زهاوی شاعری با تناقضات درونی و یا سیاسی است، چراکه گاهی یکی را مدح میکند و بعد از مدتی مخالفانش را مدح میکند و یا حتی وی را ذم میکند. در دیوان وی میبینیم که گاهی به مدح عبدالحمید میپردازد و گاهی به مدح انگلسیها و گاهی شورشیان و گاهی انقلابیان. ولی به گفتۀ خودش این مدایح چیزی جز از روی اجبار و یا برون رفت از مشکلات سیاسی نبود:

(الزهاوی، ۱۹۵۵: ۲۳۲)
(در طول عمرم کسی را ندیدم که شایستۀ مدح و ستایش من باشد، اگر هم کسی را ستودم از روی اجبار بود.)
همچنین «همه اینها تناقضگویی در شعر وی نیست، بلکه به خاطر تغییر اوضاع، مضمون شعر وی هم تغییر کرده و حتی معکوس شده.» ( ادهم،۱۹۳۷: ۷۴) همچنین با جمع بین تناقضات از احساسات دوگانهای که از جامعه پر از تناقضات نشات گرفته است، بیان میکند. علاوه بر اینکه تصاویری تاثیربرانگیز با این تضادها بوجود میآورد.
برخی هم او را متهم به « عدم وحدت موضوعی و تکرار بیش از حد معانی »(الهلالی،۱۹۶۴: ۲۰) میکنند، اما باید بگوییم: «زهاوی جزء شاعران برتر این دوره بوده و شعرهای زیادی را در زمانی کوتاه میسرود، کاری که برای دیگران- بویژه کسی در سن او- سخت مینمود. بسیار سریع یک قصیده را میگفت و وقتی شروع به سرودن قصیدهای میکرد، تا آن را به پایان نمیبرد، دست از کار نمیکشید. چه بسا این دلیلی برای نبود موضوعی یکسان در شعر اوست.» (الراوی،بی تا: ۲۵۰) علاوه بر اینها، وی به فارسی هم شعر نیکو میسرود؛ همانگونه که گفتیم اولین اشعار وی به زبان فارسی بوده و او توانست گزیدههایی از ۱۳۰ رباعی از رباعیات خیام را در سال۱۹۲۸م به نظم و نثر عربی ترجمه کند.
۲٫۵٫۳٫ بهار
۱٫۲٫۵٫۳٫ زندگی و اندیشه های بهار
میرزا محمدتقی بهار (۱۲۶۵ه.ش=۱۳۰۴ه.ق) شاعر، روزنامه‌نگار، ادیب، تاریخ‌نویس، محقق، استاد دانشگاه و سیاست‌مدار ایرانی، در مشهد زاده شد. پدر وی، محمد کاظم ملک الشعراء صبوری از مینیاتوریستهاو شاعران دربار خراسان بود که به صبوری تخلص داشت. بهار از اوان کودکی به شعر روی آورد و از طریق آشنایی با شاهنامه، اولین شعر خود را سرود. «درسال۱۲۸۳ ه.ش بعد از فوت پدر، با مدحی که به دربار مظفرالدین شاه فرستاد، به مقام ملک‌الشعرایی آستان قدس رضوی رسید»(سپانلو،۱۳۷۴: ۱۲) و به مطالعه و آموختن زبان عربی همت گزید و برای شناخت بیشتر علوم و معارف به مطالعه روزنامه و مجلات مصری روی آورد.(عظیمی، ۱۳۸۷: ۲۷)
یک سال بعد با آغاز جنبشهای مشروطهطلبان و آزادیخواهان، به آنها پیوست و همین علتی بود که فقط به امور ملک الشعرایی و مدیحهسرایی نپردازد و با اعتقادی خالص به خدمت انقلاب درآید. بهار با حمایت از مشروطه‌خواهان و مخالفت با دیکتاتوری، به انتشار نخستین اشعار سیاسی و اجتماعی اهتمام ورزید.(صفا، ۱۳۷۸، ج۲ :۳۲۸)
وی در اینباره میگوید:« من در خراسان[در اوایل مشروطه] از آنهایی بودم که از وضع تهران راضی نبودند و در انجمنهای سِری، سَری برده و دوست داشتم. نخستین اشعار سیاسی و اجتماعی من بین سالهای ۱۳۲۵ و ۱۳۲۶ قمری و هنگام کشاکش بین شاه و مجلسیان و سال اول بسته شدن در مجلس و بمباران بهارستان و استبداد کوچک محمدعلی شاه، گفته شد و بدون امضاء در روزنامه خراسان بصورت محرمانه انتشار »(بهار،۱۳۵۸، ج۱: ع) از زمان پیوستن به مشروطهطلبان تا به قدرت رسیدن رضاخان، فعالیتهای سیاسی بسیار زیادی در راستای بیداری و تغییر اوضاع فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مردم داشت، از جمله با روزنامههای مشروطهطلبان در ارتباط بود و مطالب خود را درباره مشروطه، وطن وآزادی به چاپ میرسانید، همچون روزنامه «خراسان» که در سال ۱۲۸۷ه.ش همزمان با اوج درگیریها و شروع استبداد صغیر و کشتار و قلع و قمع آزادیخواهان با همکاری همفکران خود منتشر کرد و اولین آثار و اشعار ادبی- سیاسی او با نام مستعار در آن چاپ شد. همچنین روزنامه «نوبهار»مشهد را به عنوان ناشر افکار حزب دموکرات تأسیس کرد و مقالات شدیداللحنی در مخالفت با سیاستهای استعماری روس تزاری نگاشت که در بیشتر مواقع به علت مخالفت با اندیشه های سلطنتطلبانه متوقف میشدند. بهار در نشریات و مجلات گوناگون نظیر «طوس مشهد» و «حبل المتین کلکته» فعالیت داشت و گاهی اوقات خود مؤسس آنها بود. البته مطالب او بیشتر مقالات و اشعار سیاسی- اجتماعی به مناسبت مسائل روز بود. علاوه بر آن بهار در تشکیل حزبهای علیه دولت(مانند حزب دمکرات) از عوامل اصلی بود، همین جریانات باعث شد که چندینبار زندانی و یا تبعید شود. وی چندینبار هم به عنوان نماینده مردم – چه قبل از پهلوی و چه بعد از آن- در مجلس شورای ملی انتخاب شد. (عظیمی، ۱۳۸۷: ۲۹تا۳۴)
در مسئله تغییر سلطنت از قاجاریه به پهلوی با اقلیت مخالفان همراه بود و به همین دلیل «واعظ قزوینی» مدیر روزنامه «نصیحت» که شباهت زیادی به بهار داشت، اشتباهاً به جای وی ترور شد. اما علیرغم این مخالفتها رضاخان به عنوان پادشاه جدید معرفی گردید.(عابدی،۱۳۷۶: ۳۰تا۶۰)
بعد از آن «دورهای در زندگی بهار آغاز میشود که ترکیبی است از سربراهی ظاهری و مبارزه پنهانی، یعنی نوعی تقلید.» (سپانلو،۱۳۷۴: ۴۲) بهار با همه عشق خودبه آزادی و وطن نتوانست در مقابل حکومت جور و مردمی که آگاهانه یا ناخودآگاه بر وی میشوریدند، دوام یابد. در نتیجه، فعالیتهای سیاسی و روزنامهنگاری را به چند دلیل از جمله ۱٫ دیکتاتوری بسیار سخت رضاشاهی و تبعید و شکنجه ۲٫توجه دولت به تالیف و تدوین کتب، کنار گذاشت و به فعالیتهای ادبی از جمله تالیف و نگارش روی آورد. (عظیمی، ۱۳۸۷: ۳۴)
البته اگرچه ظاهراً از فعالیتهای سیاسی کناره گرفت، ولی آثار شعریاش روایتی دیگر دارند، «بهار در زندگیاش همواره آزادیخواه و ایراندوست باقی ماند، اما، با هوشیاری و مهارتی که میتوان آن را نوعی هنر صیانت نفس نامید، از قضیههای خونین نظام رضاشاهی جان به دربرد…. با همه این احوال نمیتوان حضور مستمر بهار را از مقوله سازش و تسلیم دانست.» (سپانلو،۱۳۷۴: ۷) بلکه «خود نوعی مقاومت منفی است.» ( همان: ۵۴) به همین دلیل در سال ۱۳۰۸ه.ش به زندان پهلوی افتاد.
این حبس با تمامی زندانیهای بعد از آن، پنج سال به طول انجامید و شاعر به ناچار و به توصیه دوستان در این دوره، قصایدی را در مدح شاه سرود که در ظاهر ستایش رضاشاه است، ولی چیزی جز طعن و تمسخر نیست؛ «حال که ناگزیر است شاه را بستاید، به گونهای مذمت او را در لفاف ستایش میپیچد که خودش نفهمد و آنان که میفهمند، از بیم گستاخی در سخن نتوانند آن را افشا کنند. این شیوه همانطور که اشاره کردیم باعث شده است که تمام مدایح بهار درباره رضاشاه دوپهلو ازآب درآید و اگر نامحرمان در آن ژرف کاوی میکردند، حتماً اسباب زحمت شاعر میشد.» ( همان: ۵۵)

– برقراری ضوابط و مقررات در جهت تمکین مودیان باشد و نه کسب درآمد بیشتر.
– انجام بموقع تکالیف مالیاتی به عنوان هدف مد نظر قرار گیرد.
۲-۲-۲- پیشینه تحقیقات خارجی
۱- برنارد فورتین,بوی لاکرویکس وماری کلایه ویلوال (۲۰۰۴) در تحقیق تحت عنوان فرار مالیاتی و واکنشهای اجتماعی معتقدند که به تجارب آزمایشگاهی در حل این مسائل بسیار مفید است (مسائل اجتماعی)ودر ضمن نشان داده شده که نظام مالیاتی ناعادلانه میتواند به افزایش فشار مالیاتی منجرشودواگر نظام مالیات بندی در راستای عدالت افقی باشدتمکین مالیاتی بهبود می یابد.
۲-کریستف ایچهورن (۲۰۰۴)در تحقیقی به عنوان فرار مالیاتی و رشد اقتصادی مدل رشد درون را بررسی کرده به طوری که افراد فرار مالیاتی و مصرف را در طول زمان با یک ساختار مالیاتی مشخص در سیاست تمکین دولتی بهینه می نمایند و به این منظوربا به کارگیری یک مدل تصادفی کنترل بهینه که در آن مشکلات افراد حل شده و نرخ رشد اقتصادی به دست می آید نشان داده شده است که با توجه به یک سیاست مالیاتی معین فرار مالیاتی محرک رشد اقتصادی است زیرا منجر به پس انداز بیشتری می شود چون خانوارها تنها زمانی از پرداخت مالیات فرار می کنند که از نظر ارزش قابل انتظار برای آنها مفید باشد و درآمد بیشتری را برای پس انداز به جای بگذارد.اما اگر دانش دولت در نظر گرفته شود نشان داده شده که دولتی که به دنبال حداکثر کردن رفاه می باشد نرخ مالیاتی را به سمت بالا تعدیل می نماید تا عرضه کافی کالای عمومی را تضمین کند در نتیجه فرار مالیاتی هیچ تاثیری بر رشد اقتصادی ندارد.

۳-رالف بایر و ماتمایس ساتر (۲۰۰۳)درباره اتلاف منابع همراه با فرار مالیاتی یک مطالعه تجربی ارائه می دهند.بر اساس مدل بایر تاثیر شرح مالیاتی و جرایم بر روی اندازه بار اضافی فرار مالیاتی مورد آزمون قرار گرفته و بنا به پیش بینی مدل,نتیجه این است که نرخ مالیاتی به شرط ثابت بون سایر شرایط منجر به افزایش مقدار منابعی می شود که به طور بیهوده سرمایه گذاری شده اند اما جرایم به اندازه نظام جمع آوری و نظام اجرای قانون مالیاتی بر روی عدم کارایی نظام مالیاتی موثر نیست .اما نرخ مالیاتی (نه جرایم)یا اثر متقابل جرایم و مالیات نیروی محرکی برای بار اضافی رژیم مالیاتی است .در این مقاله نشان داده شده است که نرخ مالیات یک عامل اصلی برای فراوانی فرار مالیاتی است و نرخ های بالای مالیاتی به نوعی منجر به فرار مالیاتی می شوند در حالی که اثر جرایم بسیار کوچک و قابل اغماض است بنابراین این نتیجه با ادبیات تجربی سازگاری ندارد.
۴- آلم ,مارتینز و اسکوئز (۲۰۰۱)کمبود نهادهای اجتماعی موثر در ارتقا هنجار تمکین را عامل مهم فرار مالیاتی در همه کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه می دانند.به این نتیجه رسیدند که هنجارهای درونی ناظر بر ارزیابی شخصی مودی از درستی مشروعیت یا اخلاقی بودن رفتار تمکین هستندو هنجارهای بیرونی به سنجش موقعیت مودی از جهت معیارهای توزیع عادلانه بار مالیاتی روش برخورد دولت با مودیان در خصوص پرداخت مالیات ,دریافت خدمات دولتی و میزان پاسخگویی دولت در برابر تصمیمات اتخاذ شده می پردازد.
۵- هرشل در تحقیق خود نشان می دهد در بعضی از مشاغل درآمد اظهار شده به مقامات مالیاتی بسیار پایین تر از درآمد اظهاردر بررسی نمونه ای بوده است و همچنین فرار از مالیات گروه های مختلف درآمدی که به روش شکاف (تفاوت بین درآمد مالیاتی بالقوه و درآمد مالیاتی واقعی)محاسبه می شود نشان می دهد,با وجود اینکه میزان فرار از مالیات از نظر درصد در گروه های میانی درآمدبیشتراست ولی از نظر مبلغ به این میزان در طبقات بالای درآمد بیشتر است.
۶- داس گوپتا و گانگ در پژوهش ۱۹۹۶ خود اظهار داشتند که به رغم ماهیت خود اجرایی نظام مالیات بر ارزش افزده که ناشی از وجود توام صورتحساب خرید و فروش یک معامله مشترک است,فرصت فرارازپرداخت این نوع مالیات تا حد زیادی متاثرازنحوه مطابقت اسنادیاد شده است.
۷- بارتولینی,رازین وسیمانسکی (۱۹۹۴)مالیات حقوق و دستمزد ,مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد سالانه در ایالات متحده را که هر کدام درآمدی برابر با ۲ درصد تولید ناخالص داخلی ایجاد کرده است مقایسه می کنند.نتایج آنها نشان می دهدکاهش تولید در کوتاه مدت به دلیل افزایش مالیات به منظور کاهش کسری بودجه نسبتا” کم است و فواید بلند مدت ناشی از اعمال مالیات بر ارزش افزوده قابل ملاحظه است .بر عکس افزایش در مالیات بر حقوق و دستمزد و درآمد سرمایه هر چند که عایدی تقریبا یکسانی ایجاد می کند لیکن کاهش بیشتری در تولید کوتاه مدت به وجود می آورد و در بلند مدت تولید را باز هم بیشتر کاهش می دهد.
۸- دان (۱۹۹۲)با بهره گرفتن از یک مدل طبقه بندی ریسک و استفاده از شیوه های اقتصاد سنجی از اطلاعات موجود مکزیک نتیجه گرفت حتی تغییرات بسیاردراتمام کشف جرم و چگونگی مجازات آن باعث تغییرات اندک در مالیات می گردد دان به این نتیجه رسیدکه دوبرابر کردن جریمه فرارمالیاتی تنها باعث افزایش ۱۰ درصد درآمد اعلام شده میگردد وافزایش موارد حسابرسی نیز تاییدمشابهی دارد.
۹- آلن تیت (۱۹۸۸-۱۹۹۱)در مورد اثرات تورمی مالیات بر ارزش افزوده در ۳۵ کشور صورت گرفته حاکی است که اثر مالیات بر ارزش افزوده روی نرخ تورم موقتی است و بین ۶ تا ۹ ماه اثر تورم زایی آن از بین خواهد رفت و مجددا” تعامل برقرار خواهد شد .علاوه بر این حتی اگر با معرفی این مالیات امکان و احتمال بروز تورم در اذهان ایجاد گردد.اقدامات دولت از جمله به کارگیری سیاستهای آگاه سازی عامه مردم و معامله کنندگان در مورد اثرات انتظاری مالیات بر ارزش افزوده ,استفاده از کنترل کننده های قیمتی ,سیاستهای تعدیلی حذف کننده اثرات تورمی ازطریق اعمال سایر مالیاتها,انتخاب زمان مناسب جهت معرفی و اعمال مالیات بر ارزش افزوده با اهدا اعتبار مالیاتی به خرید کالای واسطه ای می تواند اثرات احتمالی تورمی را کنترل نماید.
۱۰-پراکن (۱۹۸۶) اثر کاربرد مالیات بر ارزش افزوده در یک مدل کلان شبیه سازی کرده است .بر اساس این شبیه سازی اثر مالیات بر ارزش افزوده در بلند مدت افزایش پس انداز و تولید بالقوه خواهد بود لیکن در کوتاه مدت تولید کل تمایل به کاهش دارد .به طور دقیق تر مالیات بر ارزش افزوده در مقایسه با مالیات بر درآمد ممکن است سبب کاهش در مصرف جاری شود زیرا مالیات بر درآمد سبب کاهش عایدی بعد از مالیات و در نتیجه پس انداز خواهد شد.همچنین هزینه های کوتاه مدت انباشته می شود زیرا مالیات بر ارزش افزوده ابتدا قیمتها درست به اندازه مالیات افزایش می دهدودر مقابل درآمد قابل تصرف تراز واقعی پول ودستمزد حقیقی را کاهش می دهد.
۱۱- آلینگهام وساندمو(۱۹۷۲)مدل استانداردفرارمالیاتی((tax evasion standard modelاولین مدل در این حوزه است.مدل استاندارد فرار مالیاتی به دلیل دارا بودن چارچوب نظری مناسب پایه سایر مدل های تعمیم یافته فرار مالیاتی قرار گرفته است.مطالعات انجام شده در این حوزه نشان می دهد که تصمیم به فرار و انتقال مالیات بنگاههای انحصاری تا مادامی که احتمال ممیزی ثابت باشد مستقل از عوامل موثر بر فرار از مالیات است .اندازه فرار از مالیات در این بازارها جدا از پارامترهای اجرایی به درجه تبانی و سهم بنگاهها و بازار بستگی دارد. در طراحی مدل فرار از مالیات بر ارزش افزوده، به عنوان مالیاتی غیرمستقیم،از تابع سود بنگاه اقتصادی استفاده شده است.
طی سال های گذشته تلاش های علمی و تجربی زیادی پیرامون مالیات بر ارزش افزوده و فرار مالیاتی صورت گرفته است که نشان از اهمیت موضوع دارد.جدول زیرخلاصه پژوهشهای گذشته دراین زمینه رانشان می دهد.

شاخص بهره‌وری مالم کوئیست با اصطلاح جابجایی مرزی^[۳۴] و جبرانی^[۳۵] بیان می‌شود.
ما با یک مجموعه  تا  که  که هر کدام  تا داده که با بردار  و  تا ستانده که با بردار  در طول زمان ۱ و ۲ تعریف می‌شود. ما فرض می‌کنیم که  و  و علامت‌های  و  برای بیان  برای دوره زمانی ۱و۲ به‌کار برده می‌شود. مجموعه امکانات تولید با  که به‌صورت زیر تعریف می‌شود:

اثر جبرانی از دوره ۱ به ۲ توسط فرمول زیر اندازه‌گیری می‌شود:
اثر جبرانی
که صورت کسر بالا نشان‌دهنده کارایی متناسب در زمان ۲ به کارایی متناسب در زمان ۱ می‌باشد. نمودار زیر اثر جبرانی از دوره ۱ به دوره ۲ نشان می‌دهد:
اثر جبرانی
نمودار (۶-۳) نمودار اثر جبرانی
وقتی اثر جبرانی بزرگتر از یک باشد یعنی پیشرفت در کارایی داشتیم. وقتی مساوی با یک باشد بیان‌گر عدم تغییر و کوچک‌تر از یک نشان دهنده پسرفت می‌باشد.
علاوه‌بر اصطلاح اثر جبرانی باید اثر جابجایی مرزی را برای اندازه‌گیری تغییرات بهره‌وری به‌حساب آورد. در نمودار نقطه  در زمان ۱ به نقطه  در دوره ۲ جابجا می‌شود. تأثیر جابحایی مرزی به‌صورت زیر اندازه‌گیری می‌شود:

جابجایی مرزی

شاخص مالم‌کوئیست اثر جبرانی و اثر جابجایی مرزی را نشان می‌دهد:

اثر جابجایی مرزی در نمودار به صورت زیر می‌باشد:
)Cooper: 2007:330 (

۱۳-۳) بازدهی نسبت به مقیاس:
صرفه جویی ها یا عدم صرفه جویی های اندازه به اثر افزایش ستانده روی هزینه های متوسط زمانی که همه نهاده ها به یک نسبت افزایش یابند گفته می شود هرگاه تغییر نسبی در ستانده کمتر از تغییر متناسب در نهاده ها باشد عدم صرفه جویی های مقیاس نتیجه می شود و اگر تغییر در ستانده مساوی تغییر متناسب در نهاده باشد بازده ثابت نسبت به مقیاس و اگر این تغییر بیشتر باشد صرفه جویی مقیاس را نشان می دهد.
با بهره گرفتن از تابع تولید می توان این مفهوم را به صورت جبری توضیح داد:

که در آن Y ستانده و Xها نهاده هایی هستند که در فرایند تولید به کار رفته اند اگر K مقداری را نشان دهد که هر نهاده به آن میزان تغییر کند K>1 ، بصورت زیر تعریف می شود:

عامل  تغییر در ستانده را وقتی همه نهاده ها به اندازه عامل K تغییر کرده اند نشان می دهد اگر n برابر یک باشد بازده نسبت به مقیاس ثابت می باشد و اگر n بزرگتر یا کوچکتر از یک باشد بازده نسبت به مقیاس صعودی و یا نزولی خواهد بود .
۱-۱۳-۳) مدل بازدهی صعودی نسبت به مقیاس^[۳۶]:
حالت  و  بازدهی صعودی نسبت به مقیاس یا بازدهی غیر کاهشی نسبت به مقیاس^[۳۷] نامیده می‌شود. در شرایطی که  :

در شرایطی که  ما فرض می‌کنیم که مقیاس  را کاهش نمی‌توانیم بدهیم اما می‌توانیم مقیاس را تا بی نهایت افزایش دهیم.
در نمودار زیر منحنی امکانات تولید مدل  در حالت یک داده و ستانده نمایش می‌دهد. تاکید این مدل بر روی  بزرگتر وقتی که بازدهی نسبت به مقیاس کاهشی است.
نسبت ستانده به داده برای هر نقطه در مرز کارایی نسبت به داده کاهشی نیست. و اصطلاح  از این واقعیت مشتق می‌شود.
نمودار (۷-۳) نمودار مدل IRS
به عبارت دیگر:

۲-۱۳-۳) مدل بازدهی نزولی نسبت به مقیاس^[۳۸]:
حالت  و  بازدهی نزولی نسبت به مقیاس یا بازدهی غیر صعودی نسبت به مقیاس^[۳۹] نامیده می‌شود. در شرایطی که  :

در شرایطی که  ، نسبت ستانده به داده در نقاط مرز کارایی نسبت مقیاس داده‌ها کاهشی است. به عبارت دیگر  (Cooper: 2007:151)
۳-۱۳-۳) مدلGRS^[40]:
حالتی که  و  باشد مدل بازدهی نسبت به مقیاس کلی نامیده می‌شود.
نمودار زیر منحنی امکانات تولید مدل  در حالت یک داده و ستانده را نشان می‌دهد.کارایی اندازه‌گیری شده در این مدل بهتر از مدل  نمی‌باشد. (Coelli,2005:150-152)
نمودار (۸-۳): نمودار مدل GRS
نسبت‌های منطقی زیر برای هر  برقرار است:

۱۴-۳) جمع‌بندی و نتیجه گیری:
در این فصل مدل‌های مختلف اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت تکنیک DEA انتخاب گردید که در این روش با بهره گرفتن از شاخص مالم کوئیست می‌توان بهره‌وری را برای تک تک استان‌ها محاسبه نموده و تغییرات بهره‌وری را به دو بخش تغییرات ناشی از کارایی و تکنولوژی تقسیم نمود که در فصول بعد این تکنیک مورد استفاده قرار گرفت.
فصل چهارم:

در حقیقت گردشگری صنعتی است که دارای دو بخش اصلی عرضه و تقاضا. تقاضای گردشگری در مبادی گردشگرفرست شکل می­گیرد که در ماهیت خود ناپایدار و فصلی بوده و از انسجام لازم برخوردار نمی ­باشد. این تقاضا در مقصدهای گردشگرپذیر پاسخ داده می­ شود. این الگو علی­رغم سادگی، قابل تعمیم به سطوح مختلف برنامه­ ریزی گردشگری از محلی تا بین ­المللی است و به گونه­ های مختلف گردشگری قابل انطباق است.
۲-۳-۲-۲)رویکرد توسعۀ پایدار^[۴۰]
روش توسعه پایدار مستلزم این است که منابع طبیعی و فرهنگی و سایر منابع گردشگری برای استفاده دائم در آینده حفظ گردند و همزمان منافعی برای جامعه امروز داشته باشد. شارپلی تحلیل مفیدی از تئوری توسعه، در ارتباط با توسعه پایدار ارائه می­نماید. نقش رشد اقتصادی در ارتقاء رفاه انسانی، امکان جایگزینی سرمایه ­های طبیعی با سرمایه ­های انسانی ایجاد شده از طریق رشد اقتصادی و ابعاد تکنولوژیک گردشگری پایدار مشتق شده از منابع طبیعی و …. از جمله موارد مورد توجه شارپلی بودند و یک روش اساسی برای دست­یابی به توسعه برنامه­ ریزی زیست­محیطی است. این شیوه مستلزم آن است که کلیه عناصر محیط­ زیست با دقت مورد بررسی و تجزیه و تحلیل واقع شده و در تعیین مناسب­ترین نوع و محل توسعه فعالیت­های گردشگری مدنظر قرار گیرند. مفهوم کیفیت گردشگری نیز به توسعه پایدار مرتبط است؛ سطح بالای کیفیت گردشگری ضرورتاً به معنی گردشگری پر هزینه نیست بلکه به آن قسم از جاذبه­ها، تسهیلات و خدمات گردشگری اشاره دارد که در قبال پول هزینه شده به منافع ارزشمندی بیانجامد، از منابع گردشگری حمایت ­کند و موجب جلب رضایت گردشگرانی ­شود که نسبت به محیط زیست و جامعه بومی احترام قائل هستند (شارپلی^[۴۱]،۷:۲۰۰۰-۴).

۳-۳-۲-۲)رویکرد برنامه­ ریزی جامع^[۴۲]
برنامه­ ریزی جامع بلندمدت متضمن تعیین اهداف و مقاصد و الگوهای ترجیحی آینده است. سیاست­ها و برنامه ­های توسعه گردشگری باید برای دوره­ های نسبتاً بلندمدت (معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ و گاه ۲۰ ساله) و بر مبنای قابلیت پیش بینی رویدادهای آتی در منطقه و کشور تهیه گردد. این دوره­ های زمانی ممکن است طولانی به نظر برسد ولی اجرای سیاست­های اساسی و طرح­های ساختاریافته معمولاً به زمانی این چنین نیازمند است. حتی توسعه و گسترش طرح­های خاص نظیر گردشگاه­های عمده و پارک­های ملّی برای مقصدهای گردشگری نیز می ­تواند مستلزم صرف زمان طولانی باشد (اینسکیپ،۲۵:۱۹۹۱).
۴-۳-۲-۲) رویکرد راهبردی
یک رویکرد به برنامه­ ریزی گردشگری که اخیراً توجه خبرگان برنامه­ ریزی گردشگری را جلب کرده، برنامه­ ریزی راهبردی است (سازمان جهانی جهانگردی، ۱۷:۱۳۸۴). در حالی که نتایج کار یک برنامه راهبردی و یک برنامه فراگیر بلندمدت ممکن است بسیار مشابه باشند، اما برنامه راهبردی به جهت انطباق با شرایط بحرانی کمی متفاوت است. برنامه­ ریزی راهبردی نوعاً بیشتر جنبۀ عملیاتی دارد و رویدادهای خلاف انتظار را مطمح نظر قرار می­دهد (ضرغام،۳۱:۱۳۷۵).
رویکرد راهبردی به رویکردی در برنامه­ ریزی و مدیریت اشاره می­نماید که در پی تحقق اهداف میان مدت و بلندمدت بوده و عملیات روزمره مدیریت را به سمت این اهداف سوق داده و از پیروی از اهداف موقت و کوتاه مدت باز می­دارد، هر چند که منشأ پیدایش این رویکرد به بخش خصوصی و به دهه ۱۹۶۰ باز می­گردد، اما امروزه بخش عمومی نیز به طور فزاینده­ای از آن استفاده می­نماید. امروزه طرح­های استراتژیک در حوزۀ فراغت و گردشگری رو به افزایش می­باشد. در حالی که برنامه­ ریزی استراتژیک از لحاظ شکل و محتوا تغییر می­یابد اما یک فعالیت اجتناب ناپذیر برای سازمان­های فراغت و گردشگری بخش عمومی محسوب می­ شود و پیش ­بینی می­ شود که این روند همچنان ادامه یابد (ویل^[۴۳]، ۸۹:۲۰۰۳-۸۸).
این نوع از برنامه­ ریزی فی النفسه شیوه­ای است که از جامعیت کمتری برخوردار می­باشد. توجه و تمرکز بر موضوعات مقطعی سبب می­ شود تا برنامه­ ریزی راهبردی از دست­یابی به اهداف بلندمدتی همچون توسعه پایدار منحرف گردد اما اگر برنامه­ ریزی راهبردی در چارچوب سیاست و برنامه­ ریزی منسجم بلندمدت بکار برده شود آنگاه می ­تواند شیوه بسیار مناسبی باشد (سازمان جهانی جهانگردی،۲۶:۱۳۷۹).
۵-۳-۲-۲)رویکرد جامعه محور^[۴۴]
از آنجا که گردشگری برای منفعت مردم انجام می­گیرد باید آن­ها را در فرایند برنامه­ ریزی مشارکت داد. یکی از روش­های مشارکت مردم تشکیل کمیته راهبردی می­باشد این کمیته، راهبردهایی را به تیم برنامه­ ریزی ارائه می­دهد و گزارشات، سیاست­ها و برنامه ­های پیشنهادی آن­ها را بررسی می­نماید. این کمیته عموماً متشکل از سازمان­های دولتی مرتبط با گردشگری، بخش خصوصی و سازمان­های محلی، مذهبی و سایر سازمان­های مرتبط می­باشد. شیوه مرسوم دیگر برگزاری همایش­ها پس از تکمیل برنامه می­باشد. این گردهم ­آیی، موجب آگاهی عمومی مردم درباره اهمیت توسعه کنترل شده گردشگری و سیاست­های طرح می­ شود (همان:۲۷).
اساساً گردشگری فروش محصولی تحت عنوان تجربه می­باشد که در آن بازدیدکنندگان از تسهیلات و خدمات معینی استفاده می­نمایند. باید از طریق فرایند برنامه­ ریزی بین نیازهای بازار گردشگری و محصولات طوری انطباق برقرار کرد که در عین پاسخگویی به تقاضای بازار هیچ گونه زیانی در حصول به اهداف اجتماعی فرهنگی و زیست ­محیطی وارد نگردد.
گردشگری منافع اقتصادی مستقیم و غیر مستقیمی ایجاد می­نماید که می­توان آن­ها را با برنامه­ ریزی منسجم و دقیق بهینه نمود. بدون برنامه­ ریزی نه تنها ممکن است این منافع بطور کامل محقق نشود، بلکه امکان دارد مشکلات اقتصادی نیز پدیدار گردند.
۳-۲) مدیریت استراتژیک و مدل­های تدوین استراتژی
قبل از پرداختن به مدل­های تدوین استراتژی، ارائه توضیحاتی راجع به استراتژی، برنامه­ ریزی استراتژیک و مدیریت استراتژیک ضروری است.
۱-۳-۲) تعریف استراتژی
برای استراتژی تعاریف متعددی ارائه شده است که از آن جمله می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
طرح­های مدیریت عالی برای کسب نتایج سازگار با اهداف بلند مدت و مأموریت سازمان ‌(پورتر^[۴۵]،۶:۲۰۰۴).
استراتژی الگو یا برنامه­ای است که هدف­های اصلی سازمان، خط­ مشی­ها و اقدامات مربوط به آن­ها را در یک مجموعه منسجم می­ کند ‌(کویین^[۴۶]، ۳۵:۱۹۸۰).
استراتژی ابزاری است که سازمان می ­تواند بدان وسیله به هدف­های بلند مدت خود دست یابد‌ (دیوید،۳۸:۱۳۸۴).
استراتژی جهت و حوزه یک سازمان در بلندمدت است که مزیت­هایی را برای آن از طریق تخصیص منابع در یک محیط در حال تغییر بوجود می ­آورد تا به ارضای نیازهای بازارها و برآوردن انتظارات گروه ­های ذینفع بپردازد. همچنین راهبردها را می­توان به عنوان هدف و حوزه کلی سازمان برای ارضای انتظارات مالکان یا گروه ­های ذینفع اصلی و افزودن ارزش به بخش­های مختلف یک موسسه تعریف کرد (بوهالیس^[۴۷]، ۴۳:۲۰۰۰).
ویلن و هانگر نیز استراتژی را برنامه ای جامع می­دانند که مشخص می­سازد، چگونه سازمان به فلسفه وجودی و اهداف خود دست خواهد یافت (ویلن و هانگر،۲۰۰۷).
۲-۳-۲) برنامه­ ریزی استراتژیک
برنامه­ ریزی راهبردی شیوه­ای است نظام یافته، به منظور تصمیم ­گیری و اجرای فعالیت­ها در خصوص شکل­دهی رهنمود یک سیستم، کارکرد و علل آن. سیستم می ­تواند شهر یا منطقه یا ایالت و یا وظیفه ­ای چون حمل و نقل یا آموزش و نظایر این­ها باشد (مرادی مسیحی،۸:۱۳۸۱). بنابراین برنامه­ ریزی می­بایست:
سکونتگاه­ها و جوامع را در دوره­ های طولانی هدایت کند؛
بر پایه ارزیابی واقع­گرا از منابع محیط باشد:
مبتنی بر مشارکت گروه­ ها، شرکا و ذینفع­ها در سکونتگاه­ها باشد (مک کلارن^[۴۸]،۱:۱۹۹۶).
منظور از تدوین استراتژی، تعیین متغیرهای استراتژیک و؛ سپس، مدل­سازی موضوع موردنظر در قالب یک ماتریس و یا مدل تصمیم ­گیری است که منجر به اتخاذ تصمیم و یا راهبرد مبنی بر تعیین ماهیت استراتژی­ های اصلی می­گردد. توسط این اقدام می­توان چگونگی محقق­سازی اهداف و تعامل سازمان با محیط را با انتخاب مناسب­ترین استراتژی اصلی تعیین نمود (ازهری،۱۳۹۱).
هیچ­گاه تمامی گزینه­ های استراتژیک مورد توجه استراتژیست­های سازمان قرار نخواهد گرفت چرا که از میان بی­نهایت راه­های عملی قابل اجرا، باید مجموعه ­ای از استراتژی­ های مناسب و قابل اجرا مورد توجه قرار گیرند (دیوید،۱۳۷۹).
برنامه­ ریزی استراتژیک تلاشی سازمان یافته و منظم برای اتخاذ سیاست­های بنیادی و انجام اقدامات اساسی است، که فعالیت­های یک سازمان (در این مورد مقصد) را در چارچوبی نظام­مند شکل می­دهد. فرایند برنامه­ ریزی استراتژیک از دیدگاه برایسون بسیار منظم­تر، مدبرانه و مشارکتی­تر از سایر فرایندهاست (برایسون، ۱۳۸۱).
برنامه­ ریزی استراتژیک، یک نوع برنامه­ ریزی فرایندی است. دلیل فرایندی بودن برنامه­ ریزی استراتژیک در نوع و گونه­ پدیده­هایی است که برای آن­ها برنامه­ ریزی صورت می­گیرد. از آنجا که این پدیده ­ها دائماً در حال تغییر هستند باید به گونه ­ای برنامه­ ریزی انجام گیرد که قابلیت بازخورد و تطبیق با شرایط جدید در آن وجود داشته باشد (ایوانز و همکاران،۲۰۰۳). مفهوم استراتژی سالیان متمادی به عنوان یک مفهوم نظامی به کار گرفته می­شد. این مفهوم نیمه اول قرن بیستم میلادی در حیطه اقتصاد نیز وارد گردید و نیمه دوم این قرن وارد مباحث مدیریت و سازمان گردید. از این پس رویکرد برنامه­ ریزی استراتژیک برای یک سیستم مورد استفاده قرار گرفت (مرادی مسیحی،۳:۱۳۸۱).
برنامه­ ریزی استراتژیک عبارت است از طراحی طرح­­های بلندمدت برای مدیریت مؤثر فرصت­ها و تهدید­های محیطی و بررسی نقاط قوت و ضعف شرکت (هانگر و ویلن، ترجمه اعرابی و رضوانی،۲۴:۱۳۸۹).
مدیریت استراتژیک
مدیریت استراتژیک هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات وظیفه ­ای چندگانه است که سازمان را قادر می­سازد به اهداف خود دست یابد (دیوید،۲۴:۱۳۸۴). مدیریت استراتژیک از چهار عنصر اساسی تشکیل می­ شود:
بررسی محیطی^[۴۹]
تدوین استراتژی
اجرای استراتژی^[۵۰]
نظارت و کنترل^[۵۱]
از آنجایی که هدف محقق دست­یابی به استراتژی­ های ارتقای گردشگری می­باشد، بنابراین تمرکز این تحقیق بر دو عنصر بررسی محیطی و تدوین استراتژی است.
نمودار ۱-۲- عناصر اساسی فرایند مدیریت استراتژیک
بررسی
تدوین
اجرای
ارزیابی و
برگرفته از هانگر و ویلن(۲۳:۱۳۸۹)