۶) خویی، سید ابوالقاسم،مبانی تکمله المنهاج،همان، ص ۳۳
۷) موسوی خمینی،سید روح ا… ، تحریر الوسیله، همان، ص ۱۸۱
۸) همان
۹) منصور، جهانگیر ، قانون مجازات اسلامی ، انتشارات آگاه، چاپ سی و یکم ،۱۳۸۴ه.ش ،، ماده ۷۱
۱۰) لایحه قانون مجازات اسلامی، مصوب ۰۷/۰۸/۱۳۹۰ ،تبصره یک ماده ۱۷۲
مذهب حنفیه رجوع از اقرار به حق ا… را یکی از مبطلات اقرار و موجب سقوط اثر اقرار دانسته‌اند. در بدایع الصنایع آمده است:« به این دلیل اقرار به این گونه حدود با رجوع باطل می‌شود که امکان دارد اقرار کننده در انکار، صادق باشد در نتیجه در اقرارش کاذب باشد و این احتمال موجب شبهه در وجوب حد می‌شود و فرقی نمی‌کند که رجوع مقر قبل از حکم یا بعد از حکم به اجرای حد باشد یا قبل از پایان یافتن و در اثنای اجرای حد باشد، در هر صورت به محض رجوع، اجرای حکم متوقف می‌شود، زیرا وقتی ماعز در اثنای رجم از گودال رجم فرار کرد و مردم او را رجم کردند و این خبر به پیامبر (ص) رسید، فرمودند: چرا رهایش نکردید؟ به همین دلیل مستحب است که امام و حاکم، رجوع از اقرار را به مقر تلقین نماید مثل این که در اقرار به زنا به او بگوید: شاید او را بوسیده‌ای یا لمس کرده‌ای، همچنانکه پیامبر (ص) به ماعز تلقین نمودند و اگر این گونه تلقین ها مفید جواز رجوع نبود، این کار معنی و فایده‌ای نداشت و عبث و لغو بود و حال آن که عبث و لغو از پیامبر (ص) صادر نمی‌شود؛ از این رو تلقین، تلاشی برای دفع حد است؛ همچنین پیامبر(ص) ضمن روایاتی ما را مأمور به دفع حد به وسیله شبهه نموده‌اند چنانکه فرموده‌اند: ادْرَأو الحَدودَ بِالشُّبهاتِ» (۱)

۱) الکاسانی،علاء الدین ابوبکر، بدایع الصنایع فی ترتیب الشرایع،ج۷، انتشارات دارالخیر،دمشق،۱۴۱۹ه.ق ،ص۲۳۳
ج) سقوط مجازات مبتنی بر توبه مقر
تائب به کسی گویند که از گناه باز گردد و از آنچه مرتکب شده اظهار توبه و پشیمانی کند. توبه از بنیاد های حقوق جزای اسلام است. لذا قران کریم در آیات متعدد در ارتباط با موضوع توبه مسائلی را بیان می نماید از جمله در سوره مبارک نور: «إلا الذین تابوا من بعد ذلک و أصلحوا فإنّ الله غفور الرحیم… مگر کسانی که بعد از آن فسق به درگاه خدا توبه کردند و در مقام اصلاح عمل خود بر آمدند در این صورت خدا آمرزنده و مهربان است.» ( ۱)
اسلام هرگز راه بازگشت را بر کسی نمی بندد بلکه در هر فرصتی آلودگان را تشویق به پاکسازی خویش و جبران اشتباهات گذشته می کند و این توبه نباید ظاهری باشد و در عمل باید چنان آثار ندامت و پشیمانی در کردار و رفتار آن نماد پیدا کند که توبه واقعی از آن نمود پیدا کند.
شارع مقدس بیان کرده است کسی که قبل از دستگیری و اقامه بینه بر زنای وی و اثبات گناه در نزد حاکم شرع توبه نماید ،حد مطلقاً چه زنا و چه سنگسار از وی ساقط می شود.این حکم، نظر مشهور فقهای امامیه بوده و فقهایی همچون محقق حلی در «مختصر النافع »(۲) و شهید اول در« لمعه»(۳) و شهید ثانی در «شرح لمعه»(۴) و خویی در« تکمله»(۵) و آن را بیان نموده اند». امام خمینی(ره)در تحریر وقتی مسئله را عنوان می‌کند می‌فرماید:«لو تاب بعد الاقرار» اگر بعد از اقرار توبه کرد« فلایبعد تخییر الامام فی الاقامه و العفو» بعید نیست بگوییم قاضی مخیر بین اقامه حد و عفو می باشد. (۶) مرحوم محقق در شرایع می‌فرماید: «ولو کان ثبوت الحد بإقراره، کان الإمام(ع) مخیراً بین حده وعفوه. ومنهم من منع من التخییر، وحتم الاستیفاء هنا، وهو أظهر»(۷) دو قول را نقل می‌کند یکی قول مشهور که تخییر است و یکی هم حتمی بودن اجرای حد و می‌فرماید دومی اظهر هست. بنابراین اگر قبل

۱) سوره نور، آیه ۵
۲) محقق حلی،ابوالقاسم، مختصر النافع ،همان، ص ۲۱۵ به نقل از از شمس، سعید، همان، صص ۳۶-۳۷
۳) عاملی(شهید اول)، شمس الدین محمد بن مکی،اللمعه الدمشقیه، همان، ص۲۴۷
۴) لطفی، اسد ا…، همان،ص۶۵۳ به نقل از شمس،همان ، صص ۳۶-۳۷
۵)خویی، سید ابوالقاسم،مبانی تکمله المنهاج، همان، ص ۳۳
۶)موسوی خمینی،سید روح ا…، تحریر الوسیله، همان، ص ۱۸۵
۷)محقق حلی، علامه نجم الدین جعفر بن الحسن،شرایع الاسلام فی مسایل حلال و الحرام ، ج۴ ،انتشارات استقلال، تهران ،چاپ دوم، ۱۴۰۹ ه.ق، ص ۹۵۰
از قیام بینه توبه کند سقط احد بلااشکال است و اگر بعد از قیام بینه توبه کند ، حد ثابت می شود و اگر شک به وجود بیاید که آیا این توبه او مسقط حد است یا نه بقاء ثبوت حد را استصحاب می‌کنیم. مقنن در قانون مجازات اسلامی از نظر مشهور پیروی کرده است و در ماده ۷۲ ق.م.ا مرقوم داشته :«هرگاه کسی به زنایی که موجب حد است اقرار کند و بعد توبه نماید قاضی می تواند تقاضای عفو او را از ولی امر بنماید و یا حد را بر او جاری نماید».(۱) و همچنین در ماده ۸۱ ق.م.ا نیز بیان داشته :« هر گاه زن یا مرد زانی قبل از اقامه شهادت توبه نماید، حد از او ساقط می شود و اگر بعد از اقامه شهادت توبه کند حد ساقط نمی شود».(۲) لذا چنین حکمی در این موضوع در لایحه مرقوم شده و تفاوتی با مواد بیان شده ندارد.بنابراین مقنن در ماده ۱۱۳ لایحه بیان داشته« در جرایم موجب حد به استثنای قذف و محاربه هرگاه متهم قبل از اثبات جرم توبه کند و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، حد از او ساقط می‌‌گردد…»(۳)و همچنین در ادامه می گوید«… همچنین اگر جرایم فوق با اقرار ثابت شده باشد در صورت توبه مرتکب پس از اثبات جرم دادگاه می تواند عفو مجرم را توسط رئیس قوه قضاییه از مقام رهبری درخواست نماید.»(۴) لذا در فقه حنفیه نیز چنین است که « و اذا رجع عن اقراره قبل الحدّ أو فی وسطه خلی سبیله ویستحب الامام أن یلقنه الرجوع أن یلقنه الرجوع کقوله له: لعلّک وطئت بسبهه، أو قبلت ، أو لمست»(۵) بدین معنی که و هنگامی که اقرار کننده به زنا از اقرارش برگشت قبل از اجرای حد یا در هنگام اجرای آن او را رها می کنند به راه خودش و مستحب است که امام یا حاکم برگشتن از اقرار را به مقر تلقین کند مانند اینکه به او بگوید: شاید از روی شبهه باشد یا بوسیدن باشد یا لمس کردن باشد. که این نظر اجماعی بین فقهای حنفی است.

۱) قانون مجازات سلامی،مصوب ۱۳۷۰.ش، ماده۷۲
۲)همان ، ماده۸۱
۳) لایحه قانون مجازات اسلامی، مصوب ۰۷/۰۸/۱۳۹۰، ماده۱۱۳
۴)همان
۵) الموصلی ،ابن مودود، همان، ص ۴۴
مبحث دوم: فلسفه مجازات بزه زنا
چرایی مجازات در جرایم منافی عفت خصوصاً زنا و نتایجی که از اجرای آن حاصل می شود مورد تاکید شارع مقدس بوده لذا همانطور که مستحضرید یکی از آیاتی که در قرآن مجید درباره فلسفه مجازات وجود دارد آیه دوم سوره مبارک نور می باشد: «الزَّانِیَهُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَهَ جَلْدَهٍ ۖ وَلَا تَأْخُذْکُمْ بِهِمَا رَأْفَهٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ۖ وَلْیَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَهٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ»(۱) هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید؛ و نباید رأفت نسبت به آن دو، شما را از اجرای حکم الهی مانع شود، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید! و باید گروهی از مؤمنین مجازاتشان را مشاهده کنند!
چند مطلبی که در این آیه بیان شده است عبارت است از: اول اینکه مجازات شدن زناکار مورد تاکید قرار گرفته و نوع مجازات هم تعیین شده است. بدین معنی که مجازات زناکار اعم از مرد یا زن، صد تازیانه می باشد و این بیان در جهت تنبیه بزهکار می باشد.
مطلب بعدی اینکه خداوند تبارک و تعالی به مردم می گوید در اجرای مجازات مبادا تحت تاثیر عواطفتان قرار بگیرید و عواطفتان به هیجان آمده و سبب شود که عملاً تسامحی در اجرای این حد قائل شوید. و بیان آخر این است که ارعاب و بازدارندگی در جامعه ایجاد شود . لذا به همین خاطر است که قرآن کریم تاکید بر حاضر و ناظر بودن عده ای از مومنین در حین اجرای مجازات داشته و می فرماید باید گروهی از مومنین مجازاتشان را مشاهده کنند.«شناخت اهداف کلی و کلان یک نظام حقوقی نیز ما را در شناسایی اهداف مجازاتها در آن نظام کمک می کند. معمولا در یک نظام حقوقی واحد، اجزا و بخشهای گوناگون مکمل یکدیگرند و همگی برآورده ساختن یک هدف را دنبال می کنند. بنابراین، شناخت مقاصد کلی یک آیین، مکتب یا نظام حقوقی و نیز پی بردن به دیدگاه قانونگذار در زمینه اصالت فرد یا اصالت جامعه در شناخت اهداف مجازاتها مؤثر است. مثلا در نظامهای استبدادی که فرد یا طبقه حاکم همواره در صدد نمایش اقتدار خویش به مردم است، از اجرای مجازاتها هم در همین راستا استفاده می شود. از همین رو وجود مجازاتهای خشن، لازمه طبیعی نظامهای اقتدارگرا است» (۱)

۱) سوره نور،آیه۲
حال آن که در نظامهای الهی که هدف، سعادت انسان و هدایت او است، مجازاتها عمدتاً به هدف اصلاح بزهکاران و بازسازی آنها اجرا می شود. از همین رو جز در مواردی که کیان جامعه آسیب ببیند اصراری براجرای کیفرهای خشن نیست.
«مطالعه در شیوه اجرای مجازاتها نیز می تواند تا اندازه ای اهداف مجازاتها را برای ما روشن سازد. مثلا تاکید بر اجرای مجازاتها به صورت آشکار و علنی گویای آن است که قانونگذار بر نقش ترذیلی و بازدارندگی کیفر تاکید دارد، حال آن که اجرای کیفرهای ملایم و پنهانی نشان از آن دارد که قانونگذار به بازپروری مجرم توجه بیشتری دارد. دقت در موارد سقوط مجازاتها نیز گویای اهداف مجازاتها است؛ مثلاً از سقوط کیفر با رضایت زیان دیده از جرم می توان فهمید که قانونگذار در جعل کیفر، جبران خسارت وارد بر مجنی علیه و ارضای خاطر آزرده او را در نظر داشته است. همچنین سقوط کیفر یا تخفیف آن در اثر توبه و پشیمانی بزهکار نشانگر این است که قانونگذار به اصلاح بزهکار می اندیشد. قائل شدن به مرور زمان کیفری یعنی این که پس از گذشت مدت زمان مشخصی، تعقیب جرم و اجرای حکم کیفری قطعی موقوف شود گویای آن است که قانونگذار اجرای کیفر را برآورنده هدف مورد نظر خود نمی داند؛ حال یا به علت این که غالباً بزهکاران پس از گذشت زمان طولانی از ارتکاب بزه پشیمان می شوند، یا از آن رو که باگذشت زمان، خاطره تلخی که از وقوع جرم در اذهان جامعه نقش می بندد از بین می رود، یا به دلیل مراعات نظم و مصلحتی دیگر. نکته ای که در مقررات اسلامی پیرامون کیفردهی به جرم زنا به خوبی مراعات شده، رعایت تساوی مرد و زن و عدم جانبداری از مرد است؛ این در حالی است که بسیاری از قوانین ملتها در گذشته و حال در تعیین کیفر برای جرم زنا به گونه ای از مرد طرفداری کرده است. قوانین اسلام

۱) نوبهار ،رحیم ، اهداف مجازات ها در جرایم جنسی:چشم اندازی اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،۱۳۸۹.ش، ص۶۳
برعکس در مواردی با رعایت طبیعت زن، مجازات سبک تری برای او پیش بینی نموده است؛ چنان که مجازات تبعید را برای زانیه غیر محصن پیش بینی نکرده است.»(۱)
لذا می توان اهداف زیر را از اجرای مجازات ها در جرایم جنسی نام برد:
« ۱- حفظ جامعه از فساد و پاسداری از ارزشهای اخلاقی
۲- بازدارندگی عمومی
۳- بازدارندگی خصوصی
۴- اصلاح بزهکار
۵- توجه به بزه دیده و ارضای خاطر او »(۲)
بنابراین از توضیحات فوق منتج می شود که فلسفه مجازات در ابتدا تنبیه بزهکار و در وهله دوم باعث ایجاد ارعاب و بازدارندگی در محیط جامعه می شود و در نهایت جامعه برای صیانت از اخلاق و عفت عمومی ، مجرم را به مجازت می رساند که در ذیل هر یک را مورد بررسی قرار می دهیم.

۱) نوبهار ،رحیم ، همان ، ص۲۵۷
۲)همان ، ص ۳۸۸
گفتار اول: تنبیه و تنبه بزهکار
مجازات بزهکار بدین معنی است که شیرینی و لذت گناهی که زانی یا زانیه از ارتکاب جرم بدست آورده است از بین رفته و همچنین مجرم به کاری که مخالف با اصول انسانیت و شریعت انجام داده به کیفر آن برسد. به گفته دکتر اردبیلی: «در اذهان عموم مردم مفهوم عدالت وقتی معنی و تحقق پیدا می یابد که بزهکار به سزای همان میزان گناهی که مرتکب شده است رسیده باشد.»(۱) بنابراین «سخت گیری در اثبات اغلب جرایم جنسی و تاکید بر پرده پوشی آن نشان می دهد که در کیفردهی به اصلاح بزهکار توجه کافی شده است. توصیه تاکیدآمیز پیشوایان دین به کسانی که مرتکب زنا، لواط و مساحقه شده بودند مبنی بر این که توبه پنهانی به مراتب برتر از اقرار به گناه و تحمل کیفر است نشان می دهد که در این جرایم تاکید اصلی بر پشیمان شدن بزهکار است».(۲) لذا در واقع «با پیش بینی کیفر تازیانه، اصل تناسب جرم و مجازات که خود مرتبه ای از عدالت کیفری به شمار می آید مورد توجه قرار گرفته است. همان گونه که اجزای بدن بزهکار از لذتی نامشروع و غیر قانونی بهره مند شده اکنون باید با تحمل درد و رنج جسمانی تاوان کارش را پس دهد. این، لازمه طبیعی هر مجازاتی است. اگر مجازات مشتمل بر نوعی درد، رنج، ناراحتی و محرومیت نباشد نمی تواند انتظاراتی را که از مجازات می رود برآورده سازد. اما چنان که ذیل روایت نشان می دهد به دردآوردن تن بزهکار هدف اصلی نیست؛ بلکه این کار هم رعایت نوعی عدالت و هم مقدمه ای است برای تحقق اهدافی همچون اصلاح بزهکار یا ایجاد حالت بازدارندگی برای وی و دیگران.»(۳) اما در کنار تنبیه بزهکار نباید از اصلاح وی غافل ماند. زیرا مهمتر از هر هدفی در راستای اجرای مجازاتها ایجاد تنبه بزهکار است که به اصلاح وی منتج می شود. لذا اقتضای عدالت این است که وقتی تعرضی به وقوع پیوست و حق افراد مورد تجاوز قرار گرفت متجاوز در صدد جبران آن برآید و به علت تقصیری که مرتکب شده است متحمل مجازات شود. تحمیل مجازات به تلافی ستمی که روا یافته است پاداش کسانی است که از حریم خود تجاوز کرده اند و نظم

۱) اردبیلی،محمد علی،حقوق جزای عمومی،،ج ۲،انتشارات میزان، تهران،۱۳۸۵.ش، ص ۱۲۹
۲) نوبهار ،رحیم ، همان ، ص۳۸۸
۳)همان
اخلاقی را آشفته ساخته اند. بنابراین مصداق پاداش بدی، بدی است، خطاکار باید تاوان بدکاری خود را بپردازد. لذا در بحث زنا که از حدود ا… است با توجه به مجازت سختی که در پی دارد باعث متنبه شدن و پشیمانی وی شده تا در آینده در جامعه زندگی دوباره ای را شروع کند.
گفتار دوم: ارعاب – بازدارندگی

وزن مخصوص ظاهری (Mg.m-3)

۲۱/۱

۳۱/۱

بافت خاک

لومی_رسی

در طول دوره‏ی کشت که دوازده هفته کامل بود، مراقبت‏های لازم از قبیل حفظ دما در ۲۵ درجه سانتی‏گراد و رطوبت در حد ظرفیت مزرعه و محافظت از هجوم پرندگان وحشرات صورت گرفت (شکل ۱-۳). شاخص‏های رشد گیاه شامل سطح برگ، ارتفاع گیاه و در طول دوره‏ی کشت در سه مرحله زمانی (مرحله‏ی اول انتهای هفته‏ی پنجم، مرحله‏ی دوم انتهای هفته‏ی هشتم و مرحله‏ی سوم انتهای هفته‏ی دوازدهم ) اندازه‌گیری گردید. به منظور تعیین و بررسی اثرات تنش شوری بر خصوصیات فیزیولوژیک گیاه اندازه گیری‏های زیر انجام گردید.
۳-۴-۱نسبت وزن خشک ریشه بهوزن خشک اندام هوایی
درانتهای هفته‏ی هفتم که مقارن با ابتدای دوره گلدهی بود، قسمت‏های هوایی گیاه از محل یقه قطع گردید و بعد از توزین، در بسته‏های کاغذی در داخل آون به مدت سه روز در دمای ۷۰ درجه سانتی‏گراد خشک گردید. ریشه‏های موجود در گلدان‏ها به دقت جدا و بعد از شستشو توزین گشت،سپس در آون مانندقسمت هوایی خشک گردید.
۳۵
۳-۴-۲میزان پرولین
بر طبق مطالعات محققین مختلف تنش‏های غیر زنده خصوصاً خشکی و شوری بر روی متابولیسم ازت در گیاهان تأثیر می‏گذارد. نتایج تحقیقات پژوهشگران متعدد حاکی از آن است که تحت تنش آبی و در گیاهان پژمرده هیدرولیز پروتئین‏ها به وقوع می‏پیوندد و این موضوع باعث افزایش آمینواسیدها در گیاهمی‏گردد.وقتی کمبود آب شدید باشد، آمینواسیدهای آزاد به خصوص پرولین در بافت­های گیاه جمع می‏شوند. میزان اسیدآمینه پرولین آزاد (که در ساختمان پروتئین شرکت ندارد) در گیاهان تحت تنش به طور قابل ملاحظه‏ای افزایش می‏یابد.افزایش پرولین در جهت کاهش پتانسیل آبی گیاه به منظور حفظ فشار آماس صورت می‏گیرد. پرولین مانند برخی آمینواسیدهای دیگر، اسیدهای‏آلی، قندها و ترکیبات آلی دیگر به عنوان یک تنظیم کننده اسمزی درتعدیل شرایط اسمزی سلول ایفای نقش کرده وبدین ترتیب اثرات کمبود آب را خنثی می‏کند. ثابت شده است که افزایش پرولین درنتیجه سنتزجدیدآن است و ازتجزیه پروتئین حاصل نمی‏شود.
برای پرولین علاوه بر نقشی که به عنوان تنظیم‏کننده اسمزی داراست، اعمال زیر نیز پیشنهادشده‏اند:

مخزن انرژی برای تنظیم پتانسیل احیای سلولی.
پرولین می‏تواند مانند یک آنتی اکسیدانت نقش دهنده قوی الکترون را برای پاکسازی کردن رادیکال‏های آزاد ایفا نماید.
محافظت از بزرگ مولکول‏هایی مثل پروتئین‏ها
کاهش اسیدیته داخل سلول
ذخیره مواد کربنه و ازت­دار برای دوره رفع تنش در ابتدای دوره گلدهی،به روش باتس وهمکاران (۱۹۷۳)با بهره گرفتن از دستگاه اسپکتوفتومتر بررسی شد. طریقه عمل به صورت زیر بود(به نقل از حسیبی و همکاران، ۱۳۸۹):
۳۵
آماده سازی محلول ها:
۳۶

• فسفریکاسید ۶ مولار: ۱۲/۴۱ میلیلیتراسیدفسفریک ۸۵% با دانسیته Kg/L ۱/۶۸ به آب مقطر افزوده و سپس به حجم ۱۰۰ میلی لیتر رسانیده شد.

• سولفو‏سالیسیلیک‏اسید ۳%: ۳ گرمپودرسولفوسالیسیلیکاسیدرادرآبمقطرحلنمودهوبهحجم ۱۰۰ میلی‌لیتررسید.

۳٫اسیدناین‌هیدرین: مقدار ۲۵/۱ گرمپودراسیدناین‌هیدرین را در ۳۰ میلی‌لیتر اسید استیک گلاسیال حل نموده و سپس ۲۰ میلی‌لیتر اسید فسفریک ۶ مولار آماده‌شده به آن اضافه گردید.
۴٫استاندارد ۱۰۰ میلی‏گرمدرلیترپرولین: ۰۱۰۰/۰ گرمپرولینرادرآبمقطرحلنمودهوبهحجم ۱۰۰ میلی‌لیتررسید.
۵٫استانداردهای ۰, ۴, ۸ , ۱۲, ۱۶ و ۲۰ میلی‏گرمدرلیتر پرولین: به ترتیب ۰, ۲, ۴, ۶, ۸ و ۱۰ میلی لیتر از استاندارد ۱۰۰ میلی‏گرمدرلیتر پرولین برداشته و با آب مقطر به حجم ۵۰ میلی‌لیتر رسانیده شد.
تولوئن.
روش کار:

• ۵/۰ گرممادهترگیاهیراباهاونخردشدهودرون یک تیوب ریخته شد، سپس ۱۰ میلی‌لیتر سولفوسالیسیلیک اسید ۳% آماده‌شده را به آن اضافه نموده و نمونه را درون یخ قرار داده شد.

۲٫تیوبرادر ۱۵۰۰۰ دوربهمدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقهدردمای ۴ درجهسانتی‌گرادسانتریفوژنمودهتامواداضافیازمحلولجداگردید. می‏توان به جای سانتریفیوژ از قیف شیشه‏ای و کاغذ صافی برای صاف کردن نمونه ها استفاده کرد .
۳٫مقدار ۲ میلی‌لیترازعصارهصافشدهرادرونتیوبجدیدریختهو ۲ میلی‌لیتراسیدناین‌هیدرینو ۲ میلی‌لیتراسیداستیکگلاسیالبهآنافزودهوسپسخوبمخلوطشد.
۴٫همزمانمقدار ۲ میلی‌لیترازمحلول‏هایاستاندارد صفر، ۴، ۸، ۱۲، ۱۶ و ۲۰ میلی‏گرم در لیتر پرولین را درون تیوب‏های جدید ریخته و ۲ میلی‌لیتر اسید ناین‌هیدرین و ۲ میلی‌لیتر اسید استیک گلاسیال به آن‏ها افزوده و سپس خوب مخلوط شد.
۵٫نمونه‌هارادرحمام آب گرم به مدت ۱ ساعت حرارت داده و سپس درون حمام یخ قرار داده شد.
۶٫مقدار ۴ میلی‌لیترتولوئنبه محلولاضافهنمودهوآنرابهمدت ۲۰ ثانیهبادستگاهورتکسبههمزدهشد.
۳۷

۴- مقایسه و سنجش
ارزش هر چیزی را در مقایسه با چیز یا چیزهای دیگر به خوبی می‌توان نشان داد و ملموس و محسوس ساخت. سنجش یکی از برجسته‌ترین ترفندهای ادبی برای بزرگ‌نمایی است و همچنین عامل بسیار مهمی برای نشان دادن و ملموس ساختن عواطف مثبت و منفی نسبت به یک پدیده است. آرایه سنجش و مقایسه، آرایه‌ای است که شاعر برای نشان دادن میزان اهمیّت موضوعی از آن کمک می‌گیرد. در سنجش معمولاً یکی از طرفین از نظر ظاهری بسیار مهم‌تر از دیگری است و حاوی نکته‌ای است که سبب برتری آن می‌شود. این نکته معمولاً عاطفی، معنوی و تجسّم بخش عواطف است(وحیدیان کامیار،۱۲۸:۱۳۷۹).

آرایه مقایسه و سنجش در دیوان فیاض لاهیجی ۶۲ بار و با میانگین ۲۳/۲۱ درصد از مجموع انواع روش بزرگ‌نمایی آورده شده است.
زلف بگشودی و قدر طره شمشـــاد رفت جلوه کردی، اعتبار سرو هم بر باد رفـت
(فیاض لاهیجی،۱۴۳:۱۳۷۳)
فیاض لاهیجی در توصیف گیسو و قد بلند محبوب، از آرایه سنجش کمک می‌گیرد و در این مقایسه، گیسو و قد یار را در یک کفه ترازو و شمشاد و سرو را در کفه دیگر ترازو قرار می‌دهد و در این سنجش گیسو و قد یار، وزنی بیشتر می‌آورد.
تمنّای تو جان اندر تن آرد نقش دیبا را لب لعل تو بر لب آورد جان مسیحا را
(همان:۷۳)
در این بیت شاعر ارزش ممدوح را در مقایسه با جان گرفتن دیبا و جان‌بخشی مسیحا، به خوبی نشان داده است و این امر برای خواننده ملموس و محسوس است.
هر چنـــد ضعیفیـــم ولی از مدد عشــــق در جلوه ز سیمرغ نماند مگـــس مــا
(همان:۷۸)
فیاض، برای نشان دادن میزان ضعف و ناتوانی، خود را با مگس می‌سنجد و می‌گوید که با یاری عشق، من توانایی و ارزشی به اندازه سیمرغ پیدا خواهم کرد.
پیش دستت بحر چون گرداب می‌دزدد نفس پیش جودت می‌زند ابر از خجالت برتری
(همان:۸۲)
در این بیت، برای تجسّم بخشیدن میزان بخشندگی ممدوح، از دریا و ابر کمک می‌گیرد و با اغراق می‌گوید: آن‌چنان بخشنده هستی که در مقابل تو، دریا و ابر شرمنده می‌شوند.
همچنین نمونه‌های دیگری از آرایه سنجش و مقایسه که در ابیات زیر آمده است:
ترسم که رنگ بر رخ تو شرم بشکند زلفت فکنده است کتانی به ماهتــاب
(همان:۱۰۲)
ظهیر و انوری استاد طبع من بودند زدم ز یمن مدیح تو تخته‌شان بر سر^۲۱
(همان:۳۵۵)
ت- روش دو یا چند بُعدی بودن
دو یا چند بُعدی بودن، یکی دیگر از عوامل زیبایی آفرینی شعر است که در آن کلمه و کلام شاعر یا نویسنده، دارای دو معنای ظاهری و اصلی می‌باشد. اصولاً هر لفظی بر یک معنا دلالت می‌کند، اما گاه لفظی بیش از یک معنا دارد و در این صورت در امر برقراری ارتباط و رساندن مقصود، اختلال ایجاد می‌شود. در زبان خبر، هر لفظ و سخنی باید یک معنایی باشد و چند معنایی بودن عیب است. اما در زبان ادبی دو یا چند معنایی بودن، نه تنها عیب نیست، بلکه حسن تلقّی می‌شود، زیرا زبان شعر و ادب زبان خبری نیست، بلکه زبان زیبایی‌آفرینی و عاطفی است. لذا دو یا چند معنایی بودن لفظ در آن ایجاد اختلال نمی‌کند و هر چه معناها و ابعاد سخن بیشتر باشد، بدیع‌تر و شگفت‌انگیزتر است(وحیدیان کامیار،۱۳۴:۱۳۷۹). علاوه بر این، ترفند ادبی دو یا چند بُعدی بودن دارای ابهام و دریافت آن نیازمند تأملّ است. در کلام چند بُعدی کثرت در عین وحدت نیز وجود دارد(همان:۱۳۵).
در شعر فیاض لاهیجی، شگرد ادبی دو یا چند معنایی بودن در کلمه نمود یافته و تنها شامل ترفند ایهام و ایهام تناسب می‌باشد.
۱- ایهام
اﻳﻬﺎم ﻳﺎ ﺗﻮرﻳﻪ در اﺻﻄﻼح ﺑﻼﻏﺖ، ﻧﻮﻋﻲ ﭼﻨﺪﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻟﻔﻆ، دﺳﺖﻛﻢ ﻣﺤﺘﻤﻞ دو ﻣﻌﻨﻲ دور یا نزدیک ﺑﺎﺷﺪ. ترفند ایهام «ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻟﻔﻆ را دو ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﻳﻜﻲ ﻗﺮﻳﺐ و دﻳﮕﺮی ﻏﺮﻳﺐ و ﭼﻮن ﺳﺎﻣﻊ آن را ﺑﺸﻨﻮد، ﺧﺎﻃﺮش ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﺮﻳﺐ رود و ﻣﺮاد، ﻣﻌﻨﻲ ﻏﺮﻳﺐ ﺑﺎﺷﺪ»(وﻃﻮاط،۳۹:۱۳۶۲). ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد، در اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻌﻴﺪ، ﺳﺨﻦ از ﻏﺮاﺑﺖ ﻣﻌﻨﺎی دوم اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﺘﻔﺎوت، ﺣﺎﻣﻞ ﻧﻜﺘﻪ‌ای ﻇﺮﻳﻒ از منظر زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ.
در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه، «اﻳﻬﺎم ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ دور ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن ﻣﻌﻨﺎی دوم ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺎوی اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎی دوم، ﻏﺮاﺑﺖ و ﺗﺎزﮔﻲ دارد و با ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﺘﺪاول و از ﭘﻴﺶ اﻓﺘﺎده و راﻳﺞ ﻧﺰد ﻋﻤﻮم همراه ﻧﻴﺴﺖ. زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮی اﻳﻬﺎم ﻧﻴﺰ دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ. زﻳﺮا ﻏﺮﻳﺐ ﺑﻮدن ﻣﻌﻨﺎی دوم و ﺗﺎزﮔﻲ داﺷﺘﻦ آن، ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و او را ﺑﻪ درﻧﮓ وا ﻣﻲدارد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻼش، ﻧﻜﺘﻪای ﺗﺎزه را درﻳﺎﺑﺪ»(کریمی فرد،۱۰۷:۱۳۹۱).
شگرد ایهام در شعر فیاض لاهیجی ۱۶ مورد و ۰۹/۲۹ درصد از مجموع انواع روش دو یا چند بعدی بودن آمده است.
دگــر بر ســرم ذوق مستـی فتـاد هوای مــی و مــی پرستی فتـاد
(فیاض لاهیجی،۵۵۷:۱۳۷۳)
در این بیت، شاعر کلمه “هوا” را می‌آورد که دارای دو معنی است. «الف- هوای تنفّسی، ب- آرزو، شوق و شور عشق»(انوری،۲۰۰:۱۳۷۸). که مراد معنی دوم است. دو بُعدی بودن لفظ در این بیت، دو تصویر متفاوت را نشان می‌دهد که زیبا و شادی‌آور است.
ترک تجــرید مایه عملــــش پوست‌پوشــی سفینـــــه خردش
(فیاض لاهیجی،۵۵۸:۱۳۷۳)
“سفینه"، دو معنی را به ذهن می‌آورد. «الف- کشتی، ب- مجموعه اشعار»(انوری،۳۶۶:۱۳۷۸). و حال آنکه معنی دوم مورد توجّه شاعر می‌باشد. لازم به ذکر است که فیاض لاهیجی، دیوان اشعارش را مایه خردمندی خویش می‌داند.
تا به هوای تـــو توان ره سپرد زندگی خضــــر به رو می‌نهیــم^۲۲
(فیاض لاهیجی،۵۰۹:۱۳۷۳)
کلمه “خضر"، دارای دو معنی است. «الف- سر سبزی، ب- نام پیامبری»(انوری،۴۱۸:۱۳۷۸). ابتدا شنونده به معنی نزدیک خضر توجّه می‌کند، ولی کمی بعد در می‌یابد که مقصود شاعر معنی دور آن، یعنی حضرت خضر (ع) می‌باشد.
۲- ایهام تناسب
در این شیوه «سخنور واژه‌هایی را که در یک معنی همگون و متناسبند و معمولاً در همین معنی همگون و متناسب به کار می‌روند، در معنی دیگری که همگون و متناسب نیستند، به کار می‌برد»(راستگو،۲۳۷:۱۳۶۸). «آنچه را علمای بدیع، ایهام تناسب نامیده‌اند، نوعی مراعات‌النظیر است. مراعات‌النظیری که در نتیجه دو معنایی بودن یکی از واژه‌ها به وجود می‌آید. به عبارت دیگر، جمله در معنای مورد نظر گوینده تناسب ندارد اما معنای دوم یک واژه با یکی از واژه های کلام، تناسب معنایی دارد»(وحیدیان کامیار،۱۴۱:۱۳۷۹).
شگرد ایهام در شعر فیاض لاهیجی ۳۹ مورد و ۹۰/۷۰ درصد آمده است.
عرض حسن تو ز تکرار مطالع غرض است مهر هر روز در اقلیم دگر جلوه نماست
(فیاض لاهیجی،۳۷۱:۱۳۷۳)
در این بیت، واژه “مهر” دارای دو معنی است. الف- مهر و محبّت، ب- خورشید. که معنی دوم مورد توجه شاعر می‌باشد و با کلمات مطلع (محل طلوع خورشید)، روز، اقلیم و جلوه‌نمایی تناسب معنایی دارد.
از نگاه ناز شیرین، کوه سنگ سرمه شد لیک نتوانست یک‌دم تیشه را آواز بست
(همان:۳۷۱)
“شیرین” دارای معانی نظیر: الف- خوش‌ادا و خوش سخن، ب- معشوق فرهاد است که معنای دوم با واژه‌های کوه، سنگ، تیشه و آواز، تناسب دارد.

۱-۱۰- مدل تحقیق
به منظور آزمون فرضیه ها و تجزیه و تحلیل داده ها از معادلات رگرسیون زیر استفاده می کنیم:
مدل رگرسیون برای آزمون فرضیه اول

DPO_t = β_۰ + β_۱(DA_t) + β_۲(ROE_t) + β_۳(SIZE) + β_۴(LEV) + µ_t
DPO :پرداخت سود سهام
DA :اقلام تعهدی اختیاری
ROE :درصد بازده حقوق صاحبان سهام
SIZE :اندازه شرکت
LEV :اهرم شرکت
مدل رگرسیون برای آزمون فرضیه دوم
D_ti – D_(t-1)i = β_۰ + β_۱ (E_it – E_i(t-1)) + β_۲(DA_t) + β_۳(ROE_t) + β_۴(SIZE) + β_۵(LEV) + µ_t
در مدل های بالا، ضرایب βمثبت (منفی) و معنادار به ترتیب بیان می کنند که با افزایش میزان مدیریت سود، سود سهام پرداختی، بازده حقوق صاحبان سهام، اندازه شرکت و اهرم مالی از سوی شرکت افزایش (کاهش) می یابد. همچنین ضرایب مربوط به معناداری سود خالص شرکت نیز نشان می دهد که با افزایش فعالیت های مدیریت سود، تغییرات سود تقسیمی که نشانه پایداری پرداخت سود سهام سالانه شرکت است افزایش یا کاهش می یابد.
۱-۱۱- متغیرهای تحقیق
متغیر مستقل: در این تحقیق از مدیریت سود به عنوان متغیر مستقل استفاده می شود و به منظور محاسبه اقلام تعهدی اختیاری که شاخصی از مدیریت سود می باشد از مدل تعدیل شده جونز (۱۹۹۵) استفاده خواهد شد.
متغیر وابسته: سیاست های تقسیم سود در این پژوهش به عنوان متغیر وابسته به کار می رود و جهت محاسبه پرداخت سود سهام از نسبت سود تقسیمی به سود خالص و برای سنجش تغییرات سود تقسیمی از مدل کاملا تعدیل شده لینتنر (۱۹۵۶) استفاده شده است.
متغیرهای کنترل:
ROE: درصد بازده حقوق صاحبان سهام، که برابر است با سود خالص شرکت تقسیم بر میانگین حقوق صاحبان سهام
SIZE: اندازه شرکت، برابر است با لگاریتم طبیعی مجموع دارایی ها
LEV: اهرم شرکت، برابر است با کل بدهی تقسیم بر کل دارایی
باید یادآور شد که تحقیقات قبلی، چند عامل که بر سود تقسیمی شرکت اثر می گذارند را شناسایی کرده اند. برای نمونه پورحیدری و قاسمیان سقی (۱۳۸۹) در ایران، دریافتند که اهرم و اندازه شرکت، نقش قابل توجهی در تغییرات سود تقسیمی دارند. فاما و فرنچ^[۹] (۲۰۰۱) و گرولن و همکاران^[۱۰] (۲۰۰۲) نیز اثر اندازه و اهرم (بدهی) شرکت را بررسی نمودند و نتیجه گرفتند که شرکت های دارای دارایی ها و فرصت‏های رشد کمتر، تمایل کمتری به پرداخت سود سهام دارند. همچنین شرکت های دارای نسبت بدهی کمتر، انگیزه بیشتری برای پرداخت سود سهام دارند. در نتیجه ما نیز در تحقیق حاضر سه متغیر بازده حقوق صاحبان سهام، اندازه و اهرم شرکت به عنوان متغیرهای کنترلی در مدل های تحقیق گنجانده شده‏اند.
۱-۱۲- تعریف واژه ها و اصطلاحات
مدیریت سود: دی جورج (۱۹۹۹) مدیریت سود را نوعی دستکاری مصنوعی سود توسط مدیریت، جهت حصول به سطح مورد انتظار سود برای بعضی از تصمیم های خاص، مثل پیش بینی تحلیل گران و یا برآورد روند سودهای قبلی برای پیش بینی سودهای آتی تعریف کرده است. در این پژوهش منظور از مدیریت سود، مدیریت سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده که از طریق مدل تعدیل شده جونز (۱۹۹۵) محاسبه شده است.
مدیریت سود فرصت طلبانه (سودجویانه): یعنی مدیریت، سود را به صورت فرصت طلبانه دستکاری و گزارش می کند تا بیشترین منافع را برای خودش کسب کند (ورونیکا وهارتایودم^[۱۱] ، ۲۰۰۸: ۲).
مدیریت سود کارآ (سودمند): یعنی مدیریت، سود را با اطلاعات محرمانه و خصوصی که دارد، اصلاح و گزارش می کند تا بیشترین منافع را برای سهامداران داشته باشد. (ورونیکا وهارتایودم، ۲۰۰۸: ۲).
اقلام تعهدی: تفاوت بین رقم عایدات سودخالص و جریان های نقدی حاصل از عملیات است. (جهانزیب و همکاران^[۱۲]، ۲۰۱۲: ۸۶).
اقلام تعهدی اختیاری: اقلام تعهدی قابل تفکیک به دو جزء اختیاری و غیر اختیاری است. اقلام تعهدی اختیاری قابل اعمال نظر توسط مدیریت هستند. بنابراین جزء اختیاری اقلام تعهدی به عنوان شاخصی در جهت کشف مدیریت سود در واحدهای اقتصادی استفاده می شود (دچو و همکاران^[۱۳] ، ۱۹۹۵: ۳۶).
اقلام تعهدی غیراختیاری: این اقلام در طول زمان ثابت هستند و مدیریت در این نوع اقلام هیچ‏گونه دخالتی ندارد و انجام فعالیت های عملیاتی واحد تجاری تعیین کننده این اقلام می باشد. این نوع اقلام به واسطه مقررات سازمان ها و دیگر عوامل خارجی محدود هستند (حسینی ، ۱۳۸۵: ۶).
سود تقسیمی: سودی است که در مجمع عمومی سالیانه شرکت از طرف سهامداران جهت تقسیم، پیشنهاد می گردد. در نهایت می توان گفت، مبلغ سود دریافت شده از شرکت می باشد. لازم به یاد آوری است که ممکن است نسبت به مقدار سود تحقق یافته در پایان سال کمتر و یا حتی بیشتر باشد. طبق قانون تجارت ایران، شرکت ها در صورت وجود منافع مکلف به پرداخت حداقل ۱۰ درصد از سودخالص هرسال، بین
سهامداران خود می باشند.
تغییرات سود تقسیمی: تغییرات سود تقسیمی از تفاضل سود تقسیمی سال جاری (t) و سال قبل (t_-1) به دست می آید.
بازده حقوق صاحبان سهام :عبارت است از سود (پس از مالیات) تقسیم بر حقوق صاحبان سهام (وکیلی فرد ، ۱۳۸۹: ۸۶).
اندازه شرکت: برای کنترل ویژگی های متفاوت شرکت های نمونه آماری در تحقیقات مالی، از یک متغیر کنترلی استفاده می شود. محققان معیارهای گوناگونی برای اندازه شرکت ها در نظر گرفته اند. در این تحقیق جهت وارد نمودن اندازه شرکت‏ها در الگوی آزمون فرضیات از لگاریتم ارزش دفتری کل دارایی ها استفاده شده است (ایزدی نیا و رسائیان ، ۱۳۸۸: ۳۳).
اهرم مالی: نسبت بدهی ها به دارایی ها بعنوان معیاری برای تعیین ساختار سرمایه در شرکت ها استفاده می‏شود. این معیار که به آن اهرم مالی گفته می شود، شاخصی برای ریسک مالی شرکت و توانایی پرداخت بدهی ها نیز محسوب می شود (ایزدی نیا و رسائیان ، ۱۳۸۸: ۳۳).
۱-۱۳- ساختار کلی تحقیق
فصل اول: در این فصل مساله و پرسش های مورد نظر تحقیق بیان شد و ضمن بیان اهمیت و ضرورت پرداختن به این موضوع، اهداف تحقیق تشریح گردید. سپس متغیرها و فرضیه های تحقیق ارائه گردید و شرح خلاصه ای از روش اجرای این تحقیق و تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی ارائه شد.
فصل دوم: در این فصل با نگاهی فشرده به مبانی نظری پشتوانه انجام این تحقیق و با اشاره به تحقیقات تجربی پیرامون این موضوع و متغیرهای مورد استفاده در آن تحقیقات، پشتوانه نظری تحقیق حاضر تقویت خواهد شد.
فصل سوم: در این فصل روش اجرای تحقیق به تفصیل بیان می شود. فرضیه های تحقیق، تعریف عملیاتی متغیرها، جامعه آماری، روش پردازش داده ها، مدل مورد استفاده و روش تجزیه و تحلیل داده ها تشریح می ‏‏گردد.
فصل چهارم: در این فصل، یافته ها و اطلاعات تجزیه و تحلیل می گردند، مدل های رگرسیون مورد بررسی قرار می گیرند و نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها ارائه می گردد.
فصل پنجم: در این فصل نتایج و یافته های تحقیق بیان شده و پس از نتیجه‏گیری، محدودیت‏های احتمالی در تعمیم نتایج و پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی ارائه می گردد.
۱-۱۴- خلاصه فصل
در این فصل مساله و پرسش های مورد نظر تحقیق بیان شد و ضمن بیان اهمیت و ضرورت پرداختن به این موضوع، اهداف تحقیق تشریح گردید. سپس متغیرها و فرضیه های تحقیق ارائه گردید و شرح خلاصه ای از روش اجرای این تحقیق و تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی ارائه شد.
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
۲-۱- مقدمه
اختیار عمل مدیران در استفاده از اصول تحقق و تطابق، برآورد و پیش بینی و همچنین اعمال روش‏هایی نظیر تغییر روش ارزیابی موجودی کالا، استهلاک سرقفلی، هزینه جاری یا سرمایه ای تلقی کردن هزینه های تحقیق و توسعه و تعیین هزینه مطالبات مشکوک الوصول از جمله مواردی هستند که مدیران می‏توانند از طریق اعمال آنها سود را تغییر دهند. از یک طرف به دلیل آگاهی بیشتر مدیران از وضعیت شرکت، انتظار می رود به گونه ای اطلاعات تهیه و ارائه شود که وضعیت شرکت را به بهترین نحو منعکس کند. از طرف دیگر بنابه دلایلی نظیر ابقاء در شرکت، دریافت پاداش و غیره، مدیریت واحد انتفاعی خواسته یا ناخواسته ممکن است با دستکاری سود، وضعیت شرکت را مطلوب جلوه دهد. تحت چنین شرایطی سود واقعی با سود گزارش شده در صورت های مالی مغایرت داشته و رویدادی تحت عنوان مدیریت سود رخ داده است. از سویی دیگر دنیای تجاری و حرفه ای امروز دستخوش تغییر و تحولات سیاسی گردیده و انقلاب اطلاعات تأثیر بسزایی در نحوه کار داشته است.
هر تحقیق علمی نیاز به مطالعه کارهای پیشینیان و بررسی نتایج و دستاوردهای آنان و مبانی تئوریک در مورد موضوع مربوطه دارد که در روش تحقیق به این مرحله بررسی ادبیات تحقیق می‏گویند. این فصل به بررسی ادبیات و پیشینه تحقیقات انجام شده می پردازد که شامل دو بخش می باشد. بخش اول مربوط به ادبیات موضوع است که به تفصیل اطلاعاتی درباره تعریف، انواع، انگیزه ها، روش ها یا ابزارها و مطالبی دیگر در ارتباط با مدیریت سود و همچنین تعریف، مبانی، اهداف، طبقه بندی و سایر موارد مرتبط با سیاست تقسیم سود ارائه می شود. بخش دوم مربوط به پیشینه تحقیق می باشد. در این پایان نامه تلاش شده تا کلیه پایان نامه ها و تحقیقات داخلی در زمینه مدیریت سود و سیاست تقسیم سود به طور دقیق مورد مطالعه قرار گیرد که قطعاً در غنای پایان نامه بی تاثیر نخواهد بود. لذا به طور کلی در این فصل ابتدا مجموعه ای از اصول و مبانی تئوریک مدیریت سود و سیاست تقسیم سود که با بهره گرفتن از کتب و مقالات فارسی و انگلیسی تهیه شده اند ارائه می گردد، سپس چکیده‏ای از تحقیقات و پایان نامه های انجام شده در این مورد ذکر می شود.
۲-۲- بخش اول: مدیریت سود
۲-۲-۱- مفاهیم مختلف سود
قبل از پرداختن به مدیریت سود لازم است در ارتباط با سود، اهداف گزارشگری آن، استفاده سود برای استفاده کنندگان پیش بینی سود و فواید آن برای سرمایه گذاران مطالبی ارائه شود تا اهمیت آن برای خوانندگان مشخص شود.
۲-۲-۱-۱- سود
در ابتدای پیدایش انسان منفعت گرایی در ذات وی بوده است. با پیدایش علم اقتصاد و در کنار آن حسابداری مفهوم منفعت گرایی جای خود را پیدا کرده است، به طوری که حسابداری دو طرفه با نظریه مالکیت شروع شد. بعدها نظریه تئوری تفکیک شخصیت مطرح گردید. در این تئوری، شخصیت واحد تجاری جدای از شخصیت صاحبان آن بوده و هدف مؤسسه ایجاد سود حسابداری برای سهامداران و بستانکاران بوده است و به دنبال آن تئوری های بنگاه، حقوق باقی مانده و وجوه مطرح شدند، که هر کدام تقسیم جدیدتری از اطلاعات حسابداری به خصوص سود را ارائه می دهند. در تئوری وجوه، سود حسابداری معنی و مفهومی ندارد، در تئوری بنگاه واحد تجاری یک بنگاه اجتماعی به حساب می آید که برای عموم منافع ایجاد می‏کند و منافع آن سود حسابداری نیست بلکه ارزش افزوده است. امروزه اقتصاددانان می گویند سود تنها انگیزه تاسیس بنگاه ها نیست بلکه معتقدند که بنگاه ها با اهداف رفاهی، اجتماعی و اقتصادی هم ممکن است ایجاد شوند. البته در کنار نظریه اقتصاددانان این نظریه وجود دارد که اکثر واحدهای تجاری برای سودآوری تاسیس می شوند (قربانی، ۱۳۸۹: ۱۲).
۲-۲-۱-۲- اهداف گزارشگری سود

گفتار چهارم - آثار نظریه مالکیت ظاهری :
در مالکیت ظاهری، اشخاص با اعتماد مشروع به ظاهر با مالک ظاهری معامله می کنند و بعد از آن، مالکیت ظاهری و تصور اشتباه شخص احراز می شود. مطابق قواعد حقوقی معامله نسبت به مال غیر، نافذ نیست و خریدار باید مال را به مالک رد کند و ثمن را از مالک ظاهری پس بگیرد، لیکن در نظریه مالکیت ظاهری، مال غیر بدون اراده مالک واقعی به خریدار انتقال می یابد و مالک واقعی باید تعهدات ناشی از قراردادی را که توسط مالک ظاهری واقع شده، اجرا کند. در مالکیت ظاهری رابطه مالک واقعی و مالک ظاهری، همچنین رابطه مالک ظاهری با زیان دیده و رابطه مالک واقعی و زیان دیده مطرح می شود.
بند اول- رابطه ثالث با مالک ظاهری
در مالکیت ظاهری، قرارداد فی مابین مالک ظاهری و خریدار منعقد می شود و مطابق قواعد حقوقی اعمال مالک ظاهری معامله به مال غیر است و اگر مالک واقعی معامله را تنفیذ نکند، فروشنده ( مالک ظاهری ) در مقابل خریدار مسئولیت غیر قراردادی دارد که حدود مسئولیت مالک ظاهری به نسبت سوء نیت و حسن نیت متعامل متفاوت است، لیکن در نظریه مالکیت ظاهری، قرارداد پس از احراز وضع ظاهری به مالک واقعی تحمیل می شود و مالک واقعی باید آثار قرارداد را بپذیرد و تعهدات قراردادی را اجرا نماید.
نظریه مالکیت ظاهری، رابطه قراردادی را بین مالک واقعی و خریدار ایجاد می کند و ثالث باید اجرای تعهدات قراردادی را از مالک واقعی بخواهد؛ زیرا مالک ظاهری از این رابطه حذف می گردد، چون مسئولیت غیر قراردادی بر رابطه آن دو حکومت می کند، زیرا روابط آن دو تابع قرارداد نمی باشد البته اگر مالک ظاهری در مقابل ثالث تعهدات شخصی را بر عهده گرفته باشد، موظف به اجرای آن می باشد.
بند دوم - رابطه مالک واقعی و ثالث
حقوق و تعهدات شخص ثالث و مالک واقعی بر حسب منشاء مالکیت ظاهری متفاوت است. با این توضیح که ممکن است مالکیت ظاهری از ظاهر سازی مالک واقعی و یا در اثر اشتباه مشترک؛ یعنی سببی غیر از ظاهر سازی به وجود آید.^[۱۰۵]
اگر مالک واقعی با ظاهر سازی، وضعی را ایجاد نماید که خریدار با حسن نیت با توجه به آن ظاهر اقدام نماید نمی تواند در مقابل خریدار با حسن نیت به قصد واقعی خود و ظاهر سازی استناد نماید، بلکه از اعتماد مشروع شخص ثالث حمایت می شود؛ زیرا قصد تقلب اشخاص نمی تواند به حقوق اشخاص ثالث خلل وارد سازد.^[۱۰۶]
اگر منشاء مالکیت ظاهری ظاهر سازی نباشد، مطابق نظریه مالکیت ظاهری با اثبات اشتباه مشترک و حسن نیت ثالث، قرارداد مالک ظاهری و شخص ثالث بر مالک واقعی تحمیل می شود؛ یعنی مالک ظاهری از رابطه قراردادی حذف و مالک واقعی باید تعهدات قراردادی را اجرا نماید. این مهم ترین اثر نظریه مالکیت ظاهری است و به موجب آن شخصی که ( مالک واقعی) مستقیم یا غیر مستقیم در وقوع قرارداد دخالت نداشته، به اجرای تعهدات قراردادی ملزم می شود. وی باید انتقال مالکیت مال خود به شخص با حسن نیت را محترم بشمارد.^{[۱۰۷] و [۱۰۸]}
علی رغم اینکه مالک قصد انتقال مالکیت و ایجاد تعهد برای خود را ندارد به اجرای تعهدات قراردادی ملزم می شود.

بند سوم - رابطه مالک ظاهری و مالک واقعی
نظریه مالکیت ظاهری با هدف تأمین امنیت معاملات از ثالث ( خریدار با حسن نیت ) حمایت می کند. این نظریه با معتبر دانستن عمل حقوقی به دنبال تأیید اقدام مالک ظاهری و مسئول ندانستن وی نیست. حدود مسئولیت مالک ظاهری در مقابل مالک واقعی را حسن نیت و سوء نیت وی مشخص می سازد.
الف-مالک ظاهری با حسن نیت
در این فرض مالک ظاهری با اعتماد به مشروع بودن در مال تصرف می نماید؛ به عنوان مثال مطابق وصیت نامه متوفی ملکی به موصی له تعلق می گیرد. موصی له ملک را به شخص دیگری انتقال می دهد. اثبات بطلان وصیت، بطلان معامله موصی له را موجب می شود. با استناد به نظریه مالکیت ظاهری در حمایت از خریدار می توان انتقال مالکیت را درست دانست، لیکن مالک ظاهری در مقابل مالک واقعی مسئولیت دارد. مسئولیت وی بر عین و منافع مطلق نیست و حسن نیت مسئولیت وی را تعدیل می سازد.
لیکن در حقوق ایران حسن نیت اهمیت و تأثیر زیادی ندارد و مطابق ماده ۳۰۵ قانون مدنی وی می تواند هزینه های اداره مال را از مالک مطالبه نماید:” در مورد مواد فوق صاحب مال باید از عهده مخارج لازمه که برای نگهداری آن شده است بر آید، مگر در صورت علم متصرف به عدم استحقاق خود”
در حقوق فرانسه حسن نیت مالک ظاهری حدود مسئولیت وی را مشخص می سازد. مسئولیت مالک ظاهری با حسن نیت در مقابل مالک واقعی به شرح زیر است:
۱- ردثمن: مطابق نظریه مالکیت ظاهری، قرارداد مالک ظاهری با ثالث نافذ است و کلیه تعهدات قراردادی از جمله ثمن معامله با همان شرایطی که واقع شده، به مالک واقعی تحمیل می‌شود. و مالک ظاهری باید ثمن را به مالک رد نماید. تعهد مالک ظاهری حتی اگر ثمن از ارزش واقعی مبیع کمتر باشد، رد ثمن را به مالک رد نماید. تعهد مالک ظاهری حتی اگر ثمن از ارزش واقعی مبیع کمتر باشد، رد ثمن معامله است و بیش از آن مسئولیت ندارد. مالک واقعی نمی‌تواند برای جبران کامل خسارت خود،‌ارزش واقعی مال را از او بخواهد، زیرا حسن نیت فروشنده با این درخواست منافات دارد.^[۱۰۹] ماده ۱۳۸۰ ق.م.ف در رد ثمن معامله فضولی بیان می‌دارد: «اگر کسی که مال را با حسن نیت دریافت کرده آن را بفروشد، او فقط باید ثمن بیع را مسترد نماید».^[۱۱۰]
۲- ضمان عین: متصرف با حسن نیت باید مال را به مالک واقعی رد کند، لیکن اگر عین در تصرف شخص با حسن نیت ناقص یا تلف گردد وی در مقابل مالک ضامن عین یا بدل آن نیست. پس اگر مال ناقص شده باشد ولی به غیر از رد مال در همان وضع، تکلیف دیگری ندارد.
۳- ضمان منافع: مالک ظاهری با حسن نیت در مقابل مالک واقعی ضامن منافع استفاده و فوت شده نیست و او ملزم نیست بدل منافع را به مالک واقعی رد نماید.عدم ضمان وی نسبت به منافع در مواد ۵۵۰ و ۵۴۹ قانون مدنی فرانسه بیان شده است.
۴- مطالبه هزینه‌های اداره: مالک ظاهری با حسن نیت می‌تواند هزینه‌های اداره مال را در مدتی که در تصرف وی قرار داشته،‌ از مالک واقعی مطالبه نماید. ماده ۱۳۸۱ قانون مدنی فرانسه در این خصوص بیان می‌دارد:^[۱۱۱] «کسی که مال را پس می‌گیرد، باید حتی به متصرف با سوء نیت، تمام هزینه‌های ضروری و مفید که برای حفظ مال متحمل شده را پرداخت نماید».
ب-مالک ظاهری با سوء نیت
حقوق از شخص با سوء نیت حمایت نمی کند و با چنین شخصی با شدت برخورد می نماید. مسئولیت مالک ظاهری با سوء نیت در مقابل مالک عبارتند از:
۱ – رد ارزش واقعی مال : هر چند نظریه مالکیت ظاهری، عمل حقوقی مالک ظاهری با ثالث را معتبر می داند و تعهدات قراردادی را بر مالک واقعی تحمیل می نماید به همین دلیل مالک ظاهری باید ثمن دریافتی را به مالک واقعی مسترد نماید.لیکن نافذ دانستن بیع به معنای التزام مالک واقعی به ثمن معامله نیست، بلکه دریافت ثمن مطابق نظریه مالک ظاهری، حق قراردادی مالک واقعی است واگر ثمن معامله از ارزش واقعی مال بیشتر باشد. تمام آن به مالک تعلق دارد، لیکن اگر ثمن معامله از ارزش واقعی مال کمتر باشد، مالک ظاهری بر مبنای الزاماتی که بدون قرارداد حاصل می شود، باید معادل ارزش واقعی مال به مالک واقعی پرداخت نماید.^[۱۱۲] ماده ۱۳۷۹ قانون مدنی فرانسه در مسئولیت متصرف بیان می دارد:^[۱۱۳]” اگر مال غیر منقول یا مال منقول مادی به ناحق دریافت شود، دریافت کننده در صورت وجود باید اصل آن را و در صورت فساد یا تلف شده به دلیل تقصیر دریافت کننده باید پول آنرا مسترد نماید. وی حتی ضامن طرف آن با قوه قاهره است اگر مال را با سوء نیت دریافت کرده باشد.”
۲-ضمان تلف مال: ^[۱۱۴] مالک ظاهری با سوء نیت ضامن تلف مال هست، یعنی اگر مال در اثر قوه قاهره تلف شود ی باید بدل آن را به مالک تسلیم کند. پس مالک ظاهری با سوء نیت در صورت اتلاف یا تلف شدن مال باید بدل آنرا به مالک واقعی تسلیم نماید. علاوه بر قسمت آخر ماده ۱۳۷۹ که ذکر شد، بند دوم ۱۳۰۲ قانون مدنی فرانسه نیز همین حکم را بیان می دارد:"به هر دلیلی که مال مسروقه تلف یا گم شود، تلف آن مرتکب را از استرداد ثمن معاف نمی سازد.”
۳- ضمان منافع: مالک ظاهری با سوء نیت نه تنها ضامن منافع استفاده شده در مقابل مالک واقعی است، بلکه باید بدل منافع را نیز به وی مسترد نماید. ماده ۱۳۷۸ قانون مدنی فرانسه در این خصوص بیان می دارد:"اگر کسی که مال را دریافت کرده سوء نیت داشته باشد، باید اصل مال، منافع و ثمره، یوم الاداء را رد کند.”^[۱۱۵]
گفتار پنجم –مصادیق مالکیت ظاهری در حقوق ایران
در بدو امر به نظر می رسد که مفهوم و آثار نظریه مالکیت ظاهری با اصول حقوقی ما منافات دارد، لیکن با پرهیز از پیش داوری، باید مصادیق مالکیت ظاهری را مورد بررسی قرار داد. بر خلاف تصور ابتدایی، مصادیق متعددی در حقوق ایران برای مالکیت ظاهری وجود دارد، تصرف اموال یکی از مصادیق مالکیت ظاهری است. در واقع ظهور ناشی از اعمال مالکانه که بر مالکیت متصرف دلالت دارد که بحث مستقلی می طلبد.^[۱۱۶] غیر از تصرف، مصادیق دیگری برای نظریه ظاهر در قوانین وجود دارد، در این مصادیق، ظاهر از سند مثبت سمت مالکیت یا وضع ظاهری ناشی می شود. راهن ظاهری، طلبکار ظاهری، وراث ظاهری و مالکیت غیر منقول را می توان مصادیق مالکیت ظاهری دانست.
بند اول-راهن ظاهری
ملک بودن عین مرهونه یکی از شرایط صحت عقد رهن ^[۱۱۷] با دو ضمانت اجرای متفاوت است. معنای نخست ملک بودن عین مرهونه لزوم مال بودن آن است؛ یعنی عین مرهونه باید مالیت داشته باشد وگرنه رهن باطل است. زیرا هدف رهن وصول طلب از محل فروش عین مرهونه است و استیفای دین از محل چیزی که مالیت ندارد ممکن نیست و رهن آن با مقتضای وثیقه مغایرت دارد.^[۱۱۸]
علاوه بر مالیت داشتن عین مرهونه، ملک بودن عین مرهونه نیز لازم است. در واقع راهن باید مالک عین مرهونه باشد و فقط مالک می تواند مال خود را وثیقه دین قرار بدهد و اگر شخصی غیر از مالک مال را وثیقه بگذارد، وثیقه ایجاد نمی شود و اعتبار این وثیقه منوط به اجازه مالک است؛ زیرا در صورت فضولی بودن در رهن و عدم اجازه مالک هیچ گونه اثری بر آن مترتب نیست و مرتهن نیز نمی تواند از آن منتفع شود؛ چون برای او حق وثیقه ای ایجاد نمی شود، مگر اینکه مالک اذن در رهن بدهد و یا رهن فضولی را تنفیذ کند.
در حقوق ایران حق مالکیت مالک برحقوق سایر اشخاص و حسن نیت آنان برتری دارد و مطابق قواعد عمومی ، هرگونه عمل حقوقی فضولی، غیر نافذ و منوط بر اجازه مالک است. با وجود این ماده واحده مصوب ۱۵/۱۲/۱۳۱۲ بر خلاف قواعد مسلم حقوقی در خصوص رهن بانکهای فلاحتی حکم دیگری بیان می دارد؛ به موجب آن اگر متصرف املاک ثبت نشده، به عنوان مالک،آن را وثیقه اعتباری قرار دهد که از بانک اخذ می کند و بعد از استقراض مشخص شود که مال مرهون ملک غیر با مورد حق غیر بوده است بانک فلاحتی می تواند از عین یا منافع ملک مورد وثیقه طلب خود را وصول کند؛ ” در مورد املاک ثبت نشده که متصرف به عنوان مالکیت آن را وثیقه استقراض از بانک فلاحتی قرار می دهد، اگر پس از استقراض کشف شود که ملک متعلق به غیر بوده بانک فلاحتی می تواند اصل و منافع طلب خود را از اموال قرض گیرنده، چنانچه اموالی داشته باشد و یا زمین و منافع ملک مورد وثیقه استیفاء نماید.”
در این ماده بانک با اعتماد به ظاهر تصرف، وام گیرنده را مالک می پندارد و با قبول رهن زمین، اعتبار مورد نیاز متصرف را تأمین می کند، لیکن در زمان وصول طلب خلاف آن آشکار می شود. با وجود این بانک می تواند طلب خود را از محل سایر اموال وام گیرنده، و یا از محل رهن وصول کند در این فرض هر چند مال غیر ، رهن قرار گرفته و نباید بدون اذن مالک اثری داشته باشد، لیکن بانک می تواند از محل وثیقه طلب خود را وصول کند.
بند دوم-طلبکار ظاهری
طلبکار ظاهری مفهومی است که به موجب آن با دلالت ظاهر، شخصی غیر از طلبکار واقعی مالک دین تلقی می شود و بدهکار با اعتماد مشروع به وضع ظاهری دین را به او می پردازد، لیکن پس از تأدیه دین وضع واقعی آشکار می شود.
مطابق قواعد حقوقی بدهکار باید دین خود را به طلبکار یا مأذون از طرف او یا به کسی که قانوناً حق قبض دارد، پرداخت کند. ماده ۲۷۱ قانون مدنی در این خصوص بیان می دارد: ” دین باید به شخص داین یا به کسی که از طرف او وکالت دارد، تأدیه گردد یا به کسی که قانوناً حق قبض دارد.”
تأدیه به غیر از این اشخاص با رضایت طلبکار درست است وگرنه دین همچنان بر ذمه بدهکار باقی می ماند و وی باید خطر پرداخت دوباره را تحمل کند، لیکن در نظریه طلبکار ظاهری پرداخت به شخصی که در ظاهر مالک دین و طلبکار است، سقوط دین از ذمه بدهکار را به همراه دارد؛ یعنی اگر ظاهر بر طلبکار بودن کسی دلالت کند و بدهکار نیز با اعتماد مشروع به ظاهر دین را به او پرداخت کند، دین از ذمه بدهکار ساقط می شود و طلبکار واقعی نمی تواند از بدهکار پرداخت مجدد دین را بخواهد.
نهاد طلبکار ظاهری در قوانین مختلف مشاهده می شود که دو مصداق آن را ذکر می کنیم.
۱-انتقال طلب با توافق طلبکار و شخص ثالث واقع می شود و رضایت بدهکار در وقوع آن تأثیری ندارد.^[۱۱۹] بعد از انتقال طلب بدهکار باید طلب خود را به منتقل الیه بپردازد؛ زیرا او طلبکار و مالک طلب است. اگر پس از انتقال طلب، بدهکار دین خود را به طلبکار سابق پرداخت نماید، دین همچنان در ذمه وی باقی می ماند و او مجدداً باید آن را به منتقل الیه پرداخت نماید. با اینحال طلب در نظر بدهکار و عالم واقع، طلبکار ظاهری و طلبکار واقعی ایجاد می کند. با این توضیح که انتقال طلب با تراضی طلبکار و انتقال گیرنده واقع می شود و رضایت بدهکار در وقوع آن تأثیری ندارد. با انتقال طلب، طلبکار سابق در نظر بدهکار طلبکار ظاهری است و انتقال گیرنده در عالم واقع، طلبکار واقعی است، اگر انتقال طلب به بدهکار اعلام نشود، ممکن است وی دین خود را به طلبکار قبلی بپردازد؛ پس در این حالت وجه نه به طلبکار واقعی، بلکه به طلبکار ظاهری پرداخت شده است، هر چند درست پرداخت نشده، لیکن به دلیل اعتماد مشروع بدهکار به وضع ظاهری دین از ذمه او ساقط می شود. بند دوم ماده ۳۸ قانون اعسار مصوب ۱۳۱۳ بیان می دارد: ” هرگاه مدیون بدهی خود را بعد از انتقال به داین سابق تأدیه نماید، منتقل الیه حق رجوع به او نخواهد داشت، مگر اینکه ثابت نماید که قبل از تأدیه دین انتقال را به اطلاع مدیون رسانیده و با اینکه مدیون به وسیله دیگری از انتقال مطلع بوده است.”
در این ماده شرایط اجرای نظریه ظاهری یعنی وجود وضع ظاهری و اعتماد شروع بدهکار مشاهده می شود. برای قابلیت استناد انتقال طلب باید انتقال به بدهکار اعلام و یا آگاهی او اثبات شود.
۲-متصرف اسناد در وجه حامل، ^[۱۲۰] دارنده قانونی آن است. مطابق ظاهر ناشی از تصرف و قاعده کلی، هر کسی که سند در وجه حامل را در اختیار دارد مالک سند است و می تواند با ارائه سند به بدهکار وجه سند را دریافت کند^[۱۲۱] و حتی اگر پس از پرداخت وجه سند مشخص گردد دارنده سند مالک واقعی آن نبوده، و مالک واقعی سند را مفقود کرده یا از او سرقت شده است، هیچ گونه تأثیری در سقوط تعهد بدهکار سند ندارد؛ زیرا وی به اعتماد مشروع به ظاهر ناشی از تصرف سند دین را به دارنده سند پرداخت کرده است.
احراز اینکه وجه سند نه به طلبکار واقعی بلکه به دارنده ظاهری سند پرداخت شده تأثیری در سقوط تعهد بدهکار ندارد. با وجود این اگر طلبکار واقعی سوء نیت متعهد را ثابت کند می تواند وجه سند را از وی مطالبه نماید؛ زیرا حسن نیت شرط سقوط تعهد بدهکار در نتیجه پرداخت به طلبکار ظاهری است.^[۱۲۲]
بند سوم-وراث ظاهری
اعمال و تصرفات ورثه در ترکه قبل از ادای دیون متوفی، غیر نافذ بوده و منوط به اجاره طلبکاران است. فقط وراث واقعی حق تصرف در ترکه را دارند، پس اگر شخصی در ترکه به عنوان وارث تصرف و نسبت به آن معامله کند، اعمال وی غیر نافذ و منوط به اجازه وراث است. حتی اگر یکی از خویشان متوفی با اعتقاد به توارث در ترکه تصرف نماید، لیکن با اثبات وجود خویشاوند نزدیکتر به متوفی هیچ گونه ارثی نبرد، اعمال حقوقی وی باطل است. چنین فردی که بعنوان ورثه خود را در ترکه محق می داند و در آن تصرف می کند وارث ظاهری نام دارد. در حقوق ایران اعمال وراث ظاهری غیر نافذ است و فقط در صورتی اعتبار می یابد که وراث واقعی آن را تنفیذ کنند، لیکن مطابق ماده ۳۷۰ قانون امور حسبی و ماده ۵ قانون تصدیق انحصار وراثت، اعمال خاص وراث ظاهری در شرایط معین اثر حقوقی دارد؛ به موجب این مواد اگر شخصی غیر از وراث واقعی تصدیق انحصار وراثت از دادگاه دریافت وبا ارائه آن به کسی که مالی از متوفی در اختیار دارد مال او را مطالبه نماید و متعهد با مشاهده تصدیق انحصار وراثت مال را به وراث ظاهری تسلیم کند، تعهد وی در مقابل هر مدعی وراثت از بین می رود؛ یعنی اگر بعداً احراز شود آن شخص حقی در ترکه نداشته و تصدیق انحصار وراثت را متقلبانه از دادگاه اخذ کرده است، در سقوط تعهد وی خللی ایجاد نمی شود و وراث واقعی نمی توانند مال متوفی را از آن شخص مطالبه کنند، بلکه فقط می توانند به کسی که مال متوفی را اخذ کرده است، مراجعه کنند.
در خصوص دریافت دیون از طلبکار متوفی نیز همین حکم جاری است؛ یعنی اگر بدهکار متوفی، دیون خود را به وراث ظاهری پرداخت کند، ذمه او بری می شود.
حکم ماده ۳۷۰ قانون امور حسبی و ماده ۵ قانون تصدیق انحصار وراثت که بر مبنای نظریه ظاهر تدوین شده است، بر خلاف قواعد حقوقی است، لیکن نظریه ظاهر و مصلحت مترتب بر آن سبب شده است قانون گذار نهاد حقوقی وارث ظاهری را بپذیرد.
در پرداخت دیون، بدهکار دارنده گواهی حصر وراثت را به قائم مقامی از متوفی، طلبکار می داند و با پرداخت دین، تعهد خود را ایفاء می کند. اگر بعداً احراز شود که آن شخص جزء ورثه نبوده یا علیرغم رابطه نسبی با متوفی به دلیل وجود اقرباء از طبقه مقدم از متوفی ارث نمی برد، هیچ گونه ادعایی در مقابل بدهکار پذیرفته نمی شود و با ایفای دین به دارنده تصدیق حصر وراثت، دین از ذمه او ساقط شده است. صدور گواهی حصر وراثت وضع ظاهری رسمی بوجود می آورد. حقوق باید از اشخاص ثالثی که با اعتماد به آن اعمال حقوقی انجام می دهند، حمایت کند. در غیر اینصورت هرج و مرج در روابط حقوقی ایجاد می شود؛ زیرا اگر افراد برای احراز واقع امر از اعتماد به تصدیق حصر وراثت خودداری کنند و به دنبال کشف واقع باشند، هیچ گونه ابزار دیگری برای حصول و دسترسی به واقعیت ندارد و در نتیجه ورثه نیز در وصول حقوق خود به قائم مقامی از متوفی دچار مشکل می شوند بنابراین اعتماد به ظاهر ناشی از صدور گواهی حصر وراثت هم حمایت از اشخاص ثالث را به همراه دارد و هم نفع ورثه را از طرف دیگر قانون گذار با تعیین ضمانت اجرای کیفری برای شخصی که به ناحق خود را جزء ورثه واقعی قرار داده، از وراث واقعی حمایت می کند.^[۱۲۳]
ماده ۳۷۰ قانون امور حسبی فقط حکم دو عمل وراث ظاهری یعنی مطالبه ی مال متوفی و دین را بیان می کند و در خصوص حکم سایر تصرفات وراث ظاهری ساکت است. اگر وراث ظاهری مالی از ماترک انتقال دهد، آیا از خریدار با حسن نیت حمایت می شود یا وراث واقعی می توانند مال خود را از خریدار با حسن نیت مطالبه و دریافت کنند؟
پاسخ به این موضوع با در نظر گرفتن مبنایی که انتخاب می کنیم متفاوت است. اگر آن را استثنایی بر قواعد عمومی بدانیم، باید در حد نص اجرا کنیم. حکم استثنایی را نمی توان تفسیر موسع کرد و آن را به سایر موارد توسعه داد. این حکم بر خلاف اصول حقوقی است و باید آن را تفسیر مضیق کرد و فقط در خصوص پرداخت دیون و تسلیم مال متوفی اجرا کرد. بنابراین اگر وراث ظاهری اموالی را بفروشد، با احراز عدم توارث فروشنده، بیع فضولی و غیر نافذ خواهد بود.با وجود این با شناخت مبنای حکم، می توان تفسیر دیگری ارائه کرد. گواهی حصر وراثت ظاهر رسمی به وجود می آورد و اشخاص برای شناخت وراث ابزاری به غیر از اعتماد به آن ندارد و قانون آنان را به عمل مطابق آن ملزم می کند. حقوق باید از اعتماد مشروع به سند رسمی حمایت کند و عمل به ظاهر آن را معتبر بداند. این اعتماد به نفع وراث واقعی نیز است. زیرا اشخاص با اطمینان بیشتری با وراث معامله می کنند. بنابراین لزوم حمایت از اعتماد مشروع به ظاهر گواهی حصر وراثت را می توان مبنای اعتبار تمام اعمال وراث ظاهری دانست. با این تفسیر حکم این مواد نه استثنایی، بلکه مطابق با قواعد است و به پرداخت دین و تسلیم مال متوفی محدود نمی شود، بلکه آن را می توان در تمام اعمال وراث ظاهری اجرا کرد و این تفسیر به دلیل انطباق با موازین حسن نیت و تحقق بخشیدن به عدالت و انصاف در روابط حقوقی درست تر بنظر می رسد.
بند چهارم- مالکیت غیر منقول ( املاک ثبت نشده)