• • پیوند فعالیت ها با نتایج عملکرد

• • تعیین اولیت راهبرد ها بر اساس هزینه ها

• • شناسایی هزینه های اجرای فعالیت ها یا راهبرد های ویژه

۲-۲-۱۱-۶) ارزیایی عملکرد و گزارش نتایج
پس از اجرای بودجه، برای تعیین اینکه آیا فعالیت های هر برنامه به نتایج دلخواه منجر می شود یا خیر، نیاز به تحلیل ادواری اطلاعات عملکردی دارد.

برای ارزیابی دوره ای نیز باید سیستم ارزیابی طراحی کرد و در هنگام طراحی سیستم ارزیابی باید پاسخ سوالهای زیر را مد نظر داشت.

• • آیا نتایج مورد انتظار تحقق یافته اند؟

• • آیا داه های موجود نشان دهنده ی بهبود عملکرد یا بدتر شدن آن هستند؟

• • عملکرد سازمان یا برنامه در مقایسه با استاندارها، اهداف یا عملکرد چگونه است ؟

• • چه عوامل بیرونی ممکن است بر عملکرد سازمان تاثیر بگذارند؟

• • برای بازگرداندن عملکرد به مسیر صحیح چه باید کرد؟

هنگام ارزیابی و گزارش دهی باید در این باره که چه کسی به دریافت اطلاعات عملکرد نیازمند است، تعداد دفعات ارائه اطلاعات چه قدر باید باشد و اینکه دقیقا چه اطلاعاتی باید گزارش شوند تصمیم گیری شود.درک این نکته که همه ی اطلاعات عملکرد برای همه ی کاربران و تصمیم گیران سودمند نیست، اهمیت اساسی دارد .مثلا آنچه برای مدیران صف سودمند است با آنچه برای یک مدیر ستادی اهمیت دارد تفاوت دارد.همچنین در حالی که یک مدیر صف برای بهبود برنامه نیمسال نیازمند بررسی ماهیانه یا فصلی عملکرد است، نیازهای مدیر ستادی اغلب با گزارشات سالانه برآورده می شوند.
گزارشات عملکرد ممکن است شامل پیشنهاداتی درباره ی انگیزه ها و موانع عملکرد باشد. سیاسیتهای تشویقی شامل مواردی همچون انعطاف بیشتر در مدیریت بودجه، انعظاف پذیری بیشتر در مدیریت دستمزدها ومناصب است که می توان آنها را برای اهداف مقطعی همچون پاداش، آموزش پرسنل، یا افزایش بهره وری در زمینه هایی همچون فناوری بکاربرد.
۲-۲-۱۱-۷) فراهم کردن زمینه های مدیریتی
اجرای بودجه ریزی عملیاتی مستلزم واگذاری برخی اختیارات مدیریتی است، ولی قبل از اقدام برای واگذاری مسئولیت های بیشتر به دستگاه های اجرایی در تخصیص منابع باید اطمینان حاصل کرد که دستگاه ها دارای یک چارچوب موثر و کارآمد مدیریت مالی هستند. کنترل موثر داخلی یکی از جنبه های مهم این چارچوب است که در فقدان آن مدیران نمی توانند وقوع خطاها یا تخطی از قوانین را در سازمان تحت امر خود تشخیص دهند. در نتیجه کار برای نهادهای مرکزی نظارت کننده و سازمانهای حسابرسی دشوار خواهدشد. برای کارکرد یک سیستم کنترل داخلی موثر ، وجود یک سیستم اطلاعات مدیریت کارآمد که بتواند گزارشهای مفید، به موقع و مبتنی بر آمار و داده های واقعی را تولید کند صد در صد ضروری است .از نظر سیستم سنتی مدیریت بودجه، تلاش برای ایجاد یک سیستم اصلاحی پایین به بالا توسط دستگاه مرکزی مدیریت بودجه ، یک اقدام تناقض آمیز است .هرچه سازمان مرکزی بودجه در تمرکز زدایی تصمیم گیری های مرتبط با بودجه موفق تر باشد اهرم قدرت این سازمان برای کنترل عملیات بودجه ای دستگاه های اجرایی ضعیف تر خواهد شد. کنار گذاشتن نظام سنتی مدیرت بودجه و گذار به نظام بودجه ریزی عملیاتی هم منافعی دارد و هم هزینه هایی. اینکه آیا کارگزاران اصلی اصلاحات، پیشبرد اصلاحات را در مجموع به نفع خود خواهند دید یا به زیان خود.این موضوعی است که تحت عنوان دستکاری نظام انگیزشی به منظور پشتیبانی از فرایند اصلاحات مطرح می شود:اینکه رهبری تغییرات را به دست اشخاص بسپارد که این تغییرات برای سیستم و برای خود حائز اهمیت است .
۲-۲-۱۱-۸) اقدامات نهایی
فراهم کردن زمینه موفقیت استوار بودجه ریزی عملیاتی در سنجش عملکرد به تنهایی خلاصه نمی شود، بلکه لازم است اطلاعات عملکرد به گونه ای ارزشمند به کار روند.در بسیاری از موارد برای تشویق سازمانها به استفاده از اطلاعات عملکرد جهت بهبود ارائه ی خدمات از محرکهای انگیزش استفاده می شود.این محرکهای انگیزشی شامل پاداشها و تنبیه هاست .
نمونه پاداشها :

• • افزایش منابع مالی کلی برنامه ها

• • تقدیر از کارکنان و مدیران سازمان به خاطر دستاوردها

• • گسترش مسئولیتهای سازمان

نمونه ی تنبیه ها :

• • کاهش یا محدود ساختن منابع مالی سازمان

• • کاهش حقوق مدیران

• • دستور بازرسی مدیرتی

بودجه ریزی عملیاتی در واقع به دنبال بهترین شیوه ی تخصیص منابع بودجه ای برای تحویل کالا یا خدمت با کیفیت مقبول به شهروندان یک جامعه یا مشتریان یک سازمان است . پبه همین دلیل چنین بودجه ای در قالب یک برنامه ی سالانه تخصیص هزینه ها بر اساس نتایج صورت می گیرد تا میزان مخارج انجام شده برای دستیابی به اهداف معینی مشخص شود. براساس سیستم بودجه ریزی عملیاتی تمام فعالیت های مستقیم و غیر مستقیم مورد نیاز برای رسیدن به اهداف قانون سازمان، شناسایی و هزینه ها مرتبط با هرکدام از فعالیتهای این برنامه های به دقت ردیابی می شود. بدین ترتیب هر مدیری در هر سطحی باید اطلاعات دقیق و به هنگامی در خصوص هزینه و عملکرد سازمان تحت امر خود داشته باشد تا بتواند منابع تخت کنترل خود را به کاراترین نحوه تخصیص دهد.
از طرف دیگر یکی از اهداف اصلی بودجه ریزی عملیاتی کاهش اعمال نفود های سیاسی بر فرایند تخصیص منابع از طریق ارزیابی عقلانی نیازهای یک سازمان و رفع این نیازهاست. و با تجهیز سیاست گذاران به اطلاعات مرتبط با نتایج تخصیصها، ارزیابی درخواستهای مختلف بودجه ای را بهبود می بخشد.
بودجه ریزی عملیاتی، سیاستگذاران، مدیران و اکثر شهروندان را در تصمیمات بودجه ای مشارکت می دهد. بین برنامه های بلند مدت و میان مدت و بودجه ارتباط برقرار می کند و با اعطای اختیار عمل به مدیران، امکان تخصیص بهینه را فراهم می سازد.طبیعی است که هرگونه اقدام اجرایی بدون آموزش نمی تواند به موفقیتهای چشمگیری بیانجامد.
لذا آموزش دقیق یکی دیگر از الزامات اساسی است که باید در چارچوب ظرفیت های مدیرتی ارتقا یابد و دستور العمل های لازم تدوین شود و عمل به راهبردها نیز باید مورد توجه جدی قرار گیرد.(پناهی،۱۳۸۹،۸۵-۷۸)
۲-۲-۱۲) موانع بودجه ریزی عملیاتی:
بودجه ریزی عملیاتی در صورت استقرار می تواند نظام مالی یک سازمان را متحول کند ولی این شیوه در بعد اجرایی و ساختاری با مشکلات بنیادی مواجه است. برخی از مشکلات ساختاری عبارتند از:

1. 1. دشواری در تعریف اهداف و مقاصد:

اهداف و مقاصد غالبا به طور صریح از طرف سیاستگذار یا قوه مقننه بیان نمی شود.

• • گاه اهداف متعارض با یکدیگر هستند.

• • اغلب اهداف و مقاصد قابل کمی شدن نیستند.

• • تمام هزینه ها و منافع قابل تبدیل به ارقام کمی نیستند.

• • تاکید بیش از حد بر کارآیی در اهداف برنامه

• نتایج این تحلیلها به سادگی قابل دستکاری هستند.

- نزاع مأخوذ از نزع است و در مقام انکار حق و مطلوب استفاده می شود و مقابل آن اطاعت است : « وَ أَطِیعُوا
اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا »(انفال/۴۶)
-عداوه مأخوذ از العدو و تعدی است در مقام تعدی و تجاوز به حق استفاده می شود و مقابل آن ولایت است و «عدو» منتسب به شیطان است زیرا او «عَدُوٌّ مُبِین‏» (بقره/۱۶۸) و «إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِین»(قصص/۱۵)‏ است.
- جدال در مقام خصومت و مانع شدن یا پوشاندن از ظهور حق استفاده می شود : «یُجادِلُونَکَ فِی الْحَقِّ بَعْدَ ما تَبَیَّن»(انفال/۶)
- معنای خصومت أعم از سایر معانی فوق است به صورتی که می تواند خصومت محقق شود بدون اینکه نزاع، جدال یا عداوه صورت گیرد.(مصطفوی، ۱۳۶۰ : ۳/۷۱)
۳-۲-۳-۷-۲ تبیین واژه ی «خَصْمانِ» در آیه ی ۲۲سوره ی ص
سیاق آیات مورد بحث از سلطه ی شهریار توبه کار، سخن می گوید. این داوود(ع) است، شهریاری که پرندگان و کوه ها رام او شدند. « إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبالَ مَعَهُ یُسَبِّحْنَ بِالْعَشِیِّ وَ الْإِشْراق‏ »(ص/۱۸)،« وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَ الطَّیْرَ »(سباء/۱۰) و پیامبری است گرامی که کمالات فراوانی برای او ذکر شده است که یکی از آن «فصل الخطاب» یعنی قضاوت قاطعانه است زیرا مهارت فراوانی در امر قضا داشت . «وَ آتَیْناهُ الْحِکْمَهَ وَ فَصْلَ الْخِطاب‏ »(ص/۲۰) آیه ی مورد بحث صحنه ای را ترسیم می نماید که خداوند برای حضرت داوود(ع) ایجاد می کند تا او را آزمایش نماید و در نهایت به وی آموزش دهد که چگونه داوری کند.

باری حضرت داوود(ع) اوقات شبانه ی خود را تقسیم کرده بود : قسمتی به زندگی داخلی خود اختصاص داده، حوائج شخصی و خانوادگی خود را انجام می داد، و قسمتی به عبادت و تقدیس و تسبیح پروردگار خویش می پرداخت و بدین کار فوق العاده عاشق و دلباخته بود، گویند هنگامی که در محراب عبادت مشغول خواندن زبور می شد پرندگان اطراف وی را می گرفتند و بال های خود در یکدیگر برده بدو سایه می افکندند «کُلُّ لَهُ اوّابٌ» هنگام عبادت وی می آمدند و از مناجات و خواندن زبورش لذت می بردند و در هنگام عبادت گویی به امر خدا کوه و درّه و دشت همگی در تسبیح و تقدیس پروردگار با او هم نوا و هم صدا می شدند.«یا جِبال أوّ بی معهُ و الطّیر»(سباء/۱۰) و قسمتی هم از شبانه روز خود را به حلّ و فصل امور خلق مشغول و به شکایات مردم می رسید و فصل خصومات می کرد. قسمتی دیگر هم به ارشاد خلق و تعلیم احکام و موعظه و اندرزشان می پرداخت.
چنانکه گفته شد داوود(ع) در عین اینکه پیغمبری است بزرگوار، پادشاه نیز هست و آن چه را که از
لشکر و کادر مخصوص و دربان و ساعت کار که برای پادشاهان هست، او را نیز هست، و برای هر یک از این امور هم وقت و قانون معینی وضع کرده که تخلف پذیر نیست، و دربانیان بلکه سایر مردم نیز همگی این را می دانستند و در غیر ساعات مقرّر برای داوری و فصل خصومت بدو مراجعه نمی کردند. (موسوی، ۱۳۶۶‌: ۲۴۲؛کاشفی سبزواری،‌۱۳۶۹ : ۱/۱۰۱۶ ؛ کاشانی،‌۱۳۳۶ : ۸/ ۴۴-۴۳ ؛ آلوسی، ۱۴۱۵ : ۱۲/ ۱۷۲ )
روزی که خاص عبادت بود و نگهبانان اجازه نمی دادند که هیچ کس بر حضرت داوود(ع) داخل شوند. در حالیکه حضرت داوود(ع) در محراب عبادت که محل مقدس و جای مقدس عبادت و خلوت است مشغول راز و نیاز با خدای خود بود ، ناگهان دو خصم بی اجازه و غیراز مدخل طبیعی پرستشگاه بر حضرت داوود(ع) وارد شدند. ترس تمام وجود حضرت داوود (ع) را فرا گرفت که مبادا آن ها قصد سوئی نسبت به وی داشته باشند. همچنین تخلف از قانون مقرّر بر وی سنگین آمد زیرا آن زمان وقت عبادت ایشان بود و در این وقت عادت نبود که کسی به ایشان مراجعه نماید و نیز آن ها به شیوه ی غیر متعارف و از راه بام و دیوار بر او وارد شده بودند.( ابوالفتوح رازی، ۱۴۰۸: ۱۶/ ۲۶۶-۲۶۵)
۳-۲-۳-۷-۳ ماهیت خصمان
«خصم» در اصل لغت مصدر است و به همین خاطر اطلاق آن بر واحد و جمع جایز است. برخی از مفسرین معتقدند : منظور از دو خصم ، دو نفر نیست بلکه دو طایفه ی متخاصم است که بعضی بر بعضی ظلم کردند. ممکن است این دو متخاصم دو طایفه باشند و هر یک از دو طرف بیشتر از یک نفر بوده اند زیرا صیغه ی تثنیه «خصمان» در آیه ی شریفه ی «هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ فَالَّذِینَ کَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیابٌ مِنْ نارٍ یُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُؤُسِهِمُ الْحَمِیمُ »(حج/۱۹) در دو نفر به کار نرفته بلکه در دو جمعیت استعمال شده به شهادت اینکه هم فرموده : «اختصموا» و هم درباره ی یکی از آن خصم فرموده : « فالذین کفروا» البته ممکن است اهل خصومت در بین دو فرد از دو طایفه واقع شده باشد اما پای بقیه ی افراد نیز به میان کشیده شده باشد تا آن دو را در ادعایشان کمک کنند.(طباطبایی، ۱۳۷۴ : ۱۷/۲۹۵-۲۹۴؛ کاشانی، ۱۳۳۶ : ۸/ ۴۴-۴۳؛ طبرسی، ۱۳۶۰ : ۲۱/ ۸۸-۸۷؛ گنابادی،‌۱۳۷۲ : ۱۲/ ۲۷۷-۲۷۶) اما در روایاتی که در این زمینه ذکر گردیده به تصریح بیان شده است که منظور از «خصمان» دو فرشته بودند نه دو طایفه؛ برای نمونه در روایتی امام رضا(ع) فرمودند : « فَبَعَثَ اللهُ ع‍زّوجل الیه مَلکَین فَتَسورا المحراب فَقالا : خَصمان بَغی بَعضنا علی بَعض فَاحکُم بَینَنا بالحق….» بنابراین خصمان دو فرشته ی الهی بودند که به امر الهی بر حضرت داوود (ع) وارد شدند(بابویه قمی، ۱۳۷۸ : ۱/۱۹۴)
بنابراین رأی مشهور که گفته شده آن دو فرشته بودند به قرائنی به واقع نزدیک تر خواهد بود : ۱) لفظ نباء : برای بیان امر عظیم استفاده می شود ودر آیه ی مورد بحث به کار رفته است. ۲) وارد شدن فرشتگان باعث ترس حضرت داوود (ع) شد چنانچه حضور فرشتگان باعث ترس حضرت ابراهیم (ع) نیز شد. «فَلَمَّا رَأى‏ أَیْدِیَهُمْ لا تَصِلُ إِلَیْهِ نَکِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَهً قالُوا لا تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنا إِلى‏ قَوْمِ لُوطٍ »(هود/۷۰) ۳) تعبیر «لا تُشْطِط» در آیه که به معنای بر ما جور مکن عبارت قابل تأملی است. چگونه رعیت در مقابل سلطان چنین عبارتی را به زبان می آورد؟! تمامی این موارد مؤید رأی مشهور خواهد بود که «خَصمان» دو فرشته بودند نه دو انسان.(امین، ۱۳۶۱ : ۱۱/۱۴۳ ؛ قرائتی، ۱۳۸۳ : ۱۰ /۹۳-۹۲)
۳-۲-۳-۷-۴ ماجرای خصومت
خصمان خطاب به حضرت داوود (ع) گفتند : نترس، ما دو مدعی هستیم که یکی از ما بر دیگری ستم کرده پس میان ما به حق داوری کن و پای از عدالت بیرون منه و ما را به راه راست هدایت کن بنابراین آن ها به جایگاه متخاصمان نشستند و یکی مدعی شد و دیگری مدعی علیه. مدعی گفت : « إِنَّ هذا أَخِی لَهُ تِسْعٌ وَ تِسْعُونَ نَعْجَهً وَ لِیَ نَعْجَهٌ واحِدَهٌ فَقالَ أَکْفِلْنِیها وَ عَزَّنِی فِی الْخِطاب‏»(ص/۲۳) این برادر من دارای نود و نه میش است و من یک میش، بیش ندارم با این حال اصرار دارد که آن یک میش را هم از من بگیرد و هر چه او را نصیحت می کنم سود نمی بخشد و در سخنورى بر من غالب آمده است‏. حضرت داوود (ع) به خاطر حضور غیر متعارف دو خصم قبل از اینکه تشریفات قانونی قضا را طی کند و از مدعی دلیل بخواهد و از مدعی علیه اقرار بگیرد به علم خود به نفع مدعی حکم صادر کرد و فرمود : «قالَ لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤالِ نَعْجَتِکَ إِلى‏ نِعاجِه‏ »(ص/۲۴) به تو ظلم کرده که میش تو را برای خود خواسته است.(موسوی،‌۱۳۶۶ : ۲۴۴-۲۴۳)
۳-۲-۳-۷-۵ امتحان الهی
پس از آنکه حضرت داوود(ع) به صدور حکم مبادرت کرد متوجه شد که خداوند بدین وسیله او را امتحان کرده است و از داوری شتاب زده ی خود استغفار نمود.‌«فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ راکِعاً وَ أَناب‏»(ص/۲۴)(گنابادی، ۱۳۷۲ : ۱۲/۲۷۷-۲۷۶)
بلاء و امتحان از برای دوستان خدا لطفی است که سیمای قهر دارد،‌آن چنان که نعمت ها و عافیت ها برای گمراهان و کسانی که مورد بی مهری پروردگار قرار می گیرند ممکن است عذاب هایی باشند اما به صورت نعمت و قهرهایی به شکل لطف. از این رو وقتی خداوند نسبت به بنده ای از بندگانش لطف مخصوصی دارد او را
می آزماید و جمله ی معروف «البَلاءُ لِلولاء» مبین همین اصل است. به عبارت دیگر اکسیر حیات دو چیز است : عشق و آن دیگری بلاء. این دو نبوغ می آفرینند و از مواد افسرده و بی فروغ گوهرهایی تابناک و درخشان به وجود می آورند.(مطهری،‌۱۳۵۷ : ۱۸۱-۱۷۸) چنانچه از حضرت صادق (ع) روایت شده است : «إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ بَلَاءً الْأَنْبِیَاءُ ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ‏.»(مجلسی، بی تا، ۶۴/۲۰۰) پیامبران بیش از همه در معرض گرفتارى هستند، بعد کسانى که به آنها نزدیک مى‏باشند و راه آنها را مى‏روند، و بعد کسانى که در رتبه و مقام به آنها پیوستگى دارند و از اخیار به شمار مى‏روند.
بنابراین در ورای ظاهر ماجرا ی خصومت دو برادر درباره ی تعداد میش حقیقتی نهفته است و آن چیز- ی نیست جز اینکه خداوند می خواست حضرت داوود(ع) را به کمک فرشتگانش آزمایش کند، لذا یک چنین شرایط غیرعادی را برای او پیش آورد و حضرت داوود(ع) به زودی متوجه ی لغزش خود شد و پیش از گذشتن از وقت، جبران نمود ولی هر چه بود کاری از او سر زد که شایسته ی مقام والای نبوت نبود لذا از این «ترک اولی» استغفار کرد و خداوند هم او را مشمول عفو و بخشش خود قرار داد و گواه بر این تفسیر آیه ای است که بلا فاصله بعد از این آیات ذکر می شود و به حضرت داوود(ع) خطاب می کند : «یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى‏ فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِساب‏»(ص/۲۶) اى داوود، ما تو را در زمین خلیفه و جانشین‏گردانیدیم پس میان مردم به حقّ داورى کن، و زنهار از هوس پیروى مکن که تو را از راه خدا به درکند. در حقیقت کسانى که از راه خدا به در مى‏روند، به سزاى‏آن که روز حساب را فراموش کرده‏اند عذابى سخت خواهند داشت‏. (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴ : ۱۹/ ۲۵۰-۲۴۹)
با توجه به اینکه بسیاری از مفسران معتقدند که آن دو نفر شاکی که بر حضرت داوود(ع) وارد شدند از فرشتگان خدا بودند که خداوند آنان را برای آزمایش حضرت داوود‌(ع) فرستاد ولی خصوصیات داستان مانند بالا رفتن آن ها از محراب و وارد شدن بر حضرت داوود (ع) به طور غیر عادی و ترس و وحشت او و همچنین توجه به اینکه این ماجرا یک آزمایش الهی است . برخی از مفسرین چنین بیان کرده اند : این ماجرا به صورت تمثل از فرشتگان در قیافه ی مردانی از نوع انسان بوده است.
بنابراین(منظور از تمثل این است که واقعاً در وجود خارجی چنین افرادی به سراغ حضرت داوود (ع) نیامدند بلکه در قوه ی ادراک حضرت داوود (ع) چنین منعکس شد.) بنابراین حکمی که ایشان در این دعوا
صادر کرد حکمی در ظرف «تمثل» بوده، درست مثل آن که آن ها را در خواب دیده باشد همان گونه که انسان در وقایع عالم خواب تکلیفی ندارد،‌ در ظرف تمثل نیز تکلیفی نیست و اگر خطایی از او سرزده در همین تمثل بوده و چیزی نیست که با مقام عصمت ناسازگار باشد همانند خطای حضرت آدم(ع) در بهشت پیش از آن که به زمین هبوط کند که محل تکلیف و تشریع است و به این ترتیب استغفار او استغفار از یک گناه واقعی نیست بلکه استغفار و توبه ی آن عالم هم، مانند خطاى در آن عالم و در خور آن است‏ .(طباطبایی، ۱۳۷۴ : ۱۷/۲۹۵) در مقابل این نظر برخی دیگر چنین گفته اند : به هر حال ضرورتی ندارد که ماجرای این داوری را در ظرف تمثل دانست و یا به گفته ی بعضی دیگر آن را یک صحنه سازی برای تنبیه و بیداری حضرت داوود (ع) برشمرد. بهتر این است که ظاهر آیات را حفظ کرد و به گونه ای تفسیر نمود که هم ظاهر الفاظ آیه حفظ شود و هم مشکلی از نظر مقام عصمت انبیاء پیش نیاید.(مکارم شیرازی،‌۱۳۷۴ : ۱۹/۲۵۹)
۳-۲-۳-۷-۶ تحلیل نهایی
به هر صورت اگر چه «خصمان» را به معنی «دوخصم» یا «دو طایفه ی متخاصم» در نظر بگیرید آن چه میان این دو مشترک است «دوئیت» آن هاست زیرا در دعاوی یک طرف مدعی و طرف دیگر مدعی علیه است. بنابراین اگر چه ظاهر ماجرا حکایتگر خصومت دو برادر بر سر تعداد میش است اما ظاهر این ماجرا مستقل از بطن ماجرا نخواهد بود بلکه در راستای حقیقتی است که در پشت پرده ظاهری ماجرا نهفته است و آن این است که خدای تعالی قصد داشت تا را ه و روش داوری صحیح و عادلانه را به حضرت داوود(ع) بیاموزد و او را در خلافت و حکمرانی در بین سایر مردم ممتاز و برجسته سازد و سیاق آیه بیانگر این مطلب است که سرانجام حضرت داوود(ع) به حقیقت امر آگاه شد.
۳-۲-۳-۸ بررسی واژه ی «کِفْلَیْنِ»
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیم‏»(حدید/۲۸)
اى کسانى که ایمان آورده‏اید، از خدا پروا دارید و به پیامبر او بگروید تا از رحمت خویش شما را دو بهره عطا کند و براى شما نورى قرار دهد که به (برکت‏)آن راه سپرید و بر شما ببخشاید، و خدا آمرزنده مهربان است.‏ ‌(فولادوند، ۱۴۱۵ : ۱/ ۵۴۱)
۳-۲-۳-۸-۱ مفهوم لغوی واژه ی «کِفْلَیْنِ»
واژه ی «کِفلَین» مثنی «کِفل» و به معنای نصیب و بهره است.(فراهیدی، ۱۴۱۰ :۵/۳۷۳؛ ابن منظور، ۱۴۱۴: ۱۱/۵۸۹؛ طریحی، ۱۳۷۵ : ۵/۴۶۳، قرشی، ۱۳۷۱: ۶/۱۳۳) و از «اکتفال بعیر» مأخوذ است و آن این گونه است که پلاسی به کوهان شتر بسته و سوار شوی در این صورت مقداری از پشت شتر اشغال شده است و آن مقدار کفل و نصیب است.(قرشی، ۱۳۷۱ : ۶/۱۳۳؛ ابن منظور،‌۱۴۱۴ : ۱۱/۵۸۸؛ مصطفوی، ۱۳۶۰ :۱۰/۸۷) واژه پژوهان معتقدند : اصل این واژه بر ضم شیء به شیء دیگر دلالت دارد.(مصطفوی، ۱۳۶۰ : ۱۰/۸۷) چنانچه از مشتقات آن، واژه ی «کفیل» به معنای ضامن است به همین مناسبت به افرادی که سرپرستی کودکی را به عهده می گیرند «کفیل» گفته می شود زیرا در حقیقت او را ضمیمه ی وجود خود می کند.(مکارم شیرازی،‌۱۳۷۴ : ۲/ ۵۲۹-۵۲۸)
۳-۲-۳-۸-۲ مشتقات واژه ی «کِفْلَیْنِ» در قرآن کریم
جستجو در آیات قرآن کریم و تأمل در مشتقات واژه ی «کِفْلَیْنِ» می تواند در رازگشایی و دست یابی به معنا و مفهوم واژه ی «کِفْلَیْنِ» کمک شایانی نماید.
۳-۲-۳-۸-۲-۱ کفل در معنای وزر
در آیه ی شریفه ی «مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَهً حَسَنَهً یَکُنْ لَهُ نَصِیبٌ مِنْها وَ مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَهً سَیِّئَهً یَکُنْ لَهُ کِفْلٌ مِنْها وَ کانَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ مُقِیتا»(نساء/۸۵) یکی از منطق های اصیل اسلام را در مسائل اجتماع روشن می سازد و تصریح می کند که مردم در سرنوشت و اعمال یکدیگر از طریق شفاعت ، تشویق و راهنمایی شریک هستند، بنابراین هر گاه سخن یا عمل و یا حتی سکوت انسان سبب تشویق جمعیتی به کار نیک یا بد شود، تشویق کننده سهم قابل توجهی از نتایج آن کار خواهد داشت بدون اینکه چیزی از سهم فاعل اصلی کاسته شود. بنا بر این در آیه ی مذکور قرآن در مورد تشویق به کارنیک (شفاعت حسنه) می فرماید : «نصیبی» از آن به تشویق کننده می رسد در حالیکه در مورد (شفاعت سیئه) می فرماید : «کفلی» از آن به آن ها می رسد. (مکارم شیرازی،‌۱۳۷۴ : ۴/۳۹)
برخی از مفسرین معتقدند : واژه ی «نصیب» و واژه ی «کفل» هر دو به یک معنا هستند.(طباطبایی، ۱۳۷۴: ۵/۴۳) برخی دیگر واژه ی «کفل» را به معنی سهم از چیزهای پست و بد اطلاق نموده اند.(طبرسی،‌۱۳۷۷: ۱/۶۳۵) و برخی هم نوشته اند : در مورد حسنه واژه ی «نصیب» به کار رفته است و بیانگر بهره ای وافر است که به ضمیمه ی لطف و فضل خدا بر تعهد افزونی می یابد.(مصطفوی، ۱۳۸۰ : ۶/۱۱۳) حسن و قتاده واژه ی «کفل»
را بر اساس قول امام باقر (ع) به معنای «وزر» دانسته اند با این توجیه که شفاعت های ناپسند برای انسان بار و بهره ای از شر فراهم می آورد.(طبرسی،‌۱۳۶۰ : ۵/ ۲۷۲؛ابوالفتوح رازی،‌۱۴۰۸ : ۶/۴۰)
واژه پژوهان «وزر» را سنگینی و بار دانسته اند و به مناسبت سنگینی کوه، بار را هم «وزر» گفته اند. (راغب،‌۱۴۱۲ : ۸۶۷)
و «وزر» از بار سنگین هم تجاوز نموده و حتی گناهان را هم «وزر» خوانده اند هم چنان که «ثقل» نیز می خوانند. در قرآن کریم از گناهان، هم به «وزر» تعبیر شده و فرموده :« لِیَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ کامِلَهً یَوْمَ الْقِیامَهِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِینَ یُضِلُّونَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ أَلا ساءَ ما یَزِرُون‏»(نحل/۲۵) و هم به «ثقل» :‌«وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَیُسْئَلُنَّ یَوْمَ الْقِیامَهِ عَمَّا کانُوا یَفْتَرُون‏»(عنکبوت/۱۳)
بنابراین دعوت کنندگان به کفر و شرک بارهای سنگین گناهانشان را به دوش می کشند و بارهای دیگری را اضافه بر بارهای سنگین خودشان به دوش می کشند. این گناه اضافی همان بار گناه اضلال و اغوا کردن و تشویق دیگران به گناه است همان بار سنت بد گذاردن است و این در حقیقت همان معنایی است که رسول خدا (ص) در حدیثی بیان فرموده است : « مَن سن سَنه حَسنه کان لَه اجرَها و اَجر مِن عَمَل بها مِن غَیر اَن یَنقص مِن اَجره شَى‏ء وَ مَن سَن سَنه سیئه کانَ لهُ وِزرها وَ وِزر مَن عَمَل بِها» و معناى حدیث این است که : «هر کس سنت خوبى را باب کند و مردم را بدان عادت دهد، هم اجر عمل خود را مى‏برد، و هم اجر هر کسى را که بدان عمل کند، بدون اینکه از اجر عاملین آن، چیزى کم شود، و هر کس سنت زشتى را باب کند، هم وزر آن عمل را بدوش خواهد کشید، و هم وزر هر کسى را که به آن عمل کند.» (طباطبایی ، ۱۳۷۴ : ۱۲/۳۳۵ ؛ مکارم شیرازی،‌۱۳۷۴ : ۱۶/ ۲۲۴)
۳-۲-۳-۸-۲-۲ کفالت دنیوی و اخروی
یکی از پیامبران الهی «ذاالکفل» نام دارد و ذکر نام او در ردیف نام پیامبران در آیات : «وَ اذْکُرْ إِسْماعِیلَ وَ الْیَسَعَ وَ ذَا الْکِفْلِ وَ کُلٌّ مِنَ الْأَخْیارِ »(ص/۴۸)، «وَ إِسْماعِیلَ وَ إِدْرِیسَ وَ ذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِنَ الصَّابِرِین‏»(انبیاء/۸۵) گواه بر این معنا است. در این که چرا او «ذاالکفل» نامیده شده با توجه به اینکه «کفل» هم به معنی «نصیب» و هم به معنی «کفالت و عهده داری» است احتمالات مختلفی داده شده است :
-خداوند نصیب وافری از ثواب و رحمتش به او مرحمت فرموده و «ذاالکفل» به معنای صاحب بهره وافی است.
-چون گروهی از انبیاء بنی اسرائیل را کفالت نمود و جان آن ها را در برابر پادشاهان جبار زمان حفظ نمود.
-او تعهد کرده بود شب ها را به عبادت برخیزد و روزها روزه بدارد و هنگام قضاوت هرگز خشم نگیرد و تا آخر به وعده ی خود وفا نمود به همین خاطر «ذاالکفل» نامیده شد.(مکارم شیرازی،‌۱۳۷۴ : ۱۹/ ۳۱۲)

مقدمه‌ای بر کنترل غیرخطی

مقدمه‌ای بر کنترل غیرخطی

مقدمه

در دنیای واقعی بسیاری از سیستم­های فیزیکی غیرخطی هستند و یک سیستم کنترل باید بتواند بر این خاصیت غیرخطی غلبه کند.
دلایل استفاده از کنترل کننده های غیرخطی عبارت است از :

• • تعدیل سیستمهای کنترل موجود

بعضی از سیستمهای کنترل خطی براین اساس طراحی شده اند که تغییرات ورودی حول نقطه کار بسیار کوچک است. اما در عمل چون سیستم ذاتاً غیرخطی عمل می کند و امکان دارد تغییرات ورودی حول نقطۀ کار بزرگ باشد لذا احتمال ناپایداری کنترل کننده خطی سیستم بسیار زیاد است.

• • آنالیز عوامل غیرخطی شدید

در بعضی از سیستمهای کنترل عوامل غیرخطی وجود دارد که بواسطه طبیعت غیرپیوسته آنها امکان هیچ گونه تقریب خطی وجود ندارد. این عوامل غیرخطی شدید معمولاً شامل یکی از موارد اصطکاک کولمبی، اشباع، ناحیه مرده، backlash و هیسترزیس می باشد.

• • وارد نمودن عدم قطعیت های مدل در طراحی

در طراحی سیستمهای کنترل خطی، لازم است که فرض کنیم پارامترهای مدل سیستم به گونه ای معقول شناخته شده هستند. اما خیلی از مسائل کنترلی در مدل پارامتریک سیستم دارای یک سری عدم قطعیت هستند.

• • سادگی در طراحی

در بسیاری از مواقع، یک کنترل کننده غیرخطی که خوب طراحی شده بود میتواند نسبت به کنترل کننده خطی نظیرش بسیار ساده تر نیز باشد.
معمولاً عوامل غیرخطی به دو دسته ذاتی و قراردادی تقسیم بندی می شوند.
عوامل ذاتی آن دسته از عوامل هستند که به طور طبیعی جزء سیستم می باشند و اصطلاحاً به طور سخت افزاری در ذات سیستم واقع شده اند همچون اصطکاک کولمبی بین دو سطح، هیسترزیس، اشباع و backlash. عوامل غیرخطی قراردادی به طور مصنوعی توسط طراح به سیستم اعمال می گردد. قوانین کنترل غیرخطی قراردادی، همچون قوانین کنترل تطبیقی و قوانین کنترل بهینه Bang-Bang جزء دسته مواردی هستند که به سیستم کنترل اعمال می‌گردند تا عملکرد سیستم را بهبود بخشد [۳۲].

سیستم غیرخطی

سیستمی که اصل جمع آثار در مورد آن صادق نباشد، سیستم غیرخطی نامیده می‌شود و معمولاً به صورت زیر نمایش داده می‌شود.
که در رابطۀ فوق:
بردار کنترل ورودی، تابع بردار غیرخطی، بردار حالت، و n تعداد حالات یا مرتبۀ سیستم است.

تئوری پایداری لیاپانوف

در بین خواص مختلف سیستم‌های کنترل، اولین و مهم‌ترین آن‌ها، مسئله پایداری می‌باشد.
در هر سیستم کنترل چه خطی و چه غیرخطی، بررسی مسئله پایداری بسیار حائز اهمیت بوده و بایستی به دقت مورد مطالعه قرار گیرد.
با این تفاوت عمده که در مورد سیستم‌های خطی، پایداری برای کل سیستم تعریف می شود و در سیستم‌های غیرخطی، پایداری نقطه تعادل مورد بررسی قرار می‌گیرد و در ضمن این امکان وجود دارد که سیستمی غیرخطی بازاء شرط اولیه‌ای پایدار و بازاء ورودی خاصی ناپایدار باشد.
هدف اصلی از این بخش، ارائه تئوری پایداری لیاپانوف و کاربرد آن در آنالیز و طراحی سیستم‌های غیرخطی می باشد.
قبل از پرداختن به تعاریف پایداری برحسب لیاپائوف مجبوریم به چند تعریف بپردازیم:

سیستم وابسته به زمان^[۸]

سیستم را وابسته به زمان گویند، اگر تابع f به زمان وابسته باشد.
طبیعت متغیر با زمان بودن سیستم‌های کنترل یا به ذات پروسه سیستم مربوط می باشد و یا به قانون کنترلی سیستم.
یک پروسه متغیر با زمان همراه با دینامیک را در نظر بگیرید. اگر کنترل کننده این سیستم به زمان وابسته باشد مثلاً آنگاه سیستم f متغیر با زمان نامیده می‌شود.

تفاوت اصلی بین سیستمهای متغیر با زمان و نامتغیر با زمان

مسیر حالت در سیستم‌های نامتغیر با زمان مستقل از زمان اولیه می باشد با آنکه در سیستم‌های متغیر با زمان اصلاً اینطور نیست. اختلاف فوق ما را ملزم می‌کند که در تعریف مفهوم پایداری برای سیستم‌های متغیر با زمان، زمان اولیه مطلقاً تاثیر گذار است و به همین دلیل آنالیز سیستم‌های متغیر بازمان بسیار پیچیده تر از سیستم‌های نامتغیر با زمان است.

مفهوم پایداری به بیان لیاپانوف

حالت تعادل x=0 را پایدار گوییم اگر برای هر ، وجود داشته باشد به نحوی که اگر، آنگاه برای تمام زمان‌های داشته باشیم . در غیر این صورت سیستم را به بیان لیاپانوف ناپایدار گویند.
تعریف پایداری فوق که بنام پایداری براساس مفهوم لیاپانوف نیز نامیده می‌شود به این معنی است که برای یک سیستم پایدار که شروع کار سیستم بسیار نزدیک به مبداء باشد آنگاه مسیر حالت سیستم نیز به مبداء بسیار نزدیک خواهد بود. اگر بخواهیم کلاسیک‌تر صحبت کرده باشیم می‌توان گفت که تعریف فوق بیان می دارد که مبداء در یک سیستم غیر خطی پایدار است اگر مسیر حالت شروع شده از هر نقطه دلخواه نزدیک به مبدأ و با گذشت زمان از ناحیه کروی گون به شعاع R خارج نگردد.
شکل ‏۲٫۱- مفهوم پایداری لیپانوف
در این بخش مفاهیم مختلف پایداری از جمله پایداری مجانبی^[۹]، پایداری نمائی^[۱۰]، پایداری مجانبی مطلق^[۱۱] را برای سیستم های نامتغیر با زمان ارائه خواهیم داد.

تعریف پایداری مجانبی

نقطه تعادل صفر را پایدار مجانبی می گوئیم اگر اولاً پایدار باشد (در مفهوم لیاپانوف) و ثانیاً اگر بازاء هر ، کوچکتر از r باشد، آنگاه زمانی که میل می‌کند، میل کند.

تعریف پایداری نمائی

نقطه تعادل صفر را پایدار نمائی می‌گویند اگر اعداد مثبت به نحوی وجود داشته باشند که:
باید توجه داشت که پایداری نمائی الزاماً پایداری مجانبی را نتیجه می‌دهد اما عکس این مطلب صادق نیست.

تعریف پایداری مطلق

اگر پایداری مجانبی یا نمائی در یک سیستم به ازای هر شرط اولیه‌ای برقرار باشد آنگاه خواهیم گفت که نقطه تعادل به طور همه جانبه پایدار مجانبی یا نمائی است.

ج:۱۸سوال برای اندازه گیری دانشگاه از سوال ۱ تا ۱۸ پژوهش(عوامل رسمی، عوامل غیر رسمی، منابع و قابلیت­ها).

۱۴سوال برای اندازه گیری عوامل محیطی(سوالات۱۹تا۳۲) و ۸ سوال برای اندازه گیری میزان فرصت­های کنونی (سوالات۳۳تا۴۰) و در نهایت ۱۰ سوال برای اندازه گیری فرصت­های آینده (سوالات ۴۱تا۵۰) در نظر گرفته شد که به تفکیک در زیر آمده است.
سنجش عوامل رسمی دانشگاه شاهد
سازمان کارآفرینانه و ساختار حاکمیت (سوالات ۱ تا ۵)
معیارهای حمایتی (سوالات۶ و ۷)
آموزش کارآفرینی دانشگاهی (سوالات۸ و ۹)
سنجش عوامل غیر رسمی دانشگاه شاهد
نگرش دانشگاهیان (سوال۱۰)
شیوه ی تدریس کارآفرینی (سوالات۱۱و ۱۲)
مدل نقش و سیستم های پاداش (سوالات۱۳ و ۱۴)
منابع و قابلیت های دانشگاه شاهد
منابع (سوالات۱۵ و ۱۶)
قابلیت ها (سوالات۱۷ و ۱۸)
سنجش محیط از نظر اعضای دانشگاه شاهد (متغییر مستقل)
سنجش تاثیر عوامل محیطی بر تشخیص فرصت (سوالات۱۹ و ۲۰)
سنجش تاثیر عوامل سیاسی بر تشخیص فرصت (سوالات۲۱ و ۲۲)
سنجش تاثیر قوانین بر تشخیص فرصت (سوالات۲۳ و ۲۴)
سنجش تاثیر عوامل اجتماعی بر تشخیص فرصت (سوالات۲۵ و ۲۶)
سنجش تاثیر عوامل تکنولوژیک بر تشخیص فرصت (سوالات۲۷ و ۲۸)
سنجش تاثیر عوامل اقتصادی بر تشخیص فرصت (سوالات۲۹ و ۳۰)
سنجش تاثیر عوامل بین الملل بر تشخیص فرصت (سوالات۳۱ و ۳۲)
سنجش فرصت داز نظر اعضای دانشگاه شاهد (متغییر میانجی)
سنجش جذابیت (سوالات۳۳ و ۳۴)
سنجش بادوام بودن (سوالات۳۵ و ۳۶)
سنجش زماندار بودن (سوالات۳۷ و ۳۸)
سنجش تاکید بر کالا یا خدمتی که به مشتری سود برساند (سوالات۳۹ و ۴۰)
سنجش فرصت های آینده از نظر اعضای دانشگاه شاهد (متغییر وابسته)
سنجش تمایل به ریسک های بلند مدت (سوالات۴۱ و ۴۲)
سنجش همگام بودن با سرعت پیشرفت و تغییرات جهانی (سوالات۴۳ و ۴۴)
سنجش رهبری مداوم، استراتژیک و آینده محور (سوالات۴۵ و ۴۶)
مشارکت همه ی اعضا (سوالات۴۷ و ۴۸)
سنجش میزان شفاف سازی (سوالات۴۹ و ۵۰)

ابزارهای گردآوری اطلاعات

ابزارها وسایلی هستند که محقق به کمک آن‌ها می‌تواند اطلاعات مورد نیاز را برای تحلیل و بررسی پدیده مورد مطالعه و نهایتاً کشف حقیقت گردآوری نماید. در تحقیق انجام شده، در بخش کتابخانه‌ای از فیش تحقیقاتی استفاده گردید. فیش برگه‌ای است که هر محقق در مسیر مطالعات خود، تمام یا بخشی از متن مرتبط با موضوع تحقیق را به طور کامل یا خلاصه شده یا ترجمه یا … روی آن ثبت نموده یا الصاق می‌کند (حافظ‌نیا، ۸۷)
در مطالعه میدانی صورت گرفته از «پرسشنامه» استفاده گردید. گردآوری اطلاعات میدانی جهت آزمون فرضیات تحقیق با پرسشنامه بسته صورت پذیرفت. یکی از ابزارهای بسیار متداول در گردآوری اطلاعات میدانی، پرسشنامه است که امر گردآوری اطلاعات را در سطح وسیع، امکان­ پذیر می‌سازد. این ابزار در تحقیقات توصیفی و تحقیقاتی که از گستره جغرافیایی زیادی برخوردار باشد یا افراد جامعه آماری و نمونه آن زیاد باشد، مورد استفاده قرار می­گیرد. این ابزار به صورت مجموعه سئوالاتی مکتوب که حول متغیرهای یک مسأله تحقیق تنظیم شده، ساخته می‌شود و پاسخگو به شکل حضوری یا غیرحضوری و مستقیم یا غیرمستقیم آن را تکمیل می‌کند (حافظ‌نیا، ۸۷).
سئوالات «بسته»، سئوالاتی هستند که محقق با بهره گرفتن از مقیاس اسمی یا عددی و بر اساس پاسخ‌های ممکن تنظیم می‌کند و پاسخگو از بین آن‌ها ارزش موردنظر خود را انتخاب نموده و علامت می‌زند. به پرسشنامه‌های حاوی سئوالات بسته، پرسشنامه منظم نیز گفته می‌شود. سئوالات بسته اگر چه آزادی عمل پاسخگو را نسبت به سئوالات باز کاهش می‌دهد ولی دارای محاسنی هم هست، یعنی هم پاسخگو رغبت بیشتری برای پاسخ دادن دارد و می‌تواند با زدن یک علامت در محل مخصوص پاسخ لازم را بدهد و هم این‌که استخراج، طبقه‌بندی و تجزیه و تحلیل داده‌ها به­ ویژه با رایانه برای محقق راحت‌تر می‌شود (حافظ‌نیا، ۸۷).
سئوالات پرسشنامه به صورت «طیف چندگزینه­ای» مقیاس‌بندی شد. سنجش دیدگاه‌ها و نگرش‌ها از امور کیفی هستند که ابزارهای ویژه‌ای را در چهارچوب مقیاس‌های اسمی- عددی برای اندازه‌گیری متغیرها طلب می‌کنند. محققان علوم اجتماعی برای سنجش نگرش‌ها، تمایلات، گرایش‌ها و آرزوها، اقدام به طراحی و ابداع ابزاری نمودند که به عنوان طیف شهرت دارد و طیف لیکرت از معروف­ترین آنها محسوب می­ شود.لیکرت که از سال ۱۹۳۹ مدیریت بخش بررسی های افکار عمومی را در وزارت کشاورزی امریکا بر عهده داشت این طیف را ارائه داد.این طیف از پنج قسمت مساوی تشکیل شده است ومحقق متناسب با موضوع تحقیق تعدادی گویه در اختیار پاسخگو قرار می دهد تا گرایش خود را درباره آن تشخیص نماید.طیف از گرایش” کاملا موافق"تا گرایش” کامل مخالف"کشیده می شود(حافظ نیا۱۳۸۷).

روایی وپایایی ابزار سنجش

منظور از اعتبار یا روایی آن است که وسیله ی اندازه گیری واقعاّ بتواند ویژگی ها یا خصیصه ی متغیر مورد نظر را اندازه بگیرد،نه متغیر دیگری را.در تحقیقات فیزیکی اعتبار یا روایی،مساله وموضوع پیچیده ای نیست اما در تحقیقات رفتاری مساله روایی موضوع بسیار پیچیده ای است.
آزمون KMO و بارتلت:جهت بررسی روایی سازه‌ای پرسشنامه و تائید عامل‌های در نظر گرفته شده، از روش تحلیل عاملی به شیوه چرخش محور‌های متعامد (واری- ماکس) برای دستیابی به عامل‌های خالص استفاده شده است. بدین منظور از شاخص KMO ^[۱۶۶]و آزمون کرویت بارتلت^[۱۶۷] استفاده می شود.
شاخص KMO: شاخصی از کفایت نمونه گیری است که کوچک بودن همبستگی جزیی بین متغیرها را بررسی می کند و از این طریق مشخص می سازد آیا واریانس متغیرهای تحقیق، تحت تأثیر واریانس مشترک برخی عامل های پنهانی و اساسی است یا خیر. این شاخص در دامنه صفر تا یک قرار دارد. اگر مقدار شاخص نزدیک به یک باشد، داده های مورد نظر برای تحلیل عاملی مناسب هستند و در غیر این صورت (معمولاً کمتر از ۶/۰) نتایج تحلیل عاملی برای داده های مورد نظر چندان مناسب نمی باشند.
آزمون کرویت بارتلت: این آزمون بررسی می کند چه هنگام ماتریس همبستگی، شناخته شده(از نظر ریاضی ماتریس واحد و همانی) است و بنابراین برای شناسایی ساختار (مدل عاملی) نامناسب می باشد. ماتریس همبستگی دارای دو حالت است: حالت اول) زمانی که ماتریس همبستگی بین متغیرها، یک ماتریس واحد و همانی می باشد، در این صورت متغیرها ارتباط معنی داری با هم نداشته و در نتیجه امکان شناسایی عامل های جدید، براساس همبستگی متغیرها با یکدیگر وجود ندارد. حالت دوم) زمانی که ماتریس همبستگی بین متغیرها یک ماتریس واحد و همانی نباشد، که در این صورت ارتباط معنی داری بین متغیرها وجود داشته و بنابراین امکان شناسایی و تعریف عامل های جدیدی براساس همبستگی متغیرها وجود دارد. اگر معنی داری (Significance) آزمون بارتلت کوچک تر از ۵% () باشد تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار (مدل عاملی) مناسب است، زیرا فرض شناخته شده بودن ماتریس همبستگی رد می شود. (مومنی و قیومی، ۱۹۴:۱۳۸۹-۱۹۳). نتایج این شاخص ­ها در جداول۳-۲ و ۳-۳ آمده است.
نتایج آزمون کورویت بارتلت و KMO جهت بررسی کفایت عوامل پرسشنامه
جدول ‏۳‑۲: بررسی کفایت عوامل پرسشنامه

«دعا یعنی گدایی و گدایی در پیشگاه خدای سبحان برای انسان فخر است، البته به این شرط که در گدایی موحد باشد. همچنین توحید در این مرحله، شیرین‌ترین دوران زندگی انسان است.»^[۱۵] انسان باید همواره از خداوند بخواهد او را به این مرحله برساند تا دیگر از غیر او چیزی نخواهد و حلاوت و شیرینی هم صحبتی با پروردگار را بچشد و دل را از هر چه غیر اوست پاک کند. دعا نوعی بندگی است و در عین حال طلب‌کردن از اوست و غیر را واگذاردن و به او پیوستن است، پس چنین بنده‌ای خود را از عذاب دور می‌کند و به رحمت حق نزدیک می‌شود. «دعا منبع عظیم تغذیه روح و نفس انسانی است و اثر سازنده عجیبی دارد. دعا یکی از وسایل ارتباط با خداوند است که عامل موثری برای خودسازی است.»^[۱۶] دعا عامل خودسازی بشر است، پس از اثبات بندگی خود از خداوند طلب بخشش می‌کنیم و از او می‌خواهیم که از گناهان ما بگذرد تا اولین قدم را برای خودسازی برداشته باشیم: «اللهم اغفرلی کل ذنب اذنبـته و کل خطیئه اخطاتها اللهم انی اتقرب الیک بذکرک و استشفع بک الی نفسک: خدایا بیامرز مرا هر گناهی که کرده‌ام و هر خطایی که از من سر زده؛ خدایا من به‌سوی تو نزدیک می‌شوم، به وسیله ذکر تو و به درگاهت خودت را شفیع آورده‌ام.»^[۱۷]

دفع عذاب یکی از حاجاتی است که بندگان در دعا از خداوند می‌خواهند این نکته شاید جلوه دیگری به تعریف دعا بیافزاید. مهدی ملک ثابت دعا را چنین تعریف می‌کند: «دعا ندا کردن خداوند است با گریه و زاری برای آن که از دعاکننده دفع عذاب کند یا مطلوبش را برآورده سازد.»^[۱۸] عطار می‌گوید:

یـــا رب آگــاهی ز یــــارب‌های مــا

حــاضری در مـــاتم شــــب‌های مــــا

مــاتمم از حــد بــشد ســوری فرست

در مــیان ظلـــمتم نـــــوری فــــرست

پــــایمــرد مــن در این مـاتم تو باش

کـس نــدارم دسـت گیرم هم تو باش^[۱۹]

۱-۴٫ تعریف نیایش
در فرهنگ معین نیایش این‌گونه تعریف شده است: «عبادت، پرستش، مصدر این کلمه در فارسی مستعمل نیست.»^[۲۰]
مولوی در این بیت با خدای خویش نیایش کرده و او را مورد ستایش قرار داده است.

ای صفاتت آفـــتاب معــــرفـــــــت

و آفــتاب چـــرخ بند یـــک صـفت

گــاه خـــورشیدی و گه دریــا شوی

گــاه کــوه قــاف و گــه عنقا شوی

تو نه این باشی نه آن در ذات خویش

ای فزون از وهم‌ها و ز بــیش بـیش^[۲۱]