روش ابن اثیر سالنگاری است، و جهت گیری او نسبت به قیام های علویان در قیاس با طبری مثبت تر و محکوم کردن اعمال زشت دستگاه خلافت است.همچنین، پس از تاریخ طبری،مفصل ترین گزارش ها را درباره قیام های علویان بویژه حسنیان داده است.اولین ترجمه آن به فارسی با عنوان « تاریخ بزرگ اسلام و ایران » توسط ابوالقاسم پاینده در بیست و هفت مجلّد توسط موسسه مطبوعاتی علمی به چاپ رسید.
۲-اصول کافی :
اثر مرحوم محمد کلینی ( قرن سوم هـ.ق. ) جزء کتب چهارگانه و مهم مورد تایید و استفاده علمای شیعه می باشد. اما باید توجه نمود، که همه احادیث جمع آوری شده توسط کلینی از دقت و صحت لازم برخوردار نیستند و احتمالاً احادیث را بدون توجه به فضای سیاسی و اجتماعی که ائمه (ع) در آن قرار داشتند، بیان نموده است.
بنابراین، باید به روایت های تاریخی آن با تأمّل بیشتری برخورد کرد، که برخی از این احادیث، بی ارتباط با قیام های علویان نیست.

۳-تاریخ الفخری:
نویسنده ابوعبدالله محمدبن علی، معروف به «ابن طقطقی» از دانشمندان و مورخان بزرگ شیعه، و متوفی سال ۷۰۹ هـ .ق. است. این کتاب در سال ۷۰۱ تالیف آن تمام شد و بنام «تاریخ الفخری» شهرت یافته است. بخشی از فصل اول، آن در مورد دانش و سیاست و مملکت داری است و از فصل دوم وارد تاریخ دولت های اسلامی شده است. در آخرین بخش کتاب، به شرح حکومت عباسیان و نهایتا سقوط خلافت آنان پرداخته است.
دو ویژگی مهم تاریخ الفخری، یکی : پرده برداری از برخی اخبار و حوادثی است که به جهت منافع خلفای اموی و عباسی بسیاری از مورخان با سکوت از کنار آنها گذشته اند. دوم : محدوده زمانی مطالب آن است که بر خلاف سایر تاریخ های دیگر از شروع خلقت آدم آغاز نشده است.همچنین ضمن شرح مفصلی از قیام های علوی، به طور جدا از آن قیام ها دفاع کرده است.
۴-شرح نهج البلاغه :
این اثر ارزشمند، توسط ابن ابی الحدید متوفای قرن هفتم هـ . ق در چندین مجلّد به چاپ رسیده است.دربخش هایی از این اثر به حوادث و رویداد هایی اشاره شده، که شاید در کتب تاریخی دیگر کمتر مورد توجه بوده است از جمله : ذکر سخنرانی ابو مسلم خراسانی و بیان مباحثی درباره ی حقانیت عباسیان و علویان در کسب خلافت.وی در تالیف اثر خود از منابع ارزشمندی از جمله تاریخ طبری، مغازی ابن اسحاق و آثار ابو الفرج اصفهانی استفاده کرده است.
۵- منتهی الآمال :
این اثر توسط شیخ عباس قمی، در چهارده باب تالیف گردیده است. چارچوب کار مولف، بیان و توضیح تقریبا مفصل و مشروحی از تاریخ زندگانی چهارده معصوم ( علیهماالسلام ) می باشد. شیوه کار وی به صورت روایی و با بهره گرفتن از آیات و روایات است.
در مجموع می تواند اطلاعات خوبی ارائه دهد. اما به نظر می رسد، برخی از مطالب آن، نیازمند دقت و حساسیت علمی بیشتری دارد.
۶-فرق الشیعه :
بنا به روایتی این اثر، توسط حسن بن حسن نوبختی، شیعی مذهب و پیرامون فرقه های شیعه تالیف شده است. کتاب یکسره درباره فرقه ها و جریان های شیعی است که از مسئلهی امامت شروع و سپس با چگونگی انشعاب فرقه امامیه از دیگر فرقه ها ادامه می یابد. همچنین در کتاب مذکور اطلاعات ارزشمندی از مواضع ائمه در مقابل عقاید غلاه شیعه بیان شده است.
مهمترین نقص سوری این اثر، پراکندگی و عدم دسته بندی مناسب مطالب آن می باشد. این کتاب، برای اولین بار براساس دو نسخه اصلی، توسط محمدجواد مشکور، با مقدمه ای مفصل در سال ۱۳۴۱ ترجمه و منتشر گردید.
۱-۳-۳-تحقیقات جدید
۱-سیره وقیام زید بن علی (ع) :
این کتاب توسط حسین کریمان، تالیف گردیده است. موضوع اصلی کتاب داستان قیام زید بن علی بن حسین (ع) می باشد که به عنوان اولین فرد علوی پس از قیام کربلا بر علیه حکام علوی خروج کرد. کتاب مذکور مشتمل بر سه بخش اصلی، با زیر مجموعه های آن می باشد. نویسنده در این اثر تلاش زیادی کرده است، تا حقانیت قیام زید را با توسل و تمسک به آیات و روایات و سخنان بزرگان به اثبات برساند و قیام او را در طول خط و سیره امامان معصوم (ع) معرفی کند.
به نظر می رسد، مؤلف بیش از حد متعارف وارد جزئیات شده و در گزینش احادیث نیز احتیاط لازم را از خود نشان نداده باشد. ولی در مجموع اثر قابل اعتنایی است.
۲-ماهیت قیام شهید فخ :
نویسنده این اثر ابوفاضل رضوی اردکانی است. همانطور که از عنوان کتاب بر می آید، هدف اصلی نویسنده توصیف و بررسی قیام حسین بن علی ( شهید فخ ) می باشد.در عین حال وی در ادامه بحث، به جنبش هایی که پس از قیام فخ روی داد، اشارات مختصری نیز نموده است.
مولف در این کتاب، پس از معرفی مفصلی که از صاحب قیام می دهد، به بررسی انگیزه و علل و همچنین اهداف قیام می پردازد و سعی دارد با استناد به اخبار و احادیث، شروع جنبش فخ را با اجازه و موافقت امام موسی کاظم (ع) نشان دهد.به نظر می رسد، دقت لازم را در ارائه آمار و ارقام و همچنین مقایسه هایی که صورت گرفته، نشده باشد.
۳-قیام های شیعه در عصر عباسی :
مولف این اثر تاریخی محمد کاظمی پوران می باشد. این اثر، مشتمل بر سه بخش : مقدماتی، اصلی و پایانی می باشد. گرچه ماهیت مطالب هر سه بخش در یک راستا و آن هم پیگیری و چگونگی شکل گیری قیام های علویان در عصر اموی و عباسی است، اما هر بخش ویژگی های خاص خود را دارد،بویژه در بخش پایانی، مولف به رویکرد ائمه (ع) در ارتباط با جنبش های علویان پرداخته و با منطقی تحلیلی به نقد آن مواضع پرداخته است.
۴-قیام سادات علوی :
نوشته علی اکبر تشیّد، می باشد. این اثر در سی فصل و در یک جلد۳۴۸ صفحه ای نگارش یافته است. در اهمیت علمی کتاب، همین بس که بیش از هشت تقریظ، از سوی بزرگانی چون آیت الله مجتهد تهرانی و … بنام مولف در ابتدا کتاب به چشم می خورد. به هر حال مرحوم تشید، در این اثر تلاش کرده تا ضمن بیان و توصیف قیام سادات علوی، از زید بن علی تا ادریس بن عبدالله و … هدف و انگیزه اصلی صاحبان آنها را نه برای بدست آوردن خلافت فردی، بلکه انجام وظیفه شرعی و دینی نشان دهد.
یکی از ملاک های مثبت کار مولف، استفاده از منابع ارزشمندی چون مقاتل الطالبیین، ناسخ التواریخ و تاریخ طبری در تدوین و پژوهش خویش می باشد.
۵-زندگانی تحلیلی پیشوایان ما :
تالیف عادل ادیب، و با ترجمه اسدالله مبشری که توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی به چاپ رسیده است. این اثر، با مقدمه ای جامع، پر مغز و تحلیلی از سیره ائمه در ارتباط با اوضاع سیاسی – اجتماعی معاصرشان آغاز و سپس با تبیین تاریخ اسلام و حیات پیامبر (ص) پرداخته است. بعد از آن نیز با بررسی زندگانی سیاسی و اجتماعی ائمه اطهار (ع) بحث را ادامه و با نگاهی تحلیلی، زوایای زندگانی آن بزرگواران را به نقد کشیده است.
۶-حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (ع):
نویسنده کتاب، رسول جعفریان می باشد. این اثر با بررسی تقریبا مفصلی از سیر نقش آفرینی مورخان شیعه در تاریخ نگاری اسلامی شروع، و بدنبال آن، بطور جداگانه ای به توصیف زندگانی و همچنین تحلیل تاریخ سیاسی – اجتماعی، ائمه اطهار (علیهماالسلام ) می پردازد. ذکر حوادث سیاسی،اجتماعی و فرهنگی بر جسته ی عصر هر امام و مواضع آن بزرگواران، اهم مطالب کتاب را تشکیل می دهد.به هر حال، به نظر می رسد، اثر مذکور، یکی از قابل اعتناترین پژوهش های اخیری باشد،که در زمینه فوق نگارش یافته است.
۷-درس هایی از انقلاب تقیه :
مولف این کتاب علی صفایی حائری است. مطالب کتاب به طور کلی با توضیح مفاهیمی، چون : معنا، اهداف و ضرورت تقیه آغاز سپس این مهم ( تقیه ) در قالب فقه و فرهنگ اسلام و بویژه فقه شیعی، مورد بررسی ونقد قرار می گیرد. و نهایتا نویسنده جایگاه و نقش تقیه را در عملکرد و موضع گیری های سیاسی-اجتماعی ائمه (ع) را تبیین می نماید.در پایان هر بخش نیز، خلاصه ای از موارد مطرح شده دگر بار، یادآوری می شود.
۸-امامان شیعه و جنبش های مکتبی :
این کتاب نوشته محمد تقی مدرسی و ترجمه حمید رضا آژیر می باشد. اثر مذکور، در واقع مجموعه ی سخنرانی های مؤلف است، که در سه فصل مشروح به بررسی ونقد جنبش هایی پرداخته که در فاصله سال های ۶۱ تا ۲۵۰ هـ.ق. با شکل و ماهیتی مکتبی بوقوع پیوستند.
ملاک و معیار مکتبی بودن آن جنبش ها، زندگی ائمه (ع) و موضع گیری آن بزرگواران معرفی شده است. بنابراین به نظر می رسد، اثر حاضر یکی از بهترین منابع و پژوهش های اخیری است که می تواند معیاری مناسب جهت سنجش قیام های علویان در دو قرن نخستین هجری باشد.
۹-مبارزات شیعیان در دوره ی نخست خلافت عباسیان :
این اثر ارزشمند، توسط سمیره مختار اللیثی تالیف و توسط کاظم طباطبایی ترجمه شده است. کتاب مذکور، دارای پنج بخش است و از لحاظ محتوا و تحلیل مسائل تاریخی، اثری کاملاً ارزشمند به نظر می رسد.نویسنده با وجود این که سنی مذهب است، اما نشان داده که در تحلیل خود رعایت انصاف علمی نموده است. بخش قابل توجهی از مطالب کتاب او، به بررسی فعالیت های نظامی، سیاسی و فرهنگی طالبیان از سال ۱۰۰ تا ۲۳۲ هـ . ق اختصاص یافته است.
۱۰-مقاله « قیام های شیعی در دوره اول عباسیان»
این مقاله توسط بهزاد ابوالحسنی نوشته شده است. در مقاله مذکور، نویسنده بطور مختصر به چگونگی شکل گیری و اهداف قیام های حسنیان، از محمدبن عبدالله تا حسین بن علی، با نگاهی تحلیلی پرداخته است.
۱۱-مقاله «امامت در مکتب عالم آل محمد»
نویسنده این مقاله مهدی کمپانی زارع می باشد. وی در این مقاله به جایگاه و اهمیت مسئله امامت در تاریخ کلامی اسلام، بویژه شیعه پرداخته است. نویسنده برای نشان دادن قله رفیع امامت، به نقل و بررسی سخنان امام رضا (ع) در این زمینه پرداخته است.
۱۲-مقاله «تطور اندیشه ارجاء از مرجئه نخستین تا مرجئه خالص»
این مقاله که به قلم، علی غلامی دهقی نوشته شده، به چگونگی و شرح پیدایش، تعاملات، عقاید و همچنین نوسانات و تغییراتی که فرقه مرجئه شاهد آن بوده است، می پردازد.
فصل دوم
اوضاع سیاسی،اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی
در سالهای ۶۱- ۱۸۳ هجری قمری
۲-۱- تحلیل روند کلی حوادث جامعه اسلامی پس از واقعه کربلا (با تاکید بر مواضع متفاوت سادات حسنی و حسینی)
اصولاً در تاریخ سخن گفتن از یک حادثه و موضوع سیاسی – اجتماعی بدون توجه به عوامل و زمینه های تشکیل و تکوین آن، کار بسیار مشکل و ناقصی خواهد بود. این از آن جهت است که برای تحقق و بروز یک رویداد تاریخی، عوامل زیادی دست به دست هم می‌دهند و زمان درازی طول می کشد تا به اصل حادثه برسند.
بر این اساس، بنظر می رسد قیام ها و جنبش هایی که در نیمه دوم قرن اول و در طول قرن دوم هجری به وقوع پیوستند، بشدت تحت تأثیر حوادث تلخی قرار داشتند، که قبلاً در جامعه اسلامی به وقوع پیوسته بود.
رویدادهای پس از وفات پیامبر اسلام (ص)، بویژه شهادت امام علی (ع)، مرگ مشکوک امام حسن (ع) و شهادت جانگداز امام حسین (ع)، جامعه ی اسلامی را در یک التهاب و نگرانی عمیقی فرو برد. دینداران صاحب درد و آحاد مردم، منتظر فرصتی برای ابراز عقیده و بروز خشم و کینه خود نسبت به امویان و جبران کوتاهی های خود در حق اهل بیت بودند (کاظمی پوران، ۱۳۸۰ : ۳۳).