مطالعه و تندخوانی
تماشای فیلم
شنیدن موسیقی
دیدار و گفتگو
….

سینما و تئاتر
موزه و نمایشگاه
کتابخانه
هنرکده
فرهنگسرا
گردش
….

سیاحت
زیارت
سفر علمی و فرهنگی
شرکت در جشنواره
طبیعت گردی
دیدار خویشان
….

مأخذ: پناهی، ۱۳۸۱: ۱۲
۲-۳-۶- فضاهای فرهنگی- هنری عرضه شده در شهر تهران
۲-۳-۶-۱- تئاتر
تئاتر نخستین هنر از مجموعه های هنرهای هفت گانه می باشد، تئاتر به معنی اعم یعنی انجام دادن یک عمل از پیش معلوم شده، حتی می توان از این هم فراتر رفت «نمایش یعنی انجام دادن و یا تظاهر به انجام دادن امری است که در هر لحظه واقف بر چگونگی بروز آن هستیم.» هنر تئاتر هرچند ابتدا ریشه در مراسمی آئینی دارد و از نیایش های مذهبی نشأت می گیرد، یونانیان اولین قومی بودند که به ترتیب مراحل مختلف نمایشی را یکی از پس از دیگری پشت سر گذاشتند.
کلمه تئاتر (Theatre) در اصل مشتق از واژه تئاترون (Theatron) است که جزء اول آن تئا (Thea) به معنی تماشا کردن یا محل تماشا و مشاهده است و این بدان سبب است که «در یونان باستان تماشاگران در شیب تپه ها می نشستند و مراسمی مذهبی را که با تشریفات خاص در پای همان تپه یا معبد یکی از خدایان برپا می شد، نظاره می کردند.» تئاتر هم بر مکانی اطلاق می شود که این مراسم در آنجا وقوع می یابد و هم بر «فرآیندی ارتباطی» که از طریق آن به «منظوری خاص» در «محلی معین» در اثنای بازسازی واقعه «توسط گروهی»، «اندیشه ای»، به «گروه دیگری» انتقال می یابد. اجزاء و عناصر تشکیل دهنده این فرایند که هر یک در دیگری اثر می گذارد و به نوبه ی خود از آن تئاتر می شود (خبری و فرهنگی، ۱۳۸۳: ۱۱۱).
۲-۳-۶-۲- فرهنگسرا
فرهنگسرا، مجموعه ی فرهنگی بزرگی است که دارای کارکردهای گوناگون و امکانات و فضاهای متنوعی است. فرهنگسرا بر خلاف خانه فرهنگ محله که کارکرد محلی دارد، کارکرد منطقه ای، شهری و گاهی ملی دارد. از این رو به فضای زیادی نیازمند است و باید در محلی مکان یابی شود که علاوه بر داشتن تأسیسات و تجهیزات لازم، از شبکه دسترسی مناسبی برخوردار باشد تا مراجعین به سهولت بتوانند به آن دسترسی پیدا کنند. همچنین دارا بودن فضای ذخیره برای توسعه آتی، یکی از معیارهای مکانیابی فرهنگسراها به شمار می آید. در فرهنگسرا در کنار امکانات آموزشی متعدد برای ارائه آموزشهای هنری، ورزشی، فنی و… امکانات زیادی برای نمایش محصولات و فعالیتهای هنری، فرهنگی در نظر گرفته می شود. سالن سینما، سالن تئاتر، سالن ورزشی، تالار موسیقی، گالری های هنری و موزه از جمله این امکانات به شمار می آیند (سعیدی رضوانی، ۱۳۷۳: ۳۲).

۲-۳-۶-۳- کتابخانه عمومی
کتابخانه یکی از اماکن گذران اوقات فراغت محسوب می شود و اگر به خوبی مکان یابی شود و به نحو صحیحی اداره گردد، نقش مهمی در اعتلای کیفیت گذران اوقات فراغت همه مردم به ویژه جوانان خواهد داشت (سعیدی رضوانی، ۱۳۷۳: ۲۷). مهمترین و رایجترین نوع کتابخانه، کتابخانه ی عمومی است که اغلب شهرداریها و دولت در پی ایجاد و توسعه ی چنین کتابخانه هایی هستند. کتابخانه عمومی کتابخانه ای است که به طور رایگان یا با مبلغی ناچیز در خدمت افراد یک جامعه یا منطقه قرار می گیرد. بدین ترتیب، هدف یک کتابخانه ی عمومی خدمت به توده ی مردم است. کتابخانه ی عمومی در خدمت همه ی کسانی است که بتوانند از آن بهره گیرند. این ویژگی، کتابخانه عمومی را از سایر کتابخانه ها متمایز می کند. مشخصه ی دیگر کتابخانه ی عمومی فراهم آوردن خدمات جامع و گسترده ای است که اجرای وظایفی مانند اطلاع رسانی، آموزش، سرگرمی و الهام را در بردارد (سعیدنیا، ۱۳۷۹: ۲۴-۲۳).
۲-۳-۶-۴- موزه
موزه عبارت است از نهادی که بر گردآوردی، مستند سازی، حفاظت، نمایش و شرح و تفسیر شواهد مادی و اطلاعات مرتبط با آن ها در جهت منافع عموم می پردازد. البته این تعریف که در گذشته از سوی شورای بین المللی موزه ها مطرح شده است، بعدها با تغییراتی همراه گردید. شورای بین المللی موزه ها، تعریف خود از موزه را به قرار زیر بیان می دارد: «موزه عبارت است از یک سازمان غیرانتفاعی دائمی که در خدمت جامعه و پیشرفت آن قرار دارد و به روی عموم باز است. این سازمان شواهدی مادی مربوط به انسان ها و محیط زیست آن ها را به روی منظور مطالعه، آموزش، کسب لذت، گردآوری و حفاظت می کند و مورد پژوهش قرار می دهد و آن ها را به نمایش می گذارد» (پوراحمد و همکاران، ۱۳۹۱: ۱۱۰). از جمله اهدافی که موزه ها برنامه هایشان را بر آن اساس بنیان نهاده اند، می توان:
الف- حفظ مواریث فرهنگی از آسیبها و دستبردهای احتمالی
ب- فراهم ساختن امکاناتی مناسب جهت بازدید علاقمندان و پژوهشگران از آثار و اشیاء فرهنگی
پ- برقراری ارتباط فرهنگی با سایر موزه ها، دانشگاهها از آخرین تحقیقات انجام شده و دستاوردهای به دست آمده جهت تکمیل نمودن هر چه بیشتر آرشیوهای علمی و هنری. همچنین موزه ها علاوه بر نمایش و عرضه آثار مربوط به گذشته، هنرهای کامل معاصر و فرهنگ قومی را نیز معرفی و اشاعه می کنند (مهدی یار، ۱۳۷۳: ۴).
۲-۳-۶-۵- خانه فرهنگ
خانه های فرهنگ اولین بار در فرانسه به وجود آمدند. البته این مراکز عملکرد محلی نداشتند و به عنوان «خانه فرهنگ محله» شناخته نمی شدند. بلکه تحت عنوان خانه فرهنگ، به عنوان یک مؤسسه شهری فعالیت می کردند. به گفته مسئولین فرهنگی فرانسه، خانه فرهنگ جایی است که در آن انواع و اقسام گوناگون فعالیتها یا مظاهر فرهنگی گذشته و حال در عالی ترین سطح به بیشترین مردم بدون هیچ گونه تبعیض و امتیازی عرضه می شود، و بر اساس خانه فرهنگ جای ملاقات و برخورد و گفتگوست. با نگاهی گذرا به اماکن و مراکز تجمع سنتی و فرهنگی ایران مشاهده می شود که خانه فرهنگ، از دیرباز در ایران به اشکال و صورت گوناگون وجود داشته و مردم هنگام گذران اوقات فراغت، از این اماکن استفاده می کرده اند چنانکه می توان انتقال برخی از خصوصیات فرهنگ قومی را از طریق آنها از نسلی به نسل دیگر مشاهده کرد. اگر اساس خانه های فرهنگ را میراث داری و حفظ سنن گذشته بدانیم، می توان گفت که اماکن سنتی و فرهنگی ما در نیل به این هدف، نقشی مؤثر را در گذشته ایفا کرده اند (مدرس پور نوری،۱۳۶۹ : ۸۸). در سال ۱۳۷۲ اولین خانه فرهنگ محله توسط شهرداری تهران تأسیس گردید. واژه محله تا حدی هدف و دامنه فعالیتهای این مراکز را از خانه های فرهنگی که در گذشته فعالیت می کردند، متمایز می سازد و به آن بعدی محلی و اجتماعی می بخشد. خانه فرهنگ محله با توجه به دو هدف مهم تأسیس شده است: ۱- تقویت روابط همسایگی و اجتماعی و مشارکت دادن مردم در حل مشکلات محله و برنامه ریزی برای آینده ۲- پر کردن زمان اوقات فراغت شهروندان، که البته این دو هدف از هم جدا نمی باشد زیرا اوقات فراغت، فقط زمانی برای سرگرمی نیست بلکه مشارکت در یک فعالیت اجتماعی عام المنفعه نیز می تواند روشی برای گذران اوقات فراغت محسوب شود. نگاهی به برنامه های خانه های فرهنگ محله در تهران نشان می دهد که این مراکز ضمن برگزاری کلاسهای قرآن، آموزش هایی در زمینه زبان، الکترونیک، کامپیوتر، سوادآموزی، کمک های اولیه، بهداشت و تغذیه مادران و نوزادان، خوشنویسی، طراحی و نقاشی، عکاسی، تواشیح، شعر و ادب، تئاتر، خیاطی، گلدوزی، شنا و بدن سازی ارائه می کنند. همچنین در زمینه های تربیتی، مشاوره خانواده و آموزش خانواده، خدمات مشاوره ای ارائه می کنند، این مراکز کتابخانه و قرائت خانه نیز تأسیس کرده اند که مورد استفاده اعضاء می باشد (سعیدی رضوانی، ۱۳۷۳: ۳۱-۲۹).
۲-۳-۶-۶- سینما
سینما هنر هفتم و دربرگیرنده ی امکانات و توانی های شش هنر قبل از خود است. این هنر از نظر تاریخی متأخرتر و از لحاظ فنی پیچیده تر و کامل تر از هنرهای دیگر است (راودراد، ۱۳۸۷: ۱۰۸). سینما از جمله وسایل ارتباط جمعی است که مورد توجه جماعت کثیری از مردم بوده و ویژگی اصلی آن قدرت و توانایی بالایی ارتباطی و شعاع عمل وسیع آن است، به طوریکه پس از نمایش های یک سلسله پیام های مشخصی به تعداد زیادی از افراد منتقل می یابد (پناهی، ۱۳۸۱: ۴۱). سینما می تواند موضوعات شناخت پذیر زمان خود را به تصویر درآورد (محمودی، ۱۳۹۲: ۱۶).
۲-۳-۶-۷- نگارخانه
نگارخانه ها از دیگر فضاهای فرهنگی موجود در شهر تهران می باشند که نمایش دهنده آثار فرهنگی و هنری بوده و در جهت ترویج و اعتلای هنر اسلامی، ارتقای سطح فرهنگ همگانی از طریق آموزش غیر مستقیم شهروندان و ایجاد انگیزه در آنها، پرورش فعالیتهای فرهنگی و ذوقی و استعدادهای آحاد جامعه، هدفمند نمودن فعالیت ها و همایش های هنری، تشویق هنرمندان و ایجاد امکانات برای فعالیت های فرهنگی و هنری، ایفای نقش می نمایند (نگارخانه ها، ۱۳۷۵: ۱). نگارخانه ها مکان هایی هستند که در آنها آثار هنری گذشتگان و معاصرین در جهت معرفی آثار هنری و نیز تشویق قشر جوان و با استعداد جامعه به نمایش گذاشته می شود. توان خودگردانی این گونه تأسیسات در سطح شهر با برقراری تسهیلات فروش آثار هنری پیش بینی می گردد (لواسانی، ۱۳۷۸: ۷۷).
نگارخانه های شهرداری تهران در این عرصه موفق شده اند گوشه هایی از قابلیت های هنری و رشد اندیشه و ارتقای سطح فرهنگ توانمند ایران اسلامی را به نمایش گذارده و بازگوکننده و بازتاباننده سعی و مجاهدت هنرمندان نام آور و جویای نام کشور و شهرمان باشند (نگارخانه ها، ۱۳۷۵: ۱).
۲-۳-۶-۸- زورخانه
زندگی سالم و پرنشاط بیش از هر عاملی متکی بر شهروندان سالم و تندرست است و ورزش نقش مؤثری در تقویت جسم و روح مردم داشته و عامل مهمی به منظور کاهش عوارض زندگی شهری از جمله اضطراب، تشویق، نگرانی و گرایش به پدیده شوم اعتیاد و تفریحات ناسالم محسوب می شود. در این میان ورزش زورخانه ای به عنوان ورزش ملی و مذهبی کشور ما از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در واقع زورخانه به عنوان یکی از ارکان اصالت و هویت ایرانی نه تنها به عنوان مکانی ورزشی مطرح می باشد، بلکه به عنوان نهادی ارزشی نیز به شمار می آید. زورخانه ها به عنوان یکی از کهن ترین و بنیادی ترین نهادهای اجتماعی و فرهنگی کشور ما به عنوان مکان هایی محسوب می شوند که با بخشی از آداب و سنن دیرپا و اصول مذهبی و آیینی مردم این سرزمین عجین شده و با شعر، ادبیات و موسیقی و دیگر جلوه های ادب و هنر ملی ما در آمیخته است و از طرفی روح فتوت و جوان مردی و نیز ارزش های متعالی اسلامی و منش های پایدار اخلاقی بر آن سایه گسترانیده و به واقع روح حماسه و مردانگی و روحیه سلحشوری و مقاومت از مهمترین ارکان فرهنگ حاکم بر فضای زورخانه ها به شمار می آید (زورخانه ها، ۱۳۷۸: ۱).
۲-۳-۶-۹- مراکز ویژه
این مراکز از جمله فضاهای فرهنگی شهر تهران می باشند که در هیچ یک از دسته بندی های فضاهای فرهنگی پیشین نمی باشند، در حالیکه در آنها فعالیتهای فرهنگی و هنری مختلفی صورت می گیرد و در رفع نیازهای فرهنگی ساکنین و پرکردن ساعات فراغت افراد مؤثر می باشد. این مراکز عبارتند از: خانه های قرآن، قهوه خانه ها، سفره خانه ها و چایخانه های سنتی، دفاتر شعر جوان، خانه های فرش (مراکز ویژه، ۱۳۷۵: ۱).
۲-۴- سبک زندگی
مفهوم سبک زندگی از مفاهیمی است که در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است و تعاریف متعدد دارد. لغت نامه کمبریج سبک زندگی را شیوه و روش انجام چیزی در نظر گرفته که برای فرد یا گروهی از مردم، در مکان یا دوره ای خاص سرمشق تلقی شود. لغت نامه وبستر نیز سبک زندگی را اجرا یا انجام اموری که تمایز دهنده فرد یا گروه خاصی است، تعریف کرده است. سبک زندگی همچنین به مدت زمانی که یک فرد برای انجام فعالیت های روزمره زندگی خود صرف می کند، اشاره دارد. در این تعریف فعالیت های روزانه، مؤلفه های سبک زندگی محسوب می شوند که از جهت گیری های ارزشی سرچشمه می گیرند. به عنوان مثال افرادی که تمایلات مادی گرایانه دارند بیشتر وقت خود را در مراکز خرید و مغازه ها می گذرانند. بنابراین سبک زندگی آنها مادی گرایانه است (بنی فاطمه و همکاران، ۱۳۹۱: ۳۷-۳۶). سبک زندگی را می توان به مجموعه ای کم و بیش جامع از عملکردها تعبیر کرد که فرد آنها را به کار می گیرد؛ چون نه فقط نیازهای او را تأمین می کنند، بلکه روایت خاصی را هم که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است در برابر دیگران متجسم می سازند (شصتی و فلامکی، ۱۳۹۳: ۱۲۶).
سبک زندگی در تمامی کنش ها و رفتارهای فرد و در تعاملات و ارتباطات وی با دیگران، طبیعت و به طور کلی محیط اجتماعی اطراف که معمولاً قابل مشاهده، توصیف و اندازه گیری است، قابل مشاهده است. از این منظر سبک زندگی جنبه های عینی، مشهود و ملموس فرهنگ و نظام ارزشی در یک جامعه است. سبک زندگی را می توان در اوقات فراغت، تفریح، رفتارهای جنسیتی، علائق حرفه ای و شغلی، پوشش، علایق هنری، ادبیات، ورزش، زبان و غیره مورد بررسی قرار داد. به طوری که یکی از مهمترین شاخص ها برای سنجش تجربی آن در اوقات فراغت و تفریحات است، زیرا این مقوله، جایی است که افراد با آرامش خاطر و بنابر سلیقه شخصی و آزادانه و یا داوطلبانه خود آن را بر می گزیند و بدین لحاظ به شیوه کاملاً داوطلبانه و آسان تری می توانند علایق، ذهنیات و تمایلات خود را در آن به کار گرفته و دنبال نمایند (سیدی و بیرقی، ۱۳۹۱: ۳۷-۳۶). سبک زندگی به عنوان یکی از اصطلاحات علوم اجتماعی، پیوند مستقیم و وثیقی با مجموعه ای از مفاهیم دارد؛ مفاهیمی مانند: عینیت و محتوا، رفتار و معنا (نگرش، ارزش و هنجار)، اخلاق و ایدئولوژی، سنت و نوگرایی، شخصیت و هویت (فردی و جمعی)، وراثت و محیط، فردیت و عمومیت، خلاقیت و بازتولید، تولید و مصرف، طبقه و قشر بندی اجتماعی، زیبا شناسی (سلیقه) و نیاز، منزلت و مشروعیت و بدون شناخت این روابط، درک درستی از سبک زندگی و نظریه های مربوط به آن به دست نخواهد آمد (آقاجانی بیگی، ۱۳۹۱: ۳۲-۳۱).