1. 1. فکر کردن به فقر و تنگدستی دوران کودکی

1. 1. فکر کردن به ارضا نشدن نیازهای عاطفی در دوران کودکی

1. 1. فکر کردن به ازدواج اجباری و ناموفق

1. 1. فکر کردن به ناتوانی در پاسخ به نیازهای فرزندان

بیش از ۶۷ درصد از زنان سرپرست خانوار به جایگاه اقتصادی پایین خانواده­هایشان در دوران کودکی و این نکته اشاره داشتند که چگونه فقر و محرومیت در دوران کودکی مانع از پیشرفت­های بعدی‌شان شده و وضعیت فعلی آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است بنابراین بر اساس مصاحبه های به عمل آمده یادآوری فقر و تنگدستی دوران کودکی یکی از عوامل اصلی افسردگی این گروه از زنان بوده است.

«وقتی که به دوران کودکی‌ام فکر می­کنم و به اینکه با بدبختی بزرگ شده‌ام؛ اینکه خانواده­ام آنقدر پول نداشتند که مرا به مدرسه بفرستند تا اینکه وضعیتم اینجور شد، غصه­ام می­گیرد» (زن ۴۶ ساله، علت سرپرستی: زندانی بودن همسر).
«وقتی بیشتر غم و غصه می­خورم که به گذشته­ام، به عمری که هیچ بهره­ای از آن نبردم، فکر می­کنم. همه‌اش در بی پولی، بدبختی و نداری گذشت. از همان بچگی در نداری و فقر زندگی کردم. الان هم مثل گذشته با دو بچه، باز هم در فقر و بدبختی زندگی می­کنم. غم و غصه یعنی همین!» (زن ۵۰ ساله، علت سرپرستی: فوت همسر).
رشد این گروه از زنان در خانواده­های پرجمعیت و فقیر آن‌ها را با مشکلاتی مثل کمبود محبت مواجه کرده بود. در واقع حضور نداشتن مداوم پدر در خانه، بی‌توجهی از سوی مادر و یا داشتن نامادری از جمله عواملی بود که این گروه از زنان را از لحاظ عاطفی ضعیف بار آورده بود. به‌طوری که ۳۳ درصد از آن‌ها به عدم ارضای نیازهای عاطفی در دوران کودکی اشاره داشتند که آن‌ها را از لحاظ روحی به شدت ضعیف کرده بود و یکی دیگر از عوامل اصلی برای ایجاد افسردگی آن‌ها شده بود.
«از همان کودکی هیچ‌کس با من ارتباط خوبی نداشت. پدرم به دنبال یک لقمه نان بود. مادرم هم هیچ وقت به بچه­هایش توجه نمی­کرد. بعدها که ازدواج کردم همسرم من و بچه­هایم را رها کرد. از لحاظ عاطفی ضربه­ی سختی خوردم؛ چون به این امید ازدواج کرده بودم که شوهرم به من محبت کند تا آن کمبود محبت بچگی‌ام جبران شود. الان هم که سال‌ها می­گذرد، همچنان ناراحت هستم. همیشه گریه می­کنم. مدتی افسردگی شدید گرفته بودم. انگار غم و غصه تا توی قبر هم با من است» (زن ۵۵ ساله، علت سرپرستی: متواری شدن همسر).
«وقتی بیشتر غمگین می­شوم که فکر می­کنم، چرا مادرم را از بچگی از دست دادم و پیش نامادری بزرگ شدم و او هیچ وقت مرا دوست نداشت و مرا به یک مرد معتاد شوهر داد. اگر مادر خودم بود و مرا دوست داشت هیچ قبول نمی‌کرد که با یک معتاد ازدواج کنم» (زن ۵۴ ساله، علت سرپرستی: اعتیاد همسر).
«آدم وقتی که از لحاظ روحی به آن چیزی که می­خواهد، نمی­رسد، ناراحت می‌شود، غصه­اش می­گیرد. همه چیز آدم بستگی به دوران کودکی دارد. اگر آدم به گذشته­اش فکر کند و احساس رضایت بیشتری داشته باشد، شاد می‌شود. یادآوری دوران کودکی برایم عذاب­آور است. فکر کردن به گذشته­ام به زندگی‌ای که محبت در آن معنایی نداشت، غمگینم می‌کند» (زن ۳۸ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
در میان مصاحبه­ها۸۰ درصد از کل زنان در تعریف غم وغصه به ازدواج ناموفق و اجباری خود اشاره کردند. در واقع فشارهای متعدد مالی و اصرارخانواده آن‌ها را به ازدواج زودهنگام و اجباری وادار کرده بود و با توجه به اینکه همسرانشان در وضعیتی مشابه و حتی بدتر از آن‌ها قرار داشتند­،­ برای بیشتر آن‌ها عواقب چندان خوشایندی نداشته و امکان تحرک و گذر از فقر و محرومیت هرگز برایشان مهیا نشده و در نهایت این گروه از زنان مجبور شده ­اند مسئولیت سرپرستی فرزندانشان را یا به‌علت جدایی از همسر و یا فوت و… به‌عهده بگیرند و بدین ترتیب وضعیت زندگی به‌تدریج برایشان ناگوارتر شده و فکر کردن به این همه بدشانسی باعث افسردگی آن‌ها شده بود.
«وقتی به این فکر می­کنم که مرا به زور شوهر دادند و از زندگی مشترک جز بدبختی هیچ چیزی ندیدیم، در واقع وقتی که به این فکر می­کنم که اگر شوهرم کمی متفاوت­تر از من بود، مثلا وضع مالی‌اش بهتر بود، شاید الان وضعیتم این­ نبود، غمگین می‌شوم. چون فکر می­کنم خیلی بدشانس هستم» (زن ۵۲ ساله، علت سرپرستی: از کارافتادگی همسر).
«به گذشته‌ام فکر می­کنم… چرا من از اول بدبخت بودم؟! چرا بدبختی من اینقدر ادامه دارد؟! چرا باید با کسی ازدواج کنم که مثل خودم باشد و در نهایت هم فوت کند و از مال دنیا جز این بچه­ها چیزی برایم نگذارد، این فکرها مرا غمگین می­ کند» (زن ۴۸ ساله، علت سرپرستی: فوت همسر).
«غم و غصه یعنی ازدواج ناموفق، سختی­های گذشته­ام، جداشدن از همسر و مشکلات بیوه شدن. وقتی به این فکر می­کنم که اگر ازدواج خوبی داشتم، مجبور نبودم اینقدر کار کنم که گرسنه نخوابم، افسردگی به سراغم می‌آید. بارها غذا نداشتیم که با بچه­هایم بخوریم. اگر از شام چیزی می­ماند، فردا نهار می­خوردیم و اگر نبود گرسنه می‌خوابیدیم. فکر کردن به دوران سختی که هنوز هم ادامه دارد، واقعا غمگینم می­ کند» (زن ۵۳ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«به حال خودم فکر می­کنم که چرا یک شوهر خوب و حسابی نصیبم نشد؟! چرا یک صاحب درست و حسابی بالا سر بچه­هایم نیست؟! این­جوری غصه می­خورم» (زن۴۳ ساله، علت سرپرستی: متواری شدن همسر).
حدود ۸۶ درصد از زنان سرپرست خانوار در تعریف غم و غصه اشاره به دورانی داشتند که در فقر وتنگدستی و با بدبختی فرزندانشان را بزرگ کرده ­اند و از اینکه گاهی در برآورده کردن نیازهای فرزندانشان ناتوان بوده ­اند و یا با مشاهده‌ی اینکه آن‌ها در موقعیتی شبیه دوران بچگی خودشان بزرگ شده ­اند، ابراز ناراحتی می­کردند. در واقع می‌خواستند که گذشته بد خود را در آینده‌ی بچه­هایشان جبران کنند و از اینکه در این زمینه موفق نبوده‌اند، دچار افسردگی شده بودند.
«کسی نیست غصه نداشته باشد؛ ولی مسلماً غصه­های یک زن سرپرست خانوار بیشتر است. وقتی که به گذشته­ام فکر می­کنم افسرده می­شوم. تمام تلاشم این است که گذشته­ام را در آینده‌ی بچه­ام جبران کنم و اگر نتوانم برای او کاری کنم ناراحت می‌شوم» (زن ۳۴ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«من الان قرص اعصاب می­خورم و افسردگی شدید دارم.۱۰سال در مهد کودک کار می­کردم. به‌خاطر شرایط روحی‌ام دیگر مهد کودک نرفتم. وقتی به مشکلاتم فکر می­کنم خاطرات بدگذشته، فقر و نداری از یک طرف و سروسامان دادن بچه­هایم از طرف دیگر اعصابم را به هم می­ریزد. پسرهایم بزرگ شده‌اند. نمی­توانم خواسته­هایشان را برآورده کنم؛ همیشه غصه می­خورم و نگرانم» (زن ۴۶ ساله، علت سرپرستی: اعتیاد و متواری شدن همسر).
«وقتی که یک زن سرپرست خانوار به مشکلاتش فکر می­ کند، غم وغصه‌ی شدید به سراغش می‌آید و افسرده می‌شود. مثلاً وقتی که پول نداشته باشی و چیزی را که بچه­هایت در نبود پدرشان از تو می­خواهند برآورده کنی، وقتی دخترت از تو درخواستی می­ کند و نمی­توانی برآورده‌اش کنی، وقتی وقت نداشته باشی به آن‌ها محبت کنی، نتوانی کمبود پدرشان را جبران کنی و به‌طور کلی وقتی که به بچه­ات نگاه می­کنی و می‌بینی انگار بچگی­های خودت تکرار می‌شود، خیلی غصه می­خوری» (زن۳۷ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«همیشه می­گویم خدایا من چرا باید اینجوری باشم، من چرا باید این همه مشکل داشته باشم؟! همین الان که اینجا هستم، ذهنم درگیر این است که برای شام بچه­هایم چه بخرم، این فکرها غمیگنم می‌کند» (زن ۵۱ ساله، علت سرپرستی رها کردن همسر).
جدول شماره(۴-۳): توزیع فراوانی عوامل اصلی زمینه­ ساز افسردگی