در دهه های اخیر مدیریت راهبردی بیشتر مورد توجه سازمان ها قرار گرفته است بطوریکه ابتدا سازمان های بزرگ در دنیا شروع به بهره برداری از اصول مدیریت راهبردی نموده و رفته رفته این تفکر و رویکرد در حال وارد شدن به حوزه مدیریت بخش دولتی می باشد و از دهه ۱۹۹۰ به بعد بدلیل اتفاقاتی که در محیط های فناوری- سیاسی و اقتصادی و… صورت گرفت مدیریت راهبردی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. اساساً از دهه ۱۹۵۰ به بعد و یا شاید قبل از آن مدیریت راهبردی یا به عبارتی مدیریت استراتژیک^[۱] مورد توجه واحدهای نظامی بوده است ولی از دهه۱۹۹۰به بعد این مسئله بیشتر مورد توجه سازمان های اقتصادی قرار گرفت(کاظمی، ۱۳۸۹).
مدیریت استراتژیک تصمیم‌ها و اقداماتی است که برای تدوین و اجرای خط مشی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد تا رابطه بین سازمان و محیط آن به نحوی تنظیم شود که سازمان قادر به تحقق اهداف خود باشد. به عبارت دیگر مدیریت استراتژیک فرآیندی است که سازمان را از موقعیت فعلی به جایگاه مطلوب آن برساند.(هاناگان^[۲]، ۲۰۰۲).

مدیریت استراتژیک هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات وظیفه ای چندگانه ای است که سازمان را قادر می سازد به مقاصد خود دست یابد و شامل سه بخش اصلی تدوین، اجرا و ارزیابی استراتژی می باشد(دیوید^[۳]، ۱۹۹۹).
امروزه سازمانها برای بقاء و رشد در محیط متغیر، نامطمئن و غیرقابل پیش بینی ای که آنها را دربرگرفته است، ناگزیراند پویایی خود را حفظ کرده و دست به تغییراتی متناسب با محیط بزنند. سازمان ها در محیط کسب و کار امروزی با مشکلات متعدد و پیچیده ای مواجه اند که یکی از مهمترین آنها عدم آگاهی کامل نسبت به جایگاء فعلی و موقعیت مطلوب است. به بیان دیگر، سازمان ها به خوبی نمی دانند که در کجا هستند و مهمتر اینکه در چه جایگاهی باید باشند لذا باید به مقوله استراتژی و به پیروی از آن به موقعیت و جایگاه سازمان در محیط کسب وکار باید توجه ویژه ایی نمود (قضاوت و همکاران، ۱۳۸۸).
۱-۲ بیان مسئله
پیچیدگی روزافزون فعالیت ها و محیط شدیداً متغیر و متلاطم جهان امروز، مدیران را با آنچنان دشواری هایی مواجه ساخته که کوچکترین غفلت آنها نسبت به مسائل پیامدهایی غیرقابل جبران به دنبال خواهد داشت. مشاهده سازمان های بسیار موفقی که در نتیجه اتخاذ استراتژیهای نسنجیده و بی توجهی به محیط، موقعیت برجسته خود را از دست داده و از صحنه رقابت بین المللی به کنار گذاشته شدند، موید این نکته است(برایسون^[۴]، ۱۹۸۸).
مدیریت استراتژیک، امروزه به عنوان یکی از کارآمدترین رویکردهای مدیریتی در سازمان‌ها، بخصوص بنگاه‌های اقتصادی مد نظر صاحب نظران و برنامه ریزان قرار گرفته است. در جهان سیال، پیچیده و متغییر کنونی، برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک، راهی است برای کمک به سازمان‌ها و جوامع برای روبرو شدن با تغییرات سریع و مدلی است برای شناخت و حل مهمترین مسایل مبتلا به، شناسائی نقاط قوت و ضعف سازمان و استفاده بهینه از فرصت‌ها و موقعیت‌ها و تسلط بر ضعف‌ها و تهدیدهایی که موجودیت سازمان را به خطر می‎اندازند و در واقع اقدامی کارسازانه‎تر در مقابل جهان پر رقابت و بی‎رحم می باشد (هدایتی، ۱۳۸۵).
همه سازمان ها، عمومی و خصوصی، تولیدی و خدماتی، انتفاعی و غیر انتفاعی، از مدیریت استراتژیک به منظور مقاومت در مقابل رقابت شدید بازار به طور گسترده ای استفاده می کنند. مدیریت استراتژیک، فرآیندی است که سازمان ها می توانند با شناخت متقابل خود و محیط پیرامون خود، استراتژی های خود را تنظیم، اجرا و نظارت کنند(خورشید و رنجبر، ۱۳۸۹).
اصل اساسی مدیریت استراتژیک این است که سازمان‌ها باید برای بهره جستن از فرصت‌های خارجی و پرهیز از اثرات ناشی از تهدیدات خارجی یا کاهش آن‌ها، در صدد تدوین استراتژی‌های مقتضی و مورد نیاز برآیند. همچنین از دیگر فعالیت‌های اصلی و ضروری مدیریت استراتژیک این است که نقاط قوّت و ضعف دوایر و واحدهای سازمان را شناسایی و آن‌ها را ارزیابی نماید. بدین ترتیب شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک خارجی و داخلی، می‌تواند موفقیت سازمان را تضمین نماید(هانگر^[۵] و ویلن^[۶]، ۲۰۰۱).
هر شرکتی دارای استراتژی هایی است، حتی اگر این استراتژی ها به صورت پراکنده، نامنظم، بدون ساختار و غیررسمی باشند. همه سازمان ها به سوی نقطه ای روان هستند، ولی بدبختانه برخی از سازمان ها نمی دانند به کجا می روند (دیوید، ۱۹۹۹، ص ۶۵).
انتخاب استراتژی در ارتباط با تنظیم یک سلسله اقدام های مناسب و شایسته، ارزیابی و انتخاب از میان
آنهاست. انتخاب استراتژی به دلیل اثرات مهمی که بر عملکرد سازمان دارد نقطه کلیدی در فرایند مدیریت استراتژیک به شمار می آید. استراتژی، مدیران سازمان ها را مجاز به شناسایی فرصتهای کشف ارزش برای مشتریان و تحقق آن ارزشها در سطح منافع می کند. از این رو راهی است که سازمانها زمینه های فعالیت و کسب و کار خود را تعریف می کنند و آن را صرفاٌ با منابعی مرتبط می سازند که در اقتصاد امروز اهمیت بسیاری دارد.
فرایند مدیریت استراتژیک در برگیرنده سه مرحله اصلی تدوین و انتخاب استراتژی، اجرا و ارزیابی آن است که ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک^[۷](SPACE) در مرحله تدوین استراتژی و به منظور بررسی و انتخاب استراتژی مناسب سازمان بکار گرفته می شود. تجزیه ‌وتحلیل موقعیت و تعیین اقدام استراتژیک سازمان عبارت است از انجام موازنۀ استراتژیک بین عوامل سوق‌دهنده (شامل فرصت‌های محیطی و نقاط قوّت سازمانی) در مقابل عوامل بازدارنده (تهدید‌های محیطی و نقاط ضعف سازمانی) و در جهت رفع آن‌ها (هانگر و ویلن، ۲۰۰۱).
شرکت آب و فاضلاب خوزستان در اسفند ماه ۱۳۷۱ پس از تعیین سهامداران و تشکیل هیئت مدیره رسماً کار خود را آغاز نمود.هم اکنون شرکت آبفا خوزستان با ۲۷۰۰ نفر پرسنل در ۵۶ شهر استان بجز اهواز بیش از ۵۱۰ هزار مشترک را تحت پوشش خدمات خود دارد.
اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها و تاثیر آن بر سیاستهای شرکت از یک سو و بحث واگذاری کامل شرکتهای آب و فاضلاب به بخش خصوصی از سوی دیگر، تعیین موقعیت و تدوین استراتژی های جدید را ضروری می سازد.
براساس اصل ۴۴ قانون اساسی، شرکتهای آب و فاضلاب جزء شرکتهایی قرار گرفته اند که باید به بخش خصوصی واگذار شوند. طبق برنامه بودجه سال ۸۹ کشور، شرکتهای آب و فاضلاب در گروه دو بنگاه ها قرار گرفته اند که براساس قانون باید تا پایان سال ۹۳ نسبت به واگذار کردن آنها به بخش غیر دولتی اقدام شود. مهمترین اهداف از خصوصی سازی در صنعت آب و فاضلاب افزایش کارایی و کیفیت، افزایش بهبود خدمات به مردم، اصلاح الگوی مصرف، درآمدزایی، کوچک سازی بدنه اجرایی دولت، سرمایه گذاری و مشارکت فعال بخش خصوصی می باشند.
الزام در کاهش یارانه‌های دولتی در بخش خدمات عمومی همچون آب و برق؛ توجه به استراتژی‌های افزایش راندمان، کاهش هزینه‌ها و جذب سرمایه‌های بخش خصوصی را جدی‌تر ساخته است و در نتیجه کاربرد پارادایم خصوصی‌سازی به‌شدت افزایش یافته و تحلیل موانع، روش‌ها، مراحل و الگوهای
خصوصی‌سازی نیازمند اجرای اصلاحات، مراحل و پیش نیازهایی می‌باشد که عدم انجام آنها خطر شکست
در اجرای چنین طرح‌هایی را افزایش می‌دهد.
اولین قدم در برنامه‌ریزی خصوصی‌سازی، شناسایی موقعیت استراتژیک شرکت می باشد. با توجه به اینکه فرایند مدیریت استراتژیک شامل مراحل تدوین،‌ اجرا و ارزیابی استراتژی می‌باشد. در مرحله تدوین، ابتدا موقعیت استراتژیکی شرکت شناسایی شده و سپس استراتژی متناسب با آن موقعیت تعریف گردیده است. شناسایی موقعیت استراتژیک شرکت در تهیه و تدوین مناسب‌تر و دقیق‌تر برنامه راهبردی (استراتژیک) کاربرد ویژه‌ای دارد.
از طرفی اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها، جدا از تمام منافعی که برای کل اقتصاد کشور دارد قدم رو به جلویی در راستای اهداف دست اندرکاران آبفای کشور برای واقعی شدن قیمت آب و صرفه جویی در مصرف آب است. اجرای این قانون کمک بسیار بزرگی است برای شرکتهای آب و فاضلاب کشور تا بتوانند با نزدیک شدن قیمت آب به قیمت واقعی در آینده ای نزدیک گام های اساسی تری را در راستای اهداف توسعه ای بردارند.
با توجه به تحولات ناشی از اجرای این قانون و لزوم پیش بینی به موقع تغییرات، آماده سازی همه جانبه شرکت و تحلیل جامع فرصت ها و تهدیدات نیاز به شناسایی موقعیت و تدوین استراتژی های جدید برای شرکت احساس می گردید. تعیین موقعیت استراتژیک شرکت، در وهله اول به نحوه انتخاب جهت حرکت شرکت می پردازد.
لذا شرکت آب و فاضلاب خوزستان باید استراتژی های مناسبی را با توجه به شرایط و موقعیت کنونی و آینده خود، انتخاب نماید. استراتژی های مناسب به بقا و رشد این شرکت در عرصه های مختلف کمک می کنند. برای تدوین و انتخاب استراتژی راهکارها و روش های مختلفی وجود دارد که در این پژوهش از ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک بدین منظور استفاده گردیده است.
با توجه به دلایل ذکر شده و همچنین متغیر بودن محیط کاری که برای ماندن در چنین محیطی بایستی قدرت تطبیق پذیری و انعطاف پذیری وجود داشته باشد، واضح است که مدیران شرکت در این وضعیت نیاز به ابزاری داشته تا بتوانند از طریق آن موقعیت استراتژیک خود را تشخیص داده و تمهیدات لازم را جهت رسیدن به اهداف آتی فراهم نمایند. در همین راستا نظریه مدیریت استراتژیک مطرح می گردد که این امکان را به مدیران می دهد تا تصمیمات خود را جهت تخصیص بهینه منابع همراه با دید بلند مدت اخذ نمایند. به طور کلی مدیریت استراتژیک دارای سه مرحله اساسی تدوین، اجرا و ارزیابی استراتژی می باشد. محور اصلی این پایان نامه متوجه مرحله اول الگوی مدیریت استراتژیک یعنی تدوین استراتژی است که خود به دو مرحله شناسایی موقعیت فعلی و تعریف استراتژی تقسیم می شود. لذا با بهره گرفتن از مدل ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک(SPACE) موقعیت استراتژیکی شرکت شناسایی شده و در ادامه موقعیت بدست آمده با بهره گرفتن از ماتریس داخلی و خارجی^[۸](IE) مورد مقایسه قرار گرفته است. در نهایت با توجه به وضعیت شرکت در مدل های مذکور استراتژی های متناسب تدوین و با بهره گرفتن از ماتریس برنامه ریزی استراتژی کمی^[۹](QSPM) استراتژی های بدست آمده اولویت بندی گردیده است.
با توجه به مطالب بالا مسئله اساسی این است که ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک شرکت آب و فاضلاب خوزستان چگونه است؟
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق
امروزه داشتن استراتژی خوب با اهمیت تر از حفظ موقعیت در محیط بازار است و مهمترین دغدغه اکثر سازمان ها تدوین و پیاده سازی استراتژی هایی است که موفقیت و بقای آنها را در شرایط متحول و پیچیده محیطی، تضمین نماید.
آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که چرا بعضی از شرکت‌های بزرگ و موفق در مدت زمان کوتاهی با از دست دادن سهم بزرگی از بازار خود به موقعیتی معمولی و حتی تأسف بار تنزل یافته‌اند و چرا برخی از شرکت‌های کوچک و گمنام به یکباره به جایگاه‌های ممتازی در صحنه رقابت بین الملل رسیده‌اند؟ آیا در این مورد فکر کرده‌اید که چرا برخی از مؤسسات، نوسان‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی را به راحتی تحمل نموده و بر آنها غلبه می‌کنند و در مقابل برخی از سازمان‌ها طعم تلخ شکست را چشیده و از ادامه راه باز می‌مانند؟ به عقیده بسیاری از متخصصان علم مدیریت پاسخ بسیاری از این گونه سئوالات را باید در مفاهیمی به نام «استراتژی» و «مدیریت استراتژیک» جستجو کرد (صداقت گویان، ۱۳۸۴).
با توجه به محیط ناآرام و متلاطمی که سازمان های امروزی با آن مواجه هستند، اداره سازمان ها با روش های سنتی و قدیمی کارایی لازم را ندارد و اگر شرکتی چنین عمل کند، محکوم به فنا و حذف از صحنه رقابت می باشد. تغییرات مداوم در سیاست های بازرگانی رقبا، پیشرفت های تکنولوژیکی و قوانین و مقررات جدید همگی لزوم داشتن برنامه ای همه جانبه در سازمان، که تمامی نقاط قوت و محاسن سازمان را با عوامل و تغییرات محیط مربوط سازد، توجیه می کند. بنابراین داشتن نگرش سیستمی یکی از مهمترین ویژگی های سازمان های موفق امروزی است(وفا، ۱۳۷۸).
با نگاهی دقیق به مفهوم مدیریت استراتژیک می‌توان به ضرورت استفاده از آن پی برد. با توجه به تغییرات محیطی که در حال حاضر شتاب زیادی به خود گرفته است و پیچیده شدن تصمیمات سازمانی، لزوم بکارگیری برنامه‌ای جامع برای مواجهه با اینگونه مسائل بیشتر از گذشته ملموس می‌شود. این برنامه چیزی جز برنامه استراتژیک نیست. مدیریت استراتژیک با تکیه بر ذهنیتی پویا، آینده‌نگر، جامع‌نگر و اقتضایی راه
حل بسیاری از مسائل سازمانهای امروزی است. پایه های مدیریت استراتژیک بر اساس میزان درکی است که مدیران از شرکت‌های رقیب، بازارها، قیمت‌ها، عرضه‌کنندگان مواد اولیه، توزیع‌کنندگان، دولت‌ها، بستانکاران، سهامداران و مشتریانی که در سراسر دنیا وجود دارند قرار دارد و این عوامل تعیین‌کنندگان موفقیت تجاری در دنیای امروز است. پس یکی از مهمترین ابزارهایی که سازمان‌ها برای حصول موفقیت در آینده می‌توانند از آن بهره گیرند مدیریت استراتژیک خواهد بود(صداقت گویان، ۱۳۸۴).
استراتژی بدون شناخت محیط و عوامل پیرامونی، طراحی نمی گردد و اگر این شناخت واقعی و مبتنی بر واقعیتهای محیطی نباشد، از اثر بخشی باز می ماند. چنانچه شناخت سازمان از رقبای اصلی، نیاز مشتری، روند تکنولوژی، کالاهای مکمل، نقاط قوت و ضعف درونی، تهدیدها و فرصتهای بیرونی، مبتنی بر واقعیتها نباشد، استراتژی بنا شده بر این شناخت، محکوم به شکست است(واعظی نژاد، ۱۳۸۸).
اگر استراتژی کلی سازمان نادرست(بدون اثربخشی)باشد، درآن صورت همه کارایی های موجود در این دنیا هم نخواهند توانست آن را موفق نماید. از استراتژی های تصادفی معمولاٌ نتایج خوشایندی در موفقیت سازمان های نظامی یا تجاری به دست نمی آید. بلکه موفقیت در سایه توجه دائمی به تغییراتی است که در شرایط داخل و خارج سازمان رخ می دهد و برای سازشکاری در برابر این شرایط باید تدبیری اندیشید، استراتژی هایی را تدوین کرد و به اجرا درآورد.(دیوید، ۱۹۹۹، ص ۶۳).
ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک(SPACE)با بهره گرفتن از شدت قوت، ضعف و فرصت، تهدید شرکت، چهار موقعیت تدافعی، تهاجمی، محافظه کارانه و رقابتی را برای فعالیت شرکت بیان می کند. از این ماتریس برای تعیین نوع جهت گیری آینده شرکت آب و فاضلاب خوزستان گردیده است.
۱-۴ اهداف تحقیق
تعیین موقعیت وجایگاه شرکت آب و فاضلاب خوزستان
ارائه استراتژی متناسب با موقعیت بدست آمده
۱-۵ سوالات تحقیق

1. 1. موقعیت شرکت آب و فاضلاب خوزستان در حال حاضر چگونه است؟

1. 1. استراتژی بهینه شرکت آب و فاضلاب خوزستان کدام است؟

۱-۶ تعریف واژه های مورد استفاده در تحقیق
تدوین استراتژی(مفهومی): فرایند و گزینش استراتژی هایی است که سازمان را به سمت هدف هایش رهنمون می سازد.
تدوین استراتژی(عملیاتی): تعیین متغیرهای استراتژیک و سپس مدلسازی موضوع مورد نظر در قالب یک ماتریس و یا مدل تصمیم گیری است که منجر به اتخاذ تصمیم و یا راهبرد مبنی بر تعیین ماهیت استراتژی اصلی سازمان می گردد.
موقعیت و اقدام استراتژیک(مفهومی): یکی از مدل های تدوین استراتژی می باشد که با بهره گرفتن از آن می توان موقعیت استراتژیک سازمان را مشخص کرد و با توجه به موقعیت بدست آمده، استراتژی های مناسب را تدوین نمود.

الگو: الگو به بازنمایی ساختاری مجموعه عناصر متفاوتی گفته می‌شود که هدفش هدایت تحلیل موضوعات غامض و چه بسا نو‌ظهور است. هاره (۱۹۷۹) مفهوم الگو را توصیف کرد و یادآور شد که الگو مشتمل بر یک موقعیت مرکزی اما ناپایدار در چارچوب است و کار علمی اجتماعی است. الگوها برای پایه‌ریزی فرضیه‌ها و ارائه تحقیقات تازه در حوزه‌های قدیمی اهمیتی اساسی دارند چون به وضعیت‌ها و یا فرآیندهایی ارجاع می دهند که ممکن است آسان‌تر قابل درک باشند. (اسولیوان، ۱۳۸۵: ۲۴۹)

فصل ۲
تدارک نظری موضوع تحقیق
مقدمه
همان طور که در فصل قبل اشاره شد هدف اصلی این تحقیق شناخت نحوه حضور دین در رسانه تلویزیون و ویژگی­های تولید برنامه ­های دینی تلویزیون ایران از دیدگاه متخصصان ارتباطات و کارشناسان مسائل دینی می­باشد. به همین دلیل لازم است سوابق تحقیقاتی، مفاهیم و نظریات مرتبط با موضوع و هدف اصلی این تحقیق توضیح داده شود. در بخش پیشینه پژوهش، سیر تاریخی موضوع تحقیق و پژوهش­های صورت گرفته در این حوزه مطالعاتی مرور می­ شود. در بخش ادبیات تحقیق، ابتدا مفاهیم اصلی تحقیق از جمله دین و رویکردهای متفاوت به دین، تبلیغ اسلامی توضیح داده می­ شود و سپس با توجه به اینکه هدف این پژوهش شناخت نحوه حضور دین در رسانه تلویزیون و ویژگی­های تولید برنامه ­های دینی تلویزیون ایران می­باشد اشاره­ای کوتاه به وسایل ارتباط­جمعی، تعامل دین و ارتباطات، دین در ازتباطات سنتی، دین در ارتباطات مدرن و دستورالعمل ساخت برنامه ­های دینی تلویزیون صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می­ شود. در بخش بعدی مروری بر نظریات مرتبط با موضوع تحقیق انجام می­ شود. از آن جا که هدف این پژوهش سوال در مورد نحوه تعامل دین و رسانه تلویزیون و چگونگی برنامه ­های دینی از نظر محتوا، ارائه، اجرا می­باشد، نظریات حوزه دین و رسانه اساس مبانی نظری این تحقیق را تشکیل می­دهد.
۱٫۲ پیشینه پژوهش
در خصوص تاثیرات برنامه‌های دینی تلویزیون و عوامل موثر بر میزان موفقیت برنامه‌سازان برنامه‌های نمایشی در انتقال ارزش‌های اسلامی تحقیقاتی صورت گرفته است که در این بخش به بیان بخشی از این تحقیقات می‌پردازیم:
الف) پژوهشی در سال ۱۳۸۲ با هدف «بررسی کارکردهای دینی تلویزیون؛ دیدگاه مخاطبان، کارشناسان، و برنامه‌سازان در خصوص برنامه‌های سیمای جمهوری اسلامی ایران» توسط خانم مریم مذحجی صورت گرفت که مهم‌ترین هدف آن بررسی نظرات مخاطبان، کارشناسان، و برنامه سازان درباره برنامه‌ها و کارکردهای دینی تلویزیون بوده است. نتایج این تحقیق که بر روی ۹۳۹ نفر از افراد ۷ سال و بالاتر شهر تهران که ۴۲ درصد آنان مرد و ۵۵ درصد زن بوده، در دو بخش مخاطبان و کارشناسان به شرح زیر ارائه شد:
مخاطبان
۹۰ درصد افراد پاسخگو تلویزیون تماشا می‌کنند.
۴۷ درصد بینندگان بیشتر از ۳ ساعت و ۵۳ درصد ۳ ساعت و کمتر تلویزیون تماشا می‌کنند.
سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت (۵۰ درصد )، آگاهی از اخبار و رویدادها (۲۵ درصد)، یادگیری و آموزش (۱۹ درصد)، تغییر نحوه زندگی و رفتار (۴ درصد) به ترتیب مهم‌ترین انگیزه بینندگان از تماشای تلویزیون می‌باشد.
نداشتن وقت (۵۰ درصد) مهم‌ترین دلیل غیر بینندگان برای تماشا نکردن تلویزیون بوده است. علاقه نداشتن به تماشای تلویزیون (۲۴ درصد)، جالب نبودن برنامه‌های تلویزیون (۱۱ درصد) از دیگر دلایل پاسخگویان برای تماشا نکردن تلویزیون می‌باشد.
بیشتر بینندگان در ساعت ۲۲-۲۰ (۴۲ درصد) و ۲۰-۱۸ (۳۰ درصد) تلویزیون تماشا می‌کنند.
اخبار، موضوعات اجتماعی فرهنگی و ورزشی به ترتیب موضوعات برنامه‌های مورد علاقه بینندگان می‌باشد.
۶۶ درصد بینندگان «بسیار علاقه‌مند»، ۳۰ درصد « تا حدودی علاقه‌مند» و ۴ درصد « نه چندان علاقه‌مند» به دین اسلام هستند.
اصول دین (۳۴ درصد)، اخلاق و آداب (۲۶ درصد)، احکام و مراسم عملی (۲۲ درصد)، تاریخ ادیان و اسلام (۱۸ درصد) به ترتیب موضوعات دینی مورد علاقه بینندگان هستند.
کسل کننده بودن (۴۰ درصد)، مرتبط نبودن محتوا با نیازهای امروز زندگی (۲۲ درصد)، علاقه نداشتن به موضوعات دینی (۱۸ درصد) مهم ترین دلایل غیربینندگان برنامه‌های دینی برای تماشا نکردن این برنامه‌ها است.
۷۲ درصد بینندگان از برنامه‌های دینی که با هدف آموزش و یاد دادن معارف دینی پخش می‌شوند، رضایت زیاد دارند. ۹۰ درصد با برنامه‌های با هدف سرگرمی، ۵۳ درصد با برنامه‌های با هدف خبررسانی و آگاه کردن مردم، و ۸۵ درصد با برنامه‌هایی که با هدف ارشاد و تغییر اخلاق پخش می‌شوند، رضایت زیاد و خیلی زیاد داشتند.
بالا رفتن دانش و یادگیری معارف اسلامی (۵۱ درصد)، ایجاد یا تغییر رفتار دینی (۲۳ درصد)، مهم‌ترین تأثیر برنامه‌های دینی تلویزیونی از نظر بینندگان است.
قالب فیلم و سریال مناسب‌ترین قالب برای تهیه برنامه‌های دینی تلویزیونی از نظر بینندگان می‌باشد.
بخش کارشناسان و برنامه سازان
ارشاد و تغییر رفتار و اخلاق هدف تمامی برنامه‌ها از سوی سازندگان اعلام شده است.
تمامی برنامه‌سازان به قالب فیلم و سریال به عنوان یکی از مهم‌ترین قالب‌های برنامه‌ای برای ارائه پیام اشاره کرده‌اند.
جذاب نبودن، پاسخگو نبودن به نیازهای مخاطبان، استفاده از قالب‌های خشک، بی بهره بودن سازندگان از معارف اسلامی، نامطلع بودن روحانیون از ابزارهای جدید تبلیغ، دلسوزی و نظارت کم، ضعف فیلم‌نامه، ضعف در پرداخت و کارگردانی مهم‌ترین اشکالات برنامه‌های دینی تلویزیونی از نظر برنامه‌سازان می‌باشد.
کمبود کارشناس مسائل دینی، آشنا نبودن کارگردانان با مباحث دینی، تشویق نشدن سازندگان و عوامل برنامه‌های دینی، ناشناس بودن هنرمندان واقعی، محدودیت زمانی برای تولید، کمبود نیروی کارآمد تولیدی، نبود برنامه‌ریزی دقیق، تنگ نظری مدیران محدودیت‌ها و موانع ساخت برنامه‌های دینی از نظر برنامه‌سازان می‌باشد.
ب) پژوهشی در سال ۱۳۸۵ با هدف «راهبردهای ارتباطی در تلویزیون دینی جمهوری اسلامی ایران» توسط ابراهیم شمشیری انجام شده که به دنبال پاسخ به سوالات زیر بوده است:
مشخصه‌ های ارتباطی الگوی تلویزیون دینی کدامند؟
وضعیت موجود شبکه قرآن و معارف سیما چگونه است؟
راهبردهای ارتباطی برای تحقق وضعیت مطلوب این شبکه در ایران چیست؟
نتایج تحقیق به شرح زیر است :
بیشترین محتوای برنامه‌ها با ۴۸ درصد به علوم قرآن و حدیث و با ۱۳ درصد با اجتماعیات و ۱۰ درصد به احکام و مناسک اختصاص دارد.
بیشترین قالب مورد استفاده در برنامه‌ها تلاوت قرآن (۳۶ درصد) و سخنرانی (۲۳ درصد) می‌باشند.
بیشترین مخاطبان مورد نظر این شبکه، غیر اختصاصی (۸۶ درصد) و اختصاصی نسبی(۱/۸ درصد) می‌باشند.
بیشترین پیام‌آفرینان این شبکه قاریان قرآن و مداحان (۵۴ درصد) و حوزویان (۲۱ درصد) می‌باشند.
۸۴ درصد برنامه‌های این شبکه پیام‌آفرین زن نداشتند.
۵۳ درصد برنامه‌های این شبکه بازتاب رسانه سنتی هستند.
۶۷ درصد از برنامه‌ها ارتباط مستقیم با آموزه‌های دینی دارند.
۵۹ درصد برنامه‌ها ریتم و سرود ندارند.
ج) پژوهشی در سال ۱۳۸۷ با هدف «بررسی ارتباط گرایش دینی جوانان شهر تهران و میزان توجه به سریال‌های مذهبی تلویزیونی» توسط ناصر پیرحیاتی صورت گرفته است. او در این تحقیق به نتایج زیر دست یافته است :
در مجموع ۷۷ درصد از جوانان تهرانی گرایش خیلی زیاد و زیاد به دین دارند. در بعد اعتقادی ۸۸ درصد، در بعد تجربی و احساسی ۹۰ درصد، در بعد پیامدی ۶۹ درصد و در بعد عملی ۵۹ درصد از جوانان شهر تهران گرایش خیلی زیاد و زیاد به دین دارند.
بین ویژگی‌های فردی جوانان (جنس، سن، وضعیت تأهل) و گرایش دینی آنان رابطه وجود دارد. زنان گرایش دینی قوی‌تری نسبت به مردان داشته و با افزایش سن، گرایش دینی افراد قوی‌تر شده است. ولی در گروه‌های مختلف تحصیلی گرایش دینی افراد همسان بوده است. افراد متأهل گرایش دینی قوی‌تری نسبت به افراد مجرد داشته‌اند.
با افزایش میزان گرایش دینی، میزان تماشای سریال‌های مذهبی تلویزیونی نیز افزایش یافته است.
با توجه به نتایج این تحقیق، در میان ابعاد دین‌داری، گرایش جوانان به بعد عملی دین و بعد پیامدی دین ضعیف‌تر از ابعاد اعتقادی و تجربی-احساسی دین است. یکی دیگر از دستاوردهای این تحقیق به این موضوع اشاره می‌کند که تاکید زیاد در امر سریال‌سازی می‌تواند ذائقه مخاطب را به سمت برنامه‌های صرفاً سرگرمی و تفریحی بکشاند و از توجه آنان به دیگر قالب‌های برنامه‌ای که ممکن است بسیار پربار و پرمحتواتر از سریال باشد، کاهش دهد. از این‌رو بسیاری از صاحب‌نظران پیشنهاد می‌کنند که برای درک دقیق مفاهیم مذهبی و ویژگی‌های آیینی و مناسکی پیروان یک دین، فیلم‌های مستند مردم‌شناسانه مورد استفاده قرار گیرند و نه فیلم‌های مبتی بر درام. این فیلم‌ها اغلب صرفاً با اهداف مذهبی و عمدتاً توسط افراد مذهبی ساخته می‌شود. عمده‌ترین ویژگی این گونه مستندها، بیان نزدیک به واقعیت آن‌ها می‌باشد که بدون ایجاد هیچ‌گونه حساسیّتی صرفا گوشه‌ای از آداب و رسوم و یا حتی باورهای قوم و یا گروه خاصی می‌پردازد.
د) پژوهش میدانی انجام شده توسط ناصر باهنر در سال ۱۳۸۱ با موضوع ” نگرش‌های رسانه‌ای ایرانیان” نشان می‌دهد که رسانه‌های سنتی دینی اصلی‌ترین منبع دینی اکثریت مردم (۶۰درصد) در کارکردهای چهارگانه ارتباطی آموزش، اطلاع‌رسانی، ارشادی و سرگرمی است و وسایل ارتباط جمعی برای ۴۰ درصد مردم نقش اولین گزیده رسانه دینی را دارا است. هم‌چنین برنامه‌های دینی تلویزیون در رتبه سوم پس از خانواده و مجالس و مراسم مذهبی قرار دارد. تحلیل محتوای برنامه‌های دینی تلویزیون نیز که در همان سال توسط همین محقق صورت پذیرفت، نشان می‌دهد که پیام‌آفرینان، محتوا و اشکال مختلف پیام‌های رسانه‌های سنتی دینی در وسایل ارتباط جمعی حضوری جدی داشته وحتی برخی برنامه‌های برگزیده دینی تلویزیون عینا همان آثار رسانه‌های سنتی دینی هستند. درمقابل، وسایل ارتباطی نویننیز تاثیرات عمیقی در فرآیندهای ارتباطات سنتی ایران بر جای نهاده‌اند که استفاده از تکنیک‌ها و فناوری‌های نوین در رسانه‌های سنتی بخشی از آن به‌شمار می‌آید. امروزه پیام‌آفرینان و مخاطبان رسانه‌ها نیز از پیام‌های وسایل ارتباط جمعی تاثیرات زیادی می‌پذیرند و آن‌ها را خودآگاه یا ناخودآگاه به فرایند سنتی ارتباطات دینی منتقل می‌کنند.
ﻫ) پژوهشی با عنوان “رضایت مخاطبان رسانه دینی” انجام شده در سال ۱۳۸۴ توسط جوادی یگانه به این موضوع می‌پردازد که نسبت صداوسیما با جامعه دینی یک نسبت دوری، چرخه‌ای و متقابل است؛ از یک سوی صداوسیما، جامعه دینی را شکل می‌دهد و از خلال قدرت رسانه‌ای خویش واقعیت و بالاخص انتظارات مخاطبان را برآورده می‌سازد و از سوی دیگر جامعه دینی با ارائه انتظارات خود به صورت فعالانه، چارچوب کنش رسانه را مشخص و محدود می‌سازد. به بیانی بسیار عینی‌تر، افزایش دینداری انتظارات دینی مخاطبان را افزایش داده و بدین طریق فضا برای ارائه برنامه‌های دینی متناسب با چنین اجتماعی افزایش می‌یابد و متقابلاً از سوی دیگر افزایش دینداری عمدتاً از خلال تولید چنین برنامه‌های دینی حاصل می‌آید. البته تحقیقات دیگر (جوادی یگانه و دیگران،۱۳۸۴) به این موضوع اشاره کرده‌اند که بین میزان دینداری و میزان رضایت مخاطب از برنامه‌های دینی رسانه‌ها ارتباط مستقیمی وجود ندارد. حسام‌الدین‌آشنا می‌گوید : «تحقیقات درباره رسانه‌های غربی نشان می‌دهد که بیش از ۸۰ درصد کسانی که خودشان را مذهبی می‌دانند، به برنامه‌های مذهبی رسانه توجهی ندارند. در ایران نیز، برخی تحقیقات نشان می‌دهند که ۶۴ درصد مردم اصولاً علاقه‌ای به دریافت برنامه‌های مذهبی از تلویزیون ندارند.»(سنجش و پژوهش،۱۳۸۲: ۲۶) این مسئله می‌تواند به این دلیل باشد که نوع ارتباطی که مخاطبان با رسانه برقرار می‌کنند و تعارض انتظار آنان از رسانه با تعریفی که رسانه از ماموریت دینی خود دارد، می‌تواند موجب این عدم رضایت باشد.(جوادی یگانه و دیگران،۱۳۸۶: ۱۲۹)
و) تحقیقی با عنوان “برداشت نسلی جنسی از دین در صداوسیما؛ تعارض بومی-جهانی که توسط حمید عبداللهیان در سال ۱۳۸۶ انجام گرفت، بیان می‌کند که چنان‌که تعامل دین با رسانه، تنها وجوه عملی-مناسکی بومی‌گرایی دینی را باسازی کند، دخالت موثر رسانه غیررسمی جهان‌گرایانه را باید محتمل دانست. از مختصات این بومی‌گرایی دینی-رسانه‌ای سلب اختیار از فرد برای تفسیر امور دینی و واگذاری تبلیغ دین رسمی به رسانه رسمی است. نتایج این تحقیق بیان کننده این موضوع است که: ۱- زنان نسل قدیم، تلویزیون و رادیو را مورد توجه قرار می‌دهند و در باورهای دینی بیشتر بومی‌گرایند و ۲- زنان نسل جدید که نیروهای جدید اجتماعی را تشکیل می‌دهند در گرایش به اینترنت و ماهواره فعال‌تر از زنان نسل قدیم و مردان عمل می‌کنند و جهان‌گراتر هستند و دین را بومی می‌بینند و بر اساس معیارهای بومی فرا می‌گیرند اما در اثر تکثر دسترسی به رسانه‌های نوین، جهان‌گرایانه به آن عمل می‌کنند و شاخص این گرایش جهان‌گرایانه را می‌توان در باورهای مناسکی آنان دید. به عنوان مثال کاهش جرایم در ایام ماه مبارک رمضان و دهه اول ماه محرم نمونه‌ای از مناسکی دیدن دین است که رسانه رسمی در تقویت آن نقش غیرقابل انکاری دارد. این نوع رفتار برخلاف آموزه‌های هنجاری دینی است که براساس آن از پیروان خواسته می‌شود در سراسر سال خوب عمل کنند. این به این معنا است که فاصله از رسانه رسمی و حضور رسانه غیر رسمی، جهان‌گرایی دینی تولید می‌کند و این به دلیل تعامل میان رسانه رسمی و مناسک دینی است. به عبارت دیگر رسانه رسمی ایران ماهیتاً همان‌طور که ساموئل وبر هم در بحث دین و رسانه نشان می‌دهد، نمی‌تواند بعد اعتقادی را از طریق نمایش تلویزیون ترویج کند و بنابراین بخش مناسکی دین را به مثابه نماد دینداری ترویج می‌کند. (عبداللهیان،۱۳۸۶: ۳۰۷)
۲٫۲ ادبیات تحقیق
از آن جا که موضوع مورد بررسی در این تحقیق در خصوص چگونگی برنامه ­های دینی تلویزیون ایران می­باشد، نیاز به تصریح مفاهیمی هم­چون دین، دین از منظر اندیشمندان مسلمان، دین از منظر جامعه­شناسان، رویکردهای متفاوت به دین و ابعاد دین، آشکار است. لذا تمامی این موارد ذیل عنوان دین مورد اشاره قرار می­­گیرد.
۱٫۲٫۲ دین
دین به صورت پدیده‌ای عام و جهان‌شمول، ریشه در سرشت انسان دارد و او همواره از درون، خود را نیازمند نیروی متعالی می‌یابد. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که دین همزاد انسان بوده و بشر از آغاز زندگی‌اش بر روی زمین به فرمان فطرت، پیوسته به دین و دینداری گرایش داشته است. هنری لوکاس در کتاب” تاریخ تمدن از کهن‌ترین روزگار تا سده ما” در این زمینه می‌نویسد:
دین پیچیده‌ترین عنصر فرهنگ ابتدایی است. پیدا است که همه مردم اولیه به گونه‌ای اعتقاد دینی داشته‌اند . انسان نخستین مانند بازماندگان کنونی‌اش به نیروی راز آلودی که نگاه دارنده زمین، آسمان و سراسر زندگی است، عمیقاً احساس وابستگی می‌کرد. انسان‌های نخستین عموماً به نیروهای فراطبیعی باور داشته و بسیاری از عادات فرهنگی آنان از این گونه گرایش‌های ماوراء‌الطبیعی سرچشمه گرفته است. (لوکاس(بی‌تا)،۳۰)

۱- به صورت غیر مستقیم: از طریق قرار گیری به جای سایر عناصر غذایی ضروری در رنگدانه‏ها و یا آنزیم‏ها و اختلال در عملکرد آن‏ها (Kupper et al., 1999).
۲- به صورت مستقیم با تخریب ساختار سلول: حضور فلزات سنگین باعث ایجاد تنش اکسیداتیو و افزایش تولید گونه‏های فعال اکسیژن^[۱] می‏شود (Chaoui and Ferjani, 2005؛ Mishra et al., 2006).
همچنین تنش فلزات سنگین همانند سایر تنش‏های غیر زیستی منجر به تغییر در مسیرهای سنتز متابولیت‏های ثانویه گیاهی شده و باعث افزایش یا کاهش این ترکیبات می‏شود (Tirilini et al., 2006؛ Santiago et al., 2000). سمیت فلزات سنگین ممکن است ناشی از اتصال آن به گروه‏های سولفیدریل پروتیین‏ها و پیش‏گیری از فعالیت یا تخریب ساختار پروتیین‏ها و یا ناشی از جایگزینی فلزات غیر ضروری به جای فلزات ضروری باشد (Hall, 2002).
به منظور حفظ غلظت فلزات ضروری در محدوده فیزیولوژیک و به حداقل رساندن اثرات مخرب فلزات غیرضروری، گیاهان همانند دیگر موجودات، دارای شبکه پیچیدهای از سازوکارهای هموستازیس به منظور کنترل جذب، تجمع، حمل و نقل و سم زدایی فلزات هستند (Schutzenduble and Polle, 2002). سلولها از ترکیبی از فرایندهای حجرهبندی، کلاته کردن و انتقال فلزات به منظور محدود کردن اثرات ناخواسته فلزات و اطمینان از تحویل آن‏ها به پروتیینهای هدف استفاده می‏کنند. در این میان پروتیینهای ناقل تخصص یافتهای در اشکال کانال، ناقل و یا پمپ، جابجایی فلزات سنگین از میان غشاها را بر عهده دارند (Dixit et al., 2001).
۱-۴-۱- سرب
عنصر سرب با عدد اتمی ۸۲ و وزن اتمی g 19/207 و چگالیg/cm³ ۳۴/۱۱ یکی از
مهمترین آلودگی‏های زیست محیطی در بسیاری از جوامع است که باعث بروز خطرات جدی برای انسان و محیط زیست می‏شود (Garbisu and Alkorta, 2001). مقدار سرب در خاک‏های معمولی به طور متوسط mg/kg 15 گزارش شده در حالی که این مقدار در خاک‏های آلوده به سرب بیش از mg/kg 100 می‏رسد (Hutzinger, 1980). ورود مقدار بسیار کم سرب در گیاه می‏تواند اثرات منفی زیادی بر فرایند‏های فیزیولوژیک گیاه داشته باشد. سمیت سرب منجر به توقف فعالیت‏های آنزیمی، اختلال در تغذیه معدنی، عدم توان آبی گیاه، تغییر نفوذ پذیری غشا و تغییر هورمونی می‏شود (Malkovski et al., 2002). همچنین در اثر ورود سرب به گیاه، با بسته شدن روزنه‏ها شاهد کاهش فتوسنتز خواهیم بود (Ewais, 1997). تولید گونه‏های فعال اکسیژن در اثر تنش فلز سرب به عواملی چون شدت تنش، گونه، سن گیاه و طول مدت تنش بستگی دارد (Yadav, 2010).

۱-۴- ۲- جیوه
عنصر جیوه با عدد اتمی ۸۰ و وزن اتمی g59/200 و چگالی نسبیg/cm³ ۵۴۶/۱۳ در اثر فعالیت‏های انسانی نظیر استخراج معدن، ذوب فلزات، استفاده از کود‏ها، لجن فاضلاب و قارچ کش‏های حاوی جیوه، باعث آلودگی محیط زیست می‏شود. گزارش شده است که در سال ۲۰۰۰ میلادی میزان جیوه در سرتاسر جهان در زمین‏های زراعی حدود ۳۹ کیلوگرم در هر کیلومتر مربع بوده است (Han et al., 2002). جیوه به شکل‏های مختلف نظیر HgS، Hg²⁺
و–Hg متیل دیده می‏شود که در خاک‏های کشاورزی به میزان زیادی به شکل یونی آن یعنی Hg²⁺ وجود دارد. این فلز پس از آزاد شدن در خاک در فاز جامد باقی مانده و جذب سولفید‏ها، ذرات رس و مواد آلی می‏شود (Han et al., 2006). جیوه فلزی است که در مقادیر ناچیز اثر چندانی بر رشد گیاه ندارد اما در مقادیر زیاد برای گیاه به شدت سمی بوده و سبب اختلال در فعالیت‏های فیزیولوژیک گیاه می‏شود. این عنصر سمی می‏تواند به پروتئین‏های کانالی آب متصل شده و سبب بسته شدن روزنه‏های موجود در برگ شده که جریان آب را در گیاه متوقف می‏سازد. همچنین گزارش شده است که Hg²⁺ فعالیت میتوکندری‏ها را متوقف می‏سازد (Zhou et al., 2007). یون‏های جیوه سبب تنش اکسیداتیو شده که به دنبال آن گونه‏های فعال اکسیژن مانند رادیکال سوپر اکسید H₂O₂، O₂^2- و رادیکال‏ هیدروکسیل (OH) را در گیاهان تولید می‏کنند. این فرایند سبب آسیب در ساختار لیپید‏های غشایی شده و متابولیسم سلولی را دچار اختلال می‏کند (Cargnelutti et al., 2006). سمیت جیوه در اثر افزایش این عنصر به محیط رشد گیاه شامل کاهش پتانسیل آبی، اختلال در تغذیه گیاه، تغییر در تراوایی غشای سلولی، توقف رشد ریشه و ساقه و کاهش در تولید پروتئین و جوانه زنی می‏باشد
(Zhao et al., 2008).
۱-۴- ۳- نقره
عنصر نقره با عدد اتمی ۴۷ و وزن اتمی g868/107 و چگالی نسبی g/cm³ ۵/۱۰ یکی از فلزاتی است که باعث آلودگی خاک می‏شود. نقره اغلب در ترکیبات خود به صورت تک ظرفیتی وجود دارد هرچند اکسید، فلوراید و سولفید نقره دو ظرفیتی نیز شناخته شده است (Danscher, 1984). نقره یکی از سمی‏ترین عناصر برای میکروارگانیسم‏های خاک می‏باشد (Ratte, 2009). نشان داده شده است که نقره باعث مهار چرخه‏های نیتروزن، گوگرد و فسفر در خاک می‏شود (Domsch, 1984).
۱ – ۵ – ویژگی‏های پروتئین‌های H⁺-ATPaseغشای پلاسمایی
پمپ H⁺- ATPaseیکی از مهمترین پروتئین‏های عملکردی است که نقش مهمی در فعالیت‏های فیزیولوژیک گیاه دارد. این پروتئین با هیدرولیزATP به انتقال پروتون به خارج سلول کمک می‏کند که در نتیجه آن یک شیب الکتروشیمیایی در سرتاسر غشای پلاسمایی ایجاد می‏شود (Serrano and Gaxiola, 1994).
شکل ۱-۱- خروجH⁺ به خارج سلول در اثر فعالیت پمپ(Dambly and Boutry, 2001) H⁺- ATPase
یکی از جنبه‏ه ای تحمل تنش شوری مربوط به فعالیت انتقال دهنده‏های ثانویه است. زمانی که گیاه تحت تنش شوری قرار می‏گیرد برای تراوش نمک اضافی از سیتوزول به بیرون از طریق آنتی پورترNa⁺/H⁺ غشای پلاسمایی نیاز به نیروی محرکه پروتون دارد که این نیروی محرک بوسیله‏ی H⁺- ATPase غشای پلاسمایی فراهم می‏شود (Blumwald et al., 2000).
این پمپ یک پلی‏پپتید منفرد با وزن مولکولی ۱۰۰ کیلو دالتونی است که نقش اساسی را در فرایندهای انتقال از میان غشای پلاسمایی بازی می‏کند. همچنین این پمپ در فعالیت‏های طبیعی گیاهان مانند انتقال ثانویه، تحمل تنش شوری، تنظیمpH درون سلولی، توسعه سلولی، جذب مواد محلول در ریشه‏ها، تنظیم اندازه دهانه روزنه و تنظیم اسمزی نقش دارد (Morsomme and Boutry, 2000). پمپ‌های H⁺-ATPase غشای پلاسمایی به پنج زیر خانواده‌^[۲] تقسیم می‏شوند، که دو تا از آن‌ها (I و II) در میان موجودات به طور گسترده‌ای بیان می‌شوند (Boutry et al., 2003). الگوی بیان ژنی یک زیرخانواده بین گونه‌های مختلف متفاوت است. مشخص شده است که هر زیر خانواده، ویژه‌ی یک اندام و یک بافت خاص نیست، بر عکس، برخی ایزوفرم‌ها در چندین بافت‌ و یا اندام‌ مختلف بیان می‏شوند. با توجه به اهمیت نقشی که این پروتئین در بسیاری از واکنش‌های فیزیولوژیک بازی می‏کند، لازم است تا به دقت در سطح رونویسی، ترجمه و پس از ترجمه تنظیم شود. بیان ژن‌های رمزکننده این پمپ‌ در مخمر نشان داده است که ایزوفرم‌های گوناگون H⁺- ATPase می‏توانند دارای ویژگی‌های تنظیمی و شیمیایی متفاوتی باشند (Boutry et al., 2003). ژن‏های رمزکننده پمپ پروتون غشای پلاسمایی برای اولین بار از گیاه آرابیدوپسیس جداسازی شدند که شامل دو ایزوفرم AHA1 وAHA3 بودند (Pardo and Serrano, 1989؛ Harper et al. 1989). بعد از آن تعداد زیادی از ژن‏های رمز کننده پمپ‏های پروتونی از گیاهان مختلف جداسازی شدند و مشخص شد که یک خانواده چند ژنی برای رمز کردن این پمپ‏ها در گیاهان مختلف وجود دارد
.(Nakajima et al., 1996؛Palmgren, 2001 ؛Kalampanayil and Wimmers, 2001 ؛ Santi et al., 2003 ؛ Baxter et al., 2003)
۱-۶- ویژگی‌های گیاه Aeluropus littoralis
از لحاظ تنوع گیاهی، ایران یکی از غنی‌ترین کشورهای دنیا است و تا کنون بیش از
۶۲۰۰ گونه گیاهی در فلور آن شناسایی شده ‌است (کافی و مهدوی، ۱۳۷۹). برآوردها حکایت از حضور بیش از ۴۰۰ گونه شورزی^[۳] در ایران دارد خانواده اسفناجیان و گندمیان بیشترین درصد گیاهان شورزی را در بین خانواده‏های گیاهی دارا هستند (کافی و مهدوی، ۱۳۷۹). گیاهان سازگار با نمک در اغلب محیط‏های شور و خشک دنیا یافت می‏شوند. تحقیقات انجام شده در این زمینه با تأکید بر استفاده از آب شور (آب دریا، دریاچه‏های شور، آب‏های زهکش و… ) مطالعات را به طرف گیاهانی که در برابر شوری مقاوم‏اند، سوق داده است (Arshi et al., 2002). مطالعه روی گیاهان شورزی علاوه بر این که امکان بررسی مکانیسم‏های مقاومت به
شوری را در این گیاهان ممکن می‏کند، موجب فراهم سازی اطلاعات مفیدی در این زمینه نیز می‏شود که می‏تواند از طریق مهندسی ژنتیک برای افزایش میزان تولید و تحمل نسبت به شوری
در دیگر گونه‏های گیاهی به‏ کار رود (Humaria, et al., 1995؛Pouresmaeil, et al., 2003 ).
یکی از گیاهان مرتعی مناطق کویری ایران گونه littoralis A. می‌باشد که در سطح گسترده‌ای از مناطقی که تحت تاثیر شوری قرار دارند مشاهده می‌شود. این گیاه در اراضی شور و شور- قلیا با سطح سفره‌ی آب زیرزمینی بالا و بافت خاک متوسط تا سنگین و زهکشی آهسته می‌تواند رشد کند (اورسجی، ۱۳۷۵). این گیاه از خانواده گندمیان، پایا، دارای ریشه فیبری و ریزوم رونده افقی، ساقه ایستاده، استولون دار به طول ۳۰ سانتیمتر که به جنس Aeluropus از زیرخانواده‌ی کلوروئیده^[۴] تعلق دارد که در حواشی دریاچه‏های نمک، سواحل و مصب رودخانه‏ها و نهر‏های شور و مرداب‏ها می‏روید (Akhani and Ghorbanli, 1993). مرحله رشد رویشی این گیاه از اوایل اسفند ماه تا اوایل خرداد ماه و مرحله بذر دهی از اواسط تیر ‏ماه تا اوایل مرداد ماه ادامه دارد. در ایران، این جنس در نواحی شمال، شمال غرب، مرکز، جنوب و جنوب شرقی یافت می شود (Bor, 1970).
این گیاه از نظر مقاومت به شوری یک شورزی اجباری^[۵] است که دارای رشد بهینه در شوری متوسط یا زیاد است و قادر به رشد در شرایط شوری پایین نیست (Bor, 1970)
گیاه A.littoralis نمک را توسط غدد نمکی به خارج ترشح می‏کند و بدین ترتیب شوری تا ۱% را به خوبی تحمل می‏کند (Li and Liu, 1994). فتوسنتز در این گیاه از نوع متابولیسم C4 است که به آن انعطاف پذیری بیشتری در برابر تنش‏های خشکی و شوری می‏دهد (Gulzar et al., 2003). همچنین یک گیاه دیپلوئید (۲n=2x=16) با یک ژنوم نسبتاً کوچک در حدود Mbp 342 است که آن را به یک منبع ژنتیکی غنی برای تشخیص ژن‏های جدید مقاومت به شوری، خشکی و گرما به خصوص ژنهای موثر در سازگاری ساختار ریشه و تولید بذر تحت شرایط تنشهای غیر زیستی تبدیل کرده است (Wang, 2004). در سال‌های اخیر A.littoralis به‌ عنوان یک منبع ژنتیکی با ارزش برای اصلاح گیاهان تک لپه مورد توجه قرار گرفته است. ژن AlHA1 یکی از ژن‏های مؤثر در پاسخ به تنش شوری در A.littoralisاست که از این گیاه جداسازی شده است (آقایانی چاوشی، ۱۳۸۸).
۱-۷- اهداف پژوهش
این پژوهش به منظور دستیابی به اهداف زیر انجام شد:
بررسی الگوی بیان AlHA1 یک ژن رمز کننده پمپ پروتونی در برگهای گیاه
A. littoralis تحت تنش فلزات سنگین
مقایسه الگوی بیان AlHA1 تحت شرایط تنش شوری با تنش فلزات سنگین
بررسی میزان جذب عناصر سنگین توسط گیاه A. littoralis تحت شرایط تنش
فصل دوم
مروری بر پژوهشهای پیشین
۲-۱- انتقال پیام در پاسخ به تنش فلزات سنگین
پاسخ به تنش فلزات سنگین شامل یک شبکه انتقال پیام پیچیده است که به محض ورود فلز سنگین به درون سلول، سنتز پروتئین‏های مرتبط با تنش و عوامل‏ رونویسی ژن‏های پاسخ دهنده در مقابل تنش فعال می‏شود (Maksymiec, 2007). مسیر‏های انتقال پیام شامل سیستم کلسیم/کالمادولین، هورمون‏ها، تنش اکسیداتیو و فسفریلاسیون پروتئین کیناز‏های القاء شونده بوسیله میتوژن (MAPK) هست که همه موارد ذکر شده باعث فعال شدن ژن‏های مرتبط با تنش می‏شوند. مسیرهای پیام دهی مختلفی ممکن است در پاسخ به تنش فلزات سنگین مختلف مورد استفاده قرار گیرند (Dalcorso et al., 2010).
۲-۱- ۱- سیستم کلسیم/کالمادولین^[۶]
میزان کلسیم در پاسخ به برخی از عوامل تنش غیر زنده شامل افزایش دما، تنش اسمزی، تنش اکسیداتیو، کمبود اکسیژن و تنش مکانیکی افزایش می‏یابد (Knight, 1999). افزایش بیش از حد فلزات سنگین باعث ایجاد تغییر در کانال‏های ورود کلسیم می‏شود و در نتیجه باعث افزایش جریان کلسیم به داخل سلول می‏شود. کلسیم داخل سلول همراه با کالمادولین باعث انتقال پیام برای تنظیم بیان ژن‏های مؤثر در انتقال و متابولیسم فلزات سنگین و تحمل نسبت به این فلزات می‏شود (Yang and Poovaiah, 2003). با افزایش سطح کلسیم درون سلول مشاهده شده است که گیاهانی که در معرض کادمیوم قرار گرفته‏اند میزان کلسیم درون سلول آن‏ها افزایش یافته که در نتیجه آن اثر مخرب فلز در آن‏ها کمتر بوده است. سیستم کلسیم/کالمادولین همچنین در پاسخ به سمیت سایر فلزات مانند نیکل و سرب نقش دارد. گیاهان تنباکو تراریخته حاوی ژن NtCBP4 در مقابل سطوح بالای نیکل تحمل بیشتری نسبت به گیاهان نوع غیر تراریخته از خود نشان دادند و سرب بیشتری در خود انباشته کردند (Arazi et al. 1999).
۲-۱-۲- نقش هورمون‏ها
هورمون‏ها در بسیاری از فعالیت‏های فیزیولوژیک از جمله در سازگاری به تنش‏های غیر زنده مانند فلزات سنگین نقش دارند. افزایش هورمون‏ها باعث القای بیان ژن‏های مؤثر در تحمل نسبت به فلزات سنگین می‏شود (Peleg and Blumwald, 2011). برای مثال در گیاهانی که در معرض سطوح مختلف کادمیوم، مس، آهن و روی قرار گرفتند سطح بالایی از اتیلن^[۷] تولید شده است (Maksymiec, 2007). مس و روی باعث افزایش تراکم جاسمونیک اسید^[۸] در Phaseolus coccineus (Maksymiec et al., 2005) و همچنین مس باعث تراکم این هورمون در برنج و آرابیدوپسیس شده است (Rakwall et al., 1996). یکی از هورمون‏هایی که در پاسخ به تنش فلزات سنگین نقش دارد سالسیلیک اسید است. نشان داده شده است که با افزایش سطوح مختلف سالسیلیک اسید در ریشه گیاهان جویی که در معرض کادمیوم قرار گرفته بودند، توانایی سالسیلیک اسید در محافظت ریشه‏ها از پراکسیداسیون چربی ناشی از سمیت کادمیوم، افزایش یافت (Metwally et al., 2003).
۲-۱-۳- تنش اکسیداتیو
یکی از پیامد‏های عمده تجمع فلزات سنگین تولید گونه‏های فعال اکسیژن است که باعث افزایش آسیب به گیاه می‏شود. تنش اکسیداتیو در نتیجه عوامل محیطی گوناگونی اتفاق می‏افتد (Scafer and Buettner, 2001). تنش اکسیداتیو در بدترین حالت، موجب وارد آمدن خسارت به مولکول‏های حیاتی سلول می‏شود که ممکن است باعث مرگ سلولی شود. تنش اکسیداتیو طیفی از پاسخ‏های دفاعی سلولی را القا می‏کند که در برابر تنش‏های گوناگون از سلول محافظت می‏کنند، به طوری که این پاسخ‏ها ممکن است عامل اصلی سازگار شدن و تحمل به تنش‏های مختلف باشند. گونه‏های فعال اکسیژن مانند H₂O₂ به دلیل تغییر در واکنش‏های اکسید و احیای سلولی، در سلول‏های گیاهی به عنوان پیام عمل می‏کنند و از این طریق فرایند‏های سلولی را که ممکن است مستقیم یا غیر مستقیم در پاسخ به تنش نقش داشته باشند کنترل و تنظیم می‏کند (Scandalios, 2002). فلزات سنگینی از قبیل کادمیوم می‏توانند مستقیماً از طریق واکنش‏های فنتون و هابر- وایس تولید گونه‏های فعال اکسیژن کنند و تأثیر غیر مستقیم روی آنزیم‏های آنتی اکسیدانی داشته باشند (Romero-Puertas et al., 2007). مطالعات نشان می‏دهد هنگامی که آرابیدوپسیس در معرض مس و کادمیوم (Maksymiec and Krupa, 2006) و همچنین گوجه فرنگی در معرض جیوه (Cho and Park, 2000) قرار می‏گیرد تولید H₂O₂ افزایش می‏یابد. این افزایش H₂O₂ باعث فعال شدن مکانیزم‏های آنتی اکسیدانی و تولید آنتی اکسیدان‏ها می‏شود.
۲-۱-۴- مسیر MAPK
مسیر MAPK در گیاهان در هر دو نوع تنش‏های زنده و غیر زنده از قبیل افزایش دما و تنش فلزات سنگین و خشکی نقش دارد (He et al., 1999). مسیر MAPK متشکل از یک MAPKKK است که MAPKK را با فسفریله کردن بنیان‏های سرین یا ترئونین موجود در بخش کاتالیتیک آن فعال می‏سازد. MAPKK فعال شده با فسفریله کردن هر دو ترئونین و تیروزین موجود در MAPK، موجب فعال شدن آن می‏شود. MAPK‏های گیاهی در پیام دهی، تقسیم سلولی، هورمون‏ها و تنش‏های زنده و غیر زنده نقش دارند. مسیر MAPK واحدهای انتقال علائم درون سلولی هستند که انتقال پیام را از سطح سلول به هسته انجام می‌دهند (Kaur and Gupta, 2005). پیام‏های محیطی در ابتدا بوسیله گیرنده‌های خاصی دریافت می‌شوند که بدنبال دریافت این علائم، زنجیره‌ای برای انتقال علائم در درون سلول شروع و در بسیاری موارد عوامل رونویسی هسته‌ای برای القا بیان مجموعه خاصی از ژن‌ها، فعال می‌شود (Kaur and Gupta, 2005). گزارشات نشان می‏دهد که چهار ایزوفرم از ژن MAPK در گیاهچه تیمار شده با مس یا کادمیوم فعال هستند (Jonak et al., 2004) همچنین مشاهده شده است که ایزوفرم‏های این ژن در برنج تیمار شده با کادمیوم نیز فعال می‏شود (Yeh et al., 2004).
۲-۲- انواع پمپ‌های ATPase
پمپ‌های ATPase غشایی به طور کلی به سه گروه ATPase نوع P، ATPase نوعV و ATPase نوع F تقسیم می‌شوند. از دیدگاه فیزیولوژیک پروتئین‌های ATPase نوع P، یک خانواده‌ی مهم و بزرگ از پروتئین‌های غشای پلاسمایی هستند که با هیدرولیز ATP انتقال فعال کاتیون‌ها یا ترکیبات فسفولیپیدی از میان غشای پلاسمایی را تسهیل می‏کنند (Morsomme and Boutry, 2003). یکی از مهمترین پمپ‌های غشای پلاسمایی پمپ H⁺-ATPase است. این پمپ متعلق به خانواده بزرگ ATPase‌های نوع P است. این خانواده بزرگ از ۴۶ ژن در آرابیدوپسیس و ۴۳ ژن در برنج تشکیل شده است (Baxter et al. 2003). ژن‌های رمزکننده‌ی پمپ پروتون غشای پلاسمایی برای اولین بار از قارچ‌ها و گیاهان جداسازی و همسانه^[۹] شدند (Pardo and Serrano, 1989). ژن‌های ATPase‌ نوع P به ۱۰ شاخه‌ی فیلوژنتیک تقسیم شده‌اند، که شش شاخه در گیاهان یافت شده است. این شش شاخه عبارتند از پمپ‌های پروتونی (زیر خانواده‌ی P3A)، پمپ‌های فلزات سنگین (زیرخانواده‌ی P1B)، Ca²⁺-ATPase دستگاه گلژی (زیرخانواده‌ی P2A)، Ca²⁺-ATPaseخود بازدارنده^[۱۰] (زیرخانواده‌ی P2B)، ATPase آمینوفسفولیپید فعال (زیرخانواده‌یP4 ) و ATPase‌ نوع P5 (Duby and Boutry, 2009).
H⁺-ATPase های غشای پلاسمایی انتقال دهنده H⁺ هستند، پروتون‏ها را به بیرون سلول پمپ می‏کنند و موجب ایجاد شیب الکتروشیمیایی در دو سوی غشای پلاسمایی می‏شوند. پمپ پروتونی H⁺-ATPase غشای پلاسمایی، نیروی محرک پروتونی^[۱۱] را در عرض غشا‏ی پلاسمایی ایجاد می‏کند که برای انتقال ثانویه که انجام آن به نیروی محرک پروتونی وابسته است، لازم است (Palmgren, 2001). H⁺- ATPase غشای پلاسمایی فقط در گیاهان و قارچ‏ها یافت شده است. تمامی ATPase‌های انتقالی نوع P دارای شباهت‌هایی در توالی اسیدآمینه‌ای خود، به خصوص در نزدیکی اسید آمینه‌ی آسپارتات که متحمل فسفوریلاسیون می‌شود، بوده و همگی به ترکیبات وانادات حساس هستند (Boutry and Morsomme, 1999).
دسته‌ی متفاوت دیگری از ATPaseهای انتقال‌دهنده‌ی پروتون، مسئول اسیدی نمودن اندامک‌های داخل سلولی در بسیاری از موجودات زنده می‌باشند. واکوئل‌های موجود در قارچ‌ها و گیاهان آلی دارای pH بین ۳ تا ۶ هستند در حالی که pH سیتوزولی برابر ۵/۷ است، این اختلاف، حاصل عمل پمپ‌های پروتونی ATPase نوع V (واکوئولی) و پیروفسفاتاز می‌باشد. پمپ‌های پروتونی ATPase نوع واکوئلی مسئول اسیدی نمودن لیزوزوم‌ها، دستگاه گلژی و وزیکول‌های ترشحی سلول‌های حیوانی هم هستند (Boutry et al., 2003). از نظر ساختمانی ATPase نوع واکوئلی ارتباطی با انواع P نداشته و توسط وانادات مهار نمی‌شود و دچار فسفوریلاسیون و دفسفوریلاسیون چرخه‌ای نیز نمی‌شود. از نظر ساختمانی و احتمالاً مکانیزم، پمپ‌های پروتونی ATPase نوع واکوئلی با خانواده‌ی سوم پمپ‌های پروتونی، یعنی ATPase نوع F شباهت دارند (Boutry and Morsomme, 1999).
۲-۳- H⁺-ATPase و تحمل تنش شوری
تنش شوری یک تنش غیر زنده پیچیده است که در آن هر دو جزء یونی و اسمزی دخالت دارند. امروزه مشخص شده است که پمپ پروتونی H⁺-ATPase غشای پلاسمایی در مکانیزم‌های تحمل تنش شوری شرکت دارد. نمک برای سلول‌های گیاهی سمی است. برای جلوگیری از تجمع آن در سیتوزول، گیاهان دارای مکانیزم‌های پیشرفته در انتقال ثانویه هستند (Boutry and Morsomme, 1999). از جمله راه‌کار‌هایی که گیاهان برای جلوگیری از تجمع Na⁺ در سیتوزول استفاده می‌کنند، می‌توان به کاهش ورود Na⁺، انباشت واکوئلی Na⁺ به وسیله آنتی‏پورترNa⁺/H⁺ واکوئلی مانند AtNHX1 و AtNHX2 در غشای تونوپلاست آرابیدوپسیس و نیز انتقال Na⁺ به خارج از سلول از طریق آنتی‏پورتر Na⁺/H⁺ غشای پلاسمایی اشاره کرد (Boutry and Morsomme, 1999). بسیاری از انتقال‌دهنده‌ها به صورت سیمپورتر یا آنتی‏پورتر با پروتون کار می‏کنند،‏ مانند آنتی‏پورترهای Na⁺/H⁺ غشای‌پلاسمایی که در انتقال Na⁺ به خارج از سیتوزول در تنش شوری دخالت دارند و انرژی لازم برای فعالیت خود را از فعالیت پمپ H⁺-ATPaseغشای پلاسمایی بدست می‌آورند (Boutry and Morsomme, 1999).
مشخص شده است که در برنج جهش یافته متحمل به شوری میزان بیان ژن رمز کننده H⁺-ATPas غشای پلاسمایی (ژن OSA3) در ریشه‏ها نسبت به تیپ وحشی بیشتر است (Zhang et al. 1999). کنترل حرکت یون از دو سوی غشای پلاسمایی و تونوپلاست برای پایین نگه‏ داشتن غلظت Na⁺ در سیتوزول، عامل کلیدی سلول برای تحمل تنش شوری است. تنظیم غلظت یون‏ها در دو سوی غشای پلاسمایی از طریق شیب الکتروشیمیایی تولید شده به وسیله‌ی H⁺-ATPase غشای ‏پلاسمایی انجام می‌شود. فعالیت H⁺-ATPase غشای پلاسمایی به وسیله‌ی نور، هورمون‏ها، تغییرات تورژسانس سلولی و نیز کلرید سدیم تنظیم می‌شود. زمانی که گیاه تحت تنش شوری قرار می‏گیرد برای تراوش نمک اضافی از سیتوزول به وسیله‌ی آنتی‏پورترNa⁺/H⁺ غشای پلاسمایی نیاز به نیروی محرک پروتونی دارد، که این نیروی محرک به وسیله‌ی H⁺-ATPase غشای پلاسمایی فراهم می‏شود، به گونه‏ای که H⁺ را خلاف شیب غلظت به خارج سیتوزول پمپ می‏کند و آنتی‌پورتر Na⁺/H⁺ غشای پلاسمایی از این شیب پروتونی برای انتقال Na⁺ به خارج سیتوزول استفاده می‏کند (Boutry and Morsomme, 1999). امروزه طی تحقیقاتی مشخص شده است که پمپ پروتونی غشای پلاسمایی در گیاهان هالوفیت تحت تنش شوری غیر فعال نمی‌شود اما در سایر گیاهان از فعالیت آن کم می‌شود (Muramatsu et al., 2002).
سیبل^[۱۲] و همکاران (۲۰۰۵) نقش پمپ‌پروتونی غشای پلاسمایی در واکنش گیاهان به تنش شوری در یونجه چند ساله Medicago arborea و گونه نزدیک به آن Medicago citrina را مورد بررسی قرار دادند. نتیجه این بررسی نشان داد که ممانعت از تثبیت CO₂و رشد برگ‎ها در M. arborea بیشتر از M. citrina صورت می‎گیرد. جداسازی غشای پلاسمایی خالص شده و کمی کردن پروتئین H⁺-ATPase به وسیله آنالیزهای وسترن بلات نشان‌دهنده افزایش فعالیت پمپ‌ پروتونی تحت شرایط تنش شوری در برگ‎های در حال گسترش و یا برگ‎های گسترش یافته M. citrina بود در حالی که هیچ تفاوتی در برگ‎های در حال گسترش و گسترش یافته M.arborea مشاهده نشد. افزایش بیان H⁺-ATPase غشای پلاسمایی در گسترش برگ‎ها و تبادل یونی در گیاهان تحت تنش شوری مؤثر ذکر شده است.
۲-۴- H⁺-ATPase و تحمل تنش فلزات سنگین

به طور کلی واژه بازاریابی اینترنتی به استفاده از اینترنت جهت انجام تبلیغات، فروش کالا و خدمات اطلاق می گردد. این بازاریابی نوعاً بر اصل “پرداخت به ازای هر کلیک” استوار است و شامل آگهی های تبلیغاتی موجود در سایت ها، ایمیل هایی که برای معرفی محصولات ارسال میشود، آگهی های متحرک و جذاب گرافیکی، تبلیغ در موتورهای جستجو تبلیغات در وبلاگهای مختلف و مقالات تبلیغاتی می باشد.

• • تعریف

بازاریابی اینترنتی بخشی از تجارت الکترونیک است که مدیریت اطلاعات، روابط عمومی، خدمات مشتریان و بخش فروش را در بر دارد. به طور کلی تجارت الکترونیک و بازاریابی اینترنتی از زمانی که دسترسی به اینترنت به صورت گسترده برای عموم مردم فراهم شد، رواج یافته است.
در حال حاضر بیش از یک سوم مصرف کنندگان خانگی در آمریکا و بسیاری از نقاط اروپا که به شبکه اینترنت دسترسی دارند، خریدهای خود را به صورت اینترنتی انجام می دهند. این روش برای شرکت هایی که مایلند فعالیت های از راه دور خود را گسترش دهند و اصطلاحا آنرا به تجارت آنلاین تبدیل نمایند نیز ثمربخش است.
۲-۲- تاریخچه
آغاز بازاریابی اینترنتی به اوایل دهه ۹۰ برمی گردد، در آن زمان وب سایت ها اطلاعات خود را به روشی بسیار ساده و تنها با بهره گرفتن از فایل های متنی ارائه می دادند، به تدریج گرافیک و در پی آن تبلیغات تصویری به سایت های مختلف افزوده شد. آخرین قدم در این زمینه تکامل تجارت آنلاین و به کارگیری اینترنت جهت سرعت بخشیدن به فروش کالا و خدمات است.
۲-۲-۱- مدل های تجاری و اشکال مختلف آن
بازاریابی اینترنتی به چندین مدل مختلف وجود دارد و مدل های اصلی آن عبارتند از : business-to-business که اصطلاحا B۲B نام گرفته و business-to-consumer که B۲C نامیده می شود. در مدل B۲B دو شرکت مختلف با یکدیگر به تجارت می پردازند، در حالیکه مدل B۲C مستقیما با مصرف کننده در ارتباط است.
بازاریابی اینترنتی با مدل B۲C آغاز شد و به تدریج مدل B۲B نیز که پیچیده تر از مدل اول بود پدیدار گشت. مدل سومی نیز وجود دارد که چندان رایج نیست و peer-to-peer یا اصطلاحا P۲P نامیده می شود، در این مدل افراد اجناس مختلف را بین خود به اشتراک و معاوضه می گذارند .
سایت Kazaa یک نمونه از P۲P است که بر مبنای به اشتراک گذاردن انواع فایل ها از جمله فایل های موسیقی، فیلم، متن و غیره توسط کاربران، راه اندازی شده است.
بازاریابی اینترنتی اشکال مختلفی دارد، یکی از آنها مشخص کردن محدوده قیمت است، مانند سایت priceline.com. در این حالت، مشتریان محدوده قیمت و بودجه ای را که می خواهند صرف کنند، مشخص می کنند و سپس از میان اجناس موجود در آن محدوده، کالایشان را انتخاب می کنند. شکل دیگر، جستجو به منظور یافتن ارزانترین قیمت است، مانند سایت Hotwire.com.
در این سایت کاربران به دنبال کمترین قیمت برای کالای مورد نظر خود هستند. آخرین روش “حراج آنلاین” است، مانند سایت Ebay.com، که خریداران بر روی اجناس موجود قیمت های پیشنهادی خود را میگذارند و در واقع نوعی مزایده آنلاین است.
از مزایای بازاریابی اینترنتی می توان به در دسترس بودن اطلاعات وسیع و نامحدود اشاره نمود، کاربران با اتصال به اینترنت و جستجوی کالای مورد نظرشان به راحتی قادرند در هر ساعتی از شبانه روز اطلاعات کاملی راجع به آن کالا دریافت نمایند و در صورت تمایل نسبت به خرید آن اقدام کنند.
به علاوه فروش آنلاین برای مالکین شرکت ها به علت عدم نیاز به نیروی کاری، مقرون به صرفه تر نیز می باشد. به طور کلی با بهره گرفتن از بازاریابی اینترنتی می توان بازار محدود و محلی را به بازاری گسترده و جهانی تبدیل نمود.
محدودیت های بازاریابی اینترنتی هم برای مشتریان و هم برای فروشندگان مشکلاتی بوجود می آورد. پایین بودن سرعت اینترنت می تواند مسبب مشکلات بسیاری شود، اگر حجم اطلاعات و تعداد صفحات وب سایت شرکتی بیش از اندازه زیاد باشد، کاربران برای دریافت و دانلود اطلاعات مورد نظر خود به کوشش فراوان نیاز خواهند داشت.
بازاریابی اینترنتی به خریداران امکان لمس، بو کردن، چشیدن و به طور کلی دیدن کالا از نزدیک را قبل از خرید، نمی دهد. برخی از فروشندگان عرصه تجارت الکترونیک، برای هر چه کم رنگ تر جلوه دادن این قبیل مشکلات و جلب اطمینان مشتریان، سیاست های مختلفی را به کار می گیرند و تحت شرایطی امکان بازپس فرستادن کالا را در اختیار خریداران آنلاین قرار می دهند.

• • اقدامات امنیتی

برای خریداران و فروشندگانی که از تجارت آنلاین استفاده می کنند، نگرانی های امنیتی مسئله بسیار مهمی است. بسیاری از مصرف کنندگان از آنجائیکه به امنیت اطلاعات شخصی خود در این سایت ها اطمینان ندارند، در مورد خرید اینترنتی دچار تردید می شوند. اخیرا برخی از شرکت هایی که خدمات فروش آنلاین ارائه می دهند، از دادن هرگونه اطلاعات در مورد خریداران به شدت اجتناب می ورزند.
حتی شرکت هایی وجود دارند که در وب سایت خود به امنیت اطلاعات شخصی خریداران اشاره نموده و آن را صد در صد تضمین می کنند.
در پاره ای موارد نیز این امکان در اختیار کاربر قرار داده می شود که پس از اینکه خریدش به پایان رسید، اطلاعات شخصی خود را از بانک اطلاعاتی شرکت مورد نظر حذف نماید.
به هرحال ، بسیاری از خریداران آنلاین از این امر که ممکن است اطلاعات شخصی شان در اختیار دیگر شرکت ها قرار بگیرد، کاملا بی اطلاعند. در چنین حالتی هیچ راهی جهت متوقف نمودن این انتقال اطلاعات وجود نخواهد داشت.
امروزه شرکت هایی که فروش آنلاین انجام می دهند، اقدام به استفاده از روش های گوناگون به منظور حفظ حریم اطلاعات شخصی مشتریان و برطرف نمودن نگرانی های آنها هستند. پنهان سازی اطلاعات (Encryption) یکی از روش های اصلی است که در این زمینه به کار گرفته می شود. در این روش اطلاعات کاربران به کدهایی تبدیل می شود که دسترسی به اطلاعات آنها تنها با تایید شرکت مورد نظر امکان خواهد داشت. به عبارت دیگر با قوی تر شدن این سیستم، درجه امنیت اطلاعات نیز بالاتر می رود.

• • تاثیرات بر صنایع مختلف

بازاریابی اینترنتی تاثیر فراوانی بر بازار صنایع مختلف از جمله موسیقی، بانکداری و خرید و فروش عتیقه داشته است، در صنعت موسیقی بسیاری از مصرف کنندگان و علاقمندان به جای خرید سی دی، از سایت های اینترنتی MP۳ های مورد نظر خود را خریداری و دانلود می نمایند. مدت های مدید، صحبت در مورد قانونی یا غیر قانونی بودن دانلود فایل های موسیقی، بحث روز دست اندر کاران این صنعت به شمار می رفت.
بازاریابی اینترنتی بر صنعت بانکداری نیز بی تاثیر نبوده و روز به روز بر تعداد بانک هایی که خدمات آنلاین انجام می دهند، افزوده می گردد. این سیستم به دلیل عدم نیاز به مراجعه به شعب بانک ها، از طرف مشتریان مورد استقبال بسیار قرار گرفته است.
آمار نشان داده در حال حاضر بیش از ۵۰ میلیون نفر از ساکنان آمریکا عملیات بانکی خود را به صورت آنلاین انجام می دهند. البته پیشرفت تکنولوژی و بالا رفتن سرعت اتصال اینترنت در گسترش این سیستم های بانکی تاثیر چشمگیری داشته است. امروزه خدمات بانکی آنلاین یکی از پرسرعت ترین عملیاتی است که از طریق اینترنت انجام می شود. ۴۴ درصد از کل کاربران اینترنت، عملیات بانکی خود را به صورت آنلاین انجام می دهند.
با رواج حراج های اینترنتی، بازار خرده فروش های عتیقه نیز در معرض خطر قرار گرفت. اشیای عتیقه این روزها در Ebay.com به فروش می رسند و قیمت آنها نیز دستخوش تغییرات بسیاری می گردد. خریداران و فروشندگان قبل از اینکه اقدام به خرید اشیاء قیمتی نمایند، در سایت Ebay قیمت ها را چک می کنند و معمولا قیمت های موجود در این سایت به عنوان قیمت استاندارد کالا در نظر گرفته می شود.
در نوامبر سال ۲۰۰۴ دادگاهی به منظور رسیدگی به شکایت علیه نرم افزار Bonzi Buddy مبنی بر فریبنده بودن تبلیغ اینترنتی این نرم افزار تشکیل شد. ظاهرا پنجره های تبلیغاتی این نرم افزار، کاملا شبیه به پنجره های ویندوز مایکروسافت بود، این امر سبب گمراهی کاربران می شد به طوری که پس از کلیک بر روی این پنجره ها زمانی که متوجه اشتباه خود می شدند و سعی در بستن پنجره های تبلیغاتی داشتند، به وب سایت Bonzi ارجاع داده می شدند.
در تاریخ ۲۷ ماه مه سال ۲۰۰۵، شرکت Bonzi نهایتا پذیرفت که شکل ظاهری پنجره های تبلیغاتی خود را تغییر دهد. در حال حاضر برای آگاهی دادن به کاربران اینترنتی در بالای پنجره های تبلیغاتی این نرم افزار کلمه “آگهی تبلیغاتی” به چشم می خورد.
اخیرا بحث هایی نیز در رابطه با مالیات فروش آنلاین از گوشه و کنار به گوش می رسد، در حال حاضر در کشور آمریکا خریداران آنلاین در پایان هر سال مالیات اجناسی را که از طریق اینترنت خریداری نموده اند، همراه با بقیه مالیات های خود پرداخت می کنند. هر چند به نظر می رسد تنها تعداد اندکی از کاربران این نوع مالیات را پرداخت می نمایند.
به همین منظور اخیرا در سیزده ایالت مختلف آمریکا شرکت ها را تشویق می کنند که به ازای هر کالایی که آنلاین به فروش می رسانند، مالیات آن را نیز در نظر بگیرند، اما هنوز اجباری در این مورد وجود ندارد. به هر حال اگر وضع به همین منوال ادامه پیدا کند، طولی نمی کشد که دولت آنها را مجبور به دریافت مالیات نماید. دولت آمریکا اعلام نموده همه ساله رقمی معادل ۱۵ میلیارد دلار مالیات پرداخت نشده مربوط به خریدهای آنلاین به اقتصاد این کشور لطمه وارد می نماید.
۲-۳- تبیین بازار در محیط الکترونیکی
بازارهای الکترونیکی معمولاً به معاملات و حراجی های روی شبکه ، مانند بازارهای سهام و حراجی ها از طریق اینترنت ، اشاره دارد؛ اما فضای بازار الکترونیکی به پدیده اقتصادی اشاره دارد که محصولات،  واسطه ها و مشتریان به یک طریقی به صورت الکترونیکی با هم تماس و مبادله دارند . فضای بازار الکترونیکی نماد مجازی از بازارهای فیزیکی است. به طور کلی ، فعالیتهای اقتصادی تحت این فضای الکترونیکی ، اقتصاد الکترونیکی را ارائه می کنند . فضای بازار الکترونیکی شامل بخشهای زیر است :
بازیگران بازار ، یعنی کارخانجات ، بازرگانان ، عمده فروشها ، واسطه ها ، فروشگاه ها و مشتریان
کالاها و خدمات
فرایندهای تامین ، تولید ، بازاریابی ، رقابت ، توزیع ، مصرف و غیره
تفاوت دو بازار فیزیکی و الکترونیکی این است که در فضای بازار الکترونیکی حداقل برخی از ترکیبات یا عناصر ، الکترونیکی ، دیجیتال ، مجازی ، مستقیم و یا از طریق شبکه می باشند . برای مثال ، یک بازیگر بازار الکترونیکی دارای پست الکترونیک و یک صفحه Web است . ممکن است یک کالای الکترونیکی ، مانند CDROM در یک فروشگاه فیزیکی عرضه شود . کسی که کالای فیزیکی را در فروشگاه فیزیکی ارائه می کند ممکن است اطلاعات تجاری خود را از طریق شبکه به مشتریان برساند و مشتریان از طریق شبکه اینترنت کالاهای مورد اشاره را جستجو کنند ؛ اما تولید ، سفارش ، پرداخت و توزیع به شیوه سنتی انجام گیرد .
بازار الکترونیکی روی شبکه ای بودن تمام این حلقه های فعالیت تاکید دارد. اما اگر یکی از فرآیندهای تجارت یا مصرف ، الکترونیکی باشد قبلاً بخشی از فضای بازار الکترونیکی ایجاد شده است . به این ترتیب اکثر بازیگران تجارت از قبل در فضای بازار الکترونیکی بوده اند . فناوری اطلاعات محور استراتژیک پویائی اقتصاد در سال‌های آتی می‌باشد . این فناوری مجازاً کلیه صنایع تولیدی – خدماتی را تحت تاثیر قرار می‌دهد . شاید به سختی بتوان سازمان و کسب و کاری را یافت که از این فناوری در فرآیندهای سازمانی خویش بهره نگرفته یا به آن متکی [و وابسته] نباشد .
از این فناوری در طراحی ، تولید کالاها و خدمات ، رهگیری روندهای بازار و ارائه پاسخ مناسب و به‌موقع [به فرصت‌ها و تهدیدات] محیطی و همچنین اتخاذ تصمیمات هوشیارانه در اعمال تغییرات سازمانی به نحوه گسترده‌ای استفاده خواهد شد .
به گواهی تاریخ ، فناوری اطلاعات در مقایسه با انواع دیگر فناوری‌ها تغییرات به مراتب گسترده‌تر و بنیادین در جوامع ما ایجاد خواهد نمود .
«ال گور – معاون رئیس‌جمهور آمریکا»
سازمان‌ها به نحو فزاینده‌ای کسب و کارهای جدیدی بوجود می‌آورند و بازارهایی را هدف قرار می‌دهند که در گذشته امکان دسترسی به مشتریان آن‌ها ممکن نمی‌بود .
فناوری اطلاعات هرچند زیرساخت لازم در جمع‌ آوری و اشتراک اطلاعات را به وجود می‌آورد معهذا

۲-۵-۷ فعالیت‌های عمده سازمانهای مردم نهاد کودکان خیابانی
کلیه فعالیتهای عمده این نوع سازمانهای مردم نهاد، غیرسیاسی و غیر انتفاعی است که ضمن رعایت کامل قوانین جمهوری اسلامی ایران در زمینه‌های مربوط به برنامه‌ریزی در امر آموزش یا امور تعلیم و تربیت، بهداشت و درمان، ارتقای سطح زندگی آنان و کمک‌های عملی به کودکان آسیب‌دیده و شرایط سخت، کودکان کار و خیابان و نیز ارائه خدمات مشاوره به خانواده ها تلاش می‌کنند. در کل محور فعالیت این نوع سازمانهای مردم نهاد، احقاق حقوق کودکان در وضعیت دشوار و شرایط خاص است.
۲-۵-۸ درآمدهای سازمانهای مردم نهاد کودکان خیابانی
این سازمانها از تمام نیروهای متخصص داوطلب، در زمینه‌های روانشناسی، مددکاری اجتماعی، پزشکی، دندان پزشکی، جامعه شناسی و آموزگاران که بتوانند به این کودکان کمک کنند استفاده می‌کند.
جذب و شناسایی عوامل حمایتی، اعم از محلی و همگانی مثل شهرداری منطقه و استانی، خیّرین، یونیسف، بهزیستی، امور اتباع و غیره از دیگر فعالیتهای این سازمانها است.
۲-۶ کودکان خیابانی و مفاهیم آن
بررسی متون مختلف نشان می‌دهد که کاربرد اصطلاح کودکان خیابانی در بین محققان و محافل علمی، روزنامه‌نگاران، رسانه‌ها و سازمان‌های مختلف با معانی متفاوت و اغلب ابهام آمیزی همراه است. پیدایش مفهوم کودکان خیابانی و ادبیات مربوط به آن، نتیجه مجموعه تحولات اجتماعی بود که بویژه در کشورهای درحال توسعه در دهه ۱۹۷۰ به بعد بوجود آمد و زمینه توجه بیشتر سازمانهای ملّی و بین‌المللی را نسبت به مشاغل و مشکلات و منافع کودکان فراهم کرد. یکی از مشکلات اصلی در بحث کودکان خیابانی، عدم اجماع در تعریف جمعیت آنها است. بررسی متون مختلف نشان می‌دهد که اصطلاح «کودکان خیابانی» در بین محققان و محافل علمی، روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها، انجمن‌های خیریه و سازمان‌های مردم نهاد، موسسات رفاهی، دولت مردان و سازمانهای بین‌المللی با معانی مختلف و اغلب ابهام آمیزی همراه است. هنری مایو برای اولین بار اصطلاح “کودکان خیابانی” را در سال ۱۸۵۱ در هنگام نوشتن در مورد «کار در لندن و فقرای لندن» استفاده می‌کند، جایی که او بیان می‌کند که «هر سال تعداد کودکان خیابانی افزایش می‌یابد» (Mayhew 1851: 479).

بیش از یک قرن بعد، پس از جنگ جهانی دوم برچسب کودک خیابانی در ادبیات یونسکو مربوط به کودکان با عنوان"جنگ ‌ولگردان” بکار رفته است. با این حال، پذیرش گسترده و استفاده کلی تنها پس از تعریف سازمان ملل متحد از کودک در سال ۱۹۷۹ به دست آمد. قبل از این زمان، کودکان در کوچه و خیابان از شهرهای کشورهای در حال توسعه به طور معمول با عنوان بی‌خانمان، رها شده یا فراری گفته می‌شدند. یونیسف در سال ۱۹۹۷، با الهام از کار پیشگامانه پیتر تالکون^[۲۸]، بین کودکان در خیابان و کودکان خیابانی تفاوت قائل می‌شود (Nelson 1995: 10) و کودکان خیابانی را کودکانی بیان می‌کند که در شهرهای بزرگ برای ادامۀ بقای خود مجبور به کار یا زندگی هستند .یونیسف حضور و زندگی در خیابان و کار برای ادامۀ بقا را دو عنصر اساسی شمرده شدن کودکان در زمره کودکان خیابانی می‌داند (وامقی، ۱۳۸۴: ۸). نوع شناسی یونیسف پذیرش گسترده‌ای در دهه۱۹۸۰ به دست آورد و همچنان مورد توجه افراد مختلف، سازمان‌ها و دولت‌ها درکشورهای درحال توسعه قرارگرفته است.^[۲۹] با این حال، در طول دهه گذشته با وجود تنوع تعریفی که در تعاریف یونیسف، یونسکو، سازمان بهداشت جهانی و سایر سازمانهای بین‌المللی در ادبیات موضوع کودکان خیابانی شده است ولی اکثر این تعاریف، کودکان خیابانی را به عنوان یک گروهی که مسائل و مشکلاتشان آنها را در نقطه پایانی طیف کودکان قرار می‌دهد در نظر گرفته‌اند.
از اواخر دهه۱۹۸۰، برخی از محققان شروع به افشای محتوای ایدئولوژیک و عدم دقت مفهومی در تعاریف کودکان خیابانی کردند. آپتکار، استوارت و گلاسر تعاریف ناکافی موجود از کودکان خیابانی و ارائه تصاویر ثاقب از کودکان خیابانی را به چالش کشیدند^[۳۰]. به عنوان مثال، گلاسر در کار خود در مورد کودکان خیابانی"شالوده شکنی ساختار"، استدلال می‌کند که کودکان خیابانی همیشه به وضوح بنا به تعریف یونیسف در دوگانگی"در خیابان” و “از خیابان” جا نمی‌گیرند (Glauser 1998: 140 به نقل از Nelson 1995: 13).
ردی^[۳۱] مانند گلاسر اعتقاد دارد که اصطلاحات"در خیابان” و “از خیابان” تعاریف ایستایی از زندگی در خیابان است و نمی‌تواند به پیچیدگی زندگی کودکان در خیابان بپردازد. او استدلال می‌کند که “اصطلاحات استفاده شده توسط یونیسف (و دیگران) گیج کننده است، در عمل، بسیاری از کودکان در هیچ یک از این دسته بندی‌ها جای نمی‌گیرند” (Reddy 1992:3 به نقل از Nelson 1995: 13). بعضی پژوهشگران همانند کانلی و انو مفهوم کودکان خیابانی را به عنوان یک گروه از کودکانی که برخی از روابط خاص را درخیابان دارند تعریف می‌کنند.^[۳۲] این دو محقق بیان می‌کنند که استفاده از کلمات"در” و یا “از” دو نقطه پایان از یک زنجیره را تشکیل می‌دهند در حالی‌که اکثریت کودکان خیابانی جایی در وسط این طیف جای می‌گیرند.
دانشمندان علوم اجتماعی برای ساخت نوع شناسی که ابعاد دیگری از زندگی خیابانی، مانند محل‌های خیابانی، سازمان‌های‌اجتماعی، فعالیت‌های اقتصادی و ادغام با فرهنگ خیابانی را شرح دهد تلاش بسیاری کرده‌اند و برای تعریف کودکان خیابانی، شرایط حقوق بشر، ارتباط با جامعه مدنی، مراحل مختلف زندگی در خیابان، درجه‌ رفتار منحرفانه و سطح توسعه روانی اجتماعی را درنظر گرفته‌اند.
با وجود تمام این مباحث، می‌توان این تعریف را بیان کرد: کودکان خیابانی، بخشی از گروه بزرگتر «کودکان در وضعیت دشوار و آسیب‌پذیر شهری» هستند که ساعات طولانی از شبانه روز را و گاه تمام آن را به صورت نسبتاً دائمی برای مدتی نامعلوم و یا موقت، خارج از نهادهای اجتماعی و حمایتی معمول مانند خانواده و مدرسه به انگیزه «زندگی و کار» در خیابانها سپری می‌کنند و نسبت به کودکان دیگر میزان تماس کمتری با این نهادهای اجتماعی-حمایتی دارند و یا در مراکز ویژه‌ای غیر از نهادها نگهداری می‌شوند که در صورت فقدان آن مراکز ویژه در معرض خطر رها شدن در خیابانها و آسیب‌پذیری ناشی از زندگی خیابانی (بزه‌دیدگی، بهره‌کشی و انحرافات اجتماعی) هستند.
۲-۷ توانمندسازی کودکان خیابانی و مفاهیم آن
توانمندسازی یک مفهومی است که تا حدودی مبهم استفاده می‌شود و برخی از سیاست‌های خود را در جنبه‌های توانبخشی و رویکردهای توسعه اقتصادی جامعه جستجو می‌کند(Rocha 1997: 31-32). در این سه دهه‌ای که از مطرح شدن مفهوم توانمندسازی می‌گذرد، تعاریف گوناگون و حوزه‌های مختلف در مورد این مفهوم مطرح گردیده‌اند. اولین تعریف عملیاتی توانمندسازی توسط کانگر و کاننگو^[۳۳] در سال ۱۹۸۸ ارائه شده است. از دیدگاه این محقق از آنجایی که قدرت به دو شیوه مختلف بکار رفته است، توانمندسازی باید به دو شیوه متفاوت بررسی شود. علاوه بر این در این تعریف، توانمندسازی به منزله یک سازه انگیزشی و ارتباطی مورد بررسی قرار می‌گیرد(ابطحی، ۱۳۸۶: ۴).
نویسندگان کتاب «توانمندسازی در عملکرد مددکاری اجتماعی» که در سال ۱۹۹۸ در ایالت متحده آمریکا منتشر شده «توانمندسازی را وسیله‌ای برای رسیدن به تغییرات اجتماعی، فردی و سیاسی مورد نیاز برای دستیابی به خواست‌ها و نیازهای انسانی» دانسته اندGutierrez 1998: 5)). از دیدگاه آنان، توانمندسازی را می‌توان به عنوان «فرایند رشد قدرت فردی، میان فردی و سیاسی تعریف کرد، به گونه‌ای که افراد بتوانند نسبت به بهبود بخشیدن به موقعیت زندگیشان اقدام نمایند»Gutierrez 1998: 35) ). سوایف^[۳۴] و لوین^[۳۵] اشاره می‌کنند که توانمندسازی شامل توسعه حالت ذهن (احساس قدرت و سودمندی و شایستگی) و تغییر شرایط ساختاری است، به گونه‌ای که باعث تخصیص مجدد قدرت باشد. در یک الگوی توانمندسازی، آگاهی در مورد موقعیت زندگی یک فرد در مقابل ساختار قدرت جامعه و تلاشی که برای تغییر در این ساختار انجام می‌گیرد، به یکدیگر مرتبط هستند(Gutierrez 1998: 35). درتوضیح این مطلب باید گفت تغییر در باورهای ذهنی و اعتماد به نفس در فرد برای آنکه در خود احساس قدرت و توان انجام تغییر را بیابد و به نوعی، احساس خود سودمند‌پنداری و شایستگی کند از توانمندسازی است. به علاوه در توانمندسازی میان شناخت و آگاهی نسبت به زندگی فردی اشخاص و تقابل این زندگی با ساختارهایی که در جامعه، قدرت را در دست دارند و همچنین تلاشی که برای تغییر در ساختارهای قدرت صورت می‌گیرد، رابطه‌ی متقابلی وجود دارد. برای کاربران الگوی توانمندسازی لازم است که مفهوم توانمندسازی در روابط اجتماعی را درک کرد.
توانمندسازی تلاشی است تا افراد، خانواده‌ها، گروه ها یا جوامع بتوانند قدرت بدست آورند. تحقیقات و تجارب مربوط به توانمندسازی نشان می‌دهد که یک فرایند ویژه در این تغییر سهیم است که مهمترین آنها عبارتند از:
الف) نگرش‌ها، ارزش‌ها و باورها بخصوص باورهای مربوط به خودکارآمدی، اثربخشی و احساس کنترل که بر فرایند توانمندسازی تأثیرگذار است.
ب) اعتباریابی از طریق تجارب مشارکتی^[۳۶]: در این تجربه، فرد و دیگران در یک تجربه سهیم می‌شوند که به کاهش خودسرزنشی منتهی می‌شود.
ج) دانش و مهارت عمل و تفکر نقادانه^[۳۷]: از طریق حمایت و مشارکت متقابل، افراد می‌توانند پیرامون جنبه‌های درونی و بیرونی مشکل تفکر نقادانه داشته باشند.
د) عمل کردن^[۳۸]: از طریق عمل انعکاسی، افراد می‌توانند راهبردهای عملی، بسیج منابع و دانش مهارتهای مورد نیاز را برای تأثیر بر ساختارهای درونی و بیرونی ممکن سازند(Parson & cox, 1998).
توانمندسازی در عمل از کار مددکاری اجتماعی و مشاوره توانبخشی و سایر زمینه‌ها همچون بهداشت، رشد اجتماعی و روانشناسی اجتماعی منتج شده است. به عنوان یک الگوی عملی آن شامل ارزش پایه‌ای، انجام مداخله‌ها، نظریه‌ای که راهنمای عمل است، راهنمایی‌هایی‌ برای ارتباط مراجع-مددکار و چارچوبی برای سازماندهی فعالیت‌های یاری بخش می‌باشد(کیمیایی، ۱۳۹۰: ۶۹).
خدمات اجرایی
شکل ۲-۱ عناصر مدل عملی توانمندسازی به نقل از Lorraine, Gutierrez, Parsons & Cox, 1998 را نشان می‌دهد.
پایه نظری
ارزیابی پایه‌ای
ارتباط
سازماندهی کارها در گستره یک رویکرد حل مسئله اجتماعی
ارزیابی
مداخله‌ها و راهبردها
اجرای نقش
هدف گزینی
تعریف و ارزیابی مشکل
طبق گفته کاتز^[۳۹](۱۹۹۵) درخصوص حمایت از کودکان، مشارکت و توانمندسازی را می‌توان از طریق فراهم کردن امکان دسترسی به اطلاعات، شرکت در فرایند تصمیم‌گیری و توجه دقیق داشتن به دیدگاه‌های جایگزین در فرآیندهای مددکاری اجتماعی ارتقا داد. هگار^[۴۰] (۱۹۸۹) چنین استدلال می‌کند که فعالیت توانمندسازی با کودکان این مزیت را دارد که کودکان را قادر می‌سازد خود را با بزرگسالان قدرتمند همانندسازی کنند، شیوه‌هایی را بپذیرد که به قدرت ارزش می‌دهد، در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت داشته باشند و نیز استقلال حمایت ‌شده را در فعالیتهای گوناگون تجربه نمایند (پین، ۱۳۹۱: ۵۴۵).
همچنین مفهوم توانمندسازی با مسئله بازیابی سلامت و عملکرد بهنجار و ارتقای سطح زندگی مرتبط است. توانمندسازی کودکان خیابانی به معنای بازسازی روابط آنها با خانواده و نهادهای تشکیل دهنده جامعه بر اساس کاهش و از بین بردن عوامل تهدید کننده و رفتارهای پرخطر، تقویت عوامل حمایتی و پرورش رفتارهای جایگزین مناسب و الگوهای عمل بازدارنده مناسب در کودک، خانواده و جامعه است. پرهیز از تمرکز یک بُعدی بر کودک یا خانواده و توجه همزمان و هماهنگ به کودک، خانواده و جامعه از ویژگیهای آن است. نتیجۀ این توانمندسازی کارآمد، رساندن مراجعان و گروه هدف به خوداتکایی و کمک به آنها برای بازیافتن توانایی‌ها و کاربست ظرفیت‌هایشان برای کنار آمدن با دشواری‌های زندگی و بنا کردن یک زندگی سازنده و مثبت است (سبحانی، ۱۳۷۹: ۱۳۱).
۲-۷-۱ الگوی توانمندسازی کودکان خیابانی
توانمندسازی می‌تواند یک هدف مناسب برای اجتماع، گروه و یا فردی باشد که تبعیض نظام‌مند و نهادی‌شده را تجربه کرده و یا می‌کند، چرا که در فرایند توانمندسازی انتقال از عدم توانایی فردی و اجتماعی به سوی دستیابی به قدرت فردی، سیاسی و فرهنگی رخ می‌دهد. لذا از آنجایی که بنا بر شواهد، کودکان چه به صورت فردی و چه به صورت اجتماعی، تحت شرایط تبعیض و ناتوانایی زندگی می‌کنند و قدرت و توانایی فردی و جمعی آنان نادیده انگاشته می‌شود، توانمندسازی می‌تواند راهکاری مناسب برای آنها باشد تا توانایی فردی و جمعی خود را بشناسند، به آگاهی دست یابند و بتوانند این توانایی‌ها را به منصه‌ی ظهور بگذارند.
سوایف و لوین یک الگوی سه مرحله‌ای برای توسعه آگاهی گروه پیشنهاد می‌کنند که در آن، ترکیب هر سه مرحله به طور کامل باعث خلق مفهوم توانمندسازی می‌شود. این مراحل چنین‌اند: ۱- دستیابی به آگاهی شناختی نسبت به علایق شخصی فرد، موقعیت فرد با توجه به سیستم توزیع قدرت اجتماعی حاکم و موقعیت هر فرد در رابطه با خودش در درون سیستم. ۲- داشتن احساسات موثر نسبت به آگاهی شناختی، برای مثال احساسات متقابل یک فرد درهنگام مواجه شدن با افراد دیگر نسبت به آنان(به‌ ویژه وظیفه‌شناسی در برابر بی‌تفاوتی). ۳- شناخت هدف که همان ایجاد تغییرات درسیستم توزیع قدرت اجتماعی است به‌گونه‌ای که شرایط اجتماعی فرد بهبود یابد و علایق شخصی فرد را بسوی تعادل بیشتر پیش برند (Gutierrez 1998: 35).
با بررسی این الگوها مشخص می‌گردد که دستیابی به شناخت و هوشیاری، لزوم ایجاد تغییرات فردی و اجتماعی و همچنین احساسات درونی و قدرت بیان آنها، در فرایند توانمندسازی اهمیّت دارند. در واقع در این الگو ذکر شده است که آگاهی، لزوم تغییرات فردی و همچنین بیان احساسات فردی از مواردی است که بدون وجود آنها فرایند توانمندسازی رخ نمی‌دهد. در اینجا می‌توان براساس این الگوهای کلی و عام و سازگارکردن آنها با شرایط ویژه کودکان مورد ظلم قرار گرفته، یک الگوی توانمندسازی برای کودکان ایجاد کرد. در واقع این الگو به شرایط ویژه کودکان نیز به عنوان گروهی که عقب‌نگه داشته شده و حقوق‌شان پایمال گردیده‌اند، توجه کرده است. الگوی توانمندسازی کودکان از سه جزء تشکیل شده است: ۱- توسعه آگاهی کودکان در مورد خودشان ۲- کاهش شرمساری و سرزنش خود و اعلام خشم به عنوان یک کاتالیزور در برابر تغییرات و ۳- فرض مسئولیت فردی برای تغییر در خود و در اجتماع. این سه جزء، متراکم، دایره‌وار و در حال پیشرفت هستند. از این رو در توانمندسازی لحظه‌ای درنگ وجود نداردGutierrez 1998:35) ).
این الگوی سه جزئی، آگاهی، بیان احساسات و قبول مسئولیت را در سرلوحه کار خود قرار می‌دهد. برطبق این الگو کودکان برای آنکه به توانمندسازی دست یابند، می‌بایست در اولین گام نسبت به خود و نیازهای خود، آگاهی یابند. کودکان تا پیش از آنکه ندانند نیازهایشان چیست و چرا به آنان دسترسی ندارند، نمی‌توانند در راه توانمندسازی گام بردارند. در مرحله بعدی کودکان می‌بایست احساسی را که باعث می‌شود خود را ناتوان بپندارند، کنار بگذارند و نارضایتی خویش را از شرایط موجود اعلام دارند. برطبق این الگو ابراز نارضایتی می‌تواند به عنوان تسریع کننده‌ی تغییرات، مورد بهره‌برداری قرار گیرد. در واقع تا کودکان احساسات خود را بروز ندهند، کسی نخواهد فهمید که آنها چه می‌خواهند و بنابراین تغییری بوجود نخواهد آمد. در آخرین مرحله‌ی الگو، فرض مسئولیت فردی برای تغییر در خود و در اجتماع وجود دارد، به این معنا که فرد و در اینجا کودکان می‌بایست خود مسئولیت ایجاد تغییر را به عهده گیرند، خواه این تغییر درونی باشد و خواه مربوط به جامعه. کودکان باید برای پیشرفت، خود پرچم‌دار تغییر باشند و منتظر نمانند که دیگران برای آنها دست به اقدام بزنند.
۲-۷-۲ اصول توانمندسازی کودکان خیابانی
اصول توانمندسازی از این‌جهت مهّم است که سیر حرکت کمک‌کنندگان در این امر را در رسیدن به هدف فرایند مشخص می‌سازد، البته اغلب در بین سیستم‌های مختلف تفاوتهایی در اجرای اصول وجود دارد امّا این تفاوتهای جزئی مشکلاتی را در اجرای این فرایند ایجاد نمی‌کند، مهّم، پذیرش اصل فرایند است.
روز استفن^[۴۱] سه اصل را درخصوص توانمندسازی مطرح می کند:
۱- استفاده از مفاهیم (ایجاد درک و بینش مناسب): که بیشتر تمرکز بر درک مراجعان از مفهوم اجتماعی بودن دارد تا تأکید بر پنداشت‌ها و خط‌مشی‌های کمک‌کنندگان (مددکاران اجتماعی). این اصل متمرکز بر توسعه گفتگوهایی بین مراجعان و مددکاران اجتماعی است که به واقعیت‌های زندگی آنان می‌پردازند. در این گفتگوها مراجعان می‌توانند احساساتشان را نسبت به موقعیت‌های مختلف زندگی بیان کرده و پس از بحث در خصوص آنها به درک بهتری از زندگی برسند.
۲- توانمندسازی: جریانی که از طریق آن مددکاران اجتماعی به حمایت مراجعان می‌پردازند تا آنان بتوانند نسبت به نیازهای احتمالی که در زندگی با آن روبرو می‌شوند، شناخت و درک بهتری داشته باشند. کار مددکاران اجتماعی در این فرایند متمرکز بر کمک به مراجعین در تصمیم‌گیری‌هایی است که بر زندگی آنان تأثیرات مهمی خواهد گذاشت.
۳- جامعیت (فعالیت‌های جمعی): که توجه به کاهش احساسات انزوا و کناره‌گیری در مراجعان و تأکید بر برقراری ارتباطات اجتماعی در میان آنان دارد. تجارب ناشی از این مشکل اجتماعی شدن، احساسات پایداری را در زمینه خود ارزشی در میان مراجعان ایجاد می‌نمایند. (اقلیما، ۱۳۸۸: ۱۸۶)
پین^[۴۲]پنج اصل مهم توانمندسازی را در عمل مددکاران اجتماعی چنین بیان می‌کند:
۱- شناخت و تأکید بر ظرفیت‌ها و توانمندی‌های مثبت افراد: او معتقد است که همه انسانها دارای درک، توانایی و مهارت‌هایی می‌باشند. در شناخت انسان‌ها باید به این ظرفیت‌های بالقوه توجه نمود نه بر برچسب‌های منفی.
۲- توجه و ارزش قائل شدن برای حقوق انسان‌ها: همه افراد دارای حقوقی هستند که باید توسط دیگران در نظر گرفته شود. همه انسان‌ها حق دارند که وقتی در مورد مسائل و نیازهایشان صحبت می‌کنند، دیگران به آنها گوش دهند، زندگی‌شان را خودشان کنترل نمایند، خود تصمیم بگیرند که آیا مشارکت داشته باشند یا خیر و…
۳- توجه به ارتباط متقابل بین مشکلات فردی و اجتماعی: پین معتقد است همواره مشکلات افراد، علاوه بر کمبودها و نارسایی‌های فردی از طریق اجتماعی نظیر فشار، سیاست، اقتصاد و قدرت نیز ناشی می‌شود.
۴- تأکید بر فعالیت‌های جمعی(کار جامعه‌ای): پین، قدرت فعالیت‌های جمعی را به عنوان یک عامل مثبت درنظر گرفته و عنوان می‌کند که بدلیل قدرتمندتر بودن فعالیت‌های جمعی در بین مردم، فرایند توانمندسازی نیز در عمل باید به آن بپردازد.