۱-۱۰- مدل تحقیق
به منظور آزمون فرضیه ها و تجزیه و تحلیل داده ها از معادلات رگرسیون زیر استفاده می کنیم:
مدل رگرسیون برای آزمون فرضیه اول

DPO_t = β_۰ + β_۱(DA_t) + β_۲(ROE_t) + β_۳(SIZE) + β_۴(LEV) + µ_t
DPO :پرداخت سود سهام
DA :اقلام تعهدی اختیاری
ROE :درصد بازده حقوق صاحبان سهام
SIZE :اندازه شرکت
LEV :اهرم شرکت
مدل رگرسیون برای آزمون فرضیه دوم
D_ti – D_(t-1)i = β_۰ + β_۱ (E_it – E_i(t-1)) + β_۲(DA_t) + β_۳(ROE_t) + β_۴(SIZE) + β_۵(LEV) + µ_t
در مدل های بالا، ضرایب βمثبت (منفی) و معنادار به ترتیب بیان می کنند که با افزایش میزان مدیریت سود، سود سهام پرداختی، بازده حقوق صاحبان سهام، اندازه شرکت و اهرم مالی از سوی شرکت افزایش (کاهش) می یابد. همچنین ضرایب مربوط به معناداری سود خالص شرکت نیز نشان می دهد که با افزایش فعالیت های مدیریت سود، تغییرات سود تقسیمی که نشانه پایداری پرداخت سود سهام سالانه شرکت است افزایش یا کاهش می یابد.
۱-۱۱- متغیرهای تحقیق
متغیر مستقل: در این تحقیق از مدیریت سود به عنوان متغیر مستقل استفاده می شود و به منظور محاسبه اقلام تعهدی اختیاری که شاخصی از مدیریت سود می باشد از مدل تعدیل شده جونز (۱۹۹۵) استفاده خواهد شد.
متغیر وابسته: سیاست های تقسیم سود در این پژوهش به عنوان متغیر وابسته به کار می رود و جهت محاسبه پرداخت سود سهام از نسبت سود تقسیمی به سود خالص و برای سنجش تغییرات سود تقسیمی از مدل کاملا تعدیل شده لینتنر (۱۹۵۶) استفاده شده است.
متغیرهای کنترل:
ROE: درصد بازده حقوق صاحبان سهام، که برابر است با سود خالص شرکت تقسیم بر میانگین حقوق صاحبان سهام
SIZE: اندازه شرکت، برابر است با لگاریتم طبیعی مجموع دارایی ها
LEV: اهرم شرکت، برابر است با کل بدهی تقسیم بر کل دارایی
باید یادآور شد که تحقیقات قبلی، چند عامل که بر سود تقسیمی شرکت اثر می گذارند را شناسایی کرده اند. برای نمونه پورحیدری و قاسمیان سقی (۱۳۸۹) در ایران، دریافتند که اهرم و اندازه شرکت، نقش قابل توجهی در تغییرات سود تقسیمی دارند. فاما و فرنچ^[۹] (۲۰۰۱) و گرولن و همکاران^[۱۰] (۲۰۰۲) نیز اثر اندازه و اهرم (بدهی) شرکت را بررسی نمودند و نتیجه گرفتند که شرکت های دارای دارایی ها و فرصت‏های رشد کمتر، تمایل کمتری به پرداخت سود سهام دارند. همچنین شرکت های دارای نسبت بدهی کمتر، انگیزه بیشتری برای پرداخت سود سهام دارند. در نتیجه ما نیز در تحقیق حاضر سه متغیر بازده حقوق صاحبان سهام، اندازه و اهرم شرکت به عنوان متغیرهای کنترلی در مدل های تحقیق گنجانده شده‏اند.
۱-۱۲- تعریف واژه ها و اصطلاحات
مدیریت سود: دی جورج (۱۹۹۹) مدیریت سود را نوعی دستکاری مصنوعی سود توسط مدیریت، جهت حصول به سطح مورد انتظار سود برای بعضی از تصمیم های خاص، مثل پیش بینی تحلیل گران و یا برآورد روند سودهای قبلی برای پیش بینی سودهای آتی تعریف کرده است. در این پژوهش منظور از مدیریت سود، مدیریت سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده که از طریق مدل تعدیل شده جونز (۱۹۹۵) محاسبه شده است.
مدیریت سود فرصت طلبانه (سودجویانه): یعنی مدیریت، سود را به صورت فرصت طلبانه دستکاری و گزارش می کند تا بیشترین منافع را برای خودش کسب کند (ورونیکا وهارتایودم^[۱۱] ، ۲۰۰۸: ۲).
مدیریت سود کارآ (سودمند): یعنی مدیریت، سود را با اطلاعات محرمانه و خصوصی که دارد، اصلاح و گزارش می کند تا بیشترین منافع را برای سهامداران داشته باشد. (ورونیکا وهارتایودم، ۲۰۰۸: ۲).
اقلام تعهدی: تفاوت بین رقم عایدات سودخالص و جریان های نقدی حاصل از عملیات است. (جهانزیب و همکاران^[۱۲]، ۲۰۱۲: ۸۶).
اقلام تعهدی اختیاری: اقلام تعهدی قابل تفکیک به دو جزء اختیاری و غیر اختیاری است. اقلام تعهدی اختیاری قابل اعمال نظر توسط مدیریت هستند. بنابراین جزء اختیاری اقلام تعهدی به عنوان شاخصی در جهت کشف مدیریت سود در واحدهای اقتصادی استفاده می شود (دچو و همکاران^[۱۳] ، ۱۹۹۵: ۳۶).
اقلام تعهدی غیراختیاری: این اقلام در طول زمان ثابت هستند و مدیریت در این نوع اقلام هیچ‏گونه دخالتی ندارد و انجام فعالیت های عملیاتی واحد تجاری تعیین کننده این اقلام می باشد. این نوع اقلام به واسطه مقررات سازمان ها و دیگر عوامل خارجی محدود هستند (حسینی ، ۱۳۸۵: ۶).
سود تقسیمی: سودی است که در مجمع عمومی سالیانه شرکت از طرف سهامداران جهت تقسیم، پیشنهاد می گردد. در نهایت می توان گفت، مبلغ سود دریافت شده از شرکت می باشد. لازم به یاد آوری است که ممکن است نسبت به مقدار سود تحقق یافته در پایان سال کمتر و یا حتی بیشتر باشد. طبق قانون تجارت ایران، شرکت ها در صورت وجود منافع مکلف به پرداخت حداقل ۱۰ درصد از سودخالص هرسال، بین
سهامداران خود می باشند.
تغییرات سود تقسیمی: تغییرات سود تقسیمی از تفاضل سود تقسیمی سال جاری (t) و سال قبل (t_-1) به دست می آید.
بازده حقوق صاحبان سهام :عبارت است از سود (پس از مالیات) تقسیم بر حقوق صاحبان سهام (وکیلی فرد ، ۱۳۸۹: ۸۶).
اندازه شرکت: برای کنترل ویژگی های متفاوت شرکت های نمونه آماری در تحقیقات مالی، از یک متغیر کنترلی استفاده می شود. محققان معیارهای گوناگونی برای اندازه شرکت ها در نظر گرفته اند. در این تحقیق جهت وارد نمودن اندازه شرکت‏ها در الگوی آزمون فرضیات از لگاریتم ارزش دفتری کل دارایی ها استفاده شده است (ایزدی نیا و رسائیان ، ۱۳۸۸: ۳۳).
اهرم مالی: نسبت بدهی ها به دارایی ها بعنوان معیاری برای تعیین ساختار سرمایه در شرکت ها استفاده می‏شود. این معیار که به آن اهرم مالی گفته می شود، شاخصی برای ریسک مالی شرکت و توانایی پرداخت بدهی ها نیز محسوب می شود (ایزدی نیا و رسائیان ، ۱۳۸۸: ۳۳).
۱-۱۳- ساختار کلی تحقیق
فصل اول: در این فصل مساله و پرسش های مورد نظر تحقیق بیان شد و ضمن بیان اهمیت و ضرورت پرداختن به این موضوع، اهداف تحقیق تشریح گردید. سپس متغیرها و فرضیه های تحقیق ارائه گردید و شرح خلاصه ای از روش اجرای این تحقیق و تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی ارائه شد.
فصل دوم: در این فصل با نگاهی فشرده به مبانی نظری پشتوانه انجام این تحقیق و با اشاره به تحقیقات تجربی پیرامون این موضوع و متغیرهای مورد استفاده در آن تحقیقات، پشتوانه نظری تحقیق حاضر تقویت خواهد شد.
فصل سوم: در این فصل روش اجرای تحقیق به تفصیل بیان می شود. فرضیه های تحقیق، تعریف عملیاتی متغیرها، جامعه آماری، روش پردازش داده ها، مدل مورد استفاده و روش تجزیه و تحلیل داده ها تشریح می ‏‏گردد.
فصل چهارم: در این فصل، یافته ها و اطلاعات تجزیه و تحلیل می گردند، مدل های رگرسیون مورد بررسی قرار می گیرند و نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها ارائه می گردد.
فصل پنجم: در این فصل نتایج و یافته های تحقیق بیان شده و پس از نتیجه‏گیری، محدودیت‏های احتمالی در تعمیم نتایج و پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی ارائه می گردد.
۱-۱۴- خلاصه فصل
در این فصل مساله و پرسش های مورد نظر تحقیق بیان شد و ضمن بیان اهمیت و ضرورت پرداختن به این موضوع، اهداف تحقیق تشریح گردید. سپس متغیرها و فرضیه های تحقیق ارائه گردید و شرح خلاصه ای از روش اجرای این تحقیق و تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی ارائه شد.
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
۲-۱- مقدمه
اختیار عمل مدیران در استفاده از اصول تحقق و تطابق، برآورد و پیش بینی و همچنین اعمال روش‏هایی نظیر تغییر روش ارزیابی موجودی کالا، استهلاک سرقفلی، هزینه جاری یا سرمایه ای تلقی کردن هزینه های تحقیق و توسعه و تعیین هزینه مطالبات مشکوک الوصول از جمله مواردی هستند که مدیران می‏توانند از طریق اعمال آنها سود را تغییر دهند. از یک طرف به دلیل آگاهی بیشتر مدیران از وضعیت شرکت، انتظار می رود به گونه ای اطلاعات تهیه و ارائه شود که وضعیت شرکت را به بهترین نحو منعکس کند. از طرف دیگر بنابه دلایلی نظیر ابقاء در شرکت، دریافت پاداش و غیره، مدیریت واحد انتفاعی خواسته یا ناخواسته ممکن است با دستکاری سود، وضعیت شرکت را مطلوب جلوه دهد. تحت چنین شرایطی سود واقعی با سود گزارش شده در صورت های مالی مغایرت داشته و رویدادی تحت عنوان مدیریت سود رخ داده است. از سویی دیگر دنیای تجاری و حرفه ای امروز دستخوش تغییر و تحولات سیاسی گردیده و انقلاب اطلاعات تأثیر بسزایی در نحوه کار داشته است.
هر تحقیق علمی نیاز به مطالعه کارهای پیشینیان و بررسی نتایج و دستاوردهای آنان و مبانی تئوریک در مورد موضوع مربوطه دارد که در روش تحقیق به این مرحله بررسی ادبیات تحقیق می‏گویند. این فصل به بررسی ادبیات و پیشینه تحقیقات انجام شده می پردازد که شامل دو بخش می باشد. بخش اول مربوط به ادبیات موضوع است که به تفصیل اطلاعاتی درباره تعریف، انواع، انگیزه ها، روش ها یا ابزارها و مطالبی دیگر در ارتباط با مدیریت سود و همچنین تعریف، مبانی، اهداف، طبقه بندی و سایر موارد مرتبط با سیاست تقسیم سود ارائه می شود. بخش دوم مربوط به پیشینه تحقیق می باشد. در این پایان نامه تلاش شده تا کلیه پایان نامه ها و تحقیقات داخلی در زمینه مدیریت سود و سیاست تقسیم سود به طور دقیق مورد مطالعه قرار گیرد که قطعاً در غنای پایان نامه بی تاثیر نخواهد بود. لذا به طور کلی در این فصل ابتدا مجموعه ای از اصول و مبانی تئوریک مدیریت سود و سیاست تقسیم سود که با بهره گرفتن از کتب و مقالات فارسی و انگلیسی تهیه شده اند ارائه می گردد، سپس چکیده‏ای از تحقیقات و پایان نامه های انجام شده در این مورد ذکر می شود.
۲-۲- بخش اول: مدیریت سود
۲-۲-۱- مفاهیم مختلف سود
قبل از پرداختن به مدیریت سود لازم است در ارتباط با سود، اهداف گزارشگری آن، استفاده سود برای استفاده کنندگان پیش بینی سود و فواید آن برای سرمایه گذاران مطالبی ارائه شود تا اهمیت آن برای خوانندگان مشخص شود.
۲-۲-۱-۱- سود
در ابتدای پیدایش انسان منفعت گرایی در ذات وی بوده است. با پیدایش علم اقتصاد و در کنار آن حسابداری مفهوم منفعت گرایی جای خود را پیدا کرده است، به طوری که حسابداری دو طرفه با نظریه مالکیت شروع شد. بعدها نظریه تئوری تفکیک شخصیت مطرح گردید. در این تئوری، شخصیت واحد تجاری جدای از شخصیت صاحبان آن بوده و هدف مؤسسه ایجاد سود حسابداری برای سهامداران و بستانکاران بوده است و به دنبال آن تئوری های بنگاه، حقوق باقی مانده و وجوه مطرح شدند، که هر کدام تقسیم جدیدتری از اطلاعات حسابداری به خصوص سود را ارائه می دهند. در تئوری وجوه، سود حسابداری معنی و مفهومی ندارد، در تئوری بنگاه واحد تجاری یک بنگاه اجتماعی به حساب می آید که برای عموم منافع ایجاد می‏کند و منافع آن سود حسابداری نیست بلکه ارزش افزوده است. امروزه اقتصاددانان می گویند سود تنها انگیزه تاسیس بنگاه ها نیست بلکه معتقدند که بنگاه ها با اهداف رفاهی، اجتماعی و اقتصادی هم ممکن است ایجاد شوند. البته در کنار نظریه اقتصاددانان این نظریه وجود دارد که اکثر واحدهای تجاری برای سودآوری تاسیس می شوند (قربانی، ۱۳۸۹: ۱۲).
۲-۲-۱-۲- اهداف گزارشگری سود