طبق جدول مورگان تعداد۱۸۱نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند..
۳-۵) روش نمونه گیری:
نمونه گیری فرایندی است که طی آن تعدادی از واحدها به گونه ای برگزیده می شوند که معرف جامعه بزرگتر که از آن انتخاب شده اند ، باشند.(خاکی ،۱۳۹۱،ص ۲۵۱)
روش نمونه گیری در این پژوهش از نوع نمونه گیری تصادفی ساده می باشد.
۳-۶) ابزار جمع آوری اطلاعات:
در تعریف ابزار اندازه گیری می توان گفت: ابزار اندازه کیری ، مقیاس ها و وسایلی هستند که محقق به کمک آنها قادر است اطلاعات مورد نیاز خود را گردآوری ، ثبت و کمی نماید.( حافظ نیا،۱۳۹۱،ص ۱۴۴)
یکی از ابزارهای رایج تحقیقات برای جمع آوری داده ها،پرسشنامه می باشد.پرسشنامه مجموعه ای از سوالات ،عبارت یا گزینه ها است که پاسخ دهنده با ملاحظه آنها پاسخ لازم را ارائه می دهد.این پاسخ داده مورد نیازپژوهشگر را تشکیل می دهد.سوالات پرسشنامه را نوعی محرک پاسخ می توان محسوب کرد.از طریق سوالات پرسشنامه می توان دانشف علایق، نگرشها و عقاید فرد را مورد ارزیابی قرار داد ما به تجربیات قبلی وی پی برده وبه آنچه در حال حاضر انجام می دهد ،آگاهی یافت.(مقیمی،۱۳۹۱،ص ۲۹)

پرسشنامه این تحقیق دارای طیف لیکرت پنجگزینه ای لیکرت از خیلی زیاد تا خیلی کم طبقه بندی شده و شامل دو بخش سوالات عمومی و اختصاصی است. بخش اول به جمع آوری اطلاعات جمعیت شناختی پاسخ دهندگان پرداخته است .این بخش از ۳ سوال تشکیل شده است که در مورد سن، جنسیت ،میزان تحصیلات سوال صورت می گیرد و بخش دوم شامل ۳۰ سوال که مربوط به متغییرهای تحقیق می باشد.
با توجه به پرسشنامه تحقیق حاضرجهت اندازه گیری متغییر وابسته یعنی عملکرد کارکنان از۱۲سوال (سوالات ۱۰الی ۳۰)جهت اندازه گیری متغییر مستقل کسب دانش از ۳ سوال(سوالات ۱الی ۳) ، جهت اندازه گیری متغییر مستقل تسهیم دانش،از ۳ سوال (سوالات ۴الی ۶)،جهت اندازه گیری متغییر به کارگیری دانش از ۳سوال(سوالات ۷الی۹)استفاده شده است.
۳-۷) پردازش داده ها:
پیش از اطمینان نهایی به ابزارهای اندازه گیری و بکارگیری آنها در مرحله اصلی جمع آوری داده ها ضرورت دارد که پژوهشگر از طریق علمی ، اطمینان نسبی لازم را نسبت به روا بودن بکارگیری ابزار مورد نظر و معتبر بودن آن پیدا کند.در واقع ابزار سنجش، بایر از دو ویژگی برخوردارباشند که عبارت است از ۱) روایی ۲) پایایی.
۳-۷-۱)اعتبار(روایی)
مقصود از روائی آن است که ابزار اندازه گیری می تواند خصیصه و ویژگی ای که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه گیری کند یا خیر؟موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری هایی نامناسب و ناکافی می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد .روایی با این سوال در ارتباط است که آیا ما همان چیزی را که در نظر داریم اندازه گیری می کنیم؟ (خاکی،۱۳۹۱، ص ۲۴۴)
روایی پرسشنامه با مشورت اساتید راهنما ومشاور و متخصصین امر انجام خواهد شد.
۳-۷-۲) قابلیت اعتماد(پایایی):
مقصود از پایایی آن است که اگر ابزار اندازه گیری در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به گروه های واحدی از افراد داده شود نتایج حاصل نزدیک به هم باشد(خاکی،۱۳۹۱،ص ۳۴۵) اما آنچه در این این تحقیق جهت محاسبه ضریب پایایی پرسشنامه با تاکید بر همسانی درونی سوالات بکاررفته ، استفاده از ضریب آلفای کرانباخ می باشد(سکاران ،۱۳۹۱،ص ۳۸۱).
برای تعیین پایایی تحقیق از روش آلفای کرونباخ استفاده شده که بوسیله نرم افزار SPSS برای مجموعه سوالات مربوط به هر متغییر محاسبه گردیده است. در عمل برای محاسبه ضریب پایایی از روش آلفای کرونباخ ابتدا یک نمونه اولیه شامل ۲۵ پرسش نامه پیش ازمون گردید و سپس با بهره گرفتن از داده های بدست امده ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. همانطور که در جدول ۳-۱) مشاهده می شود ضریب آلفای کرونباخ برای متغییر کسب دانش ۸۱۶/۰ ، متغییر تسهیم دانش ۷۷۲/۰ ، متغییر بکارگیری دانش ۷۳۲/۰ ، متغییر عملکرد ۸۶۲/۰ می باشد.
جدول۳-۱)تعیین آلفای کرونباخ:

۳-۸) روش تجزیه وتحلیل داده ها و اطلاعات:
داده های خام مورد نیاز جهت توصیف و آزمون فرضیه ها به کمک رایانه و نرم افزار SPSSاستخراج می گردند و سپس این داده ها از طریق نرم افزارSPSS تجزیه و تحلیل توصیفی می باشد ، داده های جمع آوری شده بصورت جدول آمار توصیفی و نمودار هیستوگرام ارائه می شود و در مرحله دوم که تجزیه و تحلیل استنباطی می باشد، با بهره گرفتن از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغییره داده ها مورد آزمون قرار می گیرند . در نهایت می توان در مورد پذیرش یا عدم پذیرش هر کدام از فرضیه های آماری اظهار نظر نمود.
فصل چهارم:
تجزیه و تحلیل اطلاعات
۴ ـ ۱) مقدمه
برای تجزیه و تحلیل داده ها ، مطابق اهداف ارائه شده ، ابتدا میزان و یا مقدار هر متغیر بر اساس داده ها و امتیازات حاصل از پرسشنامه مشخص شد . سپس توصیف اطلاعات حاصل شده در قالب جداول و نمودارهای آمار توصیفی ، دیدگاه کلی از چگونگی توزیع آنها ایجاد نموده که می تواند در چگونگی استفاده از الگوهای آماری گوناگون کمک نماید . با تعیین الگوها ، آزمون فرضیه های
تحقیق از طریق ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون انجام شده و در نهایت به جمع بندی و تجزیه و تحلیل ها دست یافته می شود . تمام این تجزیه و تحلیل ها بوسیله نرم افزار SPSS انجام می گیرد .
۴-۲) آمار توصیفی:

SPE

Special Sub Entity

SPO

Sport Sub Entity

STAT

state Sub Entity

SVM

Support Vector Machine

TLT

Title Sub Entity

USP

Underspecified referential Entity class

WAT

Water body Sub Entity

WHO

WH_Question Words and specific mention type

فصل اول
۱-۱.مقدمه و بیان مسئله
امروزه رایانه در تمام لایه‏های زندگی بشر نفوذ کرده است. بطوریکه استفاده از فناوری رایانه در حوزه زبان‏شناسی، بیش از پیش احساس می‏شود. «پردازش زبان طبیعی^[۱]»شاخه‏ای از علم «هوش مصنوعی^[۲]» است که به ماشینی کردن فرایند زبان شناسی سنتی می‏پردازد. به این ترتیب با بهره گرفتن از رایانه می‏توان «زبان گفتاری ونوشتاری» را پردازش نمود، به طوریکه رایانه‏ها نیز قادر باشند زبان انسان را درک کرده و بتوانند از زبان طبیعی به عنوان ورودی وخروجی استفاده کند. به این ترتیب یک رایانه، درهنگام دریافت ورودی، نیاز به «درک» و درهنگام ارسال خروجی، نیاز به «تولید» زبان طبیعی دارد. ]۸۱[
در زمینه پردازش زبان طبیعی پژوهش‏هایی مانند طبقه‏بندی متون^[۳]، برچسب‏گذاری ادات سخن^[۴]، تعیین و ابهام‏زدایی از معانی واژگان^[۵] و… انجام شده است که تنها بر روی یک حوزه خاص تمرکز داشته‏اند و در نتیجه راه حل‏هایی جزئی در راستای اهداف کلی پردازش زبان طبیعی محسوب می‏‏‏شوند. تمامی این حوزه ‏های جزئی باید حل شوند تا در نهایت رایانه بتواند همانند انسان واژگان و جملات را پردازش کرده و یا آنها را بسازد.
وظایف زبان طبیعی را می‏توان به ریز کاربردها^[۶] و کلان کاربردها^[۷] افراز نمود. به طور کلی تا کنون تحقیقات انجام شده بیشتر بر روی پردازش‏هایی در سطح واژه و یا جمله (مانند برچسب گذاری ادات سخن، ابهام زدائی از مفهوم واژگان، شناسایی موجودیت‏های نامدار^[۸] و … ) و یا در سطح کل متن (تشخیص هرزنامه^[۹]، رده بندی متون و…) متمرکز شده اند؛ برخی از کاربرد‏ها نیز مانند استخراج اطلاعات^[۱۰]، تشخیص مرجع مشترک^[۱۱] و ماشین ترجمه^[۱۲] در سطح بینابین قرار گرفته‏اند. ]۲۷[بدیهی است که در توسعه یک کاربرد سطح بالاتر همانند تعیین ویژگی‏های معنایی متون، انواع متفاوتی از ویژگی‏های سطح پایین‏تر (مانند ویژگی‏های لغوی^[۱۳] و نحوی^[۱۴]) نیز لازم است، اما به لطف سیستم‏های جدید که تا حد زیادی به روش‏های آماری یادگیری ماشین بستگی دارند، دیگر در آنها، به تمامی‏‏‏ ویژگی‏های سطح پایین‏تر نیازی نیست. علت اینکه روش‏های یادگیری ماشین توانسته‏اند با وجود سادگی، به موفقیت قابل توجهی دست یابند این است که اطلاعات آماری پایه، دانشی را فراهم می‏آورد که برای بسیاری از کاربرد‏ها کافی بوده و می‏‏‏‏تواند به کارائی قابل توجهی منجر شود. با این وجود، باید توجه داشت که روش‏های آماری محدود است و هرگز نمی‏توانند درک کاملی از محتوای معانی یک متن را فراهم آورند.

از طرفی دیگر، با فراهم شدن اطلاعات و قدرت محاسباتی بیشتر، سیستم‏‏هایی که واژگان و جملات درست را از غلط تشخیص می‏دهند، به طور گسترده‏ای در حال توسعه هستند. به عنوان مثال، در زبان انگلیسی برچسب گذاری ادات سخن به صحتی برابر با ۹۸%، شیوه‏های تجزیه کردن^[۱۵] به صحتی برابر با ۹۰%، و شناسایی موجودیت‏های نامدار به صحت ۹۱% رسیده اند. [۷۸,۵۵,۳۸[.
بسیاری از پژوهشگران معتقدند که استخراج اطلاعات به عنوان یکی از مهمترین کاربردهای پردازش زبان طبیعی محسوب می‏شود، که مجموعه‏ای از تکنیک‏های رده‏بندی^[۱۶]، خوشه‏بندی^[۱۷] و قوانین وابستگی^[۱۸] است و خروجی استخراج اطلاعات شامل، شناسایی موجودیت‏ها^[۱۹] ، تعیین نوع وگروه آنها، طبقه بندی ارتباط میان موجودیت‏ها و همچنین استخراج رویدادهایی که در آن مشارکت دارند، می‏باشد.[۷۱[ در نهایت می‏توان گفت که خلاصه سازی، بازیابی اطلاعات^[۲۰]، داده‏کاوی^[۲۱]، پرسش و پاسخ^[۲۲] و درک زبان^[۲۳] از جمله کاربردهای این سیستم هستند.
تمرکز اصلی این پژوهش بررسی فرایند تشخیص مرجع مشترک به عنوان یکی از فرآیندهای مهم استخراج اطلاعات است؛ در تشخیص مرجع مشترک تمام عبارت‏های اسمی‏‏‏ که به یک موجودیت واحد در دنیای واقعی اشاره دارند، تعیین می‏گردند. هدف نهایی این پایان‏ نامه شناسایی اشاره‏های هم مرجع شامل ضمیر و اسم اشاره در متون پارسی می‏باشد. برای تحقق این هدف نیاز به انجام پیش پردازش‏هایی بر روی متون خام می‏باشد تا داده‏های مورد نیاز برای ورود به فرایند تحلیل مرجع مشترک فراهم شوند. فرض ما بر این است که خروجی حاصل از فرایند کشف اشاره^[۲۴] به عنوان یک پیش پردازش می‏تواند در کنار سایر پیمانه‏های پیش پردازشی مانند تجزیه‏گر، شناسایی موجودیت‏های نامدار و… بر بهبود عملکرد تحلیل مرجع مشترک موثر واقع شود. [۲۳،۳۸،۵۳،۸۳]
به هر ترتیب شناسایی عبارت‏های اسمی‏‏‏ هم‏مرجع از مهمترین زیر وظایف استخراج اطلاعات می‏باشند که بهبود عملکرد آن موجب بهبود عملکرد کلی سیستم استخراج اطلاعات و سایر سیستم‏های مرتبط با آن خواهد شد.
واحد مورد بررسی در حوزه تشخیص مرجع مشترک، متن می باشد که پس از اجرای ماژول‏هایی متفاوت، متن مورد نظر به عبارت های اسمی یا به عبارت بهتر به اشاره تبدیل می‏شود. روش‏های موجود در این حوزه، به دو دسته روش‏های زبان‏شناسی^[۲۵] و روش‏های یادگیری ماشین^[۲۶] تقسیم می‏‏‏شوند. [۷۶[ در روش اول، ابتدا به ازای هر عبارت اسمی‏‏، مراجع کاندیدا تعیین می‏‏‏شود و سپس با به کارگیری مجموعه‏ای از قواعد زبان‏شناسی، برخی از کاندیداها حذف شده و کاندیداهای باقیمانده نیز امتیازدهی می‏‏‏شوند و در‏نهایت کاندیدایی به عنوان مرجع برگزیده می‏‏‏شود که بیشترین امتیاز را کسب کرده باشد. مسئله اصلی در این روش این است که کسب اطلاعات زبان‏شناسی مورد نیاز، فرآیندی زمان‏بر، پرهزینه و پر خطاست. البته با پیدایش پیکره‏های^[۲۷] زبان‏شناسی و موفقیت روش‏های یادگیری ماشین در سایر حوزه‏ها، روش‏های زبان‏شناسی جای خود را به روش‏های یادگیری ماشین دادند. در یادگیری ماشین، به محاسبات زبان‏شناسی پیچیده و سطح بالای روش‏های زبان‏شناسی نیاز نیست به طوریکه با بهره گرفتن از دانش اندکی در زمینه زبان‏شناسی نیز می‏توان به نتایج خوب و قابل توجهی دست یافت.
از سوی دیگر، امروزه اغلب پژوهشگران فرایند تشخیص مرجع مشترک را به دو مرحله تقسیم می‏‏‏ کنند. (۱) کشف و شناسایی اشاره؛ برای شناسایی عبارت‏های اسمی‏‏‏ که به موجودیت^[۲۸] ها در دنیای واقعی اشاره دارند، (۲) شناسائی اشاره‏هایی که به یک مرجع واحد اشاره دارند. به این ترتیب در مرحله اول، اکثر عبارت‏های اسمی‏‏‏ تحت عنوان اشاره^[۲۹] و در قالب چهار گروه اصلی ضمایر^[۳۰]، اسامی‏‏‏ خاص^[۳۱]، اسامی‏‏‏ عام^[۳۲] و غیر اشاره‏ها^[۳۳] قرار می‏گیرند،[۸،۹۱۰،۱۶،۴۸،۵۳،۷۲] سپس این فرایند مشخص می‏‏‏‌کند که هر اشاره به کدام موجودیت در دنیای واقعی اختصاص دار[۲۶]می‏‏‏توان گفت که فرایند کشف اشاره، توسعه یافته‏ی فرایند شناسایی موجودیت‏های نامدار می‏باشد که علاوه بر شناسایی اسامی‏‏‏ خاص، به شناسایی اسامی‏‏‏ عام و ضمایر نیز می‏پردازد. [،۲۳،۷۲،۸۱،۱۱۳،۱۱۴]از آنجائیکه بررسی فرایند‏های شناسایی اشاره و تحلیل مرجع مشترک به طور همزمان خارج از حوزه‏ی این پایان‏ نامه است، ما عبارت‏های اسمی‏‏‏ را در قالب انواع اشاره‏های گفته شده در پیکره‏ای تحت عنوان لوتوس برچسب‏گذاری می‏نمائیم و نتیجه‏ی آن را برای تحلیل مرجع مشترک به کار خواهیم برد.
چارچوب کلی این پایان‏ نامه به این صورت می‏باشد: در بخش دوم این فصل گذری کوتاه بر انواع روابط میان دو عبارت اسمی‏‏‏ و به خصوص ارتباط‏های هم‏مرجعی خواهیم داشت. سپس در بخش اول فصل دوم، روش‏های ارائه شده برای تشخیص مرجع مشترک را مورد بررسی و مطالعه قرار می‏دهیم و در بخش دوم آن، به نحوه ایجاد پیکره‏ای مناسب برای کشف اشاره و تحلیل مرجع مشترک خواهیم پرداخت. در فصل سوم، به الگوریتم‏های مناسب برای این پایان‏ نامه را معرفی می نمائیم. سیستم پیشهنادی برای شناسایی اشاره‏های ارجاع شده در فصل چهارم معرفی خواهد شد و همچنین در این فصل الگوریتم‏های یادشده را مورد ارزیابی قرار می‏دهیم. در نهایت در فصل پنجم نیز به نتیجه گیری و پیشنهاد کارهای آتی در ادامه‏ی این پژوهش خواهیم پرداخت.
۱-۲.بررسی ارتباط هم‏مرجعی
یکی از ‏ویژگی‏های خاص گفتمان این است که می‏توان در یک متن آزادانه در مورد یک یا چند موجودیت صحبت کرد و برای اشاره به هر موجودیت از انواع مختلف عبارت‏ها مانند ضمیر (او)، اسم عام (دانشمند)، اسم خاص (لطفعلی عسگر زاده) و یا یک عبارت اسمی‏(بنیان‏گذار منطق فازی) بهره برد تا به این ترتیب از تکرار عبارت‏ها کاسته و شیوایی مطلب نیز افزایش یابد. همین ویژگی موجب می‏شود که زنجیره‏ها‏ی بالقوه‏ای از تمام عبارت‏های اسمی‏که به یک موجودیت واحد در متن ارجاع دارند، ایجاد گردد. (مانند: او، دانشمند، لطفعلی عسگر زاده، بنیان‏گذار منطق فازی که به شخص پرفسور زاده اشاره دارند).
یکی از اهداف مهم استخراج اطلاعات، شناسایی این زنجیره‏ها در متن است که در فرایند تحلیل مرجع‏مشترک انجام می‏پذیرد. برای شروع، مثال ۱ را در نظر بگیرید^[۳۴]:
مثال۱: (سیستم آبیاری گلاب) _۱Ant, در روز سه شنبه رونمایی شد. (این سیستم)_۱Ana, محصول اندیشه‏ی (دکتر سارا شکری)_۲Ant, است. (او) _Ana,2، ( یک پژوهشگر)_Ana در (شرکت آبیاری لاله)_۳ است.
اگر فرض کنیم که پیمانه‏های نشانه‏گذاری تا کشف اشاره به عنوان پیش پردازش‏هایی بر روی متن اجرا شوند، با اجرای این پیمانه‏ها، انواع عبارت‏های اسمی‏موجود در متن (سیستم آبیاری، این سیستم، دکتر سارا شکری، او، یک پژوهشگر و شرکت آبیاری لاله) تعیین و نشانه‏گذاری می‏شوند. سپس با اجرای پیمانه تشخیص مرجع‏مشترک، ارتباطات میان این عبارت‏ها و اطلاعات نهفته در مورد موجودیت‏های شرکت کننده در متن آشکار می‏شود. به عنوان نمونه، می‏دانیم «او» و «سارا شکری» (با اندیسِ۲) به یک فرد مشخص و همچنین «سیستم آبیاری گلاب» و «این سیستم» (با اندیسِ۱) نیز به یک سیستم مشخص اشاره می‏کنند.
استفاده از اصطلاح موجودیت در تحلیل مرجع‏مشترک، این سؤال را مطرح می‏کند که چه چیزهایی موجودیت محسوب می‏شوند؟ تاکنون گروه‏بندی‏های متعددی برای انواع موجودیت‏ها ارائه شده است، به عنوان نمونه^[۳۵]ACE، یک تقسیم بندی هفت موجودیتی برای انواع موجودیت‏ها (شخص، سازمان، مکان، سیاسی، تسهیلات، سلاح و خودرو) و تعداد زیادی زیرگروه (به عنوان مثال شخص: فرد، گروه) و کلاس برای هر موجودیت پیشنهاد کرده است و[۶۴] که اغلب پژوهشگران همه این موجودیت‏ها و یا گاهی اوقات برخی از آن‏ها را مورد مطالعه و بررسی قرار می‏دهند.
یکی از ‏ویژگی‏های تحلیل مرجع‏مشترک این است که علاوه بر انواع موجودیت‏های رایج، می‏توانیم در حوزه‏ها‏ی متفاوت از تعاریف پیش فرض خود نیز برای موجودیت‏ها نیز استفاده نماییم. همین ویژگی موجب شده است تا برخی از پژوهشگران مانند[۹۷] به تحلیل مرجع‏مشترک در متون پزشکی پرداخته و بررسی موجودیت‏هایی مانند انواع دارو، بیماری، ژن وغیره را هدف پژوهش خود قرار دهند.
با توجه به آنچه تا‏کنون گفته شد، انتظار می‏رود که با بررسی مراجع مشترک در مثال ۱، عبارت «یک پژوهشگر» نیز به همراه «او» و «سارا شکری» در یک زنجیره واحد قرار گیرد، اما خروجی پیمانه تحلیل مرجع‏مشترک چنین نیست. هر چند از نظر ما این ارتباط کاملاً بدیهی است اما واقعیت این است که عبارت «یک پژوهشگر» به عنوان ارجاع به موجودیت شخص (در مثال ۱: سارا شکری) که در دنیای واقعی زندگی می‏کند در نظر گرفته نمی‏شود، چون منظور از «یک پژوهشگر» می‏تواند هر شخص دیگری نیز باشد. در این حالت فرایند دیگری تحت عنوان تحلیل پیشایند می‏تواند ارتباط میان «یک پژوهشگر» و «سارا شکری» را تشخیص دهد.
همان طور که مشاهده شد، تحلیل مرجع‏مشترک و تحلیل پیشایند دو مفهوم نزدیک به هم می‏باشند به طوری که عموماً به موازات تحلیل مرجع‏مشترک، با تحلیل پیشایند روبرو می‏شویم و حتی برخی به اشتباه این دو عبارت را معادل یکدیگر می‏پندارند. با وجود اینکه این دو پیمانه از بسیاری از جهات با یکدیگر مشابه هستند، اما از جهاتی نیز با یکدیگر تفاوت دارند، و عدم توجه به این مسئله موجب سردرگمی‏و ایجاد ابهام در تحلیل متن می‏گردد.در این بخش، هدف ما بررسی هرکدام از این فرایند‏ها‏ و مطالعه برخی از شباهت‏ها‏ و تفاوت‏ها‏ی میان این دو فرایند می‏باشد.
۱-۲-۱.هم‏مرجع در مقابل پیشایند
برای اینکه بخواهیم یک سیستم تحلیل مرجع‏مشترک و یا یک سیستم تحلیل پیشایند را انتخاب کنیم لازم است ابتدا دو پدیده زبان‏شناسی پیشایند^[۳۶] و هم‏مرجع^[۳۷] را به خوبی بشناسیم. شباهت‏ها و تفاوت‏های میان آن‏ها را درک کنیم. همان طور که پیش‏تر نیز اشاره شد، اغلب دو عبارت پیشایند و هم‏مرجع را به عنوان دو عبارت نزدیک یا گاهاً مترادف می‏شناسند به طوری که در بسیاری از پژوهش‏ها این دو اصطلاح را به جای هم استفاده می‏کنند[۵۹،۸۵،۹۰]

۲- ظهرنویسی به منظور وثیقه
۳- ظهرنویسی به عنوان وکالت
ظهرنویسی علی الاصول حاکی از انتقال سند است ماده ۲۴۷ قانون تجارت مقرر می دارد ظهرنویسی حاکی از انتقال برات است مگر اینکه در ظهرنویس وکالت در وصول را قید نموده باشد که در این صورت انتقال برات واقع نشده ولی دارنده برات حق وصول ولدی الاقتضا حق اعتراض و اقامه دعوی برای وصول خواهد داشت جز در مواردی که خلاف این در برات تصریح شده باشد. ظهرنویسی به عنوان وثیقه به این صورت است که دارنده در کنار امضای ظهرنویس عباراتی مانند به عنوان وثیقه، تضمین رهن و گرو نوشته می شود وثیقه گیر حق دارد در موعد مقرر نسبت به وصول وجه آن مانند ظهرنویس به عنوان وکالت اقدام کند، با این تفاوت که در ظهرنویسی به عنوان وثیقه پس از وصول وجه استیفاء دین می گردد ولی در ظهرنویسی به عنوان وکالت پس از وصول باید به موکل مسترد شود.

۳-تاثیر شرط عدم انتقال در قابلیت انتقال اسناد تجاری
هرگاه به هنگام صدور سند شرط عدم انتقال آورده شود، سند غیر قابل انتقال تجاری خواهد بود. البته از طرق مدنی می توان آن را منتقل کرد لیکن ضمانت ها و حمایتهای تجاری در این انتقال وجود نخواهد داشت. لذا چنانچه به هنگام ظهرنویسی شرط عدم انتقال شود به این معنا است که در صورت انتقال سند، ظهرنویسی که این شرط را کرده در مقابل سایر دارندگان مسؤولیت نخواهد داشت. بنابراین این شرط مانع انتقال سند تجاری نخواهد بود.
ز) انعکاس طلب در سند:
ورقه ای که حق یا طلب به طور مادی در آن منعکس شده در واقع سند اصالتاً مال نیست که به عنوان کالای خاص مبادله شود بلکه نماینده مال بود و مانند سهم از مصادیق عین معین محسوب می شود صاحب سند که دارای حق طلب است باید برای استناد به آن سند مزبور را ارائه نماید قانونگذار برای تنظیم و وصول سند تجاری مقررات خاص را پیش بینی کرد. که عدم رعایت این تشریفات باعث می شود که سند تجاری باطل شود یا در مواردی نتواند از مزایا و اصل حق خود استفاده کند..
هنگامی که مالی به شخصی تسلیم شده ویا وجهی به او تأدیه شده ولی در رسید اخذ شده عنوان تسلیم یا تادیه مشخص نشده باشد حقوق دانان در انتخاب عنوان برای چنین پرداختی دچار مشکل شده اند عده ای آن را دلیل مدیونیت قرارداده اند^[۲۱] وعده دیگر با این نظر مخالف بوده علت این اختلافها در تفسیری که از ماده ۲۶۵ قانون مدنی بعمل آمده صورت گرفته است. ولی اسناد تجاری به خودی خود معرف طلب برای دارنده است لذا ادعایی که طرفین معامله در باره معامله ای که منجر به صدور چنین سندی شده است تأثیری در حقوق دارنده سند تجاری ندارد هر چند این عبارت بر خلاف اصل کلی است در اسناد عادی بدهکار حق دارد در قبال سند ابرازی اظهار دارد که چون علت وسبب پیدایش دین باطل بوده یا به جهت قانونی مثل فسخ ، انفساخ حق او سلب گردیده سند مزبور بی اعتبار است ولی در مورد اسناد تجاری تعهد امضاءکننده سند تجاری در برابر دارنده سند مستقل از تعهد یا رابطه حقوقی اولیه است.
این اماره مدیونیت در اسناد تجاری در احکام مراجع قضایی نیز پذیرفته شده . در رای شماره ۲۰۱ - مورخ ۴/۲/۱۳۲۷ شعبه ۲ دیوان عالی کشور عنوان شده طبق ماده ۳۰۹ قانون تجارت :کسی که سفته داده در قبال دارنده سفته مسئول است و اعتراض ودفاع او به عنوان پرداخت به ظهرنویس وارد نیست به موجب این رای مقرر شده هر کسی سند تجاری را امضاء کند اصل برمدیونیت اوست هر چند آن سند تجاری در دفاتر تجاری او ثبت نشده باشد زیرا عدم ثبت سند در دفاتر تجاری دلیل بر بی اعتباری و عدم اشتغال ذمه مدیون نیست و هم چنین رای شماره ۳۸۰۱- ۷/۱۱/۱۳۳۹ هیئت عمومی دیوان عالی کشور وجود چک در دست دارنده آن دلیل بر مدیونیت صادر کننده دانسته است
ح) وصف نمایندگی و جایگزینی اسناد تجاری بجای پول:
اسناد تجاری بخصوص چک دارای خصیصه قابلیت پرداخت همانند اسکناس را دارد به طوری که چند عامل باعث بوجود آمدن این جایگزینی شد که عبارتند از حمل و نقل آسان اسناد تجاری، جلوگیری از حجم زیاد پول همچنین برنامه ریزی و سیاستگذاری در کنترل نقدینگی و تورم با عدم خروج پول از سیستم بانکی امکان پذیر است با وجود این مزایا بین اسناد تجاری پول تفاوت وجود دارد.
۱-تفاوت پول با اسناد تجاری:
۱- سکه یا اسکناس متکی و بر مبنای اعتماد به دولت اعتباری می یابد یعنی اعتمادی که توسط بانک مرکزی بوجود آمده و دولت پشتوانه این اعتماد است در حالی که در اسناد تجاری این اعتماد محدود به متعهد آن است که ممکن است شخص یا شرکتی بزرگ و دارای اهمیت باشد یا ممکن است اهمیت زیادی در اقتصاد کشور نداشته باشد.
۲- پرداخت وجه مندرج در اسناد تجاری در زمان سر رسید کاملاً اطمینان آور نیست حال آنکه اسکنان همیشه این اطمینان و تضمین را دارا می باشد.
۳- پرداخت پول موجب برائت ذمه می گردد در حالیکه اگر بجای پول از اسناد تجاری استفاده کنیم در اینکه موجب اسقاط تعهد و برائت ذمه متعهد می گردد اختلاف نظر وجود دارد.
۴- گردش اسکناس برای مدت نامحدود است در حالیکه مدت در اسناد تجاری محدود و مقید است^[۲۲].
خ) تجریدی بودن در اسناد تجاری:
در قلمرو حقوق مدنی هر تعهد علت وسببی دارد این علت و سبب باید قانونی باشد اسناد مدنی اعم از رسمی یا عادی ضمن اینکه دلیل محسوب می شود حاکی از یک نوع رابطه حقوقی است در قلمرو حقوق مدنی سند جنبه تبعی دارد یعنی خود سند موضوعیت ندارد یعنی اگر بنا به جهتی از جهات تعهد باطل گردد ، سند نیز کان لم یکن و بلا اعتبار خواهد بود . در قلمرو حقوق مدنی اسناد جنبه طریقی دارند حال آنکه در قلمرو حقوق تجارت اسناد جنبه موضوعی دارند و خود هدف هستند نه وسیله ، هر چند به عنوان وسیله هم به کار می روند.
نمونه آراء که موید وصف تجریدی اسناد و تجاری است.
۱-با صدور سفته سند از منشاء صدور منتزع شده مستقلاً دارای اعتبار است.
به تاریخ ۱۶/۶/۶۵
شماره دادنامه ۳۸۵
مرجع رسیدگی شعبه ۵۳ دادگاه حقوقی ۲ تهران
خواهان دادخواستی به طرفیت خوانده به خواسته مطالبه مبلغ مندرج درستون خواسته دادخواست بابت سی و هفت فقره سفته داشته خوانده در مقام دفاع اعلام داشته که سفته های مستند دعوا بابت فروش یک قطعه باغ صادر شده چون خواهان با آب باغ را فروخته لذا درختان باغ خشک شده و اینجانب مجبور شدم که زمین را بفروشم و اینک نیز در صورتی که خواهان مجرای آب را به اینجانب برگرداند حاضر به پرداخت وجه سفته ها هستم در غیر اینصورت تقاضای رد دعوی خواهان را دارم.
به نظر دادگاه قطع نظر از اینکه دفاعیات خوانده در مورد منشأ صدور سفته ها موجه و مدلل نبوده زیرا نامبرده عرصه باغ راتفکیک کرده وبه دیگران فروخته ومطالبه مجرای آب به فرض صحت ادعای وی بدون عرصه باغ عقلایی به نظر نمی رسد. اساساً چون سفته های مستند دعوی به طور اطلاق صادر شده و ذاتاً دارای اعتبار بود و صادرکننده آنها در قبال دارنده مسئول و مدیون است و خوانده نیز اقرار به صدور سفته در وجه خواهان نموده دلیلی نیز بر پرداخت وجه سفته ها به خواهان یا برائت ذمه خود ابزار نداشته علیهذا دعوی اقامه شده به نظر ثابت تشخیص و حکم به محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ سیصد و هفتاد هزار ریال بابت سی و هفت فقره سفته در حق خواهان صادره اعلام می گردد. رئیس شعبه دادگاه حقوقی ۲ تهران
رای به شماره دادنامه ۴۷
به تاریخ ۲۹/۱/۶۳
مرجع رسیدگی شعبه ۵ محکمه عمومی تهران
در خصوص دعوی بانک ملی ایران به طرفیت شرکت سهامی عام کارخانجات به خواسته ۰۰۰/۵۰۰/۴۱۱ ریال و خسارت گرچه وکیل خوانده در مقام ضمن شرح مطالبی متعذر شده که ممکن است سفته های استنادی بابت تضمین استفاده موکل از اعتبارات بانکی باشد و برای احراز از این منظور و میزان بدهی واقعی شرکت خوانده جلب نظر کارشناس را تقاضا نموده لکن به اینکه دعوی مستند به ۱۰۶ برگ سفته منتسب به شرکت خوانده است که صحت و اصالت آنها مصون از تعرض و محرز می باشد.
نظر به اینکه در اجرای لایحه قانونی مربوط به تمدید سفته و بروات شرکت ها مشمول قانون توسعه و حفاظت صنایع ایران برای تاریخ ۳۱/۶/۶۲ تمدید شده و دلیلی بر پرداخت و برائت ذمه از جانب خوانده ابزار نشده و نظر به اینکه مستندات دعوی از جمله اسناد تجاری است و این گونه اسناد مستقلاً و فارغ از علت مبادله آنها علیه صادر کننده حجیت دارد و به این اعتبار دعوی تضمین بودن سفته ها و ارجاع به کارشناس بدین منظور فاقد دلیل و غیر مؤثر است بخصوص که در متن سفته ها اشاره ای به تضمینی بودن و عناوینی از این قبیل نشده. وجود سفته ها نزد خواهان فی نفسه در استحقاق وی و اشتغال ذمه خوانده دلالت دارد. علیهذا دعوی به نظر محکمه تشخیص و مستنداً به لایحه قانون تمدید سفته ها وبروات شرکت مشمول قانون توسعه و حفاظت ایران مواد ۲۴۹ و ۳۰۹ قانون تجارت و ماده ۳۵۷ قانون آیین دادرسی مدنی خوانده محکوم است مبلغ ۰۰۰/۵۰۰/۴۱۱ ریال بابت اصل خواسته و مبلغ ۴۷۵/۶۷۲/۴ ریال ثابت هزینه دادرسی و دفتر در حق خواهان بپردازد رأی حضوری است.
رئیس دادگاه و مستشار دادگاه
رأی تمییزی شعبه سوم دیوانعالی کشور طبق مواد ۳۰۹ و ۲۴۹ قانون تجارت کسی که سفته داده است در مقابل دارنده سفته مسؤول است و اعتراض و دفاع او به عنوان پرداخت وجه سفته به ظهرنویس وارد نیست در این رأی مقرر داشته است اگر صادر کننده در مقابل دادخواستی که منتقل الیه علیه او طرح نموده است اظهار نماید وجه سفته را به ظهرنویس پرداخته ام این ایراد از وی پذیرفته نمی شود بنابراین اصل بر عدم توجه ایرادات است و پرداخت وجه سفته توسط صادرکننده به ظهرنویس موجب اسقاط حق و عدم استحقاق خواهان نمی گردد.
رأی هیئت عمومی دیوانعالی کشور   رأی وحدت رویه پس از احراز صدور سفته دلیل مدیونیت صادر کننده سفته حاصل هر چند که آن دفاتر تجارتی طرف او ثبت نشده باشد ثبت نشدن دلیل برر بی اعتباری و عدم اشتغال ذمه مدیون نیست .
ر) تنجیزی بودن اسناد تجاری:
تعهدات ناشی از سند تجاری بر خلاف تعهدات مدنی که می تواند به صورت لازم، جایز، مشروط، مقید، مطلق، تشریفاتی، غیرتشریفاتی، رضایی و عینی بوده باشد چنین نیست. تعهد تجاری باید حتماً متضمن دستور پرداخت بدون قید و شرط بوده باشد این دستور پرداخت نباید معلق و منوط به وقوع احتمالات یا امر دیگری بوده باشد که از این وضعیت به تنجیزی بودن اسناد تجاری یاد می شود این وصف یکی از ویژگی های بسیار مهم اسناد تجاری است زیرا اگر سندی فاقد این اوصاف باشد اولاً حقوق دارنده متزلزل خواهد شد ثانیاً عدم وجود وصف تنجیزی در سند با قابلیت در گردش بودن این اسناد منافات و مغایر است هرگاه این اسناد فاقد اعتبار مزبور باشند قابلیت معامله ای خود را از دست خواهند داد و امکان این را که بتوان جایگزین پول گردند را نخواهند داشت.
ماده ۲۳۳ قانون تجارت در واقع منصرف و مبین همین موضوع است لذا مقرر داشته اگر قبولی مشروط به شرط نوشته شد برات نکول شده محسوب می شود معهذا قبول کننده به شرط در حدود شرطی که نوشته مسئول پرداخت وجه برات است دستور بودن قید و شرط تعیین مبلغ در اسناد تجاری در واقع بیانگر نوعی وصف تنجیزی در اسناد تجاری است در قانون متحد الشکل ژنو تصریح شده است که برات باید متضمن دستور بدون قید و شرط برای مبلغ معین باشد زیرا نمی‌توان براتی صادر نمود بدون آنکه در متن آن دستور پرداخت ذکر نشده باشد برای همیشه دستور پرداخت مبلغی وجه نقد است و نمی توان آن را وسیله تحویل کالا با اسناد اعتباری و غیر آن دانست مبلغ برات ممکن است به هر پول رایجی باشد حتی اگر در کشوری که برات باید پرداخت گردد پول مزبور پول رایج کشور نباشد.
ماده ۲۸ قانون متحدالشکل ژنو تصریح دارد به اینکه چک قابل پرداخت به رویت است و هرگونه شرط خلاف این امر، کان لم یکن محسوب خواهد شد قید تعیین مبلغ اگر چه از شرایطی نیست که قانون تجارت صراحتاً ذکر آن را لازم بداند ولی با توجه به ماده ۳۱۰ در مورد چک قید مبلغ را باید از شرایط اساسی دانست زیرا باید معلوم شود که صادر کننده به چه میزانی به بانک دستور پرداخت می دهد. ^[۲۳]
فصل دوم
اثر پرداخت دین
توسط برات
مبحث اول :تعریف برات و اقسام برات
گفتار اول: تعریف برات
قانون تجارت ایران برات را تعریف نکرده ولی برات نوشته ای است که به موجب آن شخصی به دیگری دستور می دهد در وعده معین یا قابل تعیین مبلغی را به شخص ثالث یا به حواله کرد او پرداخت کند.
دستوردهنده را براتکش یا صادرکنند یا برات دهنده می نامند شخصی که به او دستور
می دهند براتگیر یا محال علیه می گویند و شخص ثالث نیز دارنده برات نامیده می شود.
در ماده ۱۵ نظامنامه شماره ۷ اداره کل عایدات مصوب ۲۹/۰۸/۱۳۱۲ راجع به حق تمبر چک و سایر اوراق و اسناد تجاری برات را چنین تعریف کرده است برات عبارت از حواله ای کتبی یا تلگرافی که بوسیله آن حواله دهنده از شخص دیگری«محال علیه» تقاضا می کند که به رویت یا عندالمطالبه و یا به وعده مبلغی به خود حواله دهنده یا به شخص معینی و یا به حواله کرد آن شخص بپردازد.
این تعریف وفق ماده ۱۸۳ قانون مدنی با مفهوم عقد منطبق است «عقد عبارت است از آنکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نماینده یا مالی را به آنها انتقال دهند و مورد قبول آنها واقع شود.» است^۱
به نظر بعضی ها از نویسندگان حقوق عمل صدور برات یک نوع عقد نامعین و از مصادیق ماده ۱۰ قانون مدنی است^[۲۴]به عبارت دیگر دو اراده در اینجا سبب بوجود آمدن عقد می شوند اراده براتکش و دارنده برات یعنی یک طرف پیشنهاد می کند که تعهد به تأدیه دین موجل یا حال به تعهد ناشی از یک سند تجاری با مشخصات معین تبدیل گردد «ایجاب» وطرف دیگر آن را می‌پذیرد. «قبولی»
گفتار دوم: اقسام برات
الف) برات سازشی : هدف صدور برات سازشی صرفاً کسب اعتبار است، برات سازشی براتی است که به موجب آن صادر کننده در زمان صدور قصد ندارد حتی در سر رسید وجه را به برات گیر برساند در واقع صادر کننده قبل از سر رسید شخصاً اقدام به پرداخت محل می نماید. در پاسخ به این سوال که آیا صدور برات سازشی در حقوق ایران درست است یا خیر باید گفت که قانون تجارت ایران در اینکه حین صدور برات صادرکننده باید در نزد براتگیر محل برات را تأمین یا خیر اشاره ای نکرده پس با توجه به سکوت قانونگذار وعدم تصریح به اینکه وجود محل شرط صحت است یا خیر، وجود محل از شرایط صحت برات نمی باشد و صادر کننده برات بدون اینکه محلی نزد برات گیر داشته باشد. می تواند اقدام به صدور برات کند.^[۲۵]
ب) برات خارجی : برات ممکن است در یک کشور صادر و در کشور دیگر پرداخت شود چنین براتی را برات خارجی گویند.
ج) برات بین المللی: برات ممکن است در یک کشور صادر ودر کشورهای دیگر ظهرنویسی یا ضمانت شود چنین براتی را برات بین المللی می نامند.

افزایش خواص فتوکاتالیستی نانوذرات تیتانیا و شناخت مکانیزم­ های حاکم بر آن طی سال­های گذشته در تحققات بسیاری مورد توجه قرار گرفته است. یکی از اصلی­ترین راه­کارها جهت افزایش خواص فتوکاتالیستی نانوذرات تیتانیا و بهبود ساختار باند ممنوعه آن، تلاش بر افزودن دوپنت­ عناصر مختلف در ساختار شبکه تیتانیا بوده است. در این تحقیق، سعی بر آن است که از دوپنت­های فلزی جدید در کنار هم برای بهبود خواص ساختاری و فتوکاتالیستی تیتانیا استفاده گردد و بدین منظور، دوپ همزمان کاتیون­های Sn و Ce در شبکه TiO₂ به­منظور افزایش کارایی آن در محدوده طول موج مرئی انتخاب شده است. لازم به ذکر است تاکنون این دو کاتیون فلزی در کنار یکدیگر مورد بررسی قرار نگرفته­اند.

فصل سوم
فعالیت­های آزمایشگاهی
و
روش کار
باتوجه به مقدمه­ی ارائه شده در فصل اول و اصول پایه و تحقیق­های ارائه شده در فصل پیشین، در این فصل به معرفی مواد اولیه مورد استفاده، وسایل آزمایشگاهی، روش انجام آزمایش­ و آنالیز­های مورد نظر برای بررسی خواص نانوپودر سنتز شده پرداخته می­ شود.
در راستای چهارچوب تعیین شده برای انجام پروژه سعی برآن بوده است تا فرایند سنتز صحیح، مواد مورد نیاز و تجهیزات مناسب جهت بررسی خواص باتوجه به امکانات موجود در دانشگاه ملایر و پژوهشگاه مواد و انرژی انتخاب شود. روش­های شناخت هم به­گونه ­ای انتخاب شد تا برای سوال­ها و چالش­های پیش­روی تحقیق، پاسخی مناسب و قابل مقایسه در اختیار قرار دهد.
۳-۱ مواد اولیه مورد مصرف و خواص آن­ها
باتوجه به روش مورد استفاده در این تحقیق (روش سل-ژل)، مواد شیمیایی مختلفی مطابق جدول ۳-۱ استفاده شد. همچنین وسایل معمول آزمایشگاهی شامل بشر، پیپت، همزن مغناطیسی، ترازوی دیجیتال، خشک­کن (آون)، کوره الکتریکی، حمام اولتراسونیک، سانتریفیوژ و … در سنتز و بررسی خواص نمونه­ها بکار گرفته شد.
از تترا بوتیل اورتوتیتانات (TBT) به­عنوان پیش­ماده تیتانیم و اتیل استواستات(EAcAc) به­عنوان پایدار کننده سل، همچنین به­عنوان عامل جمع­کننده ترکیبات آلی^[۴۲] استفاده شد. به­ دلیل نقش مهم آب در
واکنش­های هیدرولیز و کنداسیون اتانول مطلق (شرکت مرک) مورد استفاده قرار گرفته شد تا از هیدرولیز سریع آلکوکسید تیتانیوم جلوگیری شود. اسید نیتریک (HNO₃) به عنوان کاتالیزور جهت کنترل سرعت کنداسیون و ممانعت از ژلاسیون سریع سل، آب ۲ بار تقطیر به­عنوان عامل هیدرولیز استفاده شد. از ترکیبات کلرید قلع و نیترات سریم به­عنوان مواد اولیه مصرفی جهت تهیه افزودنی­های Ce وSn استفاده شده است.
جدول ۳-۱: فهرست مواد اولیه مورد استفاده.

ناچیز و کم

۱۵/۰

کلر

۲

متوسط

۴۴/۱

هدایت الکتریکی

۱

ناچیز و کم

۱۷/۱

نسبت جذب سدیم

۲

متوسط

۲۵/۱

سیستم آبیاری

شکل ۴-۱ نقشه موقعیت چاه­های پیزومتر­ی و بهره ­برداری در هر واحد کاری در منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۲ نقشه شدت بیابان­زایی از نظر معیار آب در منطقه مورد مطالعه (مدل MEDALUS)
شکل ۴-۳ نقشه شدت بیابان­زایی از نظر معیار آب در منطقه مورد مطالعه (مدل IMDPA)
۴-۱-۱-۲- معیار خاک
۴-۱-۱-۲-۱ شاخص عمق خاک
عمده منطقه در دو کلاس کم و متوسط قرار می­گیرد به جز نواحی مرکز­ی دشت که در دو کلاس شدید و بسیار­شدید قرار می­گیرد (ضمیمه ۲۷ و ۲۸).
۴-۱-۱-۲-۲ شاخص بافت خاک
برای تعیین بافت خاک از روش هیدرومتری که توسط بای کاس^[۲۳] طرح گردیده، استفاده گردید. پس از تعیین درصد ذرات خاک، با انتقال این اعداد بر روی مثلث بافت خاک، بافت خاک نمونه­های مختلف تعیین گردید. خاک منطقه مورد مطالعه بیشتر از نوع لوم می­باشد، در دو مدل مذکور عمده منطقه در کلاس کم و متوسط قرار می­گیرد به جز نواحی مرکز­ی که در کلاس بسیار شدید قرار می­گیرد (ضمیمه ۲۱ و ۲۲).

۴-۱-۱-۲-۳شاخص شوری خاک
برای اندازه ­گیری شوری خاک به کمک هدایت سنج الکتریکی از خاصیت هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک بر حسب دسی­زیمنس بر متر استفاده شد و هدایت الکتریکی با میانگین وزنی ۰۵/۱ در مدل MEDALUS (جدول ۴ – ۳) و ۱۷/۱ در مدل IMDPA در کلاس کم و ناچیز قرار گرفت ( جدول ۴ - ۴).
۴-۱-۱-۲-۴ شاخص درصد سنگ و سنگریزه خاک
میزان سنگ و سنگریزه در نیمرخ خاک، تأثیر زیاد­ی بر میزان نفوذ­پذیری، فرسایش در سطح و تکامل خاک دارد و اسکلت خاک را تشکیل می­دهد. اندازه ­گیری میزان سنگ و سنگریزه صورت گرفت، بدین ترتیب که خاک­های برداشت شده را الک نموده و سپس میزان سنگ و سنگریزه با روش وزنی اندازه ­گیری شد و سپس به صورت درصد تعیین گردید. در مدلMEDALUS از نظر این شاخص عمده منطقه در کلاس متوسط قرار می­گیرد به جز نواحی مرکز­ی و شمال غرب و جنوب شرق که در کلاس کم و شدید قرار می­گیرند (ضمیمه ۲۵)، اما در مدل IMDPA از نظر این شاخص عمده منطقه در کلاس­های متوسط و شدید قرار­گرفته به جز در نواحی مرکز­ی و غرب که در کلاس بسیار­شدید و کم طبقه ­بندی شدند (ضمیمه ۲۴).
۴-۱-۱-۲-۵ شاخص مواد­آلی خاک
میزان تغییر­ات مواد آلی در کل منطقه یکسان نمی ­باشد، به طوری که عمده منطقه در کلاس شدید بوده به جز نواحی غربی که در دو کلاس کم و متوسط قرار می­گیرند (ضمیمه ۲۳).
۴-۱-۱-۲-۶ شاخص زهکشی خاک
میزان تغییرات زهکشی در کل منطقه یکسان نبوده و بسته به میزان آهن و منگنز خاک و نیز نفوذ­پذیری خاک از نقطه­ای به نقطه دیگر متفاوت است (ضمیمه ۲۶).
۴-۱-۱-۲-۷ شاخص نسبت جذب سدیم خاک
بررسی­ها نشان داد که کل منطقه در کلاس ۱ از نظر نسبت جذب سدیم قرار دارد، یعنی در کلاس کم و ناچیز تخریب اراضی قرار گرفته­اند (ضمیمه۳۰).
۴-۱-۱-۲-۸ شاخص درصد سدیم قابل تبادل خاک
بررسی­ها نشان­داد که کل منطقه در کلاس ۱ از نظر درصد سدیم قابل تبادل خاک قرار دارد، یعنی در کلاس کم و ناچیز تخریب­اراضی قرار گرفته­اند (ضمیمه ۲۹).
۴-۱-۱-۲-۹ نقشه بیابان­زایی منطقه متأثر از معیار خاک
در مدلMEDALUS از ۹ شاخص ارزیابی و در مدل IMDPA از بین ۴ شاخص ارزیابی دو شاخص عمق و بافت دارای ماهیت مشابه در حالی که هدایت الکتریکی، نسبت جذب­سدیم و درصد سدیم قابل­تبادل نتیجه فعالیت­های انسانی بر روی خاک است. با توجه به جداول (۴-۳) و (۴-۴) تجزیه و تحلیل انجام شده بر روی متوسط وزنی ارزش­های کمی شاخص­ های مؤثر در تخریب خاک در مدلMEDALUS مواد آلی و سنگریزه سطحی و در مدل IMDPA سنگریزه عمقی و بافت بیشتر­ین نقش را در بیابان­زایی دارد.