1. 1. اداره جلسات مجلس به‌شرح مواد این آیین‌نامه

 

1. 1. نظارت بر کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس

 

۳- امضاء کلیه احکام استخدامی براساس آیین‌نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
۴- امضاء کلیه نامه‌های مربوط به امور قانونگذاری و پارلمانی مجلس
۵- حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آنها است.
۶- ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهای تابعه آن هر سه ماه یکبار به ‌نمایندگان
۷- سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات
‌ماده ۲۲ - وظایف دبیران عبارتند از:
۱ مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها.
۲-قرائت طرحها و لوایح، پیشنهادها، نوشته‌ها و مطالبی که باید به اطلاع مجلس برسد.
۳-تنظیم پیشنهادهای واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره.
۴-ترتیب اجازاتی که نمایندگان در جلسه برای نطق می‌خواهند، با رعایت حق تقدم و قید شماره ترتیب.

‌ماده ۲۳ - وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:

 

1. 1. مسؤولیت کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس

 

1. 1. تصویب بودجه پیشنهادی سالیانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طی مراحل قانونی

 

1. 1. مشارکت در تصویب حقوق مالی نمایندگان طبق این آیین‌نامه

 

1. 1. انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس

 

1. 1. نظارت بر انجام امور مربوط به گزارشها و چاپ و توزیع آنها

 

1. 1. تهیه و تنظیم برنامه هفتگی مجلس

 

1. 1. مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت‌های قانونی مذکور در این آیین‌نامه

 

1. 1. دعوت از وزیران و مسؤولان اجرائی و قضائی به مجلس

 

1. 1. اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفاء نمایندگان به وزارت کشور

 

1. 1. بررسی و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون‌ها و شعب

 

1. 1. حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونی نمایندگان

 

1. 1. نظارت بر عملکرد نمایندگان منتخب مجلس در هیأت‌ها و مجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان.

 

‌تبصره - جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دو سوم اعضاء که رئیس یا یکی از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با‌ رأی اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
‌ماده ۲۴ - رئیس مجلس و سایر اعضاء هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین‌نامه در برابر مجلس مسئولیت مشترک دارند.
‌ماده ۲۵ - هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفاء وظایف رئیس یا سایر اعضاء هیأت رئیسه معترض باشند، ‌می‌توانند طی تقاضای کتبی با امضاء حداقل بیست و پنج نفر و یا به ‌درخواست کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس از هیأت رئیسه، تشکیل هیأت ‌رسیدگی به اعتراضات، مرکب از رؤسای کمیسیون‌های تخصصی و هیأت رئیسه و اعضاء کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس را درخواست نمایند. ‌هیأت رئیسه مکلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگی به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با‌ حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگی نماید. در صورتی که اکثریت اعضاء هیأت رأی بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند، عضویت وی در هیأت رئیسه تعلیق می‌گردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیر علنی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در اولین جلسه علنی مجلس‌ بدون بحث به رأی‌گیری گذاشته می‌شود. در صورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و در غیر این صورت از سمت خود‌ مستعفی شناخته می‌شود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
‌تبصره ۱ - هیأت رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتدای نخستین جلسه خود هیأت رئیسه‌ای را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه‌کمیسیون‌ها، انتخاب می‌نمایند. جلسات هیأت با حضور سه چهارم اعضاء رسمیت می‌یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأی اکثریت مطلق حاضرین‌می‌باشد.
‌تبصره ۲ - نمایندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأی در جلسه هیأت رسیدگی کننده به اعتراضات را ندارند.
‌تبصره ۳ - رسیدگی فوق مانع از انجام وظایف قانونی کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی نسبت به طرز کار مجلس خواهد بود و نمایندگان ‌می‌توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیری نمایند.
۲-۵-۳- شعب و کمیسیون‌ها
۲-۵-۳-۱- شعب
‌ماده ۲۷ - هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:
۱- رسیدگی به اعتبارنامه‌ها
۲- تعیین اعضاء کمیسیون تحقیق
۳- تعیین اعضاء کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس
۴- بررسی و تشخیص صلاحیت نامزدهای عضویت درکمیسیون‌های تخصصی مجلس
‌ماده ۲۸ - هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غایبین و تاخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت‌ رئیسه مجلس نمایند.
۲-۵-۳-۲- کمیسیون‌ها
‌ماده ۲۹ - مجلس دارای کمیسیون‌های خاص شامل کمیسیون تحقیق، تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس، اصل نودم (۹۰)، و کمیسیون‌های تخصصی ‌با محدوده وظایف مشخص به ‌شرح مواد این آیین‌نامه خواهد بود. تعداد اعضاء کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس هر کدام‌ پانزده نفر و سایر کمیسیون‌های خاص و تخصصی بنا به تشخیص هیأت رئیسه و رؤسای شعب دارای حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر عضو‌خواهند بود.
‌کمیسیونهای خاص
۱ - کمیسیون تحقیق
‌ماده ۳۰ - به منظور بررسی اعتبار نامه‌‌هایی که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از‌شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضاء خود را که آگاهی بیشتری به مسائل حقوقی داشته و از صلاحیت لازم‌ برخوردار باشند به‌عنوان اعضاء اصلی و علی‌البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنی قرائت گردد.
۲-کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس

۶۹)تا چه میزان دولت مقصد برای حضور غرفه­داران حمایت سیاسی را به عمل آوردند.

۷۰)تا چه میزان دولت مقصد از نظر مالی و اقتصادی برای شرکت­ کنندگان حمایت لازم را به عمل آورند.

۷۱) تا چه میزان تنها راه ادامه حیات اقتصادی صادرات است.
۷۲)تا چه میزان نمایشگاه­ها به عنوان یک ابزار بازاریابی، توسعه صادرات را به ارمغان می­آورند.

۷۳) تا چه میزان نمایشگاه­ها می­توانند در توسعه صادرات و پیشبرد علم ودانش تاثیرگذار باشند.

۷۴)تا چه میزان تبلیغات برای برگزاری نمایشگاه در خارج از مرزهای ملی در توسعه صادرات تاثیرگذاراست.

۷۵)تا چه میزان ایجاد رقابت بین تولیدکنندگان از اثرات مفید برپایی نمایشگاه است.

۷۶) تا چه میزان در کشورهای جهان سوم پایین بودن تکنیک تولید در کیفیت محصولات تاثیرگذار است.

۷۷) تا چه میزان کشورها برای توسعه صادرات خود باید کیفیت محصولات را مدنظر داشته باشند

۷۸)تا چه میزان نمایشگاه­ها فروش یک شرکت را تحت تاثیر قرار می­ دهند.
۷۹)تا چه میزان نمایشگاه­ها را می­توان به عنوان ابزاری برای افزایش سطح فروش استفاد کرد.
۸۰)تا چه میزان نمایشگاه­ها توانایی کاهش چرخه فروش و دستیابی به خریداران ناشناخته را دارند.

۸۱)تا چه میزان نمایشگاه، مکانی برای شناخت بهتر مشتریان احتمالی و فعلی است.
۸۲) )تا چه میزان نمایشگاه­ها موقعیت شرکتها را در بازار تثبیت می­ کنند.

۸۳) تا چه میزان از دستاوردهای حضور در نمایشگاه قرار دادن مشتری در مسیر چرخه فروش است.
۸۴)تا چه میزان ارائه محصولاتی با کیفیت در گرو درک عمیق از نیازهای مشتریان است.
۸۵)تا چه میزان نمایشگاه­ها فرصتی مناسب جهت تبادل اطلاعات و تجربیات تکنولوژی را فراهم می ­آورد.
۸۶) تا چه میزان پیش شرط لازم برای رسیدن به هدف­های نمایشگاه در نظر داشتن ابعاد آموزشی است.
۸۷) تا چه میزان نمایشگاه­ها محلی برای مبادله اطلاعات، دانش و تکنیک تولید می­باشند.
۸۸) تا چه میزان شرکتها با حضور در نمایشگاه­ها و فراگیری اطلاعات جایگاه خود را در بازارهای جهانی بهبود می بخشند.
۸۹)تا چه میزان نشان تجاری ارزشمند برای یک شرکت باعث وفاداری مصرف­ کنندگان می­ شود.
۹۰)تا چه میزان نشان تجاری شرکتها باعث قدرت بیشتر آنها در صحنه رقابت می­ شود.
۹۱)تا چه میزان نام و نشان تجاری شرکت، یک دارای اصلی و بادام برای آن محسوب می­ شود.
۹۲) تا چه میران یکی از منابع ایده­یابی محصولات، نمایشگاه­ است.

۹۳)تا چه میزان اولین قدم در شرکتها برای محصولات جدید، جستجوی ایده­های جدید است.
۹۴)تا چه میزان نمایشگاه­ها با ایجاد رقابت بین تولیدکنندگان باعث ارتقا سطح تولید می­ شود.
۹۵)تا چه میزان حضور شرکتها در نمایشگاه­ها بر بازده دارایی آنها تاثیرگذار است.

پیوست ۲ – خروجی نرم افزار SPSS
Scale: ALL VARIABLES

 

Case Processing Summary

با وجود این مشکلات، صولت الدوله بار دیگر سیاست دولت مرکزی را جویا شد زیرا مجاهدین بوشهر از او به عنوان یک رهبر قدرتمند انتظار کمک داشتند و تلگراف‌هایی که دراین ایام وی نوشته است مؤید این مطلب است که او تصمیم داشته تا در موقعیت مناسب با رضایت دولت مرکزی بر ضد انگلستان وارد جنگ شود. نمونه‌ای از این تلگرافات آورده می‌شودکه به شرح زیر مخابره کرده: «ساحت مقدس مجلس دارالشورای کبری تشدید الله ارکانه البته اوضاع بوشهر و دشتستان را به خوبی مشتحضر می‌باشند. اول بهار که شروع به اوضاع جنوب شد هیجان خلق و احکام حجج اسلام راب ه ملت ودولت عرض نموده و برای خود تکلیف خواست. حکم و تأکید در حفظ بی‌طرفی فرمودند با این که کمال اشکال را داشت به هر نحو بود اوامر دولت را به انجام رسانیده حال حکم جهاد از عموم حجج اسلام رسیده ومردم هم در هیجان می‌باشند که امکان جلوگیری نیست. کابینه هم که مدتها است منحل شده است وکلای محترم که زمام ملت را در دست داشته حالا که کابینه البته زمام ملت ودولت هر دو را دردست دارند استرجام می‌نمایند که جواب فوری و تکلیف قطعی بنده را معین فرمایند والا رشته امور بالمره از کف خواهد رفت.^[۱۹۹]

پس از اشغال بوشهر توسط انگلیس‌ها، هنگامی که مردم جنوب علیه آنان بسیج می‌شدند صولت الدوله اسماعیل قشقایی نیز طی موافقت نامه و اتحادی که با وساطت آقای احمد اخگر با ژاندارمری بست قسم به کلام الله مجید یاد کرد که بر علیه دولتین جداً اقدام نموده و ۱۵۰۰ نفر سوار و پیاده بالفور به چغارک بفرستد که تلگراف آقای اخگر از کازرون به شیراز به شماره ۱۱۱ تأیید این اتحادیه می‌باشد.
از کازرون به شیراز- نمره تلگراف ۱۱۱ دولتی ۱۴ جدی
شیراز مقام منبع نیابت ایالت جلیله عظمی که به ریاست محترم ژاندارمری کمیته حافظین استقلال ایران کمیته مقدس ایالتی جراید استقلال جام جم حیوه تا زیانه انتقام
از نتیجه مذاکرات امروز با حضرت سردار عشایر دامت شوکته برای ائتلاف ما بین ژاندارمری و ایل قشقایی برای خدمت به وطن مقدس و جنگ با روس و انگلیس حضرت سردار به کلام الله مجید قسم یاد فرمودند و از طرف اداره ژاندارمری نیز این بنده سلطان احمد مراسم تحلیف به عمل آورده این بنده سالار نصرت هم از طرف نیابت ایالت جلیله و عموم ملت فارس اطمینان به مساعدت کامل دادم علی الفور حضرت سردار امر به جمع آوری یک هزار و پانصد نفر فرمودند که به سرکردی فرزند رشیدشان مقدمت الجیش روانه بوشهر و خود ایشان متعاقباً با عده کثیری حرکت فرمایند…»^[۲۰۰]
در تلگرافی از شیخ جعفر محلاتی به شیراز از ورود عده‌ای سوار و پیاده از طرف سردار عشایر خبر داد باعث امیدواری مجاهدین شده. این نیرو تحت لوای محمدخان کشکولی بوده که در مسیر خود به حل اختلافات منطقه خشت کمک کرده و سپس عازم برازجان می‌شود. بنابراین، این اقدامات خوانین تابع او به معنای حمایت تلویحی وی از نهضت جنوب می‌باشد یعنی از سویی خود را همسو بادولت، بی‌طرف نشان می‌دهدو از سوی دیگر به بعضی از بستگان خود دستور می‌دهد به مجاهدین جنوب کمک برسانند و در کل سیاست انتظار در پیش می‌گیرد.^[۲۰۱]
این شیوه از تجربه و تفکر سیاسی صولت الدوله نشأت می‌گرفت همان طور که فن میکرش نوشته: «او طبیعتاً مردی محتاط بود. بی‌گدار به آب نمی‌زد. قبل از اینکه دست به کاری بزند با تأمل اوضاع را بررسی می‌کرد.»^[۲۰۲]
چنین سیاستی منافع بسیاری برای صولت الدوله و نهضت جنوب داشت. او اگر آشکارا با انگلیس مخالفت می‌کرد، رقبای ایلی و خانوادگی‌اش تقویت می‌شدندو اداره ایل به آنان سپرده می‌شد و ایل آشکارا در مقابل نهضت قرار می‌گرفت ولی تا زمانی که ایل قشقایی موضع رسمی اعلام نکرده بود، تهدیدی جدی برای نیروهای انگلیسی به شمار می‌رفت و آنها همیشه حضور ایل قشقایی را به عنوان حضور خصم احساس می‌کردند و این عدم سازش همیشگی بود که انگلیس را از تسلط مطلب بر جنوب بازداشته بود.^[۲۰۳] چنین سیاستی یک جنگ اعلام نشده بود همانطور که رکن زاده آدمیت از زبان صولت الدوله به انقلابیون چنین آورده است: «من باطناً با عقاید شما همراه هستم اما ظاهراً نمی‌توانم به شما مددی برسانم ولی سعی خواهم کرد که اگر مددی نتوانم کرد ضرری هم نرسانم تا بعداً چه پیش آید.»^[۲۰۴]
اما سیاست منطقه‌ای صولت الدوله بر مبنای کشمکش با مخبرالسلطنه و همگامی با قوام الملک استوار بود و حتی در اواخر شهریور ۱۲۹۴ ش (ذی قعده ۱۳۳۳ ق) به روسیه وانگلیس متمایل شد تا در صورت امکان، انتظام جنوب را به عهده بگیرد.^[۲۰۵] اما با غزل مخبر السلطنه، صولت الدوله به هدفش نرسید. چون نصرت السلطنه پسر مظفر الدین شاه حاکم ایالت و قوام الملک، نایب الحکومه معرفی شدند و صولت الدوله عملاً مشاهده کرد که اقداماتش به نفع قوام الملک تمام شد ودیگر به همکاری با قوام الملک پایان داد.^[۲۰۶]
این جریان همزمان بود با فشار آلمان و طرفداران ایرانی آنها برای صولت الدوله جهت ورود او به جنگ در زوهای آغازین مهرماه ۱۲۹۴ ش که ایل قشقایی از سردسیر به گرمسیر (قشلاق) در حرکت بود، زایلو مجدداً خود را به صولت الدوله رساند و مذاکرات دوستانه‌ای انجام دادند.^[۲۰۷] به نظر می‌رسید با ورود ایل به قشلاق که به میادین جنگ جنوب نزدیک بود صولت الدوله عملاً وارد جنگ شود اما این حدس و گمان‌ها با افتادن تهران به دست نیروهای طرفدار متفقین عملی نشد و در آبان ماه ۱۲۹۴ ش حادثه مهمی رخ داد که مسیر جریانات عوض شد و این حادثه، کودتای ژاندارمری بود.

۲ – ۲ – ۳ – ۱ کودتای ژاندارمری

برخلاف پیروزی‌هایی که متفقین در ایران به دست آورده بودند، در آبان ماه ۱۲۹۴ ش در فارس اوضاع به نفع نیروهای مخالف متفقین پیش می رفت. در ۱۸ آبان ژاندارمری به فرماندهی یاورعلی قلی خان به همراهی دموکراتهای شیراز با نام «کمیته حافظین استقلال» بر قوام الملک و انگلیسی‌ها شوریدند و اتباع انگلیسی و کنسول آ» کشور را به اسارت گرفتند. سلطان مسعود خان که مأمور دستگیری آنها بود با عبارت «به نام ملت نجیب و اصیل ایران، میجر الکوثر قونسول انگلیس را توقیف می‌کنم.»^[۲۰۸]دستور خود را اجرا کرد و این افراد به تنگستان فرستاده شدند^[۲۰۹] در چنین روزی قوام الملک تحت فشار قرار گرفت تا با انقلابیون همکاری کند اما مقاومت کرد و جنگ داخلی آغاز شد. واسموس نیز در این زمان در شیراز حضور داشت و نیروهای ناصر دیوان کازرونی نیز وارد شیراز شده بودند.^[۲۱۰] جنگ مدت ۱۲ روز ادامه داشت. دراین حوادث هر دو طرف از صولت الدوله انتظار کمک داشتند. قوام الملک به خاطر دوستی و حمایت یک ساله‌ای که برای مقابله با مخبرالسلطنه با او داشت و مجاهدین به خاطر دوستی و حمایت سنتی صولت الدوله از آنها. قوام منتظر کمک دولت وصولت الدوله بود.^[۲۱۱] اما صولت الدوله درتماسی که سلطان احمد اخگر با او داشت به مجاهدین اطمینان داد^[۲۱۲] سرانجام قوام پس از شکست، شیراز را ترک کرده و ژاندارمری کنترل شهود را بدست گرفت. دست اندرکاران کودتا، نصیرالملک را نایب الحکومه کردند دولت آنگونه که گفته شد نصرت السلطنه پسر کوچک مظفرالدین شاه را به جای مخبرالسلطنه به والی گری فارس برگزید.
چنانکه گفته شد هم قوام الملک و هم مجاهدین از صولت الدوله انتظار کمک داشتند. اودر عدم همکاری با قوام الملک مصمم بود و هیچ هماهنگی با قوام الملک نداشت و آنچه او رادر کمک به مجاهدین مردد ساخته بود پیروزی‌های انگلیسی‌ها در ایران بود و در ابتدا آشکارا خود رادرگیر ننمود و به بهانه سر و سامان دادن به نابسامانی‌های طایفه دره شوری به اطراف ممسنی رفت و در کازرون اردو زد اما حافظین استقلال که در اوج پیروزی بودند، سلطان احمد اخگر فرمانده ژاندارمری بوشهر را برای جلب کمک صولت الدوله به کازرون فرستادند و به اتفاق سردار نصرت حاکم کازرون و منتصر الملک، صولت الدوله را ملاقات و موفق به امضای پیمانی دو ماده‌ای شدند که طبق آن صولت الدوله پذیرفت که:

 

1. 1. بر ضد دولتین اقدام نموده، فی الفور ۱۵۰۰ نفر سوار و پیاده به جبهه بوشهر (چغارک) بفرستد.

 

1. 1. با ژاندارمری متحد و بادوست آن دوست و با دشمن آن دشمن باشد.^[۲۱۳]

 

طبق این عهدنامه قرار شد اتحادیه‌آی از ایل قشقایی و ژاندارمری برای جنگ با متفقین ایجاد شود و سردار عشایر دستور تجمع ۱۵۰۰ سوار را صادر کند که تحت سرپرستی فرزند ارشدش ناصرخان برای کمک به مجاهدین جنوب اعزام شوند و پس از آن سردار عشایر شخصاً به آن سو حرکت کند. احتمالاً اعزام تعدادی سوار از طرف سردارعشایر که در محرم ۱۳۳۴ ق وارد برارجان شدند در چارچوب این قرارداد بوده.^[۲۱۴] بدین گونه مجاهدین با اطمینان از صولت الدوله به مقابله با رقیب پرداختند. انتظار قوام الملک از صولت الدوله بی‌فایده بود و شواهد حاکی از هماهنگی با مجاهدین بود. صولت الدوله پس از تسلط مجاهدین و حافظین استقلال بر شیراز، در نامه‌ای به کنسول انگلیس در بوشهر از مداخله در امور ایران انتقاد و آنان را مسبب بی‌نظمی در ایالت فارس دانست و خواستار خروج آنها از بوشهر شد.^[۲۱۵]
قوام الملک که از حمایت صولت الدوله ناامید شده و برای استمرار از انگلیسی‌ها عازم لار و بندر لنگه شده بود مابرلی در این باره آورده : «قوام امیدوار بود که صولت الدوله را به طرفداری از خود و علیه ژاندارمری وارد عمل کند، بنابراین تقاضا کرد که با یک نیروی مشترک، ژاندارمری را مورد حمله قرا ردهند ولی صولت الدوله از او پشتیبانی نکرد.» اما قوام با حمایتی که از سوی انگلیسی‌ها از او می‌شد در مسیر بازگشت که مصادف با آغاز سال ۱۲۹۵ ش بود، نیروهای ژاندارمری ودموکرات‌ها را در منطقه لارستان شکست داد. در همین زمان اقدامات آلمانی‌ها نیز درایران با شکست مواجه شده بود^[۲۱۶] ودر نیروهای ایرانی هوادار آنها و حوادث فارس تأثیر به سزایی گذاشت. با این شکست کار ژاندارمری تمام شد و با آشفته شدن اوضاع برخی از هم پیمانان آنها به دشمن پیوستند.^[۲۱۷] و همچنین افزایش فشار دولت مرکزی در جهت سرکوب ژاندارمری، همراهی تلویحی قشقایی را به تدریج به نوعی روی ردانی صریح مبدل ساخت و صولت الدوله یکی از تلگرافهای دولت مرکزی مبنی بر حفظ نظم جنوب را به اردوی ژاندارمری و نیروهای مخالف انگلیس فرستاد و از آنان خواست صحنه را ترک کنند و راهی شیراز شوندو خودصولت الدوله زمانی که قوام الملک نیرویی فراهم آورده و به سمت لاز در حرکت بود، علناً با ژاندارمری مخالفت کرد و با سپاهیانش به قوام الملک پیوست. به هر حال صولت الدوله که تا ماه مارس / جمادی الثانی از همکاری با قوام خودداری کرده و حتی در بعضی مراحل به حمایت ژاندارمری با قوام وارد شیراز شد. نصرت السلطنه که قرار بود به ایالت فارس بیاید، طی تلگرافی صولت الدوله را مسئول امنیت فارس شناخت و سپهسالار نیز طی تلگرافی، رسمی بودن قدرت صولت الدوله و قوام را تأیید نمود. بهنظر می‌رسد که صولت و قوام خواهان این بودند که حکومت مرکزی یکی را به عنوان والی به فارس نفرستد و خود آنها مسئول حفظ نظم در فارس باشند.^[۲۱۸] شاید بتوان مجموعه عوامل زیر را دلیل چرخش و تغییر موضع صولت دانست:

 

1. 1. شکست های پی در پی آلمانی‌ها در جبهه‌های جنگ و تغییر شرایط به نفع متفقین و پیشروی نیروهای روسی به طرف مرکز ایران

 

1. 1. کمکهای انگلیس به قوام الملک و تبلیغات شکننده آن در جامعه آن روز

 

1. 1. ضعف فزاینده و فروپاشی ژاندارمری از درون

 

1. 1. تغییر دولت مرکزی و به قدرت رسیدن محمدولی خان سپهسالار اعظم که در جنگ متفقین قرار داشت و با قشقایی‌ها نیز روابط حسنه داشت.^[۲۱۹]

 

آنچه بر موارد فوق به نظر می‌رسد صولت الدوله با این چرخش در پی آن بود تا از نفوذ بیش از پیش انگلیس جلوگیری کند.^[۲۲۰] در واقع این تغییر موضع صولت الدوله را می‌توان یک معامله سیاسی تعبیر کرد و او توانست موقعیت ایلخانی گری خود را برای آینده حفظ کند.^[۲۲۱]
در این زمان حبیب الله خان قوام الملک پس از ۷ ماه و نیم نایب الحکومگی فارس در حین شکار از اسب افتاد و مرد و پرش ابراهیم خان با لقب قوام الملکل جانشین پدر شد اما انگلیسی‌ها از وضع جدید راضی نبودند. چون از نظر آنها ابراهیم قوام الملک بی‌تجربه و تا حدی خود رأی و تحت تأثیر انقلابیون بود و ممکن بود تحت تأثیر صولت الدوله قرار گیرد، از سوی دیگر انگلیسی‌ها نیز به صولت اعتمادی نداشتند بنابراین هیچ کدام از این دو (ابراهیم قوام و صولت الدوله) برای انگلیسی‌ها قابل اعتماد نبودند. پس از اینکه صولت و قوام وارد شیراز شدند صولت الدوله در اعلامیه‌ای خطاب به اهالی شهر اعلام کرد با اردوی خویش به کنار شهر آمده و برای نظم و آرامش و تهیه آذوقه آنها می‌کوشد. او از مردم خواست تا نظم را رعایت و گذشته را فراموش کنند و صدمات وارده راجبران نمایند.^[۲۲۲]
در بهار سال ۱۲۹۵ ش اوضاع ایران به نفع متفقین بود. دولت انگلیس علاوه بر در دست گرفتن اوضاع ایالت فارس (با توجه به عدم اعتماد به قوام و صولت) ، قدم دیگری نیز برداشت و آن شکل گیری پلیس جنوب به فرماندهی ژنرال سرپرستی سایکس بود. ^[۲۲۳] که در بخش بعدی اشاره خواهد شد، همچنین انگلیسی‌ها ، عبدالحسین میرزا فرمانفرما، حاکم کرمان که از طرفداران متفقین بود را برای حکومت فارس برگزیدند.^[۲۲۴]فرمانفرما همین که فرمان حکومت فارس را دریافت کرد سرداد معتضد را به فارس فرستاد. سردار معتضد در حکومت اولیه فرمانفرما در فارس لقب بهجت الملک داشت و ناسب الحکومه بود. وی در ۲۶ رجب وارد شیراز شد. اومردی خودخواه و متکبر بود. فرمانفرما به اتفاق ژنرال سایکس از تهرانحرکت کرد. صولت الدوله برای پیشواز او به آباده رفت و فرمانفرما برای انتصاب صولت الدوله به ایلخانی گری مبلغ قابل توجهی معادل ۱۰ هزار لیره از صولت الدوله مطالبه کرد که صولت الدوله از پرداخت چنین باجی امتناع ورزید یا به عبارتی دیگر پس از دیدرا از فرمانفرما و انجام مذاکراتی، صولت الدوله دریافت که قصد دستگیری او رادارند همین که او از پیش فرمانفرما بیرون آمد، با شتاب خود را به شیراز رسانید و پیش قوام الملک رفت و به او پیشنهاد کرد که برای برکناری فرمانفرما اقدام نمایند و جبهه مخالفی علیه او تشکیل دهند. به همین خاطر مجلسی در باغ حسین آباد متعلق به عطاء الدوله تشکیل شد و پس از مذکرات بسیار تلگرافی به تهران مخابره کردند و عزل فرمانفرما را از حکومت فارس خواستار شدند . تهران در پاسخ آنان تلگراف کرد که عزل فرمانفرما ممکن نیست زیرا با توافق سفارت انگلیس این انتصاب صورت گرفته. فرمانفرما نیز در چنین شرایطی مصلحت ندانست و از «ده بید» به «آباده» عقب نشست و با برقراری تمای با قوام الملک و دادن اطمینان‌هایی به وی و نیز با تهدیداتی که از مرکز به صولت الدوله صورت گرفت زمینه برای ورود او به شیراز فراهم شد و فرمانفرما به اتفاق سایکس در سه شنبه ۱۶ اکتبر ۱۹۱۶ / ۲۴ مهر ماه ۱۲۹۵ ش در حالی که قوام و جمعی از معاریف و اعیان شهر تا چند کیلومتری به استقبال آمده بودند به شیراز وارد شد و سردار عشایر بدون تظاهر به هر گونه احترام به حکمران جدید از شیراز خارج شد و به میان قبیله خود رفت.^[۲۲۵]
سرانجام مرحله اول جنگ که دوره کشمکش و ارزیابی قدرت‌های رقیب بود با پیروزی متفقین خاتمه یافت. کانون‌های قدرت در کناره ساحل سرکوب شد و حکومت بنادر به احمدخان دریابیگی که با انگلیسی‌ها هماهنگ بود سپرده شد، در شیراز مخبرالسلطنه عزل شد، ژاندارمری در فشار قرار گرفت و انقلابیون شیراز تارومار شدند و تنها ایل قشقایی به رهبری صولت الدوله پیروی از سیاست بی‌طرفی دولت مرکزی توانست موقعیت خود را حفظ کند.
مرحله دوم جنگ که دوران حاکمیت مطلق متفقین در ایران بود از مارس ۱۹۱۶ م/ جمادی الثانی ۱۳۳۴ ق آغاز و تا مارس ۱۹۱۷ م/ جمادی الثانی ۱۳۳۵ ق به طول انجامید که با توجه به تشکیل پلیس جنوب در اواخر مرحله اول، انگلیس در مرحله دوم جنگ در قالب پلیس جنوب، وارد میدان نبرد در ایران شد. دراین زمان دولت سپهدار سقوط کرد و حسن وثوق الدوله تا پایان این مرحله که با پیش آمد انقلاب روسیه وضع دگرگون شد بر سر کار بود.^[۲۲۶]

۲-۲ – ۳ – ۲ صولت الدوله و پلیس جنوب

انگلیس از زمانی که قرارداد ۱۹۰۷ را با روسیه منعقد کرد و حتی قبل از آن به فکر سلطه نظامی در جنوب ایران بود اما رقابت روسیه و مواضع دخلی ایران این اجازه را به روسیه نمی‌داد. استعمارگران انگلیسی ابتدا به تأسیس و تقویت ژاندارمری تلاش کردند تا به امیال خود جامه عمل بپوشانند و نیرویی نظامی در جنوب ایران برای موازنه در مقابل نیروهای روسی قزاق در شمال ایران، تشکیل دهند اما در جنگ جهانی اول این نیروها (ژاندارمری) به مخالفان جدی انگلیس تبدیل شدند و انگلیسی‌ها را به این نتیجه رسانید که ژاندارمری با اهداف آنها همخوانی ندارد. انگلیس نیز با قطع کمک مالی، ژاندارمری را ازهم پاشاند و در اثنای جنگ و پس از قرارداد ۱۹۱۵ با توافق با روسیه طرح تأسیس نیرویی نظامی تحت نظارت افسران انگلیسی را پی ریزی کرد.^[۲۲۷] اما استقرار یک نیروی نظامی خارجی، احساسات ضد انگلیسی را در جنوب ایران برمی‌انگیخت و انگلیسی‌ها بر آن شدند از یک نیروی ایرانی استفاده کنند. برای استفاده از قدرت‌های محلی، دو قدرت قابل ذکر وجود داشتند یکی از آنها ایل قشقایی بود که از دیر باز و بخصوص پس از به قدرت رسیدن صولت الدوله با انگلیسی ها مخالف بودند و دیگری ایل خمسه بود که در این زمان به طور یکپارچه از قوام اطاعت نمی‌کردند و خود قوام نیز برای انگلیسی ها چندان قابل اعتماد نبود. بنابراین لازم شد که نیرویی به ظاهر ایرانی تشکیل شود که فرماندهی آن در در دست انگلیسی‌ها باشد.^[۲۲۸]
از جانب دیگر وثوق الدوله که دراین ایام مأمور تشکیل کابینه جدید به جای صمصام السلطنه گردیده بود، با امضای قرارداد ۱۹۱۹ م موافقیت خود را مبنی بر دایر شدن پلیس جنوب در فارس و کرمان صادر می‌کند و بدین ترتیب انگلیسی‌ها را در اجرای اعمال شومشان یاری می‌کند و بدین نحو پلیس جنوب مرکب از ۲ بریگاد که یکی در فارس و دیگری در کرمان تشکیل می شود.
گرچه به ظاهر دولت انگلیس «حفظ امنیت راه های تجاری جنوب» از شیراز تا بوشهر را علت اصلی تشکیل این نیرو عنوان نموده، چنانکه «کرزن» در مجلس اعیان انگلیسی طی نطقی اعلام داشت «این نیرو تحت ریاست قوای هندی-ا نگلیسی برای حفظ انتظامات در ایالت جنوبی و شرقی فارس، یزد و کرمان بود» ولی در باطن امر دولت انگلیس اهداف زیر را با تشکیل این نیرو دنبال می‌کرد:

 

1. 1. حفظ نفوذ امپراتوری خویش در جنوب ایران و گسترش سلطه خود بر مناطق تحت اشغال جهت حفظ منافع و مصالح استعماری خویش

 

1. 1. سرکوبی نیروهای آزادی خواه و عشایر که علیه دخالت و حضور انگلیس در این منطقه قیام نموده بودند.

 

1. 1. جایگزینی آن به جای ژاندارمری

 

1. 1. جلوگیری از اقدامات و تحریکات دول اروپایی در ایران در اثناء جنگ جهانی از جمله مقابله با گسترش نفوذ سیاسی و نظامی آلمان در ایران.^[۲۲۹]

 

انگلیسی‌ها برای تشکیل این نیرو ابتدا می‌بایست اختلاف نظرهای داخلی خودشان را حل می‌کردند. وزارت خارجه، سفارت انگلیس در تهران و وزارت جنگ و حکومت نایب السلطنه انگلیس در هند در مورد اداره این نیرو و چگونگی شکل‌گیری و همچنین چگونگی حضور آن در ایران با هم اختلاف شدید داشتند.^[۲۳۰] البته مقدمات تشکیل نیرو در مذاکرات حبیب الله خان قوام و سرپرسی سایکس – نماینده سیاسی بریتانیا در خلیج فارس و بین النهرین- مطرح شده بود و بر مبنای این مذاکرات، قرار شد که سایکس به وسیله یک نیروی متحد نظامی و پول و مهمات، به قوام الملک کمک کند تا وی بتواند شیراز را از دست ژاندارمری خارج سازد. سایکس در ۱۶ مارس ۱۹۱۶ / جمادی الثانی ۱۳۳۴ وارد بندرعباس شد ودست به استخدام افراد زد^[۲۳۱] و در صفر ۱۳۳۵ نیروی پلیس جنوب تشکیل شد.
وظیفه بریگاد (هنگ) مستقر در فارس از همه مشکل تر بود چرا که آنها می‌بایست با یک نیروی مقتدر و بسیار قوی به نام «ایل قشقایی» دست و پنجه نرم می‌کردند. در هر صورت بعد از تشکیل پلیس جنوب، قوای انگلیسی به شیوه مرموزانه‌ای، سرکوبی مبارزین و مخالفین را سرلوحه کار خود قرار داده و درگسترش نفوذ خود در جنوب ایران، اقدامات جدیدی را پیاده نمود و با انواع لطایف الحیل درصدد برآمدند جنوب ایران را عرصه تاخت و تاز خود قرار دهند. بدین منظور در انجام چنین مأموریتی، وجود احرار جنوب از جمله کرمان قشقایی همچون سدی نفوذ ناپذیر مانع رسیدن آنها به اهداف خود بودند.^[۲۳۲]
قحطی ناشی از جنگ و خرابی اوضاع معیشت مردم باعث شده بود که بسیاری از روی ناچاری به صفوف پلیس جنوب ملحق شوند. اما ستون اصلی نیروهای پلیس جنوب را همان افراد ژاندارمری تشکیل می‌دادند که مجبور شدند به خاطر دریافت منظم مستمری‌های خود تحت پوشش پلیس جنوب در آیند.^[۲۳۳]
پس از اینکه انگلیسی‌ها پلیس جنوب را در فارس ایجاد کردند، فرمانفرما که تا آن موقع با قدرت‌های محلی از در حماسات درآمده بود، سیاست دیگری در پیش گرفت و درصدد برآمد که نفوذ صولت الدوله رادر ایل قشقایی تعیف کند. وی از جمله سعی کرد با انتصاب علی خان سالار حشمت برادر ناتنی صولت الدوله به حکومت کازرون در منطقه ممسنی که صولت الدوله در آنجا املاکی را از معین التجار اجاره کرده بود، ایجاد دردسر کند ولی علی خان این پیشنهاد را رد کرد^[۲۳۴] همچنین تلاش فرمانفرما در استفاده از محمد علی خان کشکولی بر علیه صولت الدوله یکی از جدی‌ترین اقداماتی بود که وی در این زمینه به عمل آورد ولی باز هم شکست خورد.^[۲۳۵]
عملکرد نظامی پلیس جنوب را بر اساس درگیری‌های آن با ایلات و عشایر فارس می‌توان به شرح زیر تقسیم‌بندی کرد:

 

1. 1. آغاز درگیری با ساکنان روستاها و ایلات مجاور آن در منطقه کرمان که به بهانه حمایت آنان از آلمانی‌ها انجام گرفت. مانند درگیری با مردم سعید آباد و ایل بچاقچی در ۱۹ شوال ۱۳۳۴ / ۱۹ اوت ۱۹۱۶٫

 

1. 1. حمله به ایلات کوچک و منفرد به منظور آشنا ساختن نیروهای هندی پلیس جنوب با ویژگی‌های خاص منطقه و نحوه مبارزه جنگجویان یالی و حمله به روستاهای کوچک که غالباً به اتهام همراهی یا پناه دادنبه افراد ایلات به مجازات می‌رسیدند. مانندحمله به افراد ایل کردشولی و روستای کافتر در ۳ رمضان ۱۳۳۴ و نیز به منظور اعلام برتری قوا و ایجاد رعب و وحشت از اقتدار پلیس جنوب در اذهان مردم جنوب ایران.

 

1. 1. درگیری جدی و وسیع با ایل قشقایی که با بهانه‌ای بسیار کوچک و ساده آغاز شد . به منظور سرکوب مقتدرترین و بزرگترین ایل جنوب ایران، بدان امید که سرکوب این ایل راهگشای تسلیم و انقیاد سایر ایلات و ساکنان جنوب ایران باشد.

 

1. ایجاد درگیری‌های قومی و قبیله‌ای میان ایلات و حمایت نظامی از یک گروه برای سرکوب سایر گروه‌ها.

با توجه به تاریخ و شیوه‌های مبارزه بشر با پدیده جرم، جرم شناسان پیشگیری از جرم را به دو گونه پیشگیری کیفری و پیشگیری غیرکیفری تقسیم کرده‌اند، اصطلاح پیشگیری از جرم در معنای وسیع خود شامل اقدامات کیفری و غیرکیفری برای خنثی کردن عوامل ارتکاب جرم و کاهش بزهکاری می‌شود ولی در مفهوم مضیق پیشگیری فقط تدابیر غیرکیفری را شامل می‌شود.

پیشگیری از جرم از جمله‎ ‎مسائلی است که ذهن بسیاری از اندیشمندان و حقوقدانان داخلی را به خود معطوف ساخته‏‎ ‎است. و در این راستا به صورت جسته و گریخته از سوی سازمانهای قضائی راهکارهایی در‏‎ ‎جهت پیشگیری از جرم ارائه گردیده که در نهایت به دلیل عدم توفیق در نیل به اهداف‏‎ ‎معنونه و عدم کاهش آمار جنائی به دست فراموشی سپرده شده است. بررسی علل این‏‎ ‎ناکارآمدی مقوله ای است که در این مقاله بدان پرداخته می شود.‏‎ ‎
الف) تعریف‎
‎«پیشگیری از جرم معادل واژه ‎ prevention ‎در انگلیسی و وقایه در عربی است. در لغت به معنای جلوی چیزی رفتن، هشدار دادن از‏‎ ‎وقوع چیزی آمده است. در جرم شناسی، پیشگیری به معنای “به جلوی تبهکاری رفتن” با‏‎ ‎استفاده از تکنیک های گوناگون از جمله هشدار دادن و آگاهی بخشی با منظور ممانعت از‎ ‎وقوع بزهکاری است. گسن در تعریف اصطلاحی آن می نویسد: “مراد از پیشگیری هر‎ ‎فعالیت سیاست جنایی است که غرض انحصاری یا غیر کلی آن تجدید حدود امکان پیش آمد‎ ‎مجموعه اعمال جنایی از راه غیر ممکن الوقوع ساختن یا لغت و دشوار نمودن و یا احتمال‎ ‎وقوع آنها را پایین آوردن است. بدون اینکه به کیفر یا اجرای آن متوسل شد».‏^[۳۱]
واژه ی پیشگیری ، امروزه در معنای جاری و متداول آن دارای دو بعد است : پیشگیری یا جلو گیری کردن هم به معنی « پیش ستی کردن، پیشی گرفتن و به جلو پیزی رفتن » و هم به معنی « آگاه کردن ، خبر چیزی را دادن و هشدار دادن» لسا ، در جرم شناسی پیشگیرانه ، پیشگیری در معنی اول آن مورد استفاده واقع می شود ، یعنی با کاربرد فنون مختلف به منظور جلوگیری از وقوع بزهکاری ، هدف ، به جلوی جرم رفتن و پیشی گرفتن از بزهکاری است ، اما از نظر علمی ، پیشگیری یک مفهوم منطقی – تجربی است که همزمان از تاملات عقلانی و مشاهدات تجربی ناشی می شود . « شاید بتوان گفت به تعداد صاحب نظان جرم شنسی ، تعریف و طبقه بندی ( تیپولوژی) از پیشگیری ارائه شده است ». ( نجفی ابرند آبادی،۱۳۸۲)
جرم پدیده ای نوپا نیست . « در تمامی جوامع ، در تعارض با هنجارهای اجتماعی ، افعال یا ترک فعل هایی بروز می یابد که برابر قانون داخلی آن جامعه ( کشور) جرم حسوب و مستوجب مجازات است» ( نجفی توانا،۱۳۸۴) ؛ و به تبع « ارتکاب یک فعل مجرمانه به مثابه بروز یک بیماری در پیکره منظم یک اجتماع بوده که از سویی جهت مبارزه و دفع آن نیاز به صرف هزینه بالایی است تا شایذ این درد التیام یاید و از سوی دیگر ، چه بسا درمان مورد نظر در جای خود عوارضی در پی داشته باشد که اثرات منفی آن بر دیگر اعضای این شاکله منظم مدتها باقی بماند و به تسلسل بر اجزای همجوار نیز به تناسب شدت و ضعف آن ، اثر گذار باشد» .( کاتوزیان، ۱۳۷۹).
بدیهی است تدابیر پیشگیرانه مانع از تزلزل در نظام اجتماعی خواهد بود و دیگر نیازی به صرف هزینه های گزاف ، آن هم بدون تضمین قطعیت رفع آثار مضر وارده نیست ؛ هر چند « اجرای مجازات و قاطعیت آن ، از تکرار یا وقوع جرم در آینده جلوگیری نماید» . ( نوربها ،۱۳۸۶)
«همان طور که در جامعه عام( اجتماع عمومی ) توسط حکومت یا دولت تدابیر پیشگیرانه جهت جلوگیری از وقوع جرم یک اصل برای جلوگیری از از هدر رفتن نیروی انسانی و مالی جامعه تلقی می شود به قدر متقن چنین تدابیری در سیستم نظامی و انتظامی کشور از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است ؛ چرا که نیروهای مسلح به فراخور وضعیت خاص و وضعیت خطیری که بر دوش می کشند باید در مقابل هر گونه آفتی از جمله افعال مجرمانه که به نحوی موجبات ضعف قوای مسلح را فراهم می کند ، اکسینه باشد ، در این راه اتخاذ تدابیر پیشگیرانه ، موثرترین ، کم هزینه و تضمینی ترین روش مبارزه با جرایم مرتبط با نظامیان است . در این مجال ، پژوهش گر با لحظا اصول علمی ، تجارب میدانی و شخصی ، و نیز در نظر داشتن محدوده انواع جرایم شایع در قشر نظامی اعم از وظیفه و پایور ، پژوهش را از یک دسته بندی عام و کلی آغز ئ در ادامه به تجزیه و تحلیل و بررسی راهکارهای پیشگیرانه خواهد پرداخت»^[۳۲] .
اسلام و پیشگیری از وقوع جرم
یکی از مسائل مورد بحث اسلامی که جزء فروعات دین هم به شمار می‌رود امر به معروف و نهی از منکر است؛ اسلام با این تأسیس که در آیه ۷۰ سوره‌ی توبه به آن اشاره کرده گامی مهم در پیشگیری از وقوع جرم بر می‌دارد، همچنین سیاست‌های کیفری در شریعت اسلام به دو منظور دنبال می‌شود:

 

1. 1. پیش‌گیری از ارتکاب گناه از طریق هدایت افراد و ترساندن از روز جزا، تزکیه‌ی نفس، امر به معروف و… ؛

 

1. 1. اعمال کیفر در جهت اجرای عدالت؛ نفی حالت خطرناک، دفع اشخاص فاسد و…

 

باید توجه داشت که در شریعت اسلام، اولاً دایره‌ی شمول گناه مستلزم کیفری وسیع‌تر از جرایمِ قوانین است، لذا سیاست کیفری در این مورد همراه و توأم با پیشگیری است؛ ثانیاً کیفرهای دنیوی و اخروی در حقوق جزای اسلامی‌ نسبت به مجازات‌های سایر ملل از قطعیت و حقیقت بیشتری برخوردار است و ثالثاً وجود دو کیفر دنیوی و اخروی واجد جنبه‌ی پیشگیری برای مسلمان معتقد است. ^[۳۳]
اقسام پیشگیری^[۳۴]
۱- پیشگیری ابتدایی
پیشگیری ابتدایی عبارت از مجموعه وسایلی است که معطوف به تغییر شرایط جرمزای اطرافیان به طور کلی اعم از طبیعی و اجتماعی می باشند. به عبارت دقیق تر، پیشگیری ابتدایی راهکارهایی است که از طریق زمینه های اجتماعی و اقتصادی و دیگر زمینه های سیاست عمومی تلاش می کند. این حالت، به ویژه بر موقعیت جرمزا و علل ریشه ای ارتکاب جرم تأثیر می گذارد. هدف اصلی، ایجاد امیدوارکننده ترین شرایط برای زندگی است که شامل آموزش خانواده، ایجاد مسکن، استقلال و سرگرمی می باشد.
۲- پیشگیری ثانویه
معطوف به مداخله برای پیشگیری از لحاظ گروه ها یا جمعیت های در معرض خطر جرم است. این امر شامل شناخت زودهنگام شرایط جرمزا و نفوذهایی است که بر این شرایط اعمال می شود. برای این گروه ها می توان تدابیری خاص اندیشید; تدابیر حمایتی در خصوص کودکان خیابانی، کودکان متعلق به خانواده های معتاد و بی سرپرست یا بدسرپرست.
۳- پیشگیری ثالث
معطوف به پیشگیری از تکرار جرم در خلال اقدامات فردی برای سازگاری مجدد اجتماعی یا خنثا نمودن بزهکاران پیشین است. پیشگیری از تکرار جرم توسط پلیس و دیگر عوامل نظام عدالت کیفری صورت می گیرد; تدابیر مربوط از ضمانت اجراهای قضایی رسمی تا بازپروری مجرم و زندانی کردن. در بسیاری از اوقات به دلیل محدودیت ضمانت اجراهای مبتنی بر اصلاح و درمان، این نوع پیشگیری به تدابیر سرکوبگرانه تنزّل پیدا می کند.
انواع پیشگیری ازجرم‏‎^[۳۵]
‎پیشگیری از جرم انواع و اقسام‎ ‎گوناگونی دارد که در اینجا به مهم ترین آنها اشاره می گردد:‏
پیشگیری عمومی و پیشگیری خصوصی از جرم:
پیشگیری‏‎ ‎عمومی از جرم شامل تدابیری است که ناظر به تمامی جرایم می باشد پیشگیری خصوصی نیز‏‎ ‎تنها به اقدامات پیشگیرانه از یک جرم خاص اشاره دارد.‏‎
‎پیشگیری کیفری و پیشگیری غیر کیفری:
پیشگیری‏‎ ‎کیفری شامل اقداماتی است که ماهیت کیفری داشته و موضوع مخاطب آن مجرمان می باشد.‏‎ ‎ولی پیشگیری غیر کیفری کلیه تدابیر سیاست جنایی است که از طریق اقدامات غیر کیفری‎ ‎اعمال می شود.‏‎
‎پیشگیری از بزه دیدگی و پیشگیری از بزهکاری:‏‎
‎تعریف سنتی جرم شناسی پیشگیرانه اغلب مربوط به پیشگیری از بزهکاری بوده است. ولی‏‎ ‎امروز اثبات گشته است که به همان میزان که باید نسبت به پیشگیری از بزهکاری گماشت‎ ‎باید به پیشگیری از بزه دیدگی نیز توجه نمود. بر اساس نظریه سازمان ملل متحد ‎دسامبر ۱۹۸۵ ) بزه دیده گان کسانی هستند که به طور فردی یا گروهی متحمل خسارت شده‎ ‎اند. این خسارت به ویژه در زمینه های مربوط به آسیب به تمامیت جسمی یا روانی خسارت‎ ‎مادی و وارد شدن لطمه بزرگی به حقوق اساسی افراد می باشد. در عبارتی ساده بزه دیده‏‎ ‎یعنی قربانی جرم لذا پیشگیری از بزه دیدگی نیز برای نیل به کاهش جرم از انواع‎ ‎پیشگیری از جرم می باشد.‏‎
‎
پیشگیری اجتماعی و پیشگیری وضعی:
یکی از طبقه‏‎ ‎بندیهای پیشگیری غیر کیفری، پیشگیری اجتماعی و پیشگیری وضعی است. پیشگیری اجتماعی، علل و عوامل اجتماعی مؤثر بر ظهور جرم را مد نظر داشته و با توجه به عوامل‏‎ ‎اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و تأمین حقوق اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و.‏‎.. ‎سعی در کاهش و یا از بین بردن جرم دارد. پیشگیری وضعی یا موقعیتی عمدتاً به وضعیت‎ ‎های پیش جنایی یعنی آخرین وضعیتی که بزهکاری در آن تحقق می یابد و با ارائه‎ ‎اقداماتی در جهت سخت و دشوار نمودن وقوع جرم و یا افزایش خطراتی بیشتر برای مجرمان‎ ‎به پیشگیری از جرم مبادرت می ورزد.‏‎
پیشگیری وضعی :^[۳۶]
اقدامات وضعی برای پیشگیری از جرم دارای تاریخ طولانی است.حرز که درحقوق جزا اهمیت زیادی برخوردار است،نوعی نماد پیشگیری وضعی است «علت تشکیل مجازات درسرقت حدی از نظر جرم شناسی این است که مالک اقدامات احتیاطی وضعی را انجام داده وبا این وجود سرقت رخ داده است.چون بزه دیه یا قبانی سرقت باتوجه به اینکه یک سری اقدامات احتیاطی انجا مداده مجازات سارق تشدید می شود.
دربرخی از استانها ایران مثل یزد واصفهان کاوشگرها اعلام کرده اندکه انسانهای قدیم اشیاء قیمتی خو را داخل ظروفی قرار داده ودردل خاک خاک پنهان می کردند.دردوران اخیر پیشگیری وضعی با قدمت حدود۳۰سال از منظر جرم شناسی مورد کنکاش وتحقیق قرار گرفته است.
جرم شناسان بیان کرده اند که انجام یک سری اقدامات تامینی منتهی به کاهش جرائم ومجازات ها می شود.
از سال ۱۳۷۰ کارخانه های خودرو سازی ،خودرو های خود را مجهز به سیستم ضد سرقت نمودواین اقدام جدا از اینکه یک اقدام تامینی برای جلوگیری از سرقت است یک پیشگیری وضعی نیز است.
بنابراین نمادهای وضعی وموقعیتی می تواند سهم بسزایی در کاهش جرم داشته باشندبه همان اندازه که تغییر شخصیت بزه کار مشکل است به همان نسبت تغییر محیط پیرامونی جرم راحتر است.به همین علت است که پیشگیری وضعی را بزه دیده مدار است.
هدف درپیشکیری وضعی تاثیر گذاری غیر مستقیم بر انتخاب فرد دارد بنابراین پیشگیری وضعی برپیرامون جرم نظارت وکنترل دارد.
فرضیه اصلی این نظریه
فرض براین است موجود انسانی علل اصول معقول واصول گرا است،انسانها در هر زمینه ای دست به محاسبه می زنند ومطمئنا” مرتکب ریسک وخطر شدید نمی شوند،اگر بپذیریم که به قول بنتام که بزه کاران از اصل بزه کاری حسابگری استفاده می کنندوبه دنبال سود هستند با بالا بردن هزینه ای جرم از سود آنها کاسته می شود وبه این علت بزه کاران از ارتکاب جرم خودداری می کنند بنابراین فرضیه اصل پیشگیری وضعی براین استوار است که مجرم یک منطق حسابگر دارد.
تعریف پیشگیری وضعی^[۳۷]
ایجاد تغییر در اوضاع واحوال خاصی که انسان متعارف درآن اوضاع واحوال ممکن است مرتکب جرم شود، به صورت بالا بردن هزینه ها ،سخت کردن ارتکاب جرم ،خطرناک کردن محل ارتکاب جرم وبه عبارتی بکارگیری مجموعه تدابیری که فرصت مناسب ارتکاب جرم را کاهش میدهدودر در وضعیت پیش جنایی مداخله می کند،می گویند پیشگیری وضعی خصوصیات پیشگیری وضعی
۱- این اقدامات مربوط به جرائم خاصی است.
مثلا"درجرائم غیر عمدی پیشگیری وضعی معنا ندارد.
بیشترین بحث این موضوع مربوط به جرائم عمدی است البته در جرائم غیر عمدی نیز امکان پیشگیری وجود دارد مانند نصب سرعت گیر ولی چون نیاز به جرم شناسی وجود دارد در اکثر موارد جرم محقق نشده ومعمولا"موضوع یا تخلف است ویا جبران خسارت مدنی
۲- هدف اقدامات وضعی تحت تاثیر قرار دادن پیرامون جرم است.
۳-درپیشگیری وضعی به دنبال خطر ساز کردن یا پر هزینه کردن اقدامات مجرمانه هستیم، مانند:نصب دزد گیر،استقرار پلیس ونصب نرده وحفاظ

• پاکزاد ، جهانشاه (۱۳۸۶)” سیر اندیشه ها در شهرسازی” نشر شرکت عمران شهرهای جدید، تهران ، چاپ اول .

 

• پامیر، سای ( ۱۳۸۹ ) ” آفرینش مرکز شهری سرزنده ” ترجمه مصطفی بهزادفر و امیر شکیبامنش، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران

 

• تفضلی، محمدسروش و سیدمحمد سیدحسینی و مهدی نبیزاده ( ۱۳۹۰ ) ” اولویتبندی سیاستهای عمدهی حملونقل پایدار براساس اثربخشی در هریک از ابعاد سهگانهی توسعه پایدار و براساس ترکیب سه بعد ” یازدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حملونقل و ترافیک، تهران

 

• جهانشاهی، کاوه (۱۳۸۷) . حمل و نقل کاربری زمین و توسعه پایدار . جستارهای شهرسازی ، شماره ۲۶و۲۷٫

 

• جیکوبز ، جین (۱۹۶۱) “مرگ و زندگی شهرهای بزرگ امریکا” مترجم : حمید رضا پارسی و آرزو افلاطونی (۱۳۸۸) انشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ دوم .

 

• حاجیپور ، خلیل و عماد کتابچی و محمد حسینپور ( ۱۳۹۱ ) ” شهرسازی نوین راهی به سوی ایجاد محلات پایدار ” مجله منظر ، شماره ۱۸ ، صفحات ۸۱تا ۸۶

 

• حسین زاده ،دلیرو آذر، علی (۱۳۸۷)"ساماندهی وبهسازی محلات سنتی بااستفاده از رویکرد شهرسازی جدید” نشریه جغرافیا وتوسعه ی ناحیه ای ، شماره ی ۱۱

 

• خاکی ، غلامرضا ، ۱۳۷۸ ” روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی ” ، انتشارات مرکز تحقیقات علمی کشور ، تهران

 

• خاکساری، علی (در حال چاپ) ” حملونقل شهری با تأکید بر جنبه های اجتماعی ” .

 

• دانشنامه سازمان شهرداریهای کشور، شماره۲

 

• • درودی ، محمدرضا ، لیلا شجاعی و سید صالح سادات موسوی (۱۳۹۰) ” استفاده از دوچرخه به عنوان یک راهبرد جدید برای بهبود حمل و نقل پایدار (نمونه موردی : منطقه نیاوران تهران ) “، یازدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حمل و نقل و ترافیک ، تهران

 

• دوورژه، موریس ” روش‌های علوم اجتماعی ” ترجمه خسرواحمدی ( ۱۳۶۲) انتشارات امیرکبیر، تهران

 

• رحمت آبادی ، الهام ( ۱۳۸۷) “نگاهی به نظریه پردازان حمل و نقل ” مجله جستارهای شهرسازی، شماره ۲۶-۲۷ : ۶۲-۶۹ .

 

• رستمی، زهرا و علیزاده، سمانه( ۱۳۹۱) ” امکان سنجی ایجاد شبکه دوچرخه درشهر نیشابور ” یازدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حمل و نقل و ترافیک ، تهران

 

• رستمی پور، علی. آموزش روش‌های مطالعه و تحقیق. تهران: انتشارات محیا و اداره کل فرهنگی و هنری معاونت پرورشی، چاپ اول ۱۳۷۸

 

• رضازاده ، راضیه و اسفندیار زبردست و لاله لطیفی اسکویی ( ۱۳۹۰ ) ” سنجش ذهنی قابلیت پیادهمداری و مؤلفه های تأثیرگذار بر آن در محلات ؛ مطلعه موردی : محله چیذر ” فصلنامه مدیریت شهری ، شماره ۲۸ ، صفحات ۲۹۷ تا ۳۱۳

 

• رفیعیان ، مجتبی و دیگران (۱۳۸۹)"کاربردرویکرد حمل و نقل محور در برنامه ریزی کاربری زمین های شهری نمونه مطالعه : ایستگاه مترو صادقیه” نشریه برنامه ریزی و آمایش فضا ، شماره۳

 

• زبردست ، اسفندیار (۱۳۸۰) : کاربرد « فرایند تحلیل سلسلهمراتبی» در برنامه ریزی شهری و منطقهای ، مجله هنرهای زیبا ، شماره ۱۰ ، صفحات ۱۳ تا ۲۱

 

• ساروخانی، باقر ( ۱۳۸۷) ” روش های تحقیق در علوم اجتماعی: اصول و مبانی ” انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

 

• سرایی، حسن ( ۱۳۷۲ ) “مقدمه ای بر نمونه گیری در تحقیق ” انتشارات سمت، تهران

 

• سلطانپناه ، هیرش و هیوا فاروقی و محمود گلابی (۱۳۸۹) : به کارگیری و مقایسه تکنیکهای تصمیمگیری چندشاخصه در رتبهبندی کشورها برمبنای میزان توسعه انسانی ، مجله دانش و فناوری ، شماره ۲ ، صفحات ۱ تا ۳۰

 

• سلطانی، علی (۱۳۹۰) ” مباحثی در حمل و نق شهری با تأکید بر رویکرد پایداری” انتشارات دانشگاه شیراز، شیراز

 

• شکوهی دولتآبادی ، محمود و مسعود ، محمد ( ۱۳۸۹ ) ” پیادهراه عاملی برای افزایش سرمایه اجتماعی ” نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران ، شماره ۱ ، صفحات ۵۵ تا ۶۶

 

• شوای ، فرانسواز (۱۹۶۵) “شهرسازی تخیلات و واقعیات ” مترجم : حسین بحرینی (۱۳۸۶) انتشارات دانشگاه تهران ، تهران ، چاپ سوم

 

• شهیدی، م.( ۱۳۸۸) ” مدیریت همزمان ظرف و مظروف ترافیک شهرها در راستای دستیابی به توسعه پایدار شهری ایران ” مجموعه مقالات توسعه شهری پایدار، تهران، دانشگاه تهران

 

• شیوهنامه تهیه پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری دانشگاه هنر اصفهان ( ۱۳۹۰)

 

• فغفوریان، مهسا ( ۱۳۹۱) ” برنامه ریزی راهبردی توسعه حملونقل محور ( TOD ) در بهبود استفاده از اراضی شهری نمونهموردی ایستگاه متر صادقیه “، یازدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حملونقل و ترافیک، تهران

 

• فیضی ، محمد جواد و آزیتا رجبی و یاسمن حسینی ( ۱۳۹۱ ) ” بازشناخت جنبش پیادهمداری در پایداری فضاهای متراکم شهری ” مجله مدیریت شهری ، شماره ۳۰ صفحات ۱۷۹تا ۱۹۴

 

• قالیباف ، محمد باقر و شعبانیفرد ، محمد (۱۳۹۰) : ارزیابی و اولویتبندی جاذبههای گردشگری برای توسعه گردشگری شهری براساس مدلهای تصمیمگیری چند متغیره ( مطالعه موردی : شهر سنندج) ، مجله فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، سال ۲۶ ، شماره دوم ، صفحات ۱۴۷ تا ۱۷۲

 

• قدسیپور ، حسین ( ۱۳۸۷) : فرایند تحلیل سلسلهمراتبی AHP ، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر ، چاپ پنجم

 

• قریب ، فریدون (۱۳۸۳) “امکان سنجی ایجاد مسیرهای پیاده و دوچرخه در محدوده تهران قدیم ” ، مجله هنرهای زیبا ، شماره ۱۹ :۱۷-۲۸

 

• کاشانیجو، خشایار ( ۱۳۸۹) ” پیادهراهها از مبانی طراحی تا ویژگیهای کارکردی ” انتشارات آذرخش، تهران

 

• کاویانی ، شیوا (۱۳۷۹)” شهرگرایی نوین به سوی معماری اجتماعی ” مجله . شماره ۳۱

 

• گرایلی، فریدون ( ۱۳۷۴ ) “نیشابور شهر فیروزه” انتشارات چاپ و نشر خاوران مشهد

 

• گلکار، کورش ( ۱۳۸۵) ” مناسبسازی تکنیک تحلیلی سوات ( SWOT ) برای کاربرد در طراحی شهری ” نشریه علمی-پژوهشی صفه، شماره ۴۱، صفحه ۲ تا ۲۱

 

• مجله دانش شهر ( ۱۳۹۱) ” بررسی انواع روش های حملونقل پاک در شهرها ” مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، شماره۱۲۶

 

• مجله دانش شهر ( ۱۳۹۱) ” بررسی و ارائه سیاستهای دستیابی به حملونقل پایدار در تهران ” مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، شماره۱۲۸

 

• مرادی مسیحی، واراز، مترجم (۱۳۸۳) . دست یابی به شکل پایدار شهری : شکل پایدار شهری و حمل و نقل . نوشته: ویلیامز،کتی و همکاران (۲۰۰۰) . تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.

 

• مرادی مسیحی ، واراز(۱۳۸۹) “تحولات برنامه ریزی شهری در جهان و ایران"انتشارات دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز ، تهران

 

• مظفریپور، نجمه و حاتمی، مریم ” ارزیابی سیستمهای جامع حملونقل MRT با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسلهمراتبی AHP جهت تحقق توسعه پایدار شهری در ایران” سومین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، مشهد

 

• معینی ، سید مهدی (۱۳۹۰ ) ” شهرهای پیادهمدار ” ، چاپ اول ، تهران

 

• مفیدی شمیرانی، مجید و دیگران (۱۳۸۸) “سیر تحول نظریه های مرتبط با حمل و نقل درون شهری” نشریه هویت شهر ، سال سوم ، شماره ۴٫

 

• ملکزادهفر، علی و صفار زاده، محمود ( ۱۳۸۴) ” کاربرد آنالیز هزینه-فایده در انتخاب سیستم حملونقل عمومی مناسب برای یک کریدور شهری ” فصلنامه پژوهشهای اقتصادی، سال پنجم، شماره سوم

 

• مهندسین مشاور بهران ترافیک (۱۳۸۲) “مطالعات طرح ساماندهی ترافیکی نیشابور”

 

• مهندسین مشاور تدبیرگران امین البرز (در دست تهیه) “برنامه ریزی استراتژیک و تدوین سند برنامه پنجساله راهبردی شهرداری نیشابور” .