شوری

۳

^ns492/1405

^**۸۶۹/۲۹۰۵

^*۵۷۷/۱۵۹۹

^ns85/182

خطا

۶

۹۶۸/۱۰۱۴

۳۱۲/۹۰

۳۵۴/۱۸۰

۷۹۴/۶۵

(**:معنی­داری در سطح ۱%، *: معنی­داری در سطح ۵%، ns: عدم معنی­داری)
شکل ۴-۱۸: تأثیر شوری روی (الف) غظت تانن، (ب) غلظت فنل در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی­زیمنس بر متر)
۴-۶- تأثیر شوری روی موسیلاژ
جدول تجزیه واریانس (جدول ۴-۷) نشان داد که اثر شوری در میزان ریشه و برگ معنی­دار بود. مقایسه میانگین­ها (جدول ۴-۷) نشان داد موسیلاژ در برگ و ریشه در پاسخ به تنش شوری به طور معنی­داری در سطح ۱% افزایش یافت. بیشترین میزان موسیلاژ در تیمار ۱۲ دسی­زیمنس بر متر در ریشه و کمترین میزان آن در تیمار ۴ دسی­زیمنس بر متر در بخش هوایی ملاحظه شد و میزان موسیلاژ در ریشه­ گیاه در مقایسه با بخش هوایی بیشتر بود (شکل ۴-۱۹). موسیلاژ نقش اساسی در ذخیره آب، ضخیم شدن غشاء، ایجاد یک‌پارچگی سلولی و چسبندگی دیواره سلولی دارد و باعث حفظ شادابی و حیات گیاه می­ شود (Ghanem, 2010). در نتیجه در شرایط تنش گیاهان حاوی موسیلاژ مقاومت بیشتری از خود نشان می­ دهند. نتایج حاصل از تحقیقات مکی­زاده و همکاران (۱۳۸۷) نشان داد، شوری کاهش معنی‌داری در میزان موسیلاژ گیاه گاوزبان ایجاد کرد. میرمحمدی میبدی و قره­یاضی (۱۳۸۱) و حیدری و فرزانه (۱۳۹۲) روی اسفرزه نیز نتایج مشابهی را گزارش کرده‌اند، در حالی که در ختمی میزان موسیلاژ با شوری زیاد شد. کاهش موسیلاژ در سطوح بالای شوری با استفاده بیشتر گیاه از ذخایر هیدروکربن­ نامحلول برای تنظیم پتانسیل اسمزی و همچنین فراهم کردن انرژی برای فعالیت های حیاتی گیاه توجیه شده است. گیاه ختمی قادر است برای تنظیم اسمزی تا شوری ۱۲ دسی‌زیمنس بر متر میزان موسیلاژ خود را افزایش دهد. افزایش موسیلاژ گیاه ختمی تحت شوری می ­تواند به تلاش گیاه برای افزایش مقاومت به شوری گیاه مربوط باشد، زیرا موسیلاژ یک پلی­ساکارید است جهت تنظیم اسمزی، حفظ کارکرد غشا و یک‌پارچگی سلول نقش دارد.

جدول ۴-۷) تجزیه واریانس موسیلاژ گیاه ختمی در شرایط مختلف آبیاری با آب شور

منبع تغییرات

درجه آزادی

موسیلاژ برگ

موسیلاژ ریشه

شوری

۳

۰۲۵/۰^**

۰۵۵/۰^**

خطا

۶

۰۰۰۱/۰

۰۰۰۱/۰

(**:معنی­داری در سطح ۱%، *: معنی­داری در سطح ۵%، ns: عدم معنی­داری)
شکل ۴-۱۹: تأثیر شوری روی غلظت موسیلاژ در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر)
۴-۷- نتیجه ­گیری و پیشنهادات
پژوهش حاضر نشان داد که شوری با افزایش غلظت یون سدیم باعث سمیت و عدم توازن یونی شد که ممکن است با تاثیر بر فرآیندهای حیاتی گیاه مانند فتوسنتز سبب کاهش رشد شده باشد. بـا آن­که تیمار­های شوری باعث کاهش آب نسبی نشد، اما با کاهش تعداد روزنه و سطح برگ موجب کاهش میزان فتوسنتز در گیاه شدند. از طرف دیگر کاهش میزان کلروفیل در نتیجه سمیت ناشی از شوری و یا تنش اکسیداتیو حاصل از آن نیز ممکن است سبب کاهش فتوسنتز شده باشد. از آنجایی که کم شدن فتوسنتز سبب کاهش غذا­سازی در گیاه می­ شود، به همین دلیل رشد گیاه تحلیل می­رود. دلیل افزایش پرولین در ریشه گیاه به عنوان یک اسمولیت سازگار جهت مقابله با اثرات شوری است. به علاوه، در شرایط تنش شدید قند­های محلول به جای آن­که سبب رشد اندام هوایی شوند، در تنظیم اسمزی سلول­ها درگیر می­شوند. به همین دلیل در تیمار شدید شوری، قند­های محلول در اندام هوایی گیاه تجمع یافتند. همچنین افزایش میزان کاروتنوئیدها ممکن است برای مقابله با تنش اکسیداتیو حاصل از شوری باشد. موسیلاژ به عنوان مهم­ترین ماده مؤثره در گیاه ختمی، تحت شرایط شور افزایش یافت که ممکن است با حفظ آب و تنظیم اسمزی در گیاه مربوط باشد.
با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش پیشنهاد می­گردد در مطالعات آینده موارد ذیل مورد بررسی قرار گیرد: