شاخص‌های عملکرد باید بازخور سریعی را ارائه دهند.
شاخص‌های عملکرد باید به گونه ای طراحی شوند که بهبود مستمر را موجب گردند و تنها به نظارت و کنترل ساده اکتفا نکنند.
محققین مختلف برای سنجش عملکرد از مؤلفه های متفاوتی استفاده نموده اند و هیچ رویه ثابت یا مشابهی در این زمینه دیده نمی شود و رویه معمول به این است که در ابتدا چند مؤلفه در ارتباط با عملکرد انتخاب شده و سپس به روش عینی یا ذهنی و تحت یک سئوال هریک از مولفه ها را می سنجند (بختیاری ، ۱۳۸۶،ص۳۸).

یک معیار عینی^[۵۵] می تواند به صورت مستقل ارزیابی و تأیید شود . در مقابل معیارهای ذهنی^[۵۶] را نمی توان به صورت مستقل ارزیابی نمود و در واقع بر قضاوت فرد فرد انسان ها متکی هستند . یک معیار کامل تمامی جنبه های موفقیت را در بر می گیرد(سایمونز،۱۳۸۵، ص ص۳۴-۳۳).
بنابراین می توان گفت اگرچه عملکرد می تواند معانی متفاوتی داشته باشد اما به طور عمده از دو دیدگاه می توان به آن نگریست : نخست مفهوم ذهنی که در وهله اول مرتبط است با عملکرد شرکت ها نسبت به رقبای آن ها، دوم مفهوم عینی است که بر پایه اندازه گیری مطلق عملکرد است (Sin,2005,PP564-565) .
در گذشته عمدتا” شاخص های مالی مستقیما” از سازمان ها یا از منابع ثانویه به دست می آمدند . بعدها به قضاوت داورانه پاسخگویان داخلی و خارجی سازمان گرایش پیدا شد .اغلب هر دو شاخص مالی ، عملیاتی و تجاری را تحت پوشش قرار می دادند . در برخی از مطالعات نوعی سازگاری قوی بین معیارهای عینی و ذهنی یافت شد اما برخی دیگر از مطالعات تفاوت هائی را بین این دو رویکرد تشخیص دادند، معیارهای عینی عملکرد به سختی حاصل می شوند و یا این که پایائی کافی ندارند (Gonzalaes&Benito,2005,P802) . شاخص های عینی عملکرد سازمانی، شاخص هایی هستند که به صورت کاملاً واقعی و براساس داده های عینی اندازه گیری می شوند. از جمله شاخص های عینی عملکرد سازمانی می توان به شاخص های سودآوری نظیر بازده دارایی، بازده حقوق صاحبان سهام، بازده سرمایه گذاری، و سود هر سهم بازده سهام، اشاره کرد (ابزری و دیگران ،۱۳۸۸،ص ۳۰).
رویکرد ذهنی اندازه گیری ابعاد عملکرد از قبیل ارزش نام تجاری یا رضایت مشتری را تسهیل می کند . اندازه گیری ذهنی همچنین تجـزیه و تحلـیل مقطـعی داده های مربوط به بخـش ها و بازارها را تسهـیل می نماید(Gonzalaes&Benito,2005,P802) .شاخص های ذهنی عملکرد سازمانی بیشترشاخص هایی را شامل می شود که برمبنای قضـاوت گروه های ذینفـع سازمان شکـل می گیرد. از جمـله این شاخـص ها می توان به رضایت مندی مشتری، رضایت مندی کارکنان، موفقیت در ارائه محصولات جدید و غیره اشاره کرد(ابزری و دیگران ،۱۳۸۸،ص ۳۱). به دلیل آن که عملکرد می تواند در مقایسه با اهداف شرکت یا اهداف رقبایش قابل اندازه گیری شود . ارزیابی ذهنی همچنین باعث می شود که اثرات آهسته و ویژه ی استراتژی سازمان در نظر گرفته شوند . این امر موجب می گردد که دریابیم عملکرد ذهنی نسبت به عملکرد عینی معیار مناسب تری برای سنجش عملکرد است (Gonzalaes&Benito,2005,P802) .
محققان در مطالعات مربوط به عملکرد ، مؤلفه های مختلفی را برای سنجش آن به کار برده اند . معدودی از محققان مؤلفه هائی از عملکرد که با یکدیگر مرتبط هستند را در گروه هائی جای داده و آن ها را نام گذاری کرده اند . به عنوان مثال پلهام^[۵۷] مؤلفه های عملکرد را در سه دسته جای داده است (بختیاری ، ۱۳۸۵،ص۳۸)
شامل مؤلفه های کیفیت محصول ، موفقیت محصول جدید ، نرخ حفظ مشتری .
رشد/ سهم : شامل مؤلفه های سطح فروش ، نرخ رشد فروش ، سهم بازار .
سودآوری : شامل مؤلفه های نرخ بازده ویژه^[۵۸] ، نرخ بازگشت سرمایه ، حاشیه سود ناویژه .
چیکوان^[۵۹] نیز مؤلفه های عملکرد را در دو دسته قرار داده که عبارتند از (بختیاری،۱۳۸۵،ص۳۸):
عملکرد بازار : مشتمل بر مؤلفه های حفظ مشتری و جذب مشتری جدید .
عملکرد مالی : مشتمل بر مؤلفه های نرخ بازده دارائی ، سهم بازار و رشد فروش .
پاینگراکیس^[۶۰] و نئودوریدس^[۶۱] در یکی از مطالعات خود عملکرد شرکت را در مقایسه با رقبای عمده آن در سه سال گذشته به وسیله دو دسته از شاخص ها شامل (Panigyrakis,2007,P.140) :
شاخص های عملکرد مالی : فروش نهائی، نرخ رشد فروش ، حاشیه سود ناخالص.
شاخص های عملکرد غیرمالی : سهم بازار ، بهره وری ، زمان و دوره عمر سهام که مجموعا” جزء شاخص های ذهنی و غیر مستقیم بودند را مورد سنجش قرار دادند .
ونکاترامان^[۶۲] و رامانجوام^[۶۳] یک طبقه بندی دو بعدی را پیشنهاد نمودند . در یک سمت آن ها بین شاخص های مالی و عملیاتی و در سمت دیگر بین منابع اولیه و منابع ثانویه اطلاعات ، تمایز قائل شدند.
معیارهای مالی در ارتباط با معیارهای حسابداری و عملکرد اقتصادی اشاره می کنند . داده ها برای معیارهای اولیه مستقیما” از داخل سازمان جمع آوری می شوند در حالی که داده ها برای معیارهای ثانویه از پایگاه داده های خارجی جمع آوری می گردند(Gohzales-Benito,2005,P802).همچنین بنیتو^[۶۴] از سه معیار عینی عملکرد به نام های فروش ، سود و نرخ بازده دارائی ها^[۶۵](ROI) استفاده کرد که فروش تمرکز بر اثربخشی شرکت در جذب تقاضا داشت که این امر می توانست شاخصی برای موفقیت بازار باشد(Gohzales-Benito,2005,P802). هالت^[۶۶] ، توماس^[۶۷]، کتچن^[۶۸] و اسلی تر ^[۶۹]بازده سرمایه گذاری ، بازده دارائی ها و بازده حقوق صاحبان سهام را به عنوان معیارهای عملکرد به کار گرفته اند. در حالی که دوبنی و لافمن^[۷۰] از بازده سرمایه گذاری به عنوان معیار عملکرد استفاده کرده اند.
در یک مطالعه در سال ۲۰۰۸ تیلور^[۷۱] و دیگران معیارهائی چون بهبود کیفیت خدمات ، کاهش هزینه های تولید ، سازگاری محصول با تقاضای مشتری و سطوح سازگاری خدمات را به عنوان معیارهای عملکرد به کار برده و خاطر نشان می کنند که این متغیرهای فرعی از بین متغیرهائی انتخاب می شوند که وابستگی بیشتری به رابطه بین عرضه کنندگان و فروشندگان در بازارهای صنعتی داشته و به وسیله کارشناسان صنعت نشان داده شده اند(Taylor,2008,P.4).سینک^[۷۲] و رانچورد^[۷۳] نیز در تحقیق خود بر روی صنعت قطعه سازی خودرو در انگلستان ، ضمن استفاده از رویکرد ذهنی ، دلیل این امر را سختی در حصول داده های عینی از منابع مستند و عدم دسترسی عمومی به آن به دلیل مخالفت شرکت ها جهت بروز این اطلاعات محرمانه دانسته و با این وجود ایشان پنج شاخص عملکرد را برای اندازه گیری عملکرد تجاری مورد ملاحظه قرار دادند که به شرح زیر می باشد :
حفظ مشتری
سهم بازار
موفقیت محصول جدید
بازده دارائی ها
رشد فروش
این پنج شاخص به وسیله مقیاس طیف هفت گزینه ای لیکرت از” ۱= خیلی مخالف ” تا “۷= خیلی موافق” درجه بندی شده است (Sing,2004,P.138-139).
الاواریتا و فریدمن^[۷۴] عملکرد شرکت را در دو قسمت کلی ، شرکت و عملکرد محصول جدید متمایز ساخته اند ، که در مورد عملکرد کلی شرکت از معیارهای نرخ رشد سهم بازار و جایگاه رقابتی شرکت در مقایسه با سایر رقبا در طی سه سال گذشته استفاده نمودند . ایشان برای عملکرد محصول جدید نیز معیارهای موفقیت در فروش کلی محصول جدید ، سود آوری ، سهم بازار و خلاقیت را پیشنهاد کرده اند (Olararieta,2008,P627).
آلبرت و نورا^[۷۵] عملکرد سازمانی را از طریق سهم بازار، میزان رشد فروش اندازه گیری کرده اند که اطلاعات آن به صورت ROI ونرخ بازگشت سرمایه ذهنی از طریق پاسخگویی مدیران سازمان به سؤالات پرسشنامه و با مقیاس لیکرت به دست آمده است. آلفرد و پلهارن ^[۷۶] نیز برای انداز ه گیری عملکرد سازمانی از سه معیار اثربخشی سازمانی،کیفیت نسبی محصولات ، موفقیت در ارائه محصولات جدید، توانایی سازمان درحفظ مشتریان،( سهم و رشد بازار ) سطح فروش، رشد فروش وسهم نسبی بازار( وسودآوری ) ، نرخ بازگشت سرمایه وحاشیه سود در مطالعات خود استفاده کرده اند. چون اثربخشی سازمان ها در این مطــالعه تـوانایی آ نها در جذب توریسم است، شاخص های، توانایی سازمان در جذب مشتریان جدید، حفظ رابطه با واسطه ها (تورگردان ها)، و رشد فروش نسبت به گذشته به عنوان شاخص های اندازه گیری عملکرد مورد استفاده قرار خواهند گرفت. که برای اندازه گیری عملکرد از تحقیق های قبلی متمایز است(ابزری و دیگران ،۱۳۸۸،ص۲۸).
لئوسین^[۷۷] و تسه ^[۷۸]در تحقیق خود برای سنجش عملکرد بازرگانی از پنج مؤلفه سود ، حجم فروش ، سهم بازار ، نرخ بازگشت سرمایه و نقدینگی استفاده کرده اند . آن ها پس از انجام یک آنالیز تحلیل عاملی روی این مؤلفه ها آن ها را در دو گروه ۱) سود آوری ۲) تسلط بر بازار دسته بندی کرده اند(Sin et. al ,2005,P.555).
در اندازه گیری عملکرد سازمانی، صاحب نظران تفاوت اسـاسی بین شاخـص های مبتـنی بر بازار و شاخص های عملکرد مالی قائل شده اند با وجود این که در اغلب موارد بین سهم بازار(یکی از مهم ترین شاخص های عملکرد بازار) و سودآوری (یکی از مهم ترین شاخص های عملکرد مالی) ارتباط معناداری وجود دارد، اما در برخی موارد نظیر شرایط نفوذ در بازار، این ارتباط لزوماً مثبت و معنادار نخواهد بود بنابراین برخلاف بسیاری محققان که معمولاً تفکیکی بین این دو دسته شاخص قائل نمی شوند در جریان ارزیابی عملکرد سازمانی یکی از مهم ترین اقداماتی که باید صورت گیردتفکیک شاخص های مبتنی بر عملکرد بازار از شاخص های عملکرد مالی است (حسینی و دیگران، ۱۳۸۵، ص۶۱) . در نهایت بخشی از شاخص های عملکرد سازمانی، شاخص های مالی است که جهت اندازه گیری عملکرد مالی مورد استفاده قرار می گیرند. با توجه به تعریف اثر بخشی سازمانی و عملکرد سازمانی، و با توجه به اهداف عملیاتی که در عملکرد مالی مورد توجه قرار می گیرد تعریف عملکرد مالی به صورت زیر خواهد بود: درجه یا میزانی که شرکت به هدف های مالی سهامداران در راستای افزایش ثروت آنان نائل می آید، اهداف عملیاتی که مدیرعامل شرکت در راستای دستیابی به هدف اصلی یعنی افزایش ثروت سهامداران دنبال می کند در بر گیرنده شاخص ها و معیارهایی است که بر مبنای آن می توان عملکرد مالی یک شرکت تجاری را اندازه گیری کرد (برادران حسن زاده و دیگران ، ۱۳۸۸،ص۱۸۹)
۲-۱-۹ مفهوم عملکرد در بانک
عملکرد یک شرکت به این که چگونه یک شرکت به خوبی در تحقق برآورده شدن اهداف مالی در مقایسه با رقبای اصلی اش عمل می کند دلالت می نمایدCao Zhang,2011,P.167)). سودآوری نشان دهنده عملکرد کلی سازمان های انتفاعی است . امکان دارد سودآوری بر حسب سود خالص، سود هر سهم یا بازده سرمایه گذاری تعریف شود( دفت ، ۱۳۹۰، ص۸۴). با توجه به این که ارزیابی موقعیت مالی یک شرکت در فرایند تصمیم گیری امری حیاتی و ضروری است می توان گفت که عملیات یک شرکت تا اندازه زیادی وابسته به موقعیت مالی آن است (برادران حسن زاده و دیگران ، ۱۳۸۸،ص۱۹۰) .
تجهیز منابع پولی از همان ابتدا که بشر به زندگی اجتماعی روی آورد و داد و ستد و مبادله کالا را شروع کرد، آغاز شد و همواره اصلی ترین وظیفه سیستم بانکی بوده است. به این ترتیب، بانک ها سپرده های مازاد در دسترس مردم را جمع آوری می کردند و با دادن وام به افراد نیازمند، وظیفه سنتی خود، یعنی واسطه گری را میان سپرده گذاران و وام گیرندگان ایفا می کردند. در عصرحاضر، مؤسسات مالی و بانک ها برای تجهیز منابع مالی نیاز به تغییرات اساسی در محصولات و خدمات خود دارند و با خدمات ساده و ساختار سنتی بانکداری واسطه گری نمی توانند در عرصه های جهانی به تجهیز منابع بپردازند.
بانک ها برای دستیابی به عملکرد بهتر، باید از شاخص های پیشرو یا آینده نگر^[۷۹] استفاده کنند. شاخص های پسرو یا گذشته نگر^[۸۰] تنها وقایع تاریخی را بیان می کنند، در حالی که شاخص های آینده نگر، باعث مهیا شدن شرایط برای پرورش عملکرد می شوند)عباسقلی پور،۱۳۸۹، ص۲۵)، در جهان امروز اهمیت جذب منابع آن قدر برای بانک ها مهم و حیاتی است که رقابت بسیار شدیدی در این زمینه بین آن ها ایجاد شده است و سعی می کنند برای جذب بیشتر سپرده و ارائه خدمات بهتر و سریع تر به مشتریان بکوشند (ابونوری و سپانلو، ۱۳۸۴، ص ۶۹).
در نظام بانکی ایران تجهیز منابع با توجه به قوانین از دو طریق انجام می شود: از طریق جذب سپرده های قرض الحسنه جاری و پس انداز، که منابع مالکانه نامیده می شوند. از طریق جذب سپرد ه های مدت دار، که منابع وکالتی^[۸۱] نامیده می شوند. در عصر حاضر، به دلیل وجود رقابت بین بانک ها و مؤسسات مالی برای جذب بیشتر منابع، تسلط بر مؤلفه های مؤثر بر تجهیز منابع مالی اهمیت ویژه ای یافته است. جذب منابع مالی علاوه بر اینکه مهمترین رسالت بانک می باشد، تأثیر مهمی در تنظیم صحیح گردش پول و استقرار یک نظام پولی و اعتباری صحیح و متناسب با برنامه های بلندمدت و کوتاه مدت کشور دارد (هدایتی، ۱۳۸۳،ص۷) .
عوامل متعددی بر جذب سپرده های بانکی تأثیرگذار می باشند که طبق تحقیقات کورنگ(۱۳۸۱) عبارتند از: افزایش سرعت انجام کار مشتری، احترام به مشتری، میزان راز نگهداری بانک، میزان توان بانک در بازپرداخت مطالبات مشتریان، میزان دقت کارکنان بانک، صمیمیت کارکنان بانک با مشتریان، تغییر در خدمات سایر بانک ها، تبلیغات مبتنی بر آموزش خدمات بانکی، افزایش جایگزینی های اسکناس، افزایش تعداد شعبه های بانک، نحوه انجام قرعه کشی حساب های قرض الحسنه پس انداز، مقدار سود پرداختی به حساب های سرمایه گذاری، در دسترس بودن شعب، اولویت اعطای تسهیلات، رعایت اصول انسانی در برخوردهای کارکنان بانک با مشتریان، اولویت بندی مشتریان، مقدار جوایز اعطائی به حساب های پس انداز، امتیاز دادن به حساب جاری، لزوم تغییر سودهای بانکی توام با تغییرات نرخ تورم، درصد احتمال ورشکستگی بانک، میزان شناخت مردم نسبت به عملکرد سازمان بورس اوراق بهادار، تبلیغات مبتنی بر بزرگ نمائی ظاهری، بالا بودن ارزش جوائز مهم تر از بالا بودن احتمال دریافت جوائز، دیدگاه های مثبت اعتقادی – مذهبی مردم نسبت به مشروعیت عملکرد بانک، آگاهی مشتریان از نحوه محاسبه سود حساب های سرمایه گذاری(کورنگ، ۱۳۸۱، ص ص ۱۳۵-۱۳۴).
سپرده گذاری نزد بانک ها از سه جهت حائز اهمیت است : اول آن که پول های سپرده در نزد بانک باعث افزایش موجودی بانک می شود و همین امر بانک را قادر می سازد تا چند برابر وجه نقد را به صورت حواله منتشر و به وام گیرندگان جدید واگذار کند. دوم آن که هر قدر تعداد سپرده گذاران و مقدار سپرده در نزد یک بانک بیشتر شود ، شهرت و اعتبار و اطمینان مردم نسبت به آن بانک بیشتر خواهد شد . سومین اهمیت سپرده های مردم درنزد بانک ها در تمایل آن ها برای نگهداری حواله های بانکی(رسیدهای بانکی ) است . در واقع اگر مردم مرتب برای دریافت وجوه خود به بانک ها مراجعه کنند ، پولی باقی نمی ماند که به وسیله آن اعتبار داده شود و برعکس وقتی مردم نگهداری حواله های بانکی را ترجیح داده، کم تر برای تبدیل آن به وجوه نقد تمایل نشان دهند، بانک ها می توانند وام های جدید بیشتری واگذار کنند و همین امر باعث می شود که بانک ها به طرق مختلف مردم را جهت مراجعه به خود و سپرده گذاری تشویق کنند(ابونوری و سپانلو، ۱۳۸۴، ص ۶۹) .
موفقیت یا عدم موفقیت بانک را به دور از عملکرد مدیران نمی توان تصور نمود. بانکی می تواند موفق باشد که از مدیران شایسته، ابزارهای متنوع و امکانات و پتانسیل موجود خود در راستای پیروزی مجموعه بهره مند شود. عواملی که منجر به توفیق بانک می شوند، استفاده از فن آوری اطلاعات، بازاریابی، مشتری مداری به معنای واقعی آن و پرهیز از یدک کشیدن این شعارهااست. مدیران بانک باید توانایی تشخیص فرصت های جدید بازار را داشته باشند و برای رسیدن به این توان، حتماً کارشناسان و متخصصان ویژه و حرفه ای باید در خدمت مجموعه باشند. بانک ها با بهره مندی از مدیران شایستــه و منابع انسانی تحـــصیل کرده، می توانند ارتباط دائمی با مشتریان و بازار داشته باشند و با ایجاد تغییرات و تحولات، جامعه را زیر ذره بین قرار دهند ( عباس قلیپور،۱۳۸۹،ص۲۶).
هدف اصلی یک بانک شامل تولید حداکثر بودجه ، بهبود سطح خدمات و بهبود مدیریت مالی، بصورت مؤثر و کارآمد است. تلاش مدیران بهبود عملکرد کارکنان می باشد که در نهایت به بهبود عملکرد سازمانی کمک می کند(Malik& Rahim,2010,P.191). کاپلان و جانسون در سال ۱۹۸۷ ، نشان دادند که معیارهای سنتی عملکرد سازمانی با توجه به رشد سریع سازمان های مدرن، در حال منسوخ شدن هستند.
آنان اظهار کردند که معیارهای سنتی عملکرد سازمانی ریشه در انقلاب صنعتی داشته و منعکس کننده یک سیستم کنترل برای بازارها و سازمان هایی است که در جوامع مدرن ایجاد شده اند و همچنین آنان بیان داشته اند که استفاده از ابزارهای سنتی سنجش عملکرد موجب کاهش بهره وری مدیریت شده است؛ زیرا جمع آوری و پردازش اطلاعات مربوط به آنها بسیار وقت گیر بوده، تهیه گزارش دقیق مربوط به هزینه محصول نیز به علت بالا بودن هزینه های فرایند و هزینه های سربار بسیار مشکل بوده و درنهایت این ابزار باعث می شدند تا مدیران نگرش کوتاه مدت نسبت به مشاغل سازمانی داشته باشند. خلاصه ای از تحقیق های انجـام شـده در زمینـه ارزیـابی عملـکرد بانک های خـارجی و معـرفی شاخـص های عملیاتی در جدول( ۲-۲) آمده است ( صالحی و همکاران،۱۳۹۰، ص۱۲۹).

 

جدول ۲-۲ ارزیابی عملکرد بانک های خارجی و معرفی شاخص های عملیاتی
منبع	شاخص مورد استفاده

همسری

 

 

 

 

 

در غالب دوره‌های فیلم‌سازی مهرجویی، نقش‌های جنسیتی زنان در درون چارچوب خانواده و به‌ویژه نقش همسری از بازنمایی و اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. نقش مادری پس از انقلاب در سینمای مهرجویی شکل گرفته است که خود شکل عمیق‌تری از پیوند هویت زن به خانواده را نشان می‌دهد. این نوع بازنمایی با انتظارات غالب جامعه از نقش زن دارای هماهنگی است و نشان‌گر انتظار عمومی از زنان برای حضور در نقش‌های جنسیتی درون خانواده می­باشد و به این ترتیب، هویت آن‌ها در این چارچوب تعریف و تکمیل شده است. با این حال، در نیمه‌ی دوم دهه هفتاد این گونه ترسیم نقش از زنان متوقف شده و به خارج از چارچوب خانواده منتقل شده و پس از آن دوباره به قالب قبلی خود را بازگشته است. در دو دوره‌ی متفاوت یعنی دوره‌ی پیش از انقلاب و نیمه‌ی دوم دهه هفتاد، زنانی که درون چارچوب نقش‌های خانوادگی حضور نداشته‌اند به منصه‌ی ظهور رسیده‌اند. به‌نظر می‌رسد این نوع ارائه، همراه با باز بودن فضای سیاسی و ایدئولوژیک جامعه در ارتباط بوده است. با این تفاوت که نقش معشوقه در این دو دوره از تفاوت معنایی مهمی در بطن خود برخوردار است. معشوقه در فیلم‌های پیش از انقلاب، از بایدهای اخلاقی جامعه در مورد نقش زنان عدول کرده و جنبه‌ای غیراخلاقی از نظر جامعه‌ی سنتی یافته است. به این صورت که بر جنبه‌ی جسمانی و زمینی آن‌ها تأکید بیشتری شده است. اما پس از انقلاب، این تصویر از زنان به طور کامل حذف گردیده و زنان در واقع محبوبه‌های غیرزمینی بوده‌اند که تأکید اصلی فیلم بر جنبه‌ی عاطفی آن‌ها بوده است. به‌علاوه این معشوقه‌ها به نحوی با بستر خانوادگی‌شان پیوند داشته و امید به حضور آن‌ها در نقش همسری در آینده وجود داشته است. مفهوم جنسیتی از نقش «دوست دختر» در میان این زنان معشوقه رایج نبوده است.

 

 

جدول ۵-۴ – نقش شغلی زنان نقش اول فیلم‌ها

 

 

 

شخصیت

 

مشاغل عرفاً زنانه

 

مشاغل عرفاً غیر زنانه

 

دوره

 

 

 

زن‌مش‌حسن

 

 

 

 

 

پیش از انقلاب

 

 

 

مهری

 

روسپی

 

 

 

 

 

منیر

 

خدمتکار

 

 

 

 

 

زهرا

 

پرستار

 

 

 

 

 

مادر

 

 

 

 

 

دهه‌ شصت

 

 

 

مهشید

 

 

 

هنرمند (نقاش)

 

 

اگر FCM با یک بردار حالت چرخشی مانند مواجه شود، آنگاه به این حالت، چرخه محدود^[۶] گفته می‌شود.
تعدادی محدود از نقشه‌های مفهومی فازی می‌توانند باهم مخلوط شوند و تشکیل یک FCM جامع را بدهند. اگر ماتریس‌های مجاورت نقشه‌های مفهومی فازی مختلف با گره‌های باشد، آنگاه می‌توان نقشه مفهومی فازی کل را به روش زیر محاسبه نمود: (آگیولار، ۲۰۰۵)
(۲- ۵)
فرض کنید یک بردار تغییر حالت است که وارد سیستم پویای E می‌شود. سپس پس از به‌روزرسانی حالت‌ها مقدار را برمی‌گرداند که آن را به شکل زیر نشان می‌دهیم:
(۲- ۶)
درنتیجه علامت نشان‌دهنده این است که بردار به‌دست‌آمده به‌روزرسانی شده است.
FCM نیز مانند سامانه‌های دیگر دارای مزایا و معایبی است. بزرگ‌ترین مزیت FCM سادگی آن است و اینکه بر پایه نظر خبرگان کار می‌کند. زمانی که داده‌ها قطعیت کافی را نداشته باشند FCM کاملاً قابل‌استفاده است. این تنها روش شناخته‌شده فازی است که الگو مخفی موقعیت را به دست می‌آورد. همچنین FCM قابلیت استفاده از نظرات چندین خبره و جمع‌بندی نظرات آن‌ها را به‌طور کامل و دقیق دارد. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)
یکی از مهم‌ترین معایب FCM زمانی است که مقدار بین دو گره و به‌صورت همزمان ۱+ و ۱- باشد. در این صورت جمع این دو مقدار صفر شده و این مقدار منطبق با نظر خبرگان نخواهد بود.
از FCM در جایگزینی سامانه‌های خبره در اقتصاد، جامعه‌شناسی و شبیه‌سازی استفاده می‌شود. (هورگا، ۲۰۰۲)
۲-۴-۱- خصوصیات نقشه‌های مفهومی فازی
نقشه‌های مفهومی فازی زمانی که از داده‌های نامطمئن استفاده می‌کنیم بسیار پرکاربرد هستند. این نقشه‌ها بر اساس نظرات خبرگان کار می‌کنند. نقشه‌های شناختی فازی دنیا را به مجموعه‌ای از کلاس‌ها و روابط علّی بین این کلاس‌ها تقسیم می‌کند. (آگیولار، ۲۰۰۵)
نقشه‌های فازی شناختی گراف‌های علامت‌دار جهت‌دار فازی همراه با بازخورد هستند. یال جهت‌دار از گره مفهومی تا مفهوم نشان‌دهنده این است که به چه میزان موجب می‌شود. تابع مفهومی مبتنی بر زمان نشان‌دهنده میزان غیر منفی اتفاق افتادن واقعه فازی است.
از نقشه‌های مفهومی برای مدل کردن مسائل بسیار زیادی بکار برده می‌شود، از رفتار گوارشی-اشتها^[۷] گرفته تا توسعه سیاسی^[۸]. از این نقشه‌های فازی همچنین برای مدل‌سازی مسائل ربوتیک استفاده می‌شود. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

یک یال در یک نقشه مفهومی فازی ممکن است مقداری در بازه به خود اختصاص دهد. نشان‌دهنده این است که هیچ رابطه علی وجود ندارد. نشان‌دهنده این است که افزایش در مقدار باعث افزایش در مقدار می‌شود ( یا کاهش منطبق با کاهش است). نشان‌دهنده این است که افزایش در مقدار فازی باعث کاهش در مقدار می‌شود ( یا کاهش در مقدار باعث افزایش در مقدار می‌شود). یک نقشه مفهومی فازی ساده دارای یال‌هایی است که یکی از مقادیر را به خود اختصاص می‌دهند. پس تغییرات در سطح نقشه مفهومی به‌صورت حداکثری است. این نوع نقشه‌ها برای بیان مفهوم و در اختیار گذاشتن اطلاعات بسیار پرکاربرد هستند.
بازخوردهای موجود در FCM به متخصصان اجازه می‌دهد تا به‌سادگی نقشه‌ی کاملی از مسئله را در نظر داشته باشند. به دلیل وجود بازخورد در FCM نمی‌توان از جستجو در گراف^[۹]، زنجیره سازی به جلو^[۱۰] و زنجیره سازی به عقب^[۱۱] استفاده نمود. در مقابل FCM را می‌توان به‌عنوان یک سیستم پویا در نظر گرفت و رفتار تعادلی آن را به‌عنوان استنتاج روبه‌جلو^[۱۲] در نظر گرفت. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)
به‌وسیله نقشه‌های مفهومی فازی می‌توان نتیجه‌گیری کرد. FCM به‌طور مکرر بردار تغییر حالت را در خود تأثیر می‌دهد و سپس نتیجه در هر گام مطابق با آستانه تعیین می‌شود. هر FCM مستقل از اندازه خود پس از گذراندن چندین گام به یک حد آستانه از حافظه و یا حالت تعادل می‌رسد که الگوی مخفی نتیجه شده از تغییر حالت ابتدایی آن سامانه پویا است. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)
می‌توان چندین FCM را که از خبرگان مختلف گرفته‌شده باهم مخلوط نمود. برای این کار باید ابتدا پارامترهای آن‌ها را هماهنگ کرد، بدین‌صورت که پارامترهای معرفی‌شده توسط تمامی خبرگان مساوی باشند. اگر خبره‌ای پارامتری را در نظر نگرفته است آن را به ماتریس مجاورت اضافه کرده و کلیه سطرها و ستون‌های مربوط به آن پارامتر صفر قرار داده می‌شود. پس از پارامترها، ماتریس‌های مجاورت به‌دست‌آمده باهم جمع می‌شوند (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳):
(۲- ۷)
پس از انجام این عملیات به‌سادگی می‌توان FCM مربوط به ماتریس مجاورت کلی را رسم نمود. مطمئناً این FCM دیگر ساده نیست؛ زیرا پس از جمع‌کردن درایه‌های ماتریس‌ها، مقدار آن‌ها فراتر از بازه خواهد بود و شرط ساده بودن FCM قرار داشتن مقادیر یال‌ها بین ۱- و ۱+ است.
در بعضی مواقع نظرات تمامی خبرگان هم ارزش نبوده و ارزش هرکدام نسبت به دیگری متفاوت است. برای به دست آوردن FCM مربوط به چند خبره با ارزش‌های متفاوت می‌بایست برای هرکدام از آن‌ها وزنی ارائه گردد. به‌وسیله وزن ارائه‌شده و مقادیر ماتریس مجاورت آن‌ها، FCM کلی با روش زیر محاسبه می‌گردد (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳):
(۲- ۸)
که در آن ، وزن یا ارزش خبره iم است.
به‌طور ساده می‌توان هر حالت را به‌صورت زیر محاسبه نمود:
(۲- ۹)
که در آن حالت سیستم در زمان t و خروجی حالت سیستم پس از گذار زمان t است. در هر مرحله گذار، بردار حالت کنونی در ماتریس مجاورت ضرب می‌شود تا حالت جدید به دست آید. در حالت جدید اعداد مربوط به گره‌ها ممکن است خارج از محدوده یا غیر صحیح باشند. برای نرمال کردن این اعداد از یک تابع ساده استفاده می‌شود. این تابع به‌صورت زیر است (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳):
(۲- ۱۰)
بردار حالت به‌دست‌آمده در هر مرحله گذار، ورودی مرحله بعدی است.
پس می‌توان نتیجه گرفت که:
(۲- ۱۱)
که در آن f تابع نرمال کردن حالت سیستم است. (گورگوپولوس، ۲۰۰۳)
بامطالعه حالات پایانی می‌توان به مدل نهایی FCM دست یافت. FCM زمانی به نقطه تعادل می‌رسد که یک الگو مشابه بارها تکرار شده باشد.
تراکم یک نقشه شناختی D شاخصی از اتصال است که به‌صورت زیر محاسبه می‌گردد (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳):
(۲- ۱۲)
که در آن C نشان‌دهنده تعداد اتصالات موجود بر روی N متغیر است.
ساختار یک FCM موجود را جدای از تعداد متغیرها و اتصالات به‌وسیله مقادیری همچون متغیرهای فرستنده و گیرنده می‌توان تحلیل نمود. این متغیرها به‌وسیله درجه خروجی و ورودی خود مشخص می‌شوند. درجه خروجی جمع سطری یک متغیر در ماتریس مجاورت است که نشان‌دهنده نیروی انباشته اتصالات خروجی آن است. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)
(۲- ۱۳)
درجه ورودی جمع ستونی یک متغیر در ماتریس مجاورت است که نشان‌دهنده نیروی انباشته اتصالات ورودی به متغیر می‌باشد. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)
(۲- ۱۴)
دامنه یک متغیر جمع درجه خروجی و درجه ورودی آن است که به آن مرکزیت گفته می‌شود. سهم هر متغیر در FCM را بدون توجه به نوع آن می‌توان به‌وسیله مقدار مرکزیت آن سنجید. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)
(۲- ۱۵)
متغیرهای فرستنده متغیرهایی هستند که مجموع درجه خروجی آن‌ها مثبت و جمع درجه ورودی‌شان صفر باشد. در مقابل متغیرهای ورودی متغیرهایی هستند که جمع درجه ورودی‌شان مثبت و جمع درجه خروجی آن‌ها صفر باشد. بقیه متغیرها متغیرهای معمولی هستند.
تعداد متغیرهای گیرنده یک نقشه مفهومی فازی، معیاری برای اندازه‌گیری پیچیدگی آن نقشه است.
تعدد بالای متغیرهای فرستنده نشان‌دهنده تفکر از بالا به پایین یا سیستم سلسله مراتبی است. بسیاری از واحدهای فرستنده از زاویه مستقیم به نقشه مفهومی نگاه می‌کنند به‌صورتیکه استدلال‌های علّی به‌خوبی مشخص نیستند. درنتیجه می‌توان پیچیدگی نقشه‌های شناختی را به‌وسیله تعداد گیرنده‌ها بر روی فرستنده‌ها به دست آوریم. مقادیر بالاتر از این مقدار نشان‌دهنده نقشه‌های پیچیده‌تری هستند.
یکی دیگر از متغیرهای قابل‌اندازه‌گیری در FCM، شاخص سلسله مراتبی (h) است :
(۲- ۱۶)

۵۹٫۹-

 

 

 

۱۴

 

وجود موانع تجاری خارجی

 

۲٫۸۱-

 

۴٫۲۵

 

۳٫۴۳

 

۴۰٫۹۶-

 

 

 

۳

 

ورود شعب بانک های خارجی به کشور

 

۴٫۲۱-

 

۲٫۰۳

 

۳٫۴۳

 

۲۹٫۳۱-

 

 

 

حال برای تشریح اعداد داخل جدول ،امتیاز های مربوط به سازه “جایگاه سپاه پاسداران در نظام تصمیم گیری استان گیلان ” را تحلیل می نماییم:

ابتدا هر یک از مدیران و کارشناسان شعب بانک مهر اقتصاد استان گیلان با امتیازی که در ستون اول برای این سازه قائل شدند شناسایی نمودندکه آیا این سازه از دیدگاه مدیران فرصت است یا تهدید، همانطور که مشاهده می شود با استناد به جدول ۱۲٫۴ میانگین امتیازی که از تحلیل داده های ۵۰ نفر مدیر جمع آوری شده و توسط نرم افزار exel تحلیل گشته است،۶٫۹ می باشد که نشان دهنده فرصت بودن “جایگاه سپاه پاسداران در نظام تصمیم گیری استان گیلان ” است(امتیاز مثبت نشانه فرصت و امتیاز منفی بیانگر تهدید بودن سازه مذکور از دیدگاه مدیران است)،در ستون دوم ، احتمال تعریف شدن این فاکتور در قالب فرصت در مقایسه با فاکتورهای دیگر برای شعب از دیدگاه مدیران بانک مهر اقتصاد استان گیلان بین امتیاز ۱ تا ۱۰ ، ۷٫۶ می باشد،در واقع هر یک از ۵۰ نفر مدیر بین ا تا ۱۰ برای این فاکتور امتیازی قائل شدند،داده ها جمع آوری شد و میانگین پاسخگویی ۵۰ مدیر و کارشناس توسط نرم افزار exel تحلیل گشته و امتیاز مذکور بدست آمد. در ستون سوم نظر هر یک از مدیران در تمایلی که به بهره گیری از این فرصت دارند مورد بررسی قرار گرفت و امتیاز ۷٫۵ بدست آمد، نهایتا با ضرب اعداد سه ستون اول،دوم و سوم امتیاز OPN (عدد اولویت فرصت) برای فاکتور مذکور بدست می آید، همچنین لازم به توضیح است اولویت بندی فاکتورهای شناسایی شده در قالب فرصت برای شعب بانک مهر اقتصاد استان گیلان، بر مبنای امتیاز فاکتورهای ستون (OPN/RPN) می باشد.
حال به تحلیل فاکتور ” افزایش تعداد شعب بانک های رقیب” می پردازیم،با استناد به جدول ۴٫۴ ، امتیاز ۴٫۴۳- بیانگر تهدید بودن این فاکتور از دیدگاه مدیران شعب است، و اهمیتی که برای احتمال وقوع این فاکتور از دیدگاه مدیران داده شده است ۵٫۵۱ است، امتیاز ستون سوم بیانگر میزان سهولت و یا سختی شناسایی این فاکتور در قالب تهدید برای شعب است.با ضرب امتیاز سه ستون اول،دوم و سوم امتیاز RPN ( عدد اولویت ریسک) بدست آمد.لازم به توضیح است اولویت بندی فاکتورهای شناسایی شده در قالب تهدید برای شعب بانک مهر اقتصاد استان گیلان، بر مبنای امتیاز فاکتورهای ستون (OPN/RPN) می باشد.
۴-۴-۱-معرفی اولویت های نقاط فرصت و تهدید محیط بیرونی برای شعب بانک مهر اقتصاد استان گیلان
با استناد بر نتایج جدول ۱۲٫۴ نقاط فرصت وتهدید شعب بانک مهر اقتصاد استان گیلان به ترتیب به شرح زیر است:
فرصت
جایگاه سپاه پاسداران در نظام تصمیم گیری استان گیلان
گسترش توریسم در استان گیلان گسترش توریسم در استان گیلان
کشف خدمات جدید بانکی وجود پتانسیل های بالا در بازار های داخل استان
نیاز سنجی حال و آینده مشتریان
توسعه زیر ساخت های سخت افزاری و نرم افزاری و روی آوردن به تکنولوژی به روز
بهبود جایگاه منطقه آزاد بندر انزلی
شایسته سالاری در سیستم بانکی
وجود پتانسیل های بالا در بازار های داخل استان
امکان گسترش شعب بانک مهر اقتصاد در سطح استان گیلان برای ارائه خدمات بانکی بیشتر با توجه به نیاز بازار
امکان سرمایه گذاری مشترک با بانک های داخلی
وجود نیروهای بازنشسته بانکی در استان
تهدیدها
توسعه روز افزون خدمات الکترونیک رقبا،
رکود اقتصادی
استراتژی های جدید بانک های رقیب
پایین بودن سطح توسعه اقتصادی کشور
قدرت برند و فعالیت های بالای تبلیغاتی بانک های رقیب
رو به کاهش بودن اعتماد مشتری
بلایای طبیعی
رکود نسبی فعالیت های مراکز صنعتی استان گیلان

۱- یافتن منابع جدید انرژی مثل (Wind P.P, Tide P.P, GeoThermal Power Plant Solar Energy )
۲- اصلاح روش های موجود تولید انرژی ( Modernization, Rehabilitation, Optimization )
۳- بازیافت (Turbo Expander)
۱-۲ توربین انبساطی:
توربین انبساطی وسیله‌ای است جهت تبدیل انرژی فشار به جریان گاز با بخار به کار مکانیکی که نتیجه آن انبساط گاز است. هر توربین نظیر توربین بخار وظیفه انبساط سیال مربوطه و تولید انرژی را بعهده دارد می‌توان به آنها نیز این لفظ را اطلاق نمود ولی معمولاً توربین‌های انبساطی شامل توربینهای بخار و توربینهای گازی نمی‌شود و فقط به توربینهایی که در مسیر سایر جریانهای تحت فشار گاز قرارداده می‌شود اطلاق می‌گردد. در خطوط انتقال گاز، فشار گاز بالاست ، علت اصلی بالابودن فشار در این خطوط این است که بتوان گاز را توسط لوله‌های با قطر کمتر منتقل نمود. این فشار معمولاً خیلی بالاتر از فشار مورد نیاز در محل مصرف است.
توربینهای انبساطی جایگزین بسیار مناسبی برای شیرهای فشارشکن مورد استفاده در ایستگاههای تقلیل فشار نیز می‌باشند. در حال حاضر کاهش فشار گاز توسط شیرهای فشار شکن انجام می‌شود. در صورت جایگزینی این شیرها با توربینهای انبساطی، انرژی فشار موجود در گاز بازیافت خواهد بود. با قرارداد توربینهای انبساطی در مسیر جریانهای گاز تحت فشار نظیر می‌توان انرژی فشار موجود در این جریانها را بازیافت نمود جریانی که دارای دما و فشار بالا باشد منبع مناسبی برای بازیافت انژری توسط توربینهای انبساطی است.

شکل (۱-۱) طرح توربین انبساطی نیروگاه نکا
۱-۳ ژنراتور توربین انبساطی:
ژنراتور های توربین انبساطی از نوع القایی (آسنکرون) بوده و معمولا جهار قطب می باشند. روتور ژنراتور و روتور توربین با هم ، هم محور بوده و دور تحویلی به روتور ژنراتور از ۱۵۰۰ تا ۱۵۰۷ دور در دقیقه است که با گردش روتور درون استاتور برق تولیدی توسط پایانه های استاتور خارج شده و به شبکه وارد می شود.
استفاده از ژنراتور آسنکرون قفسه سنجابی در نیروگاه های توربین انبساطی دارای مزایای فوق العاده زیادی می باشد. این ژنراتورها ارزان، محکم، ساده و بدلیل نداشتن رینگ، جاروبک، کموتاتور، باطری و اینورتر، تعمیرات و نگهداری خیلی ساده ای دارند همچنین بدلیل فقدان سیستم کنترل مناسب و ارزان چندان هنگامیکه ماشین آسنکرون بصورت ژنراتور کار می کند جریان مغناطیسی (راکتیو) مورد نیاز خود را به دو روش می تواند تأمین نماید. در حالت متصل به شبکه این جریان از شبکه و در حالتی که به صورت خود تحریک مورد بهره برداری قرار می گیرد این جریان راکتیو توسط بانک خازنی فراهم می گردد. البته وجود خازن حتی در حالت اول می تواند به کاهش جریان خط انتقال منجر شود که این مسئله خود باعث کاهش تلفات و بهبود رگولاسیون ولتاژ می گردد. نکته قابل توجه در این حالت این است که میزان توان راکتیوی که ماشین آسنکرون در حالت ژنراتوری از شبکه اخذ می نماید به ازای لغزش مشخص از حالت موتوری بیشتر بوده و با افزایش توان اکتیو تولیدی آن، میزان توان راکتیوی که ماشین از شبکه اخذ می نماید افزایش می یابد و کمترین مقدار آن در سرعت سنکرون می باشد. قابل توجه است که گاهی ممکن است میزان توان راکتیوی که ژنراتور های آسنکرون از شبکه جذب می کنند حتی از میزان قدرت اکتیوی که تولید می کنند تجاوز نماید که این مشخصه نامطلوب، یک تحمیل غیر ضروری به شبکه و واحدهای سنکرون متصل به آن می باشد و در نتیجه سیستم را ممکن است از لحاظ شرایط تنظیم ولتاژ تضعیف نماید. برای حذف این پدیده بایستی توان راکتیو مورد نیاز هر ژنراتور آسنکرون را بطور محلی جبران نمود. از آنجا که میزان توان راکتیو تولیدی توسط خازن وابسته به ولتاژ ترمینال ژنراتور می باشد و امکان تغییر پیوسته در مقدار آن نیست، در شرایط مختلف بارگیری به منظور تثبیت فرکانس و دامنه ولتاژ، به مقادیر متغیری از توان راکتیو می باشد که این مسئله باعث می شود تا جهت جبران توان راکتیو مورد نیاز مهندسین و طراحان به فکر چاره اندیشی بیفتند.
۱-۴ ادوات فاکت:
وسایل FACTS در ابتدا برای حل مسائلی که به واسطه محدودیت در احداث خطوط انتقال به وجود آمد بکار گرفته شدند و در تبادل توان انتقالی رو به رشد با اهداف دوگانه زیر سهولت ایجاد کردند:
افزایش توانایی انتقال توان در سیستمهای انتقال
هدایت عبور توان در مسیرهای مورد نظر
کنترل کننده های FACTS قادرند با فراهم کردن پایداری زاویه ای و پایداری ولتاژ، توان انتقالی حالت دائمی را بطور قابل ملاحظه افزایش دهند.
با کنترل جریان خط (به عنوان مثال با تغییر دادن امپدانس موثر خط) میتوان عبور توان در مسیر خط انتقال مورد نظر را کنترل و عبور توان در مسیرهای موازی و حلقوی را تعدیل کرد. همچنین هدف این است که در شرایط پیشامد بتوان مسیر توان عبوری از سیستم اولیه به سیستم ثانویه موجود را به سرعت تغییر داد تا انتقال توان مطلوب در کل سیستم محفوظ بماند.
با برآورده شدن اهداف اساسی فوق بهره برداری از سیستم انتقال موجود بطور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد و این اهداف می تواند نقش مهمی در تنظیم مجدد با حداقل نیازمندی به خطوط جدید ایفاء کند. همچنین مباحث جدیدی در زمینه تکنولوژی الکترونیک قدرت و سیستم کنترل همزمان و جلوگیری از تداخل نامطلوب آنها با اهداف و آرایشهای مختلف سیستم در شرایط نرمال و وقوع حادثه مطرح می شود. این مباحث جدید در جهت ایجاد استراتژی کنترل بهینه، لینکهای مخابراتی، پروتکل های ایمنی است. تحقق چنین سیستم کنترل بهینه ای را می توان بعنوان هدف سوم در FACTS عنوان کرد.
۱-۴-۱ کنترل کننده های FACTS:
توسعه کنترل کننده های FACTS دو روش فنی متمایز در پی داشته که هر دو روش منجر به گروهی از کنترل کننده ها شده اند که قادرند مشکلات مورد نظر در خطوط انتقال را حل نمایند.
گروه اول از امپدانسهای راکتیو یا ترانسفورماتورهای دارای تپ چنجر همراه با سوییچهای تایریستوری (به عنوان عناصر کنترل کننده) استفاده مینماید.
گروه دوم از کانورترهای استاتیکی با کموتاسیون خودی استفاده می نماید.
SVC:
جبران کننده های توان راکتیو استاتیکی پیشرو کنترل کننده های FACTS امروزی هستند. یک نمونه از این نوع که شامل خازنهای سوئیچ شونده با تریستور (TSC) ،راکتورهای سوئیچ شونده با تریستور (TSR) است در شکل نشان داده شده است . با هماهنگی مناسب توان راکتیو خروجی می تواند در محدوده کاپاسیتیو و اندوکتیو بطور پیوسته تغییر نماید. SVC معمولا برای تنظیم ولتاژ در نقطه مورد نظر در سیستم عمل می نماید.
STATCOM:
STATCOM قادر است جبران کننده توان اندوکتیو و کاپاسیتیو باشد و همچنین قادر است توان خروجی اش را در محدوده حداکثر جریان، مستقل از ولتاژ سیستم ac کنترل نماید. به این معنی که قادر است جریان خروجی کاپاسیتیو کامل را در هر ولتاژ سیستمی، عملا تا ولتاژ صفر، فراهم نماید.
در این پروژه سعی شده تا تاثیر ادوات فاکت همچون SVC , STATCOM جهت جبران توان راکتیو و بهبود پایداری دینامیکی ژنراتور توربین انبساطی در شرایط پایدار و گذار مورد بررسی قرار گیرد.
فصل دوم
توربین انبساطی
۲-۱ مقدمه:
به هر دستگاهی که بتواند از یک جریان مداوم سیال انرژی بگیرد و یا به آن انرژی بدهد ، تربو ماشین می گویند. توربین، توربو ماشینی است که با انبساط مداوم یک سیال جاری به فشار کمتر یا آنتالپی کمتر قدرت تولید می کند . واژه توربین برای اولین بار به وسیله ((Claude Burdin ۱۷۹۰-۱۸۷۳ در سال ۱۸۲۸ به وجود آمد که از لغت یونانی به معنی چرخنده یا سر گردان مشتق شده‌است. توربین موتوری چرخنده‌است که می‌تواند از یک سیال انرژی به‌دست آورد.
ساده‌ترین توربین‌ها یک بخش چرخنده و تعدادی پره دارند که به بخش اصلی متصل شده‌است سیال به پره‌ها برخورد می‌کند و بدین ترتیب از انرژی ناشی از متحرک بودن آن استفاده می‌کند به عنوان اولین توربین‌ها می‌توان آسیاب بادی و چرخاب را نام برد.
توربین‌های گاز، بخار و آب معمولاً پوشش محافظی در اطراف پره‌هایشان دارند که سیال را کنترل می‌کنند پوشش‌ها و پره‌ها می‌توانند اشکال هندسی مختلفی داشته باشند که هر کدام برای نوع سیال و بازده متفاوت است.
کمپرسور یا پمپ دستگاهی مشابه توربین است ولی با عملکرد بر عکس به طوری که این دستگاه انرژی را می‌گیرد و باعث حرکت یک سیال می‌شود.
۲-۲ انواع توربین:
۱- توربین‌های بخار: برای تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی که از ذغال سنگ، نفت و انرژی هسته‌ای استفاده می‌کنند به کار برده می‌شوند روزی از آنها برای هدایت وسایل نقلیه مانند کشتی استفاده می‌شد.
۲- توربین‌های گازی: این توربین‌ها معمولاً دارای یک ورودی، فن، کمپرسور، محفظه متراکم کننده و یک نازل است.
۳- توربین‌های ترانسونیک: جریان گاز در اکثر توربین‌ها همواره سرعتی زیر صفر دارد در این نوع توربین‌ها سرعت گاز هنگام خروج بالاتر از صفر است. این توربین‌ها در فشار بالاتری کار می‌کند ولی معمولاً بازده کمی دارند و خیلی هم مرسوم نیستند.
۴- توربین‌های کنترا رتاتینگ: دو توربین که یکی بالا دیگری پایین در جهت مخالف هم می‌چرخند این سیستم پیچیدگی‌هایی دارد که تولید آن را کاهش می‌دهد.
۵- توربین‌های سرامیک: توربین‌های با فشار بالا که از آلیاژ نیکل و فولاد ساخته شده‌اند معمولاً دارای سیستم‌های خنک کننده پیچیده هستند اخیرا پره‌های سرامیکی روی توربین‌های گازی امتحان شده‌است.
۶- توربین انبساطی: توربینی می باشد که در مسیر جریان لوله های گاز قرار میدهند جهت کاهش فشار گاز و از انرژی بازیافت فشار برای گردش ژنراتور استفاده میکنند.
۲-۳ توربین انبساطی:
پراکندگی منابع گاز طبیعی در نقاط خاص باعث شده است تا از سیستمهای مختلف انتقال و توزیع استفاده شود. مایع نمودن گاز طبیعی و سپس حمل آن توسط تانکر و یا کشتی و همچنین استفاده از سیستم های شبکه گازرسانی دو روش متداول جهت انتقال و توزیع گاز طبیعی می باشد. در ایران اقتصادی ترین روش، استفاده از سیستم های لوله کشی می باشد.
با توجه به تراکم پذیر بودن گاز طبیعی، انتقال آن بوسیله خطوط لوله در فشار های بالا انجام می شود. امّا با توجه به نیاز مصرف کننده های مختلف به فشارهای پائین تر، لازم است که فشار آن در محل مصرف تقلیل پیدا کند. این موضوع با کاهش انرژی فشاری ذخیره شده در یک ایستگاه تقلیل فشار انجام می گیرد. در اکثر این ایستگاهها، فشار گاز توسط شیر فشارشکن به مقدار مورد نظر کاهش پیدا می کند. در این نوع کاهش فشار در حقیقت نوعی اتلاف انرژی به وجود می آید، در صورتی که می‌توان انرژی ذخیره شده در گاز طبیعی را با بکار بردن تجهیزات مناسب به گونه‌ای مفید از انرژی تبدیل نمود.
بوسیله توربین انبساطی می توان از انرژی حاصل از تقلیل فشار گاز استفاده نمود. گاز طبیعی با فشار بالا وارد توربین انبساطی شده و با فشار پائین از آن خارج می شود . انرژی حاصل از کاهش فشار به حرکت دورانی تبدیل می گردد و ژنراتور به دوران درمی آید وبرق تولید می کند. به این فن آوری، تبدیل فشار به انرژی (PIP) می گویند.
کشور ایران دارای شبکه وسیع انتقال و توزیع گاز طبیعی است. برای انتقال راحتر گاز و کاهش اندازه لوله ها و تلفات انتقال ، فشار آم را در مبدا افزایش می دهند و در طول مسیر نیز سعی می شود تا فشار آن ثابت بماند (همانند انتقال برق که برای کاهش تلفات و حجم سیم ها ولتاژ را در مبدا افزایش می دهند). فشار نوعی گاز در این لوله ها در محدوده ۲۰۰ الی psi1500 می باشد. معمولا در محل مصرف برای کاهش فشار و کنترل گاز مصرفی ، تجهیزات فشار شکن با مشخصات مورد نظر نصب می شود . فشار گاز ورودی به ایستگاه فشار شکن با توجه به مشخصات نیروگاه و یا حجم گاز ورودی به سیستم غالبا بسیار بیشتر از فشار خروجی از ایستگاه است که در جریان وقوع فرایند کاهش فشار ، مقدار قابل توجهی انرژی نهفته در گاز فشار بالا در اثر خفه کردن به صورت گرما تلف می گردد. توربین های انبساطی ، انبساط گرهای چرخانی هستند که ضمن کاهش فشار لوله های گاز طبیعی ، می توانند این انرژی را بازیافت نموده و برای تولید برق به ژنراتور الکتریکی یا مصارف دیگر از قبیل بارهای کمپرسوری تحویل دهند.
۲-۳-۱ مزایای استفاده از توربین انبساطی:
به طور کلی مزایای استفاده از این سیستم را به صورت زیر می توان خلاصه کرد:
الف - بازیافت انرژی و تبدیل آن به کار محوری و در نهایت تولید انرژی الکتریکی
ب - تولید انرژی بدون مصرف سوخت
ت - به دلیل عدم استفاده از سوخت های فسیلی جهت ایجاد انرژی، این سیستم آلودگی زیست محیطی به وجود نیاورده و جزء صنایع پاک (سبز) محسوب می شود.
ث - کاهش فشار گاز به وسیله توربین های انبساطی و یا شیرهای فشار شکن سبب کاهش دمای گاز خروجی می شود. با بهره گرفتن از توربین های انبساطی به جای شیرهای فشار شکن جهت کاهش فشار گاز ، افت دمایی بیشتری در گاز خروجی رخ می دهد که می توان از کاهش دمای تولیدی در ایجاد سرمایش در صنایع مختلف استفاده نمود.
ج - هرچند این سیستم در مقایسه با بهره گرفتن از شیر فشار شکن هزینه اولیه ، نگهداری و نصب بیشتری دارد ولی به دلیل مزایای فوق، در مجموع اقتصادی تراست. هزینه تولید یک کیلو وات ساعت برق به این روش بسیار کم تر از هزینه تولید همان مقدار انرژی در یک نیروگاه می باشد.
به طور کلی توربین انبساطی دستگاهی جهت تبدیل انرژی گاز به برق می باشد، این دستگاه فوق العاده ارزشمند در ایستگاه های تقلیل فشار گاز مورد استفاده قرار می گیرد، در واقع این دستگاه جهت جلوگیری از اتلاف انرژی در ایستگاه های تقلیل فشار گاز کاربرد دارد چرا که در گذشته در ایستگاه ها مقدار انرژی که از گاز گرفته می شد تا فشار گاز به فشار دلخواه برسد توسط رگولاتور صورت می پذیرفت که این خود سبب هدر رفتن انرژی بود، این دستگاه همین مقدار انرژی لازمه را از گاز گرفته با این تفاوت که توسط یک سیستم دوار آن را به سمت یک ژنراتور برق هدایت می کند و در نهایت این انرژی را به انرژی برق زیادی تبدیل می کند.
۲-۳ -۲ ساختار توربین انبساطی:
توربین ها از نظر نوع ساختار به دو دسته زیر تقسیم میشوند:
الف) توربین های ضربه ای : در این نوع توربینها ، توان حاصله نیروی وارده از طرف سیال به پره های توربین است.
ب) توربین های عکس العملی : در این نوع توربین توان حاصله نتیجه عکس العمل خروج سیال از بین پرده ها است .