تهامی زرندی، س. م. ک.، ب، رضوانی مقدم. و م، جهان. ۱۳۸۸. تأثیر برخی کودهای بیولوژیک و کمپوست زباله شهری بر عملکرد بخش رویشی و اسانس گیاه داروئی ریحان (Ocimum basilicum). اولین همایش ملی کشاورزی، توسعه پایدار.ص ۸-۱.
جلالی، ا. ه.، م. ج، بحرانی. و ف، صالحی. ۱۳۸۹. هدر روی نیتروژن به دلیل وجود علف‌های هرز، در سطوح مختلف کاربرد نیتروژن در مراحل اولیه رشد رویشی ذرت (Zea mays L.).مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۶۲۳-۳۶۲۱.
جوادی، ح.، م. ح، راشد محصل. و ع، آذری نصرآباد. ۱۳۸۶. تأثیر تراکم بوته بر صفات زراعی، میزان کلروفیل و درصد انتقال مجدد ساقه در چهار رقم سورگوم دانه‌ای (Sorghum vulgare). مجله پژوهش‌های زراعی ایران، جلد ۵ (۲). ص ۲۷۹-۲۷۱.
جودی، م. و ف، شریف‌زاده. ۱۳۸۵. بررسی اثر هیدروپرایمینگ در ارقام مختلف جو(Hordeum volgare). مجله بیابان. ۱۱ (۱). ص ۹۹-۱۰۹.
جهان، م.، ع، کوچکی. و م، نصیری محلاتی. ۱۳۸۶. رشد، فتوسنتز و عملکرد ذرت در پاسخ به تلقیح با قارچ میکوریزا و باکتری‌های آزادزی تثبیت کننده نیتروژن در نظام‌های زراعی رایج و اکولوژیک. مجله پژوهش‌های زراعی ایران، جلد ۵(۱). ص ۶۷-۵۳.
حاجیلو، م.، ح، عباس‌دخت.، م. ر، عامریان.، ا، غلامی. و ک، خاوازی. ۱۳۸۹. بررسی تأثیر مقادیر مختلف کود دامی و پرایمینگ بذر توسط باکتریهای آزوسپیریلوم و ازتوباکتر بر خصوصیات رشد، عملکرد و اجزای عملکرد ذرت(Zea mays L.). مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۴۱۲-۳۴۰۹.
حسینی، ح. و م، نصیری محلاتی. ۱۳۸۵. اثر پیش‌تیمار بذر بر جوانه‌زنی ژنوتیپ‌های عدس(Lens Culinaris). مجله پژوهش‌های زراعی ایران، ۴ (۱). ص ۴۷ – ۳۵.
حمیدی، ا.، ن، خدابنده. و ع، دباغ محمدی نسب. ۱۳۷۹. بررسی تأثیر تراکم‌های بوته و سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد دانه و برخی ویژگی‌های ظاهری دو هیبرید ذرت. مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ۳۱ (۳): ص ۵۷۹-۵۶۷.
خسروی، ه. ۱۳۸۰ الف. تثبیت ازت توسط میکروارگانیسم‌های آزادزی. مجموعه مقالات ضرورت تولید صنعتی کودهای بیولوژیک در کشور. نشر آموزش کشاورزی. ص ۲۱۳-۱۹۵.
خسروی، ه. ۱۳۸۰ ب. کاربرد کودهای بیولوژیک در زراعت غلات. مجموعه مقالات ضرورت تولید صنعتی کودهای بیولوژیک در کشور. نشر آموزش کشاورزی. ص ۱۹۴-۱۷۹.
خواجه‌پور، م.ر. ۱۳۸۰. اصول و مبانی زراعت. چاپ چهارم. انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان.ص ۲۳۵-۱۸۳.
داوران حق،ا.، ف، رحیم زاده خویی. و ر، علیزاده. ۱۳۸۷. اثر باکتری Azospirillum در کاهش مصرف کودنیتروژنه در ذرت دانه‏ای S.C.704. مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۴۱.
راسخ‌نیا، ا.، ا، اله‌دادی.، ا، زند.، غ. ع، اکبری. و غ. ع، اکبری. ۱۳۸۹. بررسی امکان کاهش میزان مصرف علف‌کش به وسیله مدیریت کود نیتروژن در مزارع ذرت (Zea mays L.).مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۴۸۸-۳۴۸۵.
راشد محصل، م. ح. و ا، ایزدی. ۱۳۸۷. بررسی تأثیر تنش آب و مقدار کاربرد نیتروژن بر رقابت ذرت وتاج خروس با بهره گرفتن از آزمایش‌های سری‌های جایگزین. دو فصلنامه دانش علف‌های هرز ایران، سال ۴ شماره ۲. ص ۶۹-۵۹.
راشد محصل، م. ح.، ح، رحیمیان. و م، بنایان. ۱۳۷۴. علف‌های هرز و کنترل آنها. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. چاپ سوم. ص ۳۰-۱۵.
رستمی، م. و ح، عباس‌دخت، ۱۳۸۹. مطالعه تأثیر اسموپرایمینگ، هیدروترمال پرایمینگ و سطوح مختلف کود فسفره بر خصوصیات فیزیوموفولوژیکی و عملکرد دانه ذرت (Zea mays L.). مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۱۳۸۰-۱۳۷۷.
رضوان طلب، ن.، ه، پیردشتی.، م. ع، بهمنیار. و ا، عباسیان. ۱۳۸۷. مطالعه عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت (Zea mays) در واکنش به کاربرد انواع و مقادیر مختلف کودهای آلی و شیمیایی. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد ۱۵(۵). ص ۱۴۷-۱۳۹.
ریاضی، ا.، ف، شریف زاده. و ع، احمدی. ۱۳۸۶. تأثیر اسمو پراپمینگ روی جوانهزنی بذور ارزن علوفهای. مجله پژوهش و سازندگی، شماره ۷۷: ص ۸۲-۷۲.
ساجدی، ن. و م، اردکانی. ۱۳۸۷. اثر مقادیر مختلف کود نیتروژن، روی و آهن بر شاخص های فیزیولوژیک ذرت علوفه ای در استان مرکزی. مجله پژهش های زراعی ایران. جلد ۶ (۱). ص ۱۱۰-۹۹.
سالاردینی، ع. ا. ۱۳۸۴. حاصلخیزی خاک. چاپ هفتم. انتشارات دانشگاه تهران. ۴۳۴ ص.
سالاری ساردوئی، ن. و ح، حیدری شریفآباد. ۱۳۸۷. بررسی اثر کودهای بیولوژیک (ازتوباکتر) مایع و فسفات بارور۲ بر عملکرد ذرت (Zea mays L.). مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۲۷.
سپاهی بروجنی، م.، غ. ر، ثواقبی فیروزآبادی. و ح، میرسیدحسینی. ۱۳۸۴. تأثیر پتاسیم و پرایمینگ بذر با محلول سولفات پتاسیم بر پاسخ‌های گیاه ذرت (Zea mays L.) به تنش شوری. مجله بیابان، ۱۰ (۱). ص ۸۶-۷۱.
سجادی‌نیک، ر.، ع، یدوی. و ح، بلوچی، ۱۳۸۹ الف. تأثیر نیتروژن، ورمی‌کمپوست و کود بیولوژیک نیتروکسین بر عملکرد و اجزای عملکرد کنجد(Sesamum indicum). مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۱۳۶۹-۱۳۶۶.
سجادی‌نیک، ر.، ع، یدوی. و ح، بلوچی. ۱۳۸۹ ب. تأثیر کودهای شیمیایی، آلی و بیولوژیک بر میزان کلروفیل و قندهای محلول. مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۱۳۷۳-۱۳۷۰.
سرانجام، د.، ه، نقوی. و ع، خورگامی. ۱۳۸۹. بهبود رشد و عملکرد ذرت در شرایط مدیریت مصرف نیتروژن و سولفات روی و استفاده ازازتوباکتر. مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۲۷۷۲-۲۷۶۸.
سرمدی‌نایبی، ح.، ج، حمزه‌ئی.، ع، سپهری. و م، یزدان‌دوست‌همدانی. ۱۳۸۹. ‌اثر تاریخ کاشت و بیوپرایمینگ با کود زیستی نیتروکسین بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت (Zea mays L.) در همدان. مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۱۸۴-۳۱۸۱.
سلطانی، ا.، ف، اکرم قادری. و ح، معمار. ۱۳۸۶. تأثیر پرایمینگ بر مؤلفه‌های جوانه‌زنی بذر و رشد گیاهچه پنبه در شرایط تنش خشکی. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد ۱۴(۵).ص ۱۶-۹.
شهسواری، ن. و م، صفاری. ۱۳۸۴. اثر مقدار نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد سه رقم گندم در کرمان. مجله پژوهش و سازندگی. شماره ۶۶.ص ۸۲-۸۷.
صادقی، ح. و م. ج، بحرانی. ۱۳۸۰. الف. تأثیر تراکم بوته و مقادیر کود نیتروژن بر شاخص‌های فیزیولوژیک ذرت دانه‌ای(Zea mays L.). مجله علوم زراعی ایران. جلد ۳ (۱). ص ۲۵-۱۳.
صادقی، ح. و م. ج، بحرانی. ۱۳۸۰. ب. تأثیر تراکم بوته و مقادیر کود نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت دانه‌ای(Zea mays L.). مجله علوم زراعی ایران. جلد ۳ (۲). ص ۱۱-۱.
صالح راستین، ن. ۱۳۸۰. کودهای بیولوژیک و نقش آنها در راستای نیل به کشاورزی پایدار. مجموعه مقالات ضرورت تولید صنعتی کودهای بیولوژیک در کشور. نشر آموزش کشاورزی. ص ۵۴-۱.
عباس‌دخت، ح. و ع، شمس‌آبادی. ۱۳۸۹. بررسی تأثیر هیدروپرایمینگ و کود بیولوژیک نیتروکسین و بیوفسفر بر عملکرد و برخی صفات موفولوژیکی ذرت دانه‌ای (Zea mays L.). مجموعه مقالات اولین همایش ملی کشاورزی پایدار و تولید محصول سالم.
عبدالرحمنی، ب.، ک، قاسمی گلعذانی.، م، ولی زاده.، و، فیض الهی. و ع، توکلی. ۱۳۸۸. اثر پرایمینگ بذر بر قدرت رویش و عملکرد دانه جو رقم آبیدر در شرایط دیم. مجله علوم زراعی ایران. ۱۱(۴) : ۳۳۷-۳۵۲.
عدالت پیشه، م.ر.، ح، عباس دخت.، ج، امرایی. و م، محمدی. ۱۳۸۷. اثر هالوپرایمینگ در غلبه بر تنش شوری در زمان جوانه‌زنی ذرت (Zea mays L.). مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۰۴.
عیدی‌زاده، خ.، ع، مهدوی دامغانی.، ح، صباحی. و ش، لرزاده. ۱۳۸۹. اثرات کاربرد تلفیقی کودهای بیولوژیک و شیمیایی بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت دانه‌ای (Zea mays L.). مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۲۲۹۴-۲۲۹۲.
عیسوند، ح.ر.، ر، توکل افشاری.، ف، شریف زاده.، ح، مداح عارفی. و م، حسام زاده حجازی.۱۳۸۷. بهبود کیفیت فیزیولوژیک بذرهای زوال یافته علف گندمی بلند (Agropyron elongatum Host) با بهره گرفتن از پرایمینگ هورمونی برای شرایط تنش و بدون تنش خشکی. مجله علوم گیاهان زراعی ایران، شماره ۱ (۳۹): ص ۶۵-۵۳.

غدیری، ح. و م، مجیدیان. ۱۳۸۲. تأثیر سطوح نیتروژن و قطع آبیاری در مراحل شیری و خمیری شدن دانه بر عملکرد و اجزای عملکرد و کارایی استفاده از آب در ذرت دانه‌ای (Zea mays L.). مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، شماره ۲. ص ۱۱۳-۱۰۳.
غلامی، ا. و ا، بیاری. ۱۳۸۶. بررسی تأثیر پرایمینگ بذر توسط سویه‌های ازتوباکتر و آزوسپیریلوم بر خصوصیات رشد، عملکرد و اجزای عملکرد ذرت(Zea mays L.). مجموعه مقالات دومین همایش ملی کشاورزی بوم شناختی ایران.
فرامرزی، ع.، س، جمشیدی. و ک، صیامی. ۱۳۸۴. تأثیر منابع و مقادیر کود نیتروژنه بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه ذرت رقم سینگل کراس ۷۰۴. مجله دانش نوین کشاورزی. سال اول شماره ۲. ص۶۵- ۷۳.
فرامرزی، ع.، ر، زاهدی ونجانی. و م، صالحی. ۱۳۸۷. مطالعه اثر کاربرد ازتوباکتر و مقادیر مختلف کود نیتروژن بر عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و عملکرد ذرت دانه‏ای سینگل کراس ۶۴۷ در منطقه میانه. مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۰۹.
فرحوش، ف.، ع، رحمتی.، ف، جعفری. و ح، امیر حلاجی. ۱۳۸۷. اثر کاربرد کودهای بیولوژیک همراه با مقادیر مختلف فسفر و نیتروژن روی عملکرد و اجزای عملکرد ذرت سینگل کراس ۷۰۴ . مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۱۳.
کافی قاسمی، ع. و م، اصفهانی. ۱۳۸۴. بررسی تأثیر سطوح کود نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت دانه‌ای در منطقه گیلان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. ۱۲(۵). ص ۶۲-۵۵.
کاظمینی، س.ع.، ح، غدیری.، ن، کریمیان.، ع. ا، کامگار حقیقی. و م، فردنام. ۱۳۸۷. اثر برهمکنش نیتروژن و مواد آلی بر رشد و عملکرد گندم دیم (Triticum aestivum). مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی سال دوازدهم شماره ۴۵. ص۴۶۱-۴۷۲.
کوچکی، ع. و م، خواجه‌حسینی. ۱۳۸۷. زراعت نوین. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. چاپ اول. ص ۱۹۲.
کوچکی، ع. و غ، سرمدنیا. ۱۳۸۴. فیزیولوژی گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ص ۲۵۷-۲۵۰.
کوچکی، ع. و م، نصیری محلاتی. ۱۳۷۵. اکولوژی گیاهان زراعی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. چاپ سوم. ۲۹۱ ص.
کوچکی، ع.، ح، رحیمیان.، م، نصیری محلاتی. و ح، خیابانی. ۱۳۷۳. اکولوژی علف‌های هرز(ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. چاپ اول. ۲۴۴ ص.
گرامی، ا. و ع، بخشنده. ۱۳۸۹. تأثیر دوره‌های مختلف تداخل علف‌های هرز بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت دانه‌ای (سینگل کراس ۷۰۴). مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۵۹۱-۳۵۸۹.
لک، ش.، ا، نادری.، س. ع، سیادت.، ا، آینه‌بند. و ق، نورمحمدی. ۱۳۸۵. اثر سطوح مختلف نیتروژن و تراکم بوته در شرایط مختلف رطوبتی بر عملکرد، اجزای عملکرد و کارایی مصرف آب ذرت دانه‌ای سینگل کراس ۷۰۴ در خوزستان. مجله علوم زراعی ایران. جلد هشتم، شماره ۲. ص : ۱۷۰-۱۵۳.
مجیدیان، م . و ح، غدیری. ۱۳۸۱. تأثیر تنش رطوبت و مقادیر مختلف کود نیتروژن در مراحل مختلف رشد بر عملکرد، اجزای عملکرد، بازده استفاده از آب و برخی ویژگیهای فیزیولوژیک گیاه ذرت(Zea mays L.). مجله علوم کشاورزی ایران. جلد ۳۳ (۳). ص ۵۳۳-۵۲۱.
مجیدیان، م.، ا، قلاوند.، ع. ا، کامگار حقیقی. و ن، کریمیان. ۱۳۸۷ الف. اثر تنش خشکی، کود شیمیایی نیتروژن و کود آلی بر قرائت کلروفیل متر، عملکرد ذرت دانه ای سینگل کراس ۷۰۴. مجله علوم زراعی ایران، جلد دهم، شماره۳ : ص ۳۳۰-۳۰۳.
مجیدیان، م.، ا، قلاوند.، ن، کریمیان. و ع، کامکار حقیقی. ۱۳۸۷ ب. تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن، کود دامی و آب آبیاری بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت(Zea mays L.). مجله الکترونیک تولید گیاهان زراعی. جلد۱ (۲). ص ۸۶-۶۷.
محسنی، ا.، ر، رضایی‌سوخت‌آبندانی.، م، رمضانی. و ح. ر، مبصر. ۱۳۸۹. تأثیر اسموپرایمینگ بر خصوصیات جوانه‌زنی بذر دو هیبرید ذرت (ارقام S.C.704و S.C.640). فصلنامه علمی پژوهشی فیزیولوژی گیاهان زراعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز. سال ۲ (۲). ص ۴۴-۲۵.
محمدیان روشن، ن.، س. م، صادقی.، ا، آذرپور.، ح. ر، بزرگی. و م، مرادی. ۱۳۸۹. بررسی تأثیر سطوح مختلف کود نیتروژنه و تراکم کاشت بر روی عملکرد و اجزای عملکرد ذرت رقم زراعی KSC.704. مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۲۷۶۱-۲۷۵۷.
مرادی،ع. و ح، عباس دخت. ۱۳۸۷. مطالعه تاثیرهیدروترمال پرایمینگ بذر در سطوح مختلف کود نیتروژن بر عملکرد علوفه ذرت. مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. ص ۳۰۱.
مرادی دزفولی، پ.، ف، شریف‌زاده.، ا، بانکه‌ساز. و م، جان‌محمدی. ۱۳۸۷. اثر تیمار پرایمینگ و تاریخ کاشت بر همزمانی مراحل نموی و عملکرد لاین‌های اینبرد ذرت برای تولید بذر هیبرید. مجله الکترونیک تولید گیاهان زراعی. جلد ۱(۴). ص ۹۸-۷۹.
مسعودی، پ.، ع، گزانچیان.، و، جاجرمی. و ع، بزرگمهر. ۱۳۸۷. بررسی اثر پیش‌تیمار بذر بر بهبود جوانه‌زنی و قدرت گیاهچه در سه گونه گراس دائمی تحت تنش شوری. مجله علوم و صنایع کشاورزی. جلد ۲۲ شماره۱.ص ۵۷-۶۷ .

۳- به عهده گرفتن مسئولیت های زیاد بدون کمک از جانب دیگران.
۴- نداشتن خواب کافی.
۵- کمبود ارتباط نزدیک و عدم حمایت (عبدالملکی، ۱۳۹۰).
۲-۱-۱-۶- ۱۰- علایم هشدار دهنده و نشانه های فرسودگی شغلی:
فرسودگی شغلی یک فرایند آهسته است که در دوره ای طولانی از زمان رخ می دهد. اگر به علایم هشدار دهنده توجه نکنید می تواند شما را تحت سیطره خود قرار دهد. علایم و نشانه های فرسودگی در ابتدا جزیی هستند اما با گذشت زمان بدتر و بدتر می شوند به علایم هشدار دهنده و نشانه های فرسودگی مانند یک علامت هشدار دهنده و نشانه های فرسودگی مانند یک علامت هشدار دهنده یا یک زنگ خطر نگاه کنید. تصورتان این باشد که چیزی اشتباه است و نیاز به توضیح و اصلاح دارد. اگر شما به این علایم هشدار دهنده اولیه توجه کنید. از بروز از کار افتادگی عظیم جلوگیری می کنید. اگر شما از آن ها چشم پوشی کنید شما نهایتا فرسوده خواهید شد (عبدالملکی، ۱۳۹۰).
علایم و نشانه های جسمی فرسودگی:
۱- احساس خستگی و فرسودگی در اکثر اوقات.
۲- سر درد زیاد، کمر درد، درد ماهیچه.
۳- امنیت کم و احساس بیماری زیاد.
۴- تغییر در عادت خواب و اشتها (عبدالملکی، ۱۳۹۰).
علایم و نشانه های روانی فرسودگی شغلی.
۱- احساس شکست و شک نسبت به خود.
۲- از دست دادن انگیزه.
۳- احساس بی کسی دایم، افتادگی و سرماخوردگی.
۴- به طور فزاینده ای بد گمان و دید منفی نسبت به اطراف.
۵- احساس کاهش رضایت و شکست (عبدالملکی، ۱۳۹۰).
علایم و نشانه های رفتاری فرسودگی شغلی:
۱- فرار از مسئولیت.
۲- استفاده از غذا، دارو، الکل برای کنار آمدن با استرس.

۳- کناره گیری از دیگران.
۴- انتقال فرسودگی خود به دیگران.
۵- به تعویق انداختن، زمان دار بودن انجام کارها.
۶- از کار فرارکردن، دیر کردن و زود رفتن (عبدالملکی، ۱۳۹۰).
۲-۱-۱-۶- ۱۱- شیوه‌های مقابله با فرسودگی شغلی :
تغییر طرز فکر نسبت به کار و زندگی – خوش بینی و استفاده از خودگویی های مثبت نسبت به خود و دیگران.
شناسایی محدودیتها و پرهیز نمودن از انجام کارهایی که توان ذهنی و جسمی لازم برای آنها را نداریم.
پرداختن به تفریحات و سرگرمی های سالم از قبیل شعر همراه با موسیقی، مسافرت، پیاده روی کردن، استخر، کوهنوردی، شرکت در جشنواره ها.
توجه جدی به رفاه جسمی و روانی از قبیل تغذیه مناسب، ورزش و استراحت.
توزیع کارها و کمک گرفتن از دیگران.
شناخت و قبول توانایی ها و ناتوانی های خود. ( پذیرش خود ).
پذیرش واقعیتها، و رها کردن آرمان و آرزوهای نا ممکن.
توسعه روابط دوستانه و صمیمانه بادیگران.
اتکای به نفس و عدم انتظار زیاد از تأییدهای بیرونی.
ترک کردن محیطی که کار کردن در آن را دوست نداریم.
باز بودن و انعطاف پذیری در پذیرش دیدگاه های دیگران.
پرورش حس شوخ طبعی و خندیدن.
رها کردن کارها در صورتی که احساس فرسودگی می کنیم.
شناسایی علائم اولیه فرسودگی شغلی و انجام دادن سریع عملیات جبرانی و ترمیمی.
در صورت حل نشدن مشکل، استفاده از خدمات روان شناسی و مشاوره‌ تخصصی (گلدارد، ۲۰۰۳).
ِفرودنبرگر گروه های زیر را به عنوان کارکنانی که بیشتر دچار فرسودگی شغلی می شود معرفی کرده است:
۱- کارکنان و کارمندان فداکار و متعهد به سازمان و کار: نمونه ای از این کارکنان کسانی هستند که در مراکز مشاوره، مراکز پیش گیری از بحران ها و مراکز دیگری که به مردم خدمت می کنند به کار مشغول هستند و می کوشند به دیگران کمک کنند.
۲- افرادی که سازمان را جایگزین زندگی اجتماعی خود کرده اند: این گروه از کارکنان افرادی هستند که زندگی بیرون از اداره برای آنان رضایت بخش نیست، تعهد بیش از حد به کار دارند و به مدت طولانی نیز در سازمان کار می کنند.
۳- افرادی که دارای شخصیت سلطه طلب هستند: به اعتقاد فرودنبرگر، افراد سلطه طلب نیز آمادگی لازم برای گرفتار آمدن به فرسودگی شغلی را دارند این افراد نیاز دارند تا دیگران را به شدت کنترل کنند آن‌ها معتقدند که هیچ یک از افراد نمی توانند وظایف شغلی خود را آنچنان که شخص آنان انجام می‌دهد انجام دهند.
۴- مدیران: گروه دیگری که استعداد زیادی برای مبتلا شدن به فرسودگی شغلی را دارند مدیرانی هستند که بیش از حد کار می کنند. کار بیش از حد مدیران منجر به خستگی جسمی و روحی آنان می شود و این رویداد نیز اولین گام رسیدن به فرسودگی شغلی است (ساعتچی، ۱۳۹۰).
۲-۱-۱-۶- ۱۲- جلوگیری از فرسودگی:
اگر شما علایم قریب الوقوع فرسودگی را در خود تشخیص دادید به یاد داشته باشید که اگر آنها را تنها بگذارید وضعیت بدتر خواهد شد، اما اگر شما برای بازگرداندن زندگی خود به تعادل قدم بردارید شما می‌توانید از تبدیل شدن فرسودگی به یک انحطاط کامل، جلوگیری کنید (عبدالملکی، ۱۳۹۰).
نکاتی برای جلوگیری از فرسودگی شغلی:
۱- روز را با تشریفات آرامش دهنده شروع کنید به جای پریدن از رختخواب به محض بیدار شدن حداقل پنج دقیقه صرف مراقبه کنید، یادداشت های خود را بنویسید ، نرمش های ملایم انجام دهید یا عادت به خواندن چیزی کنید که شما را تحریک کند.
۲- عادت هایی همچون خوردن منظم و سالم، تمرین کردن و خوابیدن را به کار گیرید، وقتی شما خوراک درستی داشته باشید، در فعالیت های منظم فیزیکی شرکت می کنید واستراحت کافی می کنید، شما انرژی کافی برای مقابله با مشکلات زندگی را خواهید داشت.

خلاصه اینکه با وحدت اطلاقی حضرت حق سبحانه، کثرات توجیه میشوند، چرا که بیان شد مقصود از وحدت حق، وحدت در مقابل کثرت نیست بلکه وحدت حقه و اطلاقی است که منشأ حصول کثرت و مساری در کثرات است، لذا عرفا تمام کثرات را مظاهر همان حقیقت مطلق و بسیط دانسته که در هر شأن و رتبهای ظهور و تجلی خاصی دارد و به خاطر همین خصوصیت اطلاقی ذات حق است که عارف در کثرات، وحدت حقیقی را شهود کرده و در موقع شهود وحدت، ملاحظه کثرات را مینماید و وحدت را باطن کثرات و کثرات را ظاهر وحدت میپندارد؛ لذا هم حقیقت وجود را منحصر به ذات باری دانسته و هم کثرات را به اعتبار تعیناتشان، ظهورات و جلوات یگانه وجود میبینند و در سیر تکاملی خویش با هر دو چشم ـ کثرت در وحدت و وحدت در کثرت ـ نظارهگر هستی میباشد.^[۱۷۵]

۲ـ۲ـ۴. تفاسیر مختلف در باب (وحدت وجود):

علاوه بر معنایی که از (وحدت وجود) بیان شد و مقصود ابن عربی و تابعین وی از آن مشخص گردید، برخی تفسیر دیگری را از کلام ابن عربی در مورد (وحدت وجود) برداشت کرده و قائلاند که مراد وی از وحدت وحود، وحدت شهود بوده و یا آنجا که میگوید وجود عالم متوهم است، تحلیل به پوچ بودن ماسوی کرده و یا قائل به حلول و اتحاد حق در کثرات شدهاند. برای وضوح بیشتر تفسیر صحیح وحدت وجود و دفع این توهمات، به اختصار این اقوال بیان میگردد.

۲ـ۲ـ۴ـ۱. وحدت شهود:

برخی وحدت وجود را (شهود وحدت) معنا کرده و قائلاند که علاوه بر ذات باری تعالی، موجودات متکثره نیز موجوداند اما عارف به جایی میرسد که از خود و ماسوا و کثرات منقطع شده و نظری به آنان نداشته و حق سبحانه را در آیینهها و با جلوههای متعدد میبیند، این معنا را وحدت وجود در نظر و فناء فی الصوره گویند. در این نظر است که عارف آسمان و زمین و برّ و بحر را به هم مرتبط و متصل دانسته و در توحید خود اضافات را ساقط کرده و بجز حق و صفات او را در نظر نگیرد.^[۱۷۶]
اما این تفسیر از وحدت وجود، مغایر با آن معنایی است که مقصود ابن عربی بود، چرا که بیان شد مقصود ایشان از وحدت (وحدت وجود) است به گونهای که عارف به مقامی رسد که نه تنها جز حق را نبیند بلکه هستی را منحصر در او دیده و به کثرات به دیده تبعی و ظلّی بنگرد نه اینکه از آنان منقطع گردد.^[۱۷۷]
با این حال ابن عربی وحدت وجود را جدای از وحدت شهود ندانسته و قائل است کسی که هستی را منحصر به ذات واجب بداند، در واقع وحدت را یافته و عالم را تجلیات و اسماء وی میبیند، به خاطر همین معناست که در جایی بیان میکند مقصود از وجود، وجد و یافتن حق تعالی میباشد.^[۱۷۸]

۲ـ۲ـ۴ـ۲. حلول و اتحاد:

تفسیر دیگر از (وحدت وجود) قول برخی صوفیه است که به دلیل صرافت وجود، قائل به وحدت وجود و موجودند و کثرات را پوچ و باطل و صرف خیال و وهم میپندارند. به تعبیری موجودات مختلف و متکثر در عالم همه خیالات واجباند و غیر آن نیستند.

در واقع ایشان حق تعالی را به منزله کلی طبیعی دانسته که در ضمن افرادی وجود داشته و دارای حقیقت و مقامی غیر از وجود اشیاء نیست و نسبت میان حق و خلق نسبت میان کل و جزء است. بدین صورت که حق تعالی به منزله کل در تمامی ماسوا حلول کرده و با آنان متحد شده است.^[۱۷۹]
اما به قول مرحوم سبزواری^[۱۸۰] اشکالات این قول زیاد است، ازجمله اینکه لازمه حرف این گروه، نفی مقام واجب الوجود و صرافت محض واجب تعالی میباشد، علاوه بر اینکه مخالف شرع نیز هست. جناب صدرالمتألهین در اسفار قائلین به این قول را (جهله صوفیه) خطاب کرده و در رد قول ایشان بیان میدارد:
«برخی از جهال متصوفه و اصحاب تقلید که طریقه عرفاء شامخین و محققان کاملین را ندانسته و به مقام آنان نرسیدهاند، از باب قصور مرتبه عقل و سستی عقیدت و چیرگی قوه وهمیه ایشان بر قوای عقلی، گمان کردهاند که ذات واجب، احد را که در زبان بزرگان این طایفه به مقام احدیت و غیب الغیوب و غیبت هویت تعبیر میشود، بالفعل تحققی نیست و مجرداز مظاهر و مجالی تقرری ندارد، بلکه آنچه متحقق و متقرر است، تنها عالم صورت و قوای روحانی و مادی آن است و حق تعالی همان مجموع ظاهر و ظاهر مجموع عوالم حسی و معنوی است و برون این صورت و مجرد از ظاهر این جهان او را تحقق و تقرری نیست… به هر حال دور نیست که آنچه باعث بر گمان این جهال از صوفیه و توهم نسبت این عقیده به اکابر و رؤساء قوم شده، این است که این جماعت گاه وجود را بر ذات حق و دیگر گاه بر مطلق، وجود شامل و وجود وسیع طارد عدم و سوم باربر وجود مفهومی و معنی عام عقلی … اطلاق کنند.»^[۱۸۱]

۲ ـ ۲ ـ ۵ . تبیین وحدت شخصی:

اهل عرفان برای تبیین وحدت شخصی و ذکر رابطه واجب با ماسوا هم به ذکر مثالهای مختلفی پرداخته و هم از ادله عقلی و نقلی برای تثبیت آن استفاده کردهاند، البته ذکر ادله عقلی از سوی این بزرگان بدین معنا نیست که ایشان برای مستند کردن اعتقادشان مبنی بر وحدت وجود، به ذکر ادله عقلی پرداختهاند، چرا که ایشان ابتدا این معنا را شهود کرده و به آن یقین یافتهاند و ذکر دلیل از جانب ایشان صرفاً به جهت بیان و تفهیم آن به تابعیشان و یا برای اسکات مخالفانشان بوده است، لذا ممکن است در ادلهای که برای وحدت شخصی اقامه میکنند مناقشهای وارد شود و یا از جدل به جای برهان برای اثبات وحدت شخصی استفاده کنند.
علاوه بر این از ادله نقلی و آیات مختلف برای تبیین وحدت شخصی استفاده کردهاند که در متون تفسیری و عرفانی این بزرگان این آیات به عینه، به عنوان شاهد یا دلیل مشهود است. به طور مختصر در این بخش به ذکر تبیین وحدت وجود در ۳ قسم مجزا، ادله عقلی، نقلی و مثالها پرداخته میشود.

۲ ـ ۲ ـ ۵ ـ ۱. تماثیل وحدت شخصی:

۱ ـ دریا و موج: تمثیل به اینکه وجود همچون دریایی یکپارچه است و آب آن همواره در حالت تحرّک به شکل امواج متعدد و متنوع نمودار میشوند و موجودات متکثر همانند همین امواج میباشند که جدای از دریا نبوده و حقیقت مستقلی از آن ندارد، بلکه این امواج، اطوار و صور و شئون آب دریاست.

۲ ـ آیینه و عکس: وجود همانند شخص واحدی است که در آیینههای متعدد با خصوصیات مختلف تجلی کرده و موجودات متکثر نیز همانند همان عکسهایی است که در آیینه متجلی شده و در واقع این عکسها نه خود آیینهاند و نه صاحب عکس امّا حقیقتی مجزّا از صاحب عکس نیز ندارند.
فخر الدین عراقی در این باره میگوید:
«محبوب در آیینه هر لحظه رویی دیگر نماید و هر دم به صورتی دیگر برآید، زیرا که صورت به حکم اختلاف آیینه هردم دیگر میشود. و آیینه هر نفس، به حس اختلاف احوال، دیگر میگردد، از این حالت که هرگز در یک صورت دوبار روی ننماید و در دو آیینه به یک صورت پیدا نگردد».^[۱۸۲]
۳ ـ نور و شیشه: از دیگر تماثیلی که برای وحدت وجود، ذکر کردهاند این است که وجود همچون نور است و ممکنات مانند شیشههای رنگارنگی که با تابش نور بر سطح آنها، این حقیقت واحده (نور) به رنگها و جلوات مختلفی متجلی میشود.

-

کل

۱۰

۳-۳-تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری
با توجه به این که اعضای جامعه آماری از ویژگی‌های تقریبا” مشابهی برخوردارند، بنابراین جامعه آماری همگن در نظر گرفته شده است. برای تعیین حجم نمونه از جدول مورگان استفاده شده که حجم نمونه برابر یا ۶۶ بر آورد شده است. برای نمونه گیری از نمونه ها؛ از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده گردیده گردید.

۳-۴-ابزار جمع‌ آوری اطلاعات
ابزار گردآوری در تحقیق حاضر بر اساس پرسشنامه استاندارد تعدیل شده با توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی منطقه، می باشد که توضیح آنها در ادامه آمده است:
۳-۴-۱-پرسشنامه ی هوش چندگانه
به منظور ارزیابی هوش چندگانه ی مدیران با عملیاتی کردن ابعاد هوش چندگانه پرسشنامه ی تدوین شده است. این پرسشنامه شامل ۳۲ سوال می شود که هوش هشت گانه افراد را بر اساس نظریه ی هوش چند گانه گاردنر مورد سنجش قرار می دهد. تعداد سوالاتی که هر گروه هوشی را مورد بررسی قرار می دهد به قرار زیر است:
نوع هوش موسیقیایی حرکتی منطقی فضایی زبانی اجتماعی درون فردی طبیعت گرایی
تعداد سوالات ۴ ۴ ۴ ۴ ۴ ۴ ۴ ۴
پرسشنامه ی تفکر انتقادی واتسون_گلاسر
این آزمون دارای پنج آزمون فرعی است. که ما از سه آزمون بهره گرفته ایم. که مجموعاً شامل ۱۶ سوال بود.
دستورالعمل: استنباط، نتیجه ای است که فرد از پدیده های به وقوع پیوسته به دست می آورد. مثلا اگر چراغهای خانه ای روشن باشد و از داخل خانه صدای موسیقی شنیده شود، شخص می تواند استنباط کند که احتمالا کسی در خانه است. این استنباط می تواند درست یا نادرست باشد مثلا ممکن است اهل خانه هنگام بیرون رفتن، چراغها و رادیو را خاموش نکرده باشند.
در این آزمون هر تمرین با عبارتی شروع می شود که لازم است صحیح در نظر گرفته شود. بعد از هر عبارت چند استنباط ممکن (نتایجی که هر فرد می تواند از عبارت ارائه شده، برداشت کند) آورده شده است. هر استنباط را بررسی کرده و درجه صحیح و غلط بودن آن را تعیین کنید. با توجه به توضیحات زیر، برای هر استنباط در پاسخنامه در محل مناسب علامت بگذارید.
استنباط صحیح : یعنی با توجه به مجموعه اطلاعات ارائه شده، احتمال آن از حد معقول بیشتر است.
استنباط احتمالا صحیح : یعنی بیشتر به نظر می رسد صحیح باشد تاغلط.
اطلاعات ناکافی است : یعنی از روی اطلاعات داده شده نمی توان گفت که آیا استنتاج بیشتر صحیح به نظر می آید یا غلط. به عبارتی اطلاعات داده شده برای قضاوت کافی نیست.
استنباط احتمالا غلط : یعنی بیشتر به نظر می رسد که غلط باشد تا صحیح.
استنباط غلط : به این خاطر که مطالب داده شده را بد تفسیر می کند یا به دلیل آنکه با خود آن مطالب یا استنباطهای صحیح حاصل از آن مطلب مغایرت دارد.
۳-۵-روائی^[۷۴] و پایائی^[۷۵] ابزار سنجش
در پژوهش حاضر برای تعیین روائی پرسشنامه محقق ساخته چندگانه، از روایی صوری یا نمادین استفاده گردیده است، بدین ترتیب که پرسشنامه اولیه تنظیم شده، ابتدا در اختیار اساتید مدیریت دولتی و کارشناسان امر قرار داده شده تا در رابطه با روایی پرسشنامه، اینکه سؤالات طرح شده، آنچه را که مد نظر است، اندازه‌گیری می‌کند یا نه؟ اظهار نظر نماید.بعد نظرهای اساتید و کارشناسان در پرسشنامه لحاظ و تغیرات لازم در سؤالات بوجود آمد.
برای بر آورد پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. بر این اساس مقدار آلفا با لحاظ کردن تعداد ۲۰ پرسشنامه و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS، برای پرسشنامه هوش چندگانه برابر با ۹۰۶/۰ و برای پرسشنامه تفکر انتقادی برابر با ۸۳۲/۰ بدست آمده است. بنابراین می‌توان گفت: اولا"سؤالات پرسشنامه همبستگی با یکدیگر دارند و دوماً پرسشنامه از پایایی بالایی برخوردار می‌باشد.

Case Processing Summary

N

%

Cases

Valid

۲۰

۱۰۰٫۰

Excluded^a

۴- فشار روانی و اخلاقی سنت، عقیده، آداب و رسوم مستعد و. ..،
پدیده کنترل اجتماعی یک امر عینی است و با نیروی نه چندان یکسان بر افراد و گروه‌ها اثر می‌نهد. آموزش و پرورش یکی از تعیین‌ کننده‌ترین عوامل کنترل اجتماعی است. عقاید غالبی و هنجارهای رفتاری و شیوه‌های زندگی سازمان یافته، از طریق آموزش و پرورش و نیز از طریق فرهنگ انتقال می‌یابد. نیز در جوامع سنتی، یکی از کارکردهای اسطوره‌ها تصورات جمعی خیالی، تابوها و ممنوعیت‌ها، اعمال کنترل اجتماعی است. کنترل‌های اجتماعی از نظر هدفی که در جامعه دارند به دو دسته رسمی و غیررسمی تقسیم می‌شوند.
کنترل رسمی: کنترل رسمی بر عنصر حقوقی و قانونی کنترل اجتماعی مبتنی است. قوانینی وجود دارند که راهنمای رفتارهای اعضای جامعه‌اند و گروه‌هایی هستند که شغلشان اعمال این قوانین و مقررات است. نه تنها قوانین بخشی از کنترل‌های رسمی هستند بلکه مؤسسه‌ها و سازمان‌هایی مانند مدرسه، اداره و. .. وجود دارند که معیارها و مقرراتی برای کنترل اجتماعی دارند.

کنترل غیررسمی: این شکل از کنترل اجتماعی در عرصه رویارویی اجتماعی اعضای جامعه در خانواده، مدرسه، محل کار، و. .. تحقق می‌یابد. افرادی که برخلاف هنجارهای سنتی و معیارهای خانوادگی و اجتماعی رفتار کنند، از سوی دیگران برای همنوایی با هنجارهای اجتماعی تحت فشار قرار می‌گیرند.
در جوامع جدید، کنترل رسمی و در جوامع سنتی بیشتر کنترل غیررسمی است. (قنادان، منصور و دیگران، ۱۳۷۵، ۲۱۰-۲۰۷)
تعریف عملیاتی کنترل اجتماعی
این متغیر در ۳ سوال (۵۸-۵۹)سنجیده شده است. تعریف نظری پیوند اجتماعی: به مجموعه‌ای از روابط دوستان ،آشنایان و اطرافیان اطلاق می‌شود که ممکن است منجر به شکل گیری شبکه‌های اجتماعی شود(قنادان، منصور و دیگران، ۱۳۷۵، ۱۱۰)
پیوند اجتماعی:
پیوند یا همبستگی، احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا گروه است که از آگاهی و اراده برخوردار باشند. این امر می‌تواند شامل پیوندهای انسانی و تعاملات اجتماعی بین انسانها یا به عبارت دیگر، وابستگی متقابل حیات و منافع آن‌ها به همدیگر باشد. همبستگی بر حسب میزان کنش متقابل اجتماعی تعریف می‌شود. از دیدگاه جامعه‌شناختی، همبستگی به وضعیتی اجتماعی اشاره دارد که بر پایه آن در سطح یک گروه یا یک جامعه، اعضا به یکدیگر وابسته بوده‌ و به گونه ­ای متقابل نیازمند یکدیگرند. تجمع‌های انسانی‌، شبکه‌های روابط بین افراد را به وجود می‌آورد و آن‌ها را در واحدهای اجتماعی منسجمی، متحد می‌کند. چنین بستری، حمایت اجتماعی مستمر را فراهم می‌کند و از طریق مبادلات اجتماعی، وابستگی متقابل و متعاقباً تعهد میان افراد ایجاد می‌شود (آرون، ۱۳۵۴: ۹۰)
تعریف عملیاتی پیوند اجتماعی:
این متغیر در ۳ سوال(۴۴-۴۶) سنجیده شده است
رعایت هنجارهای اجتماعی:
هنجارهای اجتماعی ،رفتارهای معینی هستند که بر اساس ارزشهای اجتماعی قرار دارند. ارزشهای اجتماعی به تدریج بصورت هنجارهای اجتماعی در می‌آیند و با رعایت کردن آن‌ها جامعه انتظام پیدا می‌کند.هنجارهای اجتماعی شیوه‌های رفتاری معینی است که در گروه یا جامعه متداول است وفرد در جریان زندگی خود آن را می‌آموزد، به کار می‌بندد ونیز انتظاردارد که دیگر افراد گروه یا جامعه آن را انجام دهند.مثلاً شیوه حرف زدن با افراد ،سلام کردن ،احترام کردن،دست دادن جزئی از قواعد و آدابی است که افراد از طریق تعلیم و تربیت فرا می‌گیرند و به کار می‌بندند و افراد دیگر را هم در اجرای این هنجارها تحت کنترل قرار می‌دهند
اگر کسی هنجار جامعه یا گروه را رعایت نکند مورد سرزنش و حتی مجازات قرار می‌گیرد.مثلاً تعارف کردن یکی از هنجارهای جامعه ماست.همه وقتی می‌خواهیم از در کلاس خارج شویم یا اینکه به سالن غذاخوری برویم به هم تعارف می‌کنیم و در خروج از کلاس یا رفتن به سالن غذاخوری ،حق تقدم با بزرگتر است.اجرای این رسم اخلاقی رضایت ما را جلب می‌کند.رعایت کردن هنجار جامعه تنها ناشی از وجود پاداش یا مجازات نیست.ما در اجرای این هنجارها و قواعد نیاز به تذکر دیگران نداریم.این قواعد نزاکت جزئی از وجود ماست و به نحوی با آن آشنا هستیم و خود را موظف به اجرای آن می‌دانیم که به کار نبستن آن‌ها در مواردی ما را دچار احساس گناه می‌کند.به عبارت دیگر افراد در صورت تخلف از هنجارهای گروهی خود را مجازات می‌کنند
رعایت کردن هنجار اجتماعی یا سازگاری همنوائی با جامعه است.در بسیاری از موارد همنوایی بر اساس تمایل و خواست و دلبستگی فرد است و گاه بر اساس اجبار اجتماعی صورت می‌گیرد.افراد از همان آغاز کودکی و تشکیل شخصیت از طریق خانواده ،پدر و مادر ،خواهران،برادران بزرگتر،دوستان و خویشاوندان خود به تدریج هنجارهای اجتماعی را فرا می‌گیرند و آنرا جزئی از شخصیت خود می‌سازند و می‌آموزند آنچه را که هنجار اجتماعی است به کار بندند و آنچه را که خلاف هنجار اجتماعی است به کار نبندند.(بیرو ،۱۳۶۶،۲۱۴)
تعریف عملیاتی رعایت هنجارهای اجتماعی:
این متغیر در ۱۳ سوال(۶۰-۷۲) سنجیده شده است
اعتماد اجتماعی:
اعتماد اجتماعی حسن ظن فرد نسبت به افراد جامعه است. عناصر و جنبه‌هاى یک رابطه مبتنى بر اعتماد عبارتند ازصداقت، صراحت، سهیم کردن دیگران در اطلاعات و عقاید و افکار و احساسات، احترام وارزش قائل شدن براى طرف مقابل، حمایت از توانایى‌ها و شایستگى‌هاى طرف مقابل، تمایلات همیارانه و یاریگرایانه و رفتارهاى اعتمادآمیز. براى ایجاد اعتماد اجتماعى باید شرایطى فراهم شود تا مردم در کنار یکدیگراحساس آرامش و امنیت کنند. به این منظور باید براى رفع تضادها و نابسامانى‌ها در برقرارى نظم و ثبات در جنبه‌هاى اقتصادى - اجتماعى سیاسى و فرهنگى جامعه تلاش کرد، زیرا اعتماد اجتماعى درچهارچوب روابط صحیح، عادلانه و منصفانه شکل مى‌گیرد."(آقابخشی و افشاری راد،۱۳۷۵،۵۵۱)
تعریف عملیاتی اعتماد اجتماعی:
در تعریف عملیاتی این متغیر از سوالات متغیر میزان اعتماد اجتماعی استفاده شده است که در قالب ۱۲ سوال آمده است
فصل دوم
(ادبیات تحقیق)
۲-۱- مقدمه
آدمی در کشاکش زندگی فردی واجتماعی و به منظور بهره‌مندی از مواهب آن سرمایه‌ی‌های متعددی را به کار می‌گیرد.که از آن جمله می­توان به سرمایه‌ی فیزیکی، سرمایه‌ی انسانی، سرمایه‌ی فرهنگی، سرمایه‌ی اجتماعی و سرمایه‌ی سیاسی اشاره کرد. سرمایه‌ی فیزیکی ناظر بر پدیده‌هایی هم‌چون منابع طبیعی، ثروت، درآمد، ماشین آلات، مستغلات و نظایر این‌ها است.سرمایه‌ی انسانی، ناظر بر میزان تحصیلات، معلومات، سطح دانش عمومی، آموزش‌ها و مهارت‌های کاری و امثال اینهاست، اگرچه سرمایه‌ی فیزیکی نیستند، اما قابلیت تبدیل به آن را دارند.
سرمایه‌ی فرهنگی، ناظر بر نوع پرورش فرهنگی فرد است و به مسائلی نظیر نگاه آینده نگر، نظم شخصی، پر کاری، اهمیت قائل شدن برای تحصیلات و برنامه‌ریزی و ارج نهادن به کسب دستاوردهای اقتصادی گفته می‌شود.برخلاف سرمایه‌ی انسانی که ماهیتی فردی و اکتسابی دارد و محصول تلاشی خودآگاهانه است، سرمایه‌ی فرهنگی ماهیتی جمعی دارد و به صورت ناخوداگاه و از طریق محیط خانوادگی و اجتماعی به درون روح و شخصیت افراد رسوخ می‌کند. با وجود این، هر دوی آن‌ها در این خصوصیات مشترکند. یعنی قابلیت تبدیل شدن به سرمایه‌ی فیزیکی را دارند(حسین پور ،۱۳۹۰، ۱۱۸).
سرمایه‌ی اجتماعی نوع چهارم سرمایه‌ی، اشاره به منابعی دارد که افراد به واسطه‌ی حضور یا تعلق به یک گروه اجتماعی به آن‌ها دسترسی دارد. این گروه می‌تواند به بزرگی ملت و یا به کوچکی خانواده باشد. منابع نیز می‌توانند پدیده‌های ملموسی هم‌چون پول، مسکن، شغل، حمایت اجتماعی و یا امکانات غیر ملموس همچون اطلاعات مفید، مشاوره فکری و آرامش روحی باشند. (حسین پور ،۱۳۹۰، ۱۲۲).
فرد دارای سرمایه‌ی اجتماعی زیاد، کسی است که دارای روابط وسیع‌تر، صمیمیت و اعتماد قابل توجه و عمیق است، و بالاخره افرادی که دوستانشان و یا افرادی که با آن‌ها در ارتباطند دارای میزان قابل توجهی از سرمایه‌ی فیزیکی، انسانی و یا فرهنگی باشند. با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان گفت: سرمایه‌ی اجتماعی از تجمع و تعامل سرمایه‌ی‌های فیزیکی، انسانی و فرهنگی زاده و بارور می‌شود و بستر حرکت جامعه را به سوی آینده می‌سازد (حسین پور،۱۳۹۰ ، ۱۲۳).
نهایتاً سرمایه‌ی سیاسی ناظر بر تعامل متقابل فرد و نظام سیاسی است.آنچه که به کارایی بیشتر حکومت داری منجر می‌شود اعتماد افراد به نظام حکومتی و مشارکت در امور سیاسی است.مجموعه این موارد شکل دهنده سرمایه‌ی سیاسی است.اهمیت آن در زندگی انسان امروزی از آن جهت رو به افزایش است که امورات سیاسی وحکومتی تمام ساحت زندگی انسان مدرن را در بر گرفته است. و از همین زاویه است که اهمیت تأثیر گذاری رسانه‌های جمعی برشکل دهی نگرشهای فردی به امور سیاسی و اجتماعی روشن می‌شود.چرا که مهمترین ابزار مورد استفاده حکومتها در تعامل با اعضای جامعه سیاسی رسانه‌های جمعی است.بعضا این تأثیر گذاری از حدود تعاملات نظام سیاسی و فرد فراتر رفته و روابط انسانی اعضای یک جامعه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد (حسین پور،۱۳۹۰، ۱۲۵).
از دیدگاه شبکه منشأ بسیاری از تفاوت‌های جنسیتی در سرمایه‌ی اجتماعی و عضویت ارتباطی زنان و مردان در ساختار اجتماعی ریشه داشته و ناشی از زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی می‌باشد که تبعیضات گسترده‌ای را به دنبال داشته است. امروزه با توجه به گسترش ارتباطات و تماس‌های فردی در جوامع که علاوه بر نفع فردی به نفع جمعی نیز می‌ انجامد میزان این ارتباطات و تنوع منابع و حمایت‌های که در دسترس افراد قرار می‌گیرد از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد با این وجود نوعی تفکیک و نابرابری در عضویت ارتباطی زنان و مردان وجود دارد. نظام‌های متفاوت اشکال گوناگونی از دستیابی به موقعیت اجتماعی و منابع را در اختیار زنان و مردان قرار می‌دهند که از طریق آن شبکه‌های متفاوت، ارتباطات متفاوت و اشکال مختلفی از مشارکت شکل می‌گیرد. به عنوان نمونه نوعی تقسیم و تفکیک جنسیتی در مشاغل صورت گرفته است که این مسئله در الگوی ارتباطات دو جنس تأثیر بسزایی خواهد داشت. در اغلب جوامع بین زنان و مردان در دسترسی به منابع و موقعیت‌های استراتژیک و مهم تبعیضاتی دیده می‌شود و همواره این زنان هستند که نابرابری و تبعیضات بر علیه آنان انجام می‌گیرد. در نظام قشربندی جنسیتی همواره زنان در مشاغل خدماتی و یا منزلت پایین در جامعه به کار گرفته می‌شوند و از ورود آنان به بسیاری از مشاغل سطح بالا و استراتژیک جلوگیری می‌شود در مقابل اکثر مناصب و مشاغل رده بالای جامعه تحت تسلط مردان می‌باشد و این موجب می‌گردد که زنان و مردان هر کدام به منابع قضاوتی از اطلاعات دستیابی داشته باشند و هم چنین تعداد تماس‌ها و ارتباطات آن‌ها متفاوت گردد، تنوع پیوندها و تعداد پیوندها ـ منابع متفاوت و متنوعی را از جهت انواع حمایت‌ها برای فرد فراهم می‌کند (باستانی، ۱۳۸۶، ۷۰).
۲-۲- مبانی نظری تحقیق مفاهیم سرمایه‌ی اجتماعی و ابعاد آن
در این رابطه توافق چندانی وجود ندارد بطور کلی تعریفی نیز که ارائه می‌شود، چندان همگون نیستند. اما اگر بخواهیم کاربردها، مقاصد و تعاریفی که در علوم اجتماعی از این مفهوم میشود دسته بندی کنیم و پیشینه این مفهوم را در آرای اندیشمندان متاخر و کلاسیک جستجو کنیم، شاید در چند حیطه بتوان در ردیابی آن پرداخت. دسته ایی ردیابی این مفهوم را از کارل مارکس آغاز می‌کنند. او در کتاب »سرمایه‌« به مسئله همبستگی از روی اجبار و ضرورت که در آن قرار می‌گیرند مانند وضعیت مهاجران و پناهندگان در یک جامعه، بدین معنی که شرایط منفی و بحرانی افراد را بسوی استفاده از انرژی جمعی، توانایی‌های بالقوه جمعی، اتکا به یکدیگر و توسل به پشتیبانی یکدیگر و استفاده از پتانسیلهای گروهی ترغیب می‌کند. این خاصیت، امروز نیز به نوعی در مفهوم سرمایه‌ی اجتماعی مطرح است. یعنی همان استفاده از انرژی جمعی و اتکا به پشتیبانی افراد در مناسبات جمعی به نحوی که با نتایج مثبت یا منفی افراد را گرد هم جمع میاورد. ابعاد سرمایه‌ی‌ اجتماعی عبارتند از:
اعتماد اجتماعی، ارزش‌های اجتماعی، امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، آگاهی و شناخت، انسجام اجتماعی و سرمایه‌ی فرهنگی. به عقیده برخی صاحب نظران، اعتماد مهمترین بعد سرمایه‌ی اجتماعی است و ابعاد دیگر را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد(گیدنز،۱۳۸۷،۲۰)
۲-۲-۱- شبکه‌ی اعتماد^[۲]
گروهی که بر اساس اعتماد متقابل به یکدیگر، از اطلاعات، هنجارها و ارزش‌های یک‌سانی در تبادلاتشان استفاده می‌کنند، نقش زیادی در تسهیل فرایندها و کاهش هزینه‌های مربوط به اینگونه تبادلات دارند. شبکه‌ی اعتماد می‌تواند بین افراد یک گروه و یا بین گروه‌ها و سازمان‌های مختلف به وجود آید.
۲-۲-۲-۱- اعتماد اجتماعی^[۳]
اعتماد نوعی تعامل فردی است که در تعاملات و روابط اجتماعی از نوع افقی نمود پیدا می‌کند. ایجاد اعتماد در روابط اجتماعی ناشی از دوستی‌ها و شناخت افراد از تعامل یکدیگر است و این یعنی انتظار عمل صادقانه از طرف مقابل این اعتماد نتیجه تعاملات اجتماعی موجود در گروه‌ها، انجمن‌ها و فعالیت‌های اجتماعی است. اگر این اعتماد از حد فردی به سطح اجتماعی انتقال یابد، به عنوان یک سرمایه‌ی‌ با ارزش تلقی می‌شود از آنجا که مهمترین سازه‌ی سرمایه‌ی‌ اجتماعی، اعتماد اجتماعی است بد نیست بیشتر به این مفهوم بپردازیم.
۲-۲-۲-۱-۱- انواع اعتماد
اعتماد بنیادی^[۴]: اعتماد بنیادی نگرشی است که قرد نسبت به خود و دنیای پیرامون خود و موجب تقویت این احساس می‌شود که افراد و امور دنیا قابل اعتماد و دارای ثبات و استمرار هستند (گیدنز،۱۳۸۷،۲۳).اریکسون معتقد است این اعتماد محصول فراینده‌های دوره نوزادی است. اگر دیگران نیازهای اصلی مادی و عاطفی نوزاد را تامین کنند، حس اعتماد در کودک به وجود می‌آید، اما عدم تامین این نیازها، سبب می‌شود نوعی بی اعتمادی نسبت به جهان، به ویژه در روابط شخصی به وجود آید (جرالد^[۵]،‌۱۹۹۶، ۱۰۰).
اعتماد میان فردی: این اعتماد حاصل روابط مستقیم و چهره به چهره میان اعضاء جامعه است. زنو مپکا در توضع این نوع اعتماد اضهار می‌دارد: باریکترین شعاع اعتماد در بین اعضای خانواده که فضایی مملو از صمیت و نزدیکی بر آن حاکم است. این اعتماد معطوف به افرادی است که آن‌ها را به اسم می‌شناسیم و با آن‌ها به عنوان دوست، همسایه، همکار و شریک تجاری رابطه چهره به چهره داریم (زتومپک^[۶]، ۱۹۹۹، ۴۲).
با توجه به این که صمیمیت و نزدیکی از مشخصه‌ های مهم اعتماد میان فردی در جوامع سنتی است، در چنین جوامعی خطوط مشخصی بین خودی و بیگانه وجود دارد، بنابراین دایره اعتماد محدود به کسانی است که به یک جمع خاص تعلق دارند. با تغییر جوامع از سنتی به مدرن، وضعیت گذشته متحول شده است. در اثر این تحول دامنه اعتماد از محدوده دوستان و آشنایان فراتر رفته و شکل دیگری از اعتماد تحت عنوان عام یا تعمیم یافته به وجود آمده است.
اعتماد تعمیم یافته یا عام: این نوع اعتماد در سطحی گسترده‌تر از حانواده، دوستان و آشنایان قرار می‌گیرد. زتو مپکا معتقد است هدف یا جهت گیری اعتماد، ممکن است معطوف به جنسیت (من به زن‌ها اعتماد دارم، اما به مردها اعتماد ندارم)، سن(من به افراد میانسال اعتماد دارم و با افراد جوان اعتماد ندارم)، نژاد (من به سفید پوست اعتماد دارم و به سیاه پوست اعتماد ندارم)، قومیت (من به ترک‌ها اعتماد دارم و به فرانسوی‌ها اعتماد ندارم) و مذهب (من به مسیحی‌ها اعتماد دارم، ولی به یهودی‌ها اعتماد ندارم) باشد (همان، ۴۲).
اعتماد به نظام یا سیستم: در جامعه مدرن الزاما دو سوی فرایند ارتباط را ارتباط گران انسانی تشکیل نمی دهند، بلکه انسان گاهی با کنشگران غیره غردی ارتباط برقرار می‌کنند. به این ترتیب شکل دیگری از ارتباط مطرح می‌شود که متوجه یاختارهای غیره شخصی است. در این مورد دو نوع اعتماد مدنی و اعتماد نهادی اشاره شده است. اعتماد نهادی به به نهادهای رسمی دولتی و اعتماد مدنی به نظام‌های تخصصی مربوط است (استین^[۷]، ۲۰۰۱، ۲۵-۲۶).
گیدنز از نظریه پردازانی است گه این نوع اعتماد را بیشتر مورد توجه قرار داده است. از نظر او این نوع اعتماد معادل اعتماد به نظام‌های انتزاعی است، یعنی به طور عمده نهاهای تخصصی است که یکی از نیروهای مدرنیته محسوب می‌شود. اعتماد به نظام، در واقع اعتماد به این امر است که ساختارهای غیره شخصی این امکان را برای شخص فراهم می‌آورند که او آینده موفقیت آمیزی را برای خود پیش بینی کند(گیدنز، ۱۳۸۳، ۴۷).
به استثناء اعتماد بنیادی که بیشتر جنبه روانشناختی دارد و از چارچوب این مطالعه کنار گذاشته می‌شود، از سه نوع اعتماد میان فردی، تعمیم یافته و نهادی، اغلب به عنوان انواع مختلف اعتماد اجتماعی یاد می‌شود.