(منبع: www.pmo.ir)
شکل ‏۴‑۲: مسیرهای مشخص شده‌ی حمل و نقل بین‌المللی استان گیلان (منبع: www.mrud.ir)
کارکرد سیاسی- امنیتی
استان گیلان به واسطه شرایط جغرافیایی در یک محدوده‌ی نسبتاً بسته قرار دارد. از شمال دریای خزر و از جنوب سلسله کوه‌های البرز، از غرب مرز بین‌المللی جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. تنها از باریکه شرقی به استان مازندران متصل است، تنها راه ارتباطی گیلان از جنوب به مرکز ایران و پایتخت از دره منجیل عبور می‌کند. این راه حیاتی و شریانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به نحوی که در صورت بروز حادثه‌ی طبیعی یا غیر طبیعی بهترین راه مواصلاتی با استان قطع خواهد شد. از خاص بودن شرایط مسیر جنوبی استان گیلان همین بس که با وجود تکنولوژی‌ها و ماشین‌آلات مدرن هنوز مسیر آزادراه رشت قزوین حد فاصل رودبار تا منجیل قطع شده است و کوه‌ها همچنان در مقابل انسان مقاومت به خرج می‌دهند. بر اساس آمارها ۸۵ درصد راه‌های ارتباطی استان، راه‌های روستایی و دسترسی هستند. این به آن معنی است که حتی دور افتاده‌ترین روستاهای این استان دارای راه دسترسی، شوسه یا آسفالته است که این موضوع یک امتیاز بارز در سیستم سیاسی این استان تلقی می‌شود. راه به عنوان زیربنای توسعه در همه زمینه‌های اجتماعی انسان از مؤلفه های مؤثر در توسعه سیاسی جوامع است. از منظر دیگر وجود راه‌های چندگانه برای مبدأ واحد شرایط امنیتی مطلوبی را برای استان فراهم نموده است. وضعیت جمعیتی استان شرایطی را فراهم نموده که عمده راه‌های استان کاربری مسکونی و تجاری دارند و خلأهای امنیتی در راه‌های استان بسیار کم است. به نوعی می‌توان گفت امن‌ترین شبکه راه‌های کشور در استان گیلان وجود دارند. (از سال ۸۸ تا ۹۲ هیچگونه مشکل امنیتی در راه های استان گیلان به پلیس گزارش نشده است).

استان گیلان دارای یک جاده‌ی مرزی با کشور آذربایجان است. به واسطه‌ی شرایط دوستانه دو کشور ارتباطات مرزی و ارضی مناسب مابین آنان برقرار است، اما این جاده که از کنار خط مرزی در منطقه آستارا عبور می‌کند، تنها راه ارتباطی از استان گیلان به اردبیل است. در گذشته کوتاه‌ترین راه اردبیل به مرکز کشور نیز محسوب می‌گردید، اما در سال‌های اخیر برای استان اردبیل مسیر جایگزین احداث شده، اما باز هم مسیر آستارا به اردبیل بسیار مورد استفاده تردد برای این استان است. این جاده مرزی از نظر سیاسی، نظامی و استراتژیک بسیار مهم است. اساساً راه‌های مرزی به واسطه موقعیت و ویژگی‌های خاص در شکل و حجم ترددهای مرزی و حمل و نقل ترانزیتی تبلور می‌یابد.
کارکرد فراملی
استان گیلان به واسطه دارا بودن مرز بین‌المللی آبی و خشکی شرایط ویژه‌ای از نظر ترانزیت بین‌المللی کالا به خود اختصاص داده است. از این رو با تقویت روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای قفقاز و اروپای شرقی تمایل این کشورها برای استفاده از دریای خزر و مسیر ایران برای دستیابی به آب‌های گرم جنوب و کاهش هزینه و زمان ترانزیت کالا روبه گسترش است . وجود بندرانزلی و مرز آستارا در مسیر این کریدور اقتصادی بین‌المللی سبب شده است تا راه‌های ارتباطی این دو مرکز تجاری مهم از جایگاه ممتازی برخوردار شوند. شبکه راه‌های ارتباطی و شریانی استان گیلان یکی از مسیرهای فعال ترانزیتی و بین‌المللی آسیا محسوب می‌شود که جریان تبادل محموله های تجاری از بندر انزلی و گمرک آستارا به داخل کشور و بنادر جنوبی را بر عهده دارند. این ویژگی بارز در کنار قراردادهای گسترش همکاری ‌های تجاری و حمل و نقل بین المللی مانند نستراک و تراسیکا که فی مابین کشورهای قفقاز، آسیای مرکزی و جنوب و جنوب شرقی آسیا با جمهوری اسلامی ایران منعقد شده است سبب گردیده تا گیلان با دارا بودن امکاناتی چون بندرانزلی و گمرک آستارا به عنوان دروازه مهم در جریان تبادل کالا و ترانزیت بین المللی مورد توجه قرار گیرد. بر اساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۲ از مرز آستارا تعداد ۲۹۰۷۳ دستگاه کامیون و تریلی به میزان تناژ ۷۶۲۶۴۸ تن محموله کالا به مقصد جمهوری‌های تازه استقلال یافته در مرز ایران خارج شده‌اند و تعداد ۷۲۵۸ دستگاه کامیون و تریلی به وزن ۲۱۰۰۷۶ تن کالا و محصولات وارداتی را وارد ایران نموده یا از طریق ایران به کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و … حمل نموده‌اند. این میزان واردات و صادرات از گمرک آستارا که با بهره گرفتن از شبکه حمل و نقل جاده‌ای استان صورت گرفته است، نشان از اهمیت فراملی راه‌های مواصلاتی استان گیلان دارد.
نمودار ‏۴‑۵: تردد کامیون‌های کالا (واردات و صادرات) از مرزهای جاده‌ای سال ۹۲ (هزار سفر کامیون) (منبع: آمار سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای)
بررسی حجم صادرات و واردات بندرانزلی نیز مبین این موضوع است که جاده انزلی، رشت، قزوین به عنوان تنها راه مواصلاتی پایتخت و مرکز ایران به این بندر تجاری از چه ویژگی ترانزیتی و فراملی ممتازی برخوردار است. فقدان سیستم حمل و نقل جایگزین (حمل و نقل ریلی) بر اهمیت و حساسیت جاده‌های مواصلاتی افزوده است. لذا با توجه به مطالب فوق راه‌های ارتباطی استان گیلان علی‌رغم اهمیت محلی و ملی از ویژگی‌های فراملی منحصر به فردی نیز برخوردار می‌باشد.
شکل ‏۴‑۳: بزرگراه‌های ترانزیتی ایران تأیید شده در شبکه‌ی بزرگراه‌های بین‌المللی آسیا (منبع: سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای)
بر این اساس مسیر آستارا، انزلی، رشت، قزوین به عنوان جاده‌های ترانزیتی بین‌المللی معرفی و شناخته می‌شوند که این امر موجب می‌گردد تا ماهیت کارکرد این راه‌ها از کارکرد صرفاً ملی به فراملی تغییر نماید، لذا فراهم نمودن شرایط و امکانات مناسب جهت تحقق این مهم نیز لازم و ضروری به نظر می‌رسد.
شکل ‏۴‑۴: نقشه بزرگراه‌های بین‌المللی حمل و نقل آسیا (منبع: سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای)
توسعه راه و مسائل زیست­محیطی در استان گیلان
احداث و توسعه راه‌ها در هر منطقه‌ای منجر به تخریب و تضعیف محیط زیست می‌شود، اما به علت شرایط خاص اقلیمی و زیست‌محیطی گیلان توسعه راه‌ها ضربات مهلک و گاه جبران‌ناپذیری به محیط زیست گیلان وارد نموده است. استان گیلان با دارا بودن ۸/۰ درصد از وسعت کشور ، ۲/۳ درصد از مسیر راه‌های کشور را به خود اختصاص داده‌ است. این موضوع نشان دهنده‌ی تخریب بیشتر زمین در گیلان است. طبق اعلام اداره کل محیط زیست گیلان عبور جاده ‌ها از مناطق جنگلی و کوهستانی باعث به خطر افتادن حیات جانوری این مناطق شده است. احداث بی‌رویه راه‌ها در حاشیه رودخانه‌ها و از میان تالاب‌ها موجب آلودگی آب‌های سطحی و به مخاطره افتادن حیات آبی در این استان شده است. البته در بعضی موارد مقاومت محیط زیست باعث تعویق یا نیمه کار ماندن بعضی از پروژه‌های راه‌سازی مضر محیط زیست شده است. یکی از مهمترین این پروژه‌ها کمربندی انزلی است که با مخالفت محیط زیست استان با عبور راه از میان تالاب بی‌نظیر انزلی ادامه ساخت این پروژه که به نوعی این تالاب بین‌المللی را به دو نیم تقسیم نموده و باعث نابودی کامل آن می‌شد، تاکنون مسکوت مانده و برابر اعلام مدیر کل راه و شهرسازی استان ۲۰ میلیارد تومان هزینه ساخت این راه تا این مقطع بلاتکلیف است.
احداث راه از دل جنگل‌های گیلان باعث قطع هزاران درخت و از بین بردن پوشش گیاهی در این منطقه می‌شود. آسیب وارد شده به محیط زیست گیلان بر اثر ساخت و توسعه راه‌ها نیز قابل اندازه‌گیری نیست. با توجه به وسعت کم این استان و توسعه روزافزون راه‌ها که ۵ برابر میانگین کشور می‌باشد، زمین‌ها و مناطق حاصلخیز و بکر هر روز در زیر خط سیاه آسفالت غیر قابل بهره‌برداری می‌شود. زیست‌بوم شکننده گیلان با توسعه روزافزون شبکه ‌راه‌های ارتباطی با چالشی جدی روبه‌رو است. انتشار گازهای سمی از خروجی موتور خودروهای احتراقی فعال با سوخت فسیلی به لایه‌های جوی این استان نفوذ نموده و با بارش‌های مداوم وارد چرخه‌ی آبی می‌شود. باران‌های اسیدی و سمی ناشی از این فرایند منجر به خشک شدن گیاهان و مرگ جانوران آبی می‌شود. تردد بیش از ۱۵۶ میلیون خودرو در سطح جاده‌های استان طی یک سال (فقط در ۵۰ محور دارای تردد شمار) حجم عظیم آلایندگی هوا را نشان می‌دهد. آلودگی صوتی و بصری ناشی از حضور خودروها در مناطق جنگی و کوهستانی باعث خدشه‌دار شدن فرایند زندگی حیوانات وحشی این مناطق می‌شود. بروز حوادث رانندگی برای حیوانات وحشی در مسیر راه‌های جنگلی و کوهستانی تعداد زیادی از حیوانات را با مرگ مواجه می‌کند. با توجه به عدم بررسی دقیق در این زمینه توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان آمار دقیقی از این گونه حوادث و مرگ جانوران در دست نیست، اما مطمئناً این حوادث منجر به کاهش تعداد حیوانات موجود در این مناطق خواهد شد. یکی از صدمات ادامه‌دار و غیرقابل جبران در احداث جاده‌ها، تمایل مفرط به توسعه این راه‌ها است. در ابتدا راه‌های جنگلی و کوهستانی به صورت خاکی و بسیار باریک احداث می‌شوند. با افزایش تقاضای عبور، این راه‌ها کم‌کم توسعه یافته و منجر به تخریب بی‌بازگشت کوهستان‌ها و جنگل‌های بکر می‌شوند. راه‌های احداث شده در مناطق جنگلی و کوهستان‌ها باعث حضور گسترده گردشگران در این مناطق می‌شود. حضور مردم در این مناطق طبیعی شکننده و بی‌توجهی آن‌ها در حفظ محیط زیست، باعث آلودگی بی حد و اندازه جنگل‌ها، کوهستان‌ها و رودخانه‌ها شده است. رها نمودن زباله‌های پلاستیکی در طبیعت به مرور سبب آلودگی و تخریب محیط زیست می‌شود. اگر روند توسعه‌ی راه‌ها در استان گیلان به این شکل ادامه پیدا کند، در آینده اثرات و صدمات آن به طور آشکار بر زندگی ساکنین این استان تأثیرگذار خواهد بود.
همانطور که اشاره شد تاکنون تحقیق علمی و فنی در خصوص تأثیر ساخت و توسعه شبکه‌های ارتباطی بر محیط زیست گیلان انجام نشده و آمار قابل استناد که پایه‌ی علمی داشته‌ باشد، ارائه نگردیده است، اما با نگاه گذرا هم می‌توان تخریب محیط زیست گیلان را به علت توسعه روزافزون شبکه حمل و نقل مشاهده نمود.
جدول ‏۴‑۷: میزان انتشار گازهای آلاینده و گلخانه ای در حمل ونقل جاده ای(منبع: آمار سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای)
طبق اعلام شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی گیلان ۳٫۴ درصد از سوخت فسیلی کشور جهت مصارف حمل و نقل در این استان مصرف می‌گردد. با توجه به این که گیلان تنها ۰٫۸ درصد از مساحت کل کشور را اشغال نموده ولی بیش از ۴ برابر وسعت خود نسبت به کشور سوخت مصرف می‌کند. مصرف این حجم سوخت منجر به انتشار میلیون‌ها تن گاز دی‌اکسیدکربن و سایر سموم در هوای استان گیلان می‌گردد..
نقش تکنولوژی در راه و راهداری استان گیلان
شرایط به کارگیری امکانات تکنولوژیکی در جاده‌های استان چه برای کنترل راه‌ها و چه برای پایش تخلفات بسیار کمرنگ است. در جدول ۴-۸ تعداد دوربین‌های پایشی، دوربین‌های کنترل تخلفات و ترددشمارهای نصب شده و فعال در جاده‌های استان نشان داده شده است.
جدول ‏۴‑۸: جدول تجهیزات الکترونیکی راه‌های گیلان

نوع وسیله

نصب شده

فعال

دوربین نظارت تصویری

۲۰

۱۵

دوربین کنترل سرعت

۱۲

-

تابلوی پیام‌نما متغیر

۸