برخی حرف C در TQC را به Culture تغییر داده، از فرهنگ کیفیت فراگیر^[۱۰۵](TQC) نام می برند. اخیراً از آنجا که این نگرش بر بهبود مستمر کیفیت تأکید دارد، واژه بهبود کیفیت فراگیر (TQI) نیز رایج شده است. در برخی از شرکت ها از واژه کیفیت مشتری محوری^[۱۰۶] (DCQ) که نشان دهنده تأکید بر انگیزه بخش بودن کالا یا خدمات برای مشتری است، استفاده می شود.

TQM دارای ابزارهای تجزیه و تحلیل آماری نظیر فلوچارت، SPC، هیستوگرام، نمودار پارتو، نمودارهای علت و معلول، کنترل شیورات و پراکندگی است امروزه TQM بر هفت ابزار مبتنی بر تفکر منطقی و مفهومی بنا شده است که عبارتند از: نمودار های وابستگی، ارتباطی، سیستمی، ماتریسی، ماتریس تحلیل داده ها، پیش بینی نقص عمده و نمونه برداری (غلامی و نورعلیزاده، ۱۳۸۲: ۶۲).
مدیریت کیفیت فراگیر با قرار دادن مشتری در مرکز دایره و کوشش همه جانبه برای جلب رضایت وی، سعی در بهبود عملکرد سازمانی دارد. نگاه مدیریت کیفیت فراگیر دارای ابعاد گسترده و فراگیر می باشد ولی تضمینی وجود ندارد که در همه زمینه ها پیروز بوده و در هر موقعیتی جوابگو باشد. به طور کلی شیوه هایی که روش اجرای مدیریت کیفیت فراگیر را در بر دارند بدین گونه اند:
- شناخت طراحی سازمان و رفتار سازمانی: این کار می بایست پیش از به اجرا در آوردن مدیریت کیفیت فراگیر و در مرحله آفرینندگی صورت گیرد. در این مرحله پاسخ به سوالاتی نظیر اداره سازمان با راهبردی فرهنگی مناسب تر است یا با راهبردی سیاسی، فلسفه و بنیان های کیفیت که راهنمای اجرایی خواهند بود به روشنی برگزیده می شوند.
ـ تشکیل کمیته راهبری: گروهی از کارکنان مأمور اجرای فرایند کار می شوند. این گروه وظیفه انتخاب هدف تشکیل شوراهای فرعی در هر لایه سازمانی و تنظیم برنامه های آموزشی ارزیابی پیشرفت کار کمک به اجرای
فرایند را بر عهده دارند.
ـ هدف گذاری سازمانی: در این مرحله با طرح سوالاتی زمینه دستیابی به اهداف و فلسفه سازمان مهیاء می گردد. سوالاتی نظیر ۱- از دیدگاه درون سازمانی، چه فعالیت هایی صورت می گیرد؟ ۲- آیا آنچه انجام می پذیرد همان است که برنامه ریزی شده است؟ ۳- چرا این فعالیت انجام می پذیرد؟ ۴- آیا فعالیت صحیحی انجام می گیرد؟ ۵- چه فعالیت دیگری را می توان انجام داد؟ ۶- با گسترش فعالیت ها چه نتایجی به دست خواهد آمد؟
ـ شورایی تشکیل گردد به گونه ای که نمایندگان تمام مشاغل سازمانی در آن حضور داشته باشند.
ـ کارگاه های آموزشی را تشکیل داده و یا به کار بگیرد.
ـ هدف شورای یاد شده تعیین گردد. این شوراها هماهنگ و در راستای هدف بنیادین سازمان که توسط شورای عالی تعیین گشته به مشخص کردن اهداف خود می پردازند.
ـ به پژوهش و تجزیه و تحلیل امور مشتری توجه گردد: بیشترین توجه مدیریت کیفیت فراگیر بر مشتری است. نیازهای مشتری باید شناسایی و پذیرفته شوند. با برگزیدن این معیار روشن همه عملکردها را می توان بر پایه آن سنجید. تجزیه و تحلیل عملکرد سازمان، براین معیار، کاستی ها را نشان خواهد داد. در پی آن بایستی برنامه هایی برای برطرف نمودن کاستی ها تدارک دیده و اجراء نمود، تا سازمان در راه پیشرفت و بهبود گام بردارد.
مدیریت کیفیت فراگیر مفاهیمی را ارائه می دهد که پیاده سازی آن نیازمند برنامه ریزی استراتژیک و وجود انگیزه کافی در پرسنل می باشد. بطوری که مفاهیم آن بایستی در سراسر سازمان نهادینه شود و کلیه پرسنل به آن معتقد شوند و در اجراء پایبند بمانند.
از مشکلات روش فوق، وجود ماهیت انقلابی و تغییر و تحول گسترده سازمانی است که منجر به ارزیابی تدریجی و مداوم نخواهد بود.
۹-۲-۱۱-۲- الگوی جایزه ملی کیفیت بالدریج^[۱۰۷]:
جایزه ملی کیفیت مالکولم بالدریج یک جایزه سالانه برای شرکت های آمریکایی به منظور دستیابی به اهداف کیفی و تجارت مناسب است. اهداف این جایزه ارتقای آگاهی از کیفیت به عنوان یک عنصر مهم افزایش در رقابت، فهم نیازمندی های اجرای عالی و سهیم شدن در اطلاعات است (موسویان ، ۱۳۸۵: ۶۵ و ۶۶).
‌ ‌این‌ جایزه، سه‌ گروه‌ واجد شرایط‌ را در بردارد: شرکت های‌ ساخت‌ و تولید، شرکت های‌ خدماتی‌ و سازمان های‌ تجاری‌ کوچک، همچنین‌ به ‌منظور آنکه‌ دریافت‌ جایزه‌ بالدریج‌ عمومی‌ گردد، انتظار می‌رود که‌ دریافت‌کنندگان‌ جوایز، اطلاعات‌ به‌دست‌آمده‌ در مورد استراتژی‌های‌ اجرایی‌ موفقیتشان‌ را در اختیار سایر شرکت ها قرار دهند.
‌ ‌فرایند گزینش‌ توسط‌ گروه‌ داوران‌ مورد ارزیابی‌ قرار می‌گیرد. متقاضیان‌ با نمره‌ بالاتر برای‌ بازدید از محل‌ کارخانه‌ انتخاب‌ می‌شوند. متقاضیان‌ پس‌ از این‌ بازدید، بازخور مکتوبی‌ را جهت‌ ایجاد بهبود در مدیریت‌ کیفیت‌ خود دریافت‌ می‌کنند.
‌ ‌معیارهای‌ موجود در جایزه‌ ملی‌ کیفیت‌ بالدریج، سه‌ نقش‌ عمده‌ در رقابت‌ شرکت ها بازی‌ می‌کند:
الف) به بهبود عملکرد اجرایی‌ شرکت ها و همچنین‌ توانایی‌ آنها کمک‌ می‌کند.
ب) ارتباطات‌ را تسهیل‌ کرده‌ و همچنین‌ اطلاعات‌ اجرایی‌ دربین‌ شرکت های‌ مختلف‌ را در اختیار بقیه‌ قرار می‌دهد.
ج) ابزاری‌ برای‌ مدیریت‌ فراهم‌ می‌آورد تا با استفاده‌ از آن‌ بتواند اجرا، عملکرد، برنامه‌ریزی، آموزش‌ و ارزیابی‌ را تقویت‌ کند.
‌‌معیارهای‌ جایزه‌ بالدریج، نگرش‌ قابل‌ قبولی‌ برای‌ مطابقت‌ با مدیریت‌ کیفیت‌ جامع‌ در هر سازمان‌ فراهم‌ می‌آورد. این‌ معیارها برپایه‌ ۱۰ مفهوم‌ هستند:
۱- کیفیت‌ مشتری-گرا: کیفیت‌ توسط‌ مشتریان‌ مورد قضاوت‌ قرار می‌گیرد. بنابراین‌ چنانچه‌ در تمامی‌ مراحل، مشتری‌ در نظر گرفته‌ شده‌ باشد در این‌ صورت‌ محصول‌ منجر به‌ رضایت‌ مشتری‌ می‌گردد. بنابراین‌ ضروری‌ است‌ که‌ نیاز مشتری‌ و بازار شناسایی‌ شده‌ و توسط‌ فاکتورهایی‌ مورد سنجش‌ قرار گیرد تا با فعالیت های‌ لازم، منجر به‌ رضایت‌ مشتری‌ شود.
۲- رهبری: نیاز است‌ که‌ فرد اول‌ سازمان، جهت های‌ حرکت‌ سازمان‌ را برای‌ رضایت‌ مشتری‌ به‌ صورت‌ واضح‌ با انتظارات‌ والا تنظیم‌ کند.
۳- بهبود مستمر و یادگیری: دستیابی‌ به‌ بالاترین‌ سطح‌ عملکرد سازمانی‌ نیازمند داشتن‌ یک‌ شیوه‌ برای‌ بهبود مستمر است. کلمه‌ “بهبود مستمر"، هم‌ دلالت‌ دارد بر افزایشی‌ بودن‌ موضوع‌ و هم‌ به‌ آنی‌ و پیشرفت‌ لحظه‌ای‌ آن. بهبود مستمر تنها به‌ مفهوم‌ ارائه‌ محصول‌ و خدمت‌ بهتر نیست‌ بلکه‌ تمامی‌ اهداف‌ سازمان‌ را که‌ از استراتژی‌ مدیریت‌ ارشد سرچشمه‌ می‌گیرد شامل‌ می‌شود.
۴- اهمیت‌ دادن‌ به‌ کارکنان: موفقیت‌ سازمان‌ در بهبود عملکرد، خود وابستگی‌ کامل‌ به‌ مهارت‌ و تحرک‌ نیروهای‌ سازمان‌ دارد.
۵- واکنش‌ سریع: بازارهای‌ رقابت‌ موفق‌ دارای‌ چرخه‌های‌ کوتاه‌ برای‌ ایجاد محصول‌ جدید یا بهبود محصولات‌ موجودند. هم‌اکنون‌ پاسخگویی‌ به‌ مشتریان‌ و نیاز آنها و داشتن‌ یک‌ روش‌ انعطاف‌پذیر برای‌ ایجاد یک‌ قابلیت، یکی‌ از نیازمندی های‌ اساسی‌ است.
۶- کیفیت‌ طراحی‌ و پیشگیری: مدیریت‌ بایستی‌ تأکید زیادی‌ روی‌ مسأله‌ کیفیت‌ طراحی‌ و همچنین‌ جلوگیری‌ از اتلاف‌ داشته‌ باشد که‌ از ساختاردهی‌ کیفیت‌ درمحصول‌ یا خدمات‌ و فرایندهای‌ تولید و تحویل‌ به‌دست‌ می‌آید.
۷- چشم‌انداز وسیع‌ آینده: مدیریت‌ سازمان‌ بایستی‌ همواره‌ به‌صورت‌ کلان‌ تمامی‌ جوانب‌ مرتبط‌ با سازمان‌ را در نظر داشته‌ و تصمیمات‌ و برنامه‌ریزی های‌ خود را مبتنی‌ بر این‌ نگرش ها کند.
۸- مدیریت‌ با واقعیت: یک‌ سیستم‌ مدیریت‌ پیشرفته، بایستی‌ بر پایه‌ یک‌ چارچوب‌ اندازه‌گیری، اطلاعات‌ و تجزیه‌ و تحلیل‌ باشد. اندازه‌گیری‌ بایستی‌ از استراتژی‌ شرکت‌ و از تمامی‌ مواردی‌ که‌ روی‌ فرایند و خروجی ها تاثیر می‌گذارند. سرچشمه‌ گرفته‌ شده‌ باشد.
۹- توسعه‌ مشارکت: سازمان ها بایستی‌ مشارکتی‌ با مشتریان، کارمندان، تامین‌کنندگان‌ و سازمان های‌ آموزشی‌ ایجاد کنند. مشارکت‌ ممکن‌ است‌ به‌صورت‌ داخلی‌ یا خارجی‌ باشد.
۱۰- مسئولیت‌ اجتماعی‌ و شهروندی: ایجاد مسئولیت‌ بر می‌گردد به‌ انتظارات‌ اولیه‌ سازمانی‌ که‌ در ارتباط‌ با مسائلی‌ از قبیل‌ ایمنی‌ و سلامت‌ محصول‌ و همچنین‌ سایر موارد در طول‌ عمر محصول‌ و یا خدمات‌ انتظار می‌رود. که‌ این‌ مسئولیت ها بایستی‌ در نقاط‌ مختلف‌ سازمان‌ و برای‌ افراد مختلف‌ تعیین‌ شده‌ باشد. (غلامی و نورعلیزاده، ۱۳۸۲: ۱۰).
چگونگی‌ پخش‌ امتیازات‌
‌ ‌موارد هفت‌گانه‌ معیارهای‌ بالدریج‌ به‌ زیرگروههای‌ زیر تقسیم‌ می‌گردند. در جدول‌ (۸-۲) معیارها با زیر معیارهای‌ مربوطه‌ و امتیازات‌ هریک مشخص‌ گردیده‌ است.
جدول ۸-۲) معیارهای‌ بالدریج‌ (غلامی و نورعلیزاده، ۱۳۸۲: ۱۱)

تعریف سرمایه اجتماعی

در رابطه با مفهوم سرمایه اجتماعی تعاریف بسیاری وجود دارد و همین کثرت تعاریف سبب نوعی آشفتگی و عدم انسجام در مفهوم سرمایه اجتماعی شده است .ولی به طورخلاصه می‌توان گفت که سرمایه اجتماعی به معنای هنجارها وشبکه های ارتباطی است که امکان مشارکت مردم در اقدامات جمعی به منظور کسب سود متقابل را فراهم می‌کند لذا سرمایه اجتماعی مفهومی ترکیبی است که میزان هنجارها وشبکه ها را در یک مقطع زمانی خاص تشریح می کند. سرمایه اجتماعی هر جامعه ناشی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی آن جامعه است و یکی از شاخص‌های مهم وضعیت فرهنگی و اجتماعی آن جامعه می باشد. از سوی دیگر در وضعیت سرمایه اجتماعی هر جامعه‌ای عواملی از قبیل نهاد آموزش و پرورش تاثیرگذار می‌باشند. نهاد آموزش و پرورش نقش مهمی را در افزایش و انتقال سرمایه اجتماعی در جامعه ایفا می نماید زیرا فرایند جامعه پذیری هر فردی در سطوح متفاوت از نهاد آموزش و پرورش می گذرد و این امر در وضعیت سرمایه اجتماعی جامعه بسیار تاثیرگذار است (تاجبخش, ۱۳۸۳, ص. ۱۵۶).
از دیدگاه اقتصادى مى‌توان سرمایه اجتماعى را به عنوان یکى از انواع سرمایه‌هاى هر سازمان یا اجتماع در نظر گرفت. در الگوهاى گذشته، تنها عامل انسانى در انواع سرمایه‌ها، سرمایه انسانى بود که بیشتر مبتنى بر تعداد، تخصص‌ها، دانش و مهارت‌هاى نیروى انسانى در سطوح مختلف کارکنان و مدیران است. اما توجه به یک سازمان به عنوان یک سیستم اجتماعى منجر به این امر می‌شود که سرمایه اجتماعى نیز به عنوان نشان دهنده ارزش اقتصادى شبکه‌هاى اعتماد و کاهش دهنده هزینه هاى مبادلات و تعاملات در این فهرست قرار گیرند. به عبارت دیگر سرمایه اجتماعى بیانگر ذخیره اقتصادى مؤلفه‌هاى فرهنگى واجتماعى مابین سرمایه‌هاى انسانى است (محققی, ۱۳۸۵).
همچنین سرمایه اجتماعى را مى توان در دوسطح کلان وخرد مورد توجه قرار داد. در سطح کلان درباره جایگاه کلى یک سازمان در زمینه اجتماعى، سیاسى و فرهنگى و شبکه‌هاى ارتباطات بیرونى و در سطح خرد به دو نوع سرمایه اجتماعى موجود در داخل سازمان مى‌توان اشاره کرد (محققی, ۱۳۸۵).
الف) سرمایه اجتماعى خرد در سطح شناختى در رابطه با پدیده‌هایى نظیر ارزش‌ها، نگرش‌ها، تعهدات، مشارکت و اعتماد موجود در سیستم اجتماعى سازمان است.
ب) سرمایه اجتماعى خرد درسطح ساختارى که در رابطه با ساختارها و فرآیندهاى مدیریتى نظیر پاسخگویى مدیران و رهبران در قبال عملکردشان، میزان تصمیم‌گیرى و اقدام براساس کار گروهى است.
بانک جهانی سرمایه اجتماعی را به عنوان هنجارها و روابط اجتماعی تعریف مى‌کند که در ساختار‌های اجتماعی ریشه دارند و افراد را قادر مى‌سازند تا با عملکرد هماهنگ، دستیابى مطلوبى به اهداف داشته باشند. این تعریف به ارزش‌هاى مشترک همه شبکه‌های اجتماعی یعنى اعتماد، روابط متقابل، اطلاعات و همکاری باز مى‌گردد که وابسته به این شبکه‌ها ایجاد می‌شود. درحالی که سرمایه فیزیکی به اشیای مادی اطلاق می‌شود و سرمایه انسانی به ویژگی و توانایی‌هایی اطلاق می‌شود که افراد دارا هستند. سرمایه اجتماعی به ارتباطات بین افراد، شبکه‌های اجتماعی و هنجارهای متقابل و اعتماد ناشی از آن‌ها، اطلاق می‌شود (رضا زاده, ۱۳۹۱).
از دیدگاه سازمانی، ناهاپیت و گوشال^[۱] سرمایه اجتماعی را به عنوان جمع منافع بالفعل و بالقوه موجود در درون، قابل دسترسی از طریق، و ناشی شده از شبکه روابط یک فرد یا یک واحد اجتماعی تعریف می‌کنند. از دیدگاه آن‌ها سرمایه اجتماعی یکی از قابلیت‌ها و دارایی‌های مهم سازمانی است که می‌تواند به سازمان‌ها در خلق و تسهیم دانش کمک بسیار نمایند و برای آن‌ها در مقایسه با سازمان‌های دیگر مزیت سازمانی پایدار ایجاد کند (Nahapiet & Ghoshal, 1998).

کهن و پروساک^[۲] بیان می‌کنند که سرمایه اجتماعی متشکل از ارتباطات فعال بین افراد است که شامل اعتماد، درک متقابل و ارزش‌های مشترک و رفتارهایی است که اعضای شبکه‌های انسانی و جوامع را به هم پیوند می‌دهد و همکاری‌ها را ممکن می‌سازد. آن‌ها معتقدند، سرمایه اجتماعی، از سازمان چیزی بیش از یک مجموعه از انسان‌ها را مى‌سازد که قصد رسیدن به اهداف و مقاصد را دارند. سرمایه اجتماعی تقویت کننده همکاری، تعهد، تسهیم اطلاعات و اعتماد است. هم‌چنین مشارکت حقیقی را در سازمان ارتقا می‌دهد که این خود منجر به موفقیت و اثربخشی بیشتر می‌شود. استفاده از ارتباطات و روابط اجتماعی برای دستیابی به هدف‌های افراد، گروه‌های اجتماعی و سازمان ضروری است. سرمایه اجتماعی از طریق اعتماد، ارتباطات، شبکه‌های قوی و هنجارهای مشترک که با هر ارتباط مؤثر افزایش می‌یابد، ایجاد می شود .همچنین تجربه مثبت، اعتماد، ارتباط اجتماعی و تسهیم اطلاعات را بین افراد و گروه‌ها تسهیل می‌کند. اعتماد عامل ضروری در شکل‌گیری سرمایه اجتماعی و سازنده ارتباط موفق است و ساختن اعتماد یعنی ساختن سرمایه اجتماعی (Cohen & Prusak, 2001).
فوکویاما ^[۳]استدلال مى‌کند که اعتماد بالا عامل مهمى است که در گزارش هاى شهروندان براى عملکرد بهتر در همه سازمان‌هاى یک جامعه وجود دارد. فوکویاما بیان می‌کند که بسیاری از گروه‌ها و سازمان‌های مؤثر، دارای سطح بالایی از اعتماد یا سرمایه اجتماعی هستند. او می‌گوید موفقیت سازمان‌های بزرگ به همکاری متقابل طرفین بستگی دارد. همچنین همکاری نتیجه اعتماد است. افراد اعتماد یا سرمایه اجتماعی را خود نمی سازند، بلکه اعتماد وقتی شکل می‌گیرد که افراد هنجارهای رایج و ارزش‌ها را تسهیم می‌کنند و اعتماد را به وجود می‌آورند. شکل‌گیری سرمایه اجتماعی به دلیل مبتنی بودن بر اصول اخلاقی، اعتماد و فضیلت گروهی دشوار است. به علاوه سازمان‌هایی با سطح بالاى اعتماد و سرمایه اجتماعی، هزینه‌های تجاری کمتری دارند. در سازمانی که همه افراد با هم بر اساس مجموعه‌ای از هنجارها و ارزش‌های مشترک و در یک محیط پر از اعتماد، همکاری می‌کنند، بهترین فرصت برای ابداع و پیشرفت وجود دارد. در سازمان هایى با سطح بالای اعتماد، امکان توسعه طیف وسیعی از روابط اجتماعی و سازمانی وجود دارد (Fukuyama, 1995).
زمانی که اعتماد وجود ندارد، ابزارها و ارتباطات سازمانى، هزینه مبادله‌ای پیدا مى‌کنند. بنابراین نبود سرمایه اجتماعی و اعتماد، هزینه برای سازمان ایجاد می‌کند و هزینه زیادی که به توسعه یا ایجاد اعتماد و سرمایه اجتماعی مربوط می‌شود، باید مورد تأمل قرار گیرد (رضا زاده, ۱۳۹۱).

نظریه‌های سرمایه اجتماعی

به علت گسترش کیفی و کمی نظریه‌های سرمایه اجتماعی در دهه‌ های اخیر، تنها دیدگاه‌های صاحب‌نظرانی را که مباحث آن‌ها الهام‌بخش بوده و رویکردهای نظری اصلی را شکل داده است، مرور می‌نماییم:

1. 1. پیر بوردیو^[۴]؛ به نظر بوردیو، سرمایه اجتماعی جمع منابع واقعی یا بالقوه‌ای است که حاصل از شبکه‌ای بادوام از روابط کمابیش نهادینه‌‌شده، آشنایی و شناخت متقابل یا به بیان دیگر عضویت در یک گروه است. شبکه‌ای که هر یک از اعضای خود را از پشتیبانی سرمایه جمعی برخوردار می‌کند و آنان را مستحق اعتبار می‌سازد. به نظر وی سرمایه اجتماعی، به‌ عنوان شبکه‌ای از روابط، یک ودیعه طبیعی یا حتی یک ودیعه اجتماعی نیست، بلکه چیزی است که در طول زمان و با تلاش بی‌وقفه به دست می‌آید. به عبارت دیگر شبکه روابط، محصول راهبردهای سرمایه‌گذاری فردی یا جمعی آگاهانه یا ناخودآگاه است که هدفش ایجاد یا بازتولید روابط اجتماعی است که مستقیما در کوتاه‌مدت یا بلندمدت قابل استفاده هستند (بختیاری, ۱۳۸۵).

کاربرد سرمایه اجتماعی در نزد بوردیو بر این درک استوار است که افراد چگونه با سرمایه‌گذاری بر روابط گروهی، وضعیت اقتصادی خود را در یک فضای اجتماعی سلسله‌مراتبی (جامعه سرمایه‌داری) بهبود می‌بخشند. از این جهت می‌توان رویکرد او را ابزاری، فردگرا و متاثر از تئوری سرمایه مارکس و بیشتر تضادگرا تلقی کرد (بختیاری, ۱۳۸۵).

2. 2. جیمز کلمن^[۵]؛ به نظر کلمن سرمایه اجتماعی با کارکردش تعریف می‌شود. سرمایه اجتماعی شی واحدی نیست بلکه انواع چیز‌های گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند (کلمن, ۱۳۷۷):

الف) همه آن‌ها شامل جنبه‌ای از یک ساخت اجتماعی هستند (عناصر و پیوند‌هایی که حیات اجتماعی را تداوم می‌بخشند).
ب) واکنش‌های معین افرادی را که در درون ساختار هستند اعم از اشخاص حقیقی یا عاملان حقوقی، تسهیل می‌کند و دستیابی به هدف‌های معین را که در نبود آن دست‌نیافتنی خواهند بود امکان‌پذیر می‌سازند.
سرمایه اجتماعی ویژگی‌های معینی دارد که آن را از کالا‌های خصوصی، که در نظریه اقتصاد نئوکلاسیک بحث می‌شود، متمایز می‌سازد. این ویژگی‌‌ها عبارت‌اند از (کلمن, ۱۳۷۷):
۱- به آسانی مبادله نمی‌شود، اگرچه این سرمایه منبعی است که ارزش استفاده دارد.
۲- سرمایه اجتماعی دارایی شخصی هیچ یک از افرادی که از آن سود می‌برند نیست و این به واسطه صفت کیفی ساختار اجتماعی است که فرد در آن قرار گرفته است.
۳- نتیجه فرعی فعالیت‌های دیگر است و معمولا شخص خاصی آن را به وجود نمی‌آورد.
۴- سرمایه اجتماعی در صورت استفاده بیشتر، برخلاف بعضی اشکال دیگر سرمایه، نه‌تنها مستهلک نمی‌شود بلکه افزایش می‌یابد.
کلمن تحت تاثیر کاربرد نظریه انتخاب عقلانی در تبیین رفتار، بر منافع فردی سرمایه اجتماعی تاکید می‌کند (کلمن, ۱۳۷۷).

3. 3. رابرت پاتنام^[۶]؛ پاتنام مفهوم سرمایه اجتماعی را فراتر از سطح فردی به کار می‌گیرد و به چگونگی کارکرد سرمایه اجتماعی در سطح منطقه‌ای و ملی و نوع تاثیرات سرمایه اجتماعی بر نهادهای دموکراتیک و در نهایت توسعه اقتصادی علاقمند است.

به همین منظور در دو مطالعه تطبیقی میان ایالت‌های مختلف در امریکا و همچنین حکومت‌های منطقه‌ای تازه‌تاسیس ایتالیا در شمال و جنوب در دهه ۷۰، تاثیر سرمایه اجتماعی را در تقویت جامعه مدنی و کارآمدی دموکراسی از سویی و رشد و توسعه اقتصادی از سوی دیگر مورد بررسی قرار داده است و به نتیجه تاثیر مثبت آن پی برده است. پاتنام سرمایه اجتماعی را آن دسته از عناصر و ویژگی‌های نظام اجتماعی (مانند اعتماد اجتماعی، هنجارهای معامله متقابل و شبکه‌های اجتماعی) می‌داند که هماهنگی و همکاری را در بین افراد یک جامعه برای دستیابی به سود متقابل تسهیل می‌کند (توسلی و موسوی, ۱۳۸۲).
او برای فهم و ارزیابی سرمایه اجتماعی به چهار وجه تمایز اشاره دارد. پاتنام در این رابطه، سرمایه اجتماعی رسمی را در مقابل غیررسمی (انجمن‌ها یا مهمانی‌های دوره‌ای)، سرمایه اجتماعی متراکم در مقابل سرمایه اجتماعی پراکنده و ضعیف، سرمایه اجتماعی درون‌نگر در مقابل برون‌نگر (برحسب اختصاص منافع به افراد غیر عضو یا عموم مردم) و نهایتا سرمایه اجتماعی محدود (بین افراد شبیه از نظر قومیت، سن و …) در مقابل اتصالی (بین افراد غیرمشابه) مطرح می‌سازد (توسلی و موسوی, ۱۳۸۲).

4. 4. فرانسیس فوکویاما^[۷]؛ فوکویاما نیز مانند پاتنام، سرمایه اجتماعی را در سطح کلان (در سطح کشورها و در ارتباط با رشد و توسعه اقتصادی آن‌ها) مورد بررسی قرار داده است و مولفه‌های مورد بحث پاتنام (شبکه‌های مشارکت مدنی، هنجارهای اعتماد و همیاری) در بحث وی نیز تکرار می‌شود. وی برخلاف دیگر نظریه‌پردازان صرفا بر خصلت جمعی سرمایه اجتماعی تاکید کرده و آن را به منزله دارایی گروه‌ها و جوامع تلقی کرده است (فرانسیس, ۱۳۸۵).

به نظر وی سرمایه اجتماعی را به سادگی می‌توان به‌عنوان مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش‌های غیررسمی (صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دوجانبه) تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است در آن سهیم هستند. مهم‌ترین منابع سرمایه اجتماعی از نظر فوکویاما عبارت است از خانواده و هنجارهای اجتماعی (فرانسیس, ۱۳۸۵).

منابع سرمایه اجتماعی

با توجه به آنچه تاکنون بیان شد، می‌توان نتیجه گرفت معیار اصلی شناخت سرمایه اجتماعی، روابط اجتماعی افراد و نحوه همزیستی آن‌ها در یک جامعه است. لذا عامل مرتبط با حوزه جامعه شناسی محسوب می‌شود و علل و عوامل تشکیل آن را باید در علل و عواملی جستجو کرد که در ساخت فرهنگ، آداب و سنن، معیارها، هنجارها و ارزش‌ها و حتی قوانین رسمی یک جامعه اثر گذار بوده و شکل کنونی آن را رقم زده و درجه سرمایه را به ارمغان آورده‌اند. هرچند اقتصاددانان عامل اصلی ایجاد همکاری‌ها و همیاری‌های اجتماعی را در تئوری خود به نام ” تئوری بازی‌ها ” جستجو می‌کنند، ولی شواهد تجربی به ندرت نشان می‌دهد . گردهمایی اعضای یک گروه برای رسیدن به یک هدف معین ابتدا به عنوان یک استراتژی در بازی، آن‌گونه که اقتصاددانان معتقد هستند آغاز شده باشد. هنگامی که انجمن حمایت از محیط زیست شکل می‌گیرد بطور قطع به تنها چیزی که نمی‌اندیشند انتخاب یک استراتژی برای بازی در برابر یک رقیب است. بلکه آنچه مهم است اعتقاد مشترکی است که در بین اعضای این انجمن حاکم بوده و آنان را به سمت حفظ محیط زیست کشانده است (محققی, ۱۳۸۵).
به نظر کلمن عوامل ساخت سرمایه اجتماعی از چهار دسته زیر خارج نیست:
عوامل نهادی
عوامل خودجوش
عوامل بیرونی
عوامل طبیعی
هریک از این عوامل خود به گروه های کوچکتری قابل تقسیم هستند (کلمن, ۱۳۷۷).
جدول شماره ‏۲‑۱- عوامل ساخت سرمایه اجتماعی و زیر عامل‌ها

- پیشگیری از بیماریها
- بررسی و پایش بهداشت جوامع و ملل برای شناسایی جمعیتهای در معرض خطر (آسیب پذیر) و شناسایی اولویتهای اقدامات(۴۴).

بهداشت خانواده می تواند بهداشت جامعه را به عنوان یک کل تحت تاثیر قرار دهد. بهداشت جوامع با احساس خوشی مردم و خانواده های آن اندازه گیری می شود. چالش های پرستار بهداشت جامعه ارائه مراقبت برای جوامع و ملت ها و نه فقط تمرکز بر سطح افراد و خانواده ها می باشد. خانواده ها باید به عنوان اجزاء جامعه در نظر گرفته شوند. پرستار بهداشت جامعه باید جامعه را بشناسد، و در نظر داشته باشد که جوامع ، نه فقط به خاطر تفاوت در نیازهای بهداشتی بلکه به خاطر تفاوت در منابع بهداشتی، با همدیگر فرق دارند، تا مطمئن شوند که نیازهای خانواده و جامعه بر آورده می شوند و اولویتها و نیازهای متفاوت خانواده در جوامع مختلف را در نظر بگیرند(۲۵).
پرستاری بهداشت خانواده:
هدف پرستاری بهداشت خانواده، کمک به خانواده ها جهت رسیدن به سطح بالاتری از عملکرد درمتن اهداف ویژه، آرزوها و توانایی های آنها می باشد. عمل پرستاری خانواده، ارائه مراقبت پرستاری به خانواده ها و اعضای آنها در موقعیت های مختلف بیماری/سلامتی می باشد(۸). پرستاری بهداشت خانواده پایه تئوریکی قوی دارد و شامل پرستاران و خانواده هایی است که با همدیگر برای تقویت موفقیت های خانواده و اعضای آن و پاسخ های بیماری/سلامتی تعامل دارند(۹).
فرایند بررسی خانواده با جمع آوری مداوم اطلاعات و قضاوت حرفه ای که ضمیمه اطلاعات جمع آوری شده می باشد، همراه است. بنابراین، متغیر مهمی که پرستاری خانواده را ارتقاء می دهد یا باز می دارد، این است که پرستار مشکلات را چگونه می بیند. دانش و آگاهی در مورد نظریه های خانواده و همچنین استفاده از چارچوب سیستماتیک برای بررسی و کار با خانواده ها، کمک بزرگی به پرستار برای حرکت از جنبه های فردی به جنبه های خانوادگی می کند(۸).
با توجه به اینکه پژوهش حاضر در رابطه با خانواده های بیماران مبتلا به سرطان طراحی شده است، گذری کوتاه بر پرستاری سرطان، که شاخه جدیدی از پرستاری می باشد خواهیم داشت.
پرستاری سرطان یک تخصص منحصر به فرد در حرفه پرستاری است. در سال ۱۹۸۶،Ash، در مورد پرستاری سرطان می نویسد، همیشه پرستارانی که برای بیمار مبتلا به سرطان مراقبت ارائه دهند، وجود دارد ولی این پرستاران همیشه دانش و مهارت لازم را ندارند. Corner در سال ۱۹۹۷، نمونه هایی از رفتار پرستاری سرطان را شامل: بودن در کنار بیمار، حفظ امید بیمار، کاهش درد و رنج بیمار، حفظ خلوت بیمار، پیش بینی نیازهای بیمار بر می شمارد. محور اصلی فلسفه پرستاری سرطان، ارتقاء مراقبت خود محور با اعتقاد بر این است که بیماران حق دارند تا در مورد بیماری و درمان خود اطلاعات کسب کنند و در مورد تصمیمات مربوط به درمان، مشاوره دریافت کنند(۴۴).
مراقبتی که توسط پرستاران برای خانواده ها ارائه می شود، بخش حیاتی در ارائه مراقبت برای فرد مبتلا به سرطان است(۸۴). زیرا پرستاران سرطان در یک موقعیت منحصر به فرد برای ارائه مراقبت به بازماندگان سرطان وخانواده های آنان و حمایت از آنها در طول تشخیص و بعد از تشخیص قرار دارند. این پرستاران نه تنها با درمان بیماری درگیر هستند، بلکه نقش های آموزش دهنده، راهنما، مشاور و مدافع حقوق افراد مبتلا به سرطان را نیز بر عهده دارند. همچنین، نقش مهمی در ارتقاء رفتارهای بهداشتی بیماران دارند(۸۵).
بنابراین، بعد اساسی در نوتوانی سرطان این است که بیمار و خانواده به عنوان یک واحد در نظر گرفته شوند. پرستاران مانند سایر اعضاء تیم پزشکی، فرصت دارند که نقش مهمی در حمایت و توانمند سازی بیماران سرطانی و خانواده های آنها در سیر درمان سرطان، ایفا کنند. پرستاران می توانند آگاهی بیماران و پرسنل را در مورد نیازهای نوتوانی سرطان افزایش دهند و یک نگرش مثبت در مورد نوتوانی سرطان، با تاکید بر اینکه سرطان یک بیماری مزمن است، ایجاد کنند(۸۶).
مرور بر متون:

1. 1. در مطالعه ای که در ژاپن در سال ۲۰۰۳، بر روی زنان مبتلا به سرطان سینه صورت گرفت، ارتباط بین پاسخ های سازگاری بیماران مبتلا به سرطان نسبت به تشخیص سرطان سینه و عملکرد خانواده بررسی شد. ۴۶ بیمار سرطانی و همسرانشان در این مطالعه شرکت کردند. بیماران و همسرانشان، مقیاس قضاوت ذهنی سرطان(MAC)^[9]، و پرسشنامه ۶۰ آیتمی سنجش عملکرد خانواده(FAD)^[10]را بدون اطلاع از پاسخ های همدیگر و بصورت جداگانه تکمیل نمودند.

MAC خود ۵ بعد دارد و شامل ۴۰ حالت است که واکنش افراد به شنیدن تشخیص سرطان را توصیف میکند. در این مطالعه بیشتر بر ۲ بعد بی یاوری/ناامیدی و جنگ روانی تمرکز شده است. بیمار با جنگ روانی تشخیص سرطان را می پذیرد و در مورد سرطان به جستجوی اطلاعات می پردازد و تصمیم می گیرد که با آن بجنگد. در مقابل فرد با خصوصیت بی یاوری/ناامیدی، تحت تاثیر آگاهی از تشخیص سرطان قرار می گیرد و زندگی روزمره او از هم می پاشد.
امتیازات مقیاس MAC بیمار از جنگ روانی و نا امیدی در آنالیز، به عنوان متغیرهای وابسته وارد شدند. ابتدا بین امتیازات مقیاس MAC آنالیز تک متغیر انجام شد.
فاکتورهای روانی- اجتماعی و زیستی برای تعیین متغیرهای مستقل با من ویتنی، Uتست یا ضریب همبستگی اسپرمن بررسی شدند.
نتایج آنالیز چندگانه نشان دادند که درک بیماران از عملکرد ضعیف خانواده در بعد ارتباطات مقیاس FAD با امتیازات بالای بی یاوری/نا امیدی مقیاس MACارتباط دارد. میزان تحصیلات با بعد جنگ روانی در مقیاس MAC ارتباط معکوس دارد.
نتایج حاکی از آن است بین نگرش بیمار از بی یاوری/نا امیدی در برخورد با سرطان و بعد ارتباطات در خانواده رابطه وجود دارد. بنابراین کارکنان تیم بهداشتی علاوه بر بیمار، باید به دیگر اعضای خانواده نیز توجه کنند و برای ارتقاء الگوهای ارتباطی خوب در بین اعضاء خانواده تلاش کنند(۸۷).
- مطالعه دیگری با عنوان “ عملکرد خانواده و تنش روانی در بیماران مبتلا به سرطان سینه و خانواده ها” با هدف به دست آوردن یک دیدگاه از عملکرد خانواده دربیماران مبتلا به سرطان سینه و خانواده های آنها” در سال ۲۰۰۵ انجام گرفت. ۷۴ خانواده در مطالعه شرکت کردند.معیار های ورود به مطالعه، تشخیص در هر مرحله از سرطان سینه، آگاهی از تشخیص سرطان، سن بالاتر از ۲۰ سال، گذشت ۳ ماه از زمان تشخیص، قدرت جسمانی کافی برای پاسخگویی به سوالات، نداشتن اختلال شناختی و بدخیمی همزمان بود. همه نمونه ها ۳ مقیاس FRI^[11] (شاخص ارتباط در خانواده)، SAS ^[۱۲](مقیاس سنجش اضطراب زونگ) وSDS^[13] (مقیاس سنجش افسردگی زونگ) را تکمیل نمودند که در این مطالعه ۳ بعداز مقیاس FRI یعنی همبستگی، تعارض و وضوح در ۳ خوشه، طبقه بندی شدند. ۳ نوع از مقیاس ساختار خانواده در ۳ خوشه طبقه بندی شدند. خوشه ۱ ساختار خانواده حمایت کننده نامیده شد که چنین خانواده هایی سطح پایینی از تنش روانی در بین اعضایشان نشان دادند. خوشه ۲ ساختار خانواده متوسط، که این خانواده ها انسجام و وضوح ارتباطات متوسط و تعارض کم دارند. خوشه ۳ خانواده با تعارض، که تنش آنها بطور مداوم با ارتباط مناسب در طی درمان دخالت می کند.
پس از این تقسیم بندی، درک افراد از عملکرد خانواده در۳ طبقه مقایسه شدند و تنش روانی اعضاء در خانواده با استناد به مقیاس های SDS و SAS و با بهره گرفتن از آزمون ANOVA تحلیل شدند. تحلیل خوشه ها ۳ گروه از بیماران و خانواده های آنها را به همراه داشت. یک نوع که انسجام بالا، وضوح بالا و تعارض کمتر دارند(۴۶.(n= نوع با تعارض حمایت کننده، انسجام کم، وضوح زیاد و تعارض زیاد دارند (۶۵.(n=نوع متوسط با انسجام محدود، وضوح محدود و تعارض کمتر است (۶۰.(n=
یافته های این مطالعه نشان داد که گونه شناسی عملکرد خانواده می تواند بطور روانی، خانواده های در معرض خطر را شناسایی کند. رویکرد متمرکز بر خانواده می تواند به کاهش تنش روانی مخصوصاً در خانواده ها ی با تعارض کمک کند. بنابراین کارکنان تیم پزشکی باید علاوه بر بیمار، به اعضاء دیگر خانواده نیز، تمرکز کنند و برای ارتقاء الگوهای خوب ارتباطی در اعضاء خانواده مداخله کنند، زیرا ساختار خانواده حمایت گر منتهی به احساس خوب بودن روانی خانواده شود(۸۸).
۳- مطالعه دیگری در سال ۲۰۰۷، توسط Mantani، تحت عنوان” فاکتورهای مرتبط با اضطراب و افسردگی در زنان مبتلا به سرطان سینه و همسرانشان: نقش بی عاطفه بودن و عملکرد خانواده” در دانشگاه هیروشیمای ژاپن انجام شد. هدف این مطالعه، بررسی بی عاطفه بودن، عملکرد خانواده و سایر فاکتورهایی که ممکن است سطح اضطراب و افسردگی را در زنان مبتلا به سرطان سینه و همسرانشان تحت تاثیر قرار دهد می باشد. در این مطالعه مقطعی، ۴۶ زن با سرطان سینه که جراحی شده بودند و همسرانشان مورد مطالعه قرار گرفتند.
همه نمونه ها ۳ مقیاس FAD^[14] (ابزار سنجش عملکرد خانواده)SAS ^[۱۵]مقیاس سنجش اضطراب زونگ) و SDS ^[۱۶](مقیاس سنجش افسردگی زونگ) را تکمیل نمودند. همچنین شرکت کنندگان مقیاس (TAS-20) ^[۱۷] که برای سنجش درجه بی عاطفه گی است دارای ۲۰ آیتم می باشد را تکمیل کردند. نسخه ژاپنی FADدارای ۶۰ آیتم است و برای بررسی ۷ بعد از عملکرد خانواده است از آن استفاده شده است. امتیاز بالاتر نشان دهنده ی عملکرد ضعیف تر خانواده است.
برای انجام آماری ابتدا یک آنالیز تک متغیری بین SDSو SASانجام شده است و فاکتورهای اجتماعی – دموگرافیکی، روانی و پزشکی برای تعیین متغیرهای مستقل با تست من ویتنی یا ضریب همبستگی اسپیرمن به ترتیب در بیماران و همسران بررسی شدند.
سپس ریسک فاکتورهای نهایی SAS وSDS بیماران با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل رگرسیون چندگانه با امتیاز همسرانشان به عنوان متغیرهای وابسته تعیین شدند.
یافته های مطالعه نشان داد که عملکرد خانواده با افسردگی در بیماران سرطانی و همسرانشان مرتبط است، اما ابعادی از عملکرد خانواده که با افسردگی مرتبط است دربیماران وشوهرانشان متفاوت است.
افسردگی بیماران با درک آنها از پاسخگویی عاطفی نا مناسب در بین اعضای خانواده مرتبط است. در حالیکه درک شوهران از نقشهای نا مناسب در اعضای خانواده با افسردگی آنها مرتبط است. به عبارت دیگر، در صورتیکه بیمار در دوران تنش، نتواند پاسخ همدلانه از خانواده دریافت کند، افسردگی بیمار، شدید تر می شود(۸۹).
۴- در سال ۲۰۰۷ تحقیقی توسط Gazendam^[18]،در کشور هلند بر روی بیماران سرطانی با هدف تعیین ارتباط احتمالی بین ارتباطات درخانواده، عملکرد کودکان با والدین مبتلا به سرطان و محیط خانواده صورت گرفت. مطالعه در طی یک دوره ی ۲ ساله در دانشگاه پزشکی مرکز کرونیگن انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه، گذشت ۱ تا ۵ سال از زمان تشخیص سرطان، داشتن کودک ۴-۱۸ ساله و تسلط به زبان هلندی بود. مطالعه بر روی ۲۰۹ خانواده صورت گرفت و تمرکز بر خانواده هایی شد که کودکانی بین سنین ۱۱ تا ۱۸ سال داشتند. در کل، ۱۳۸ بیمار، ۱۱۴ نفر از همسران بیماران و ۲۲۱ کودک، پرسشنامه مربوط به محیط را تکمیل نمودند. بیماران و خانواده آنهاپرسشنامه چک لیست رفتار کودکانCBCL^[19]را پرنمودند و نوجوانان نیز پرسشنامه خود گزارش دهی کودکان^[۲۰]YSR را تکمیل نمودند.
از T-test برای مقایسه گزارشات اعضاء خانواده از محیط خانواده ها و گزارشات بیماران از عملکرد خانواده با گزارش های والدین، همسران با نوجوانان و اختلاف بین گزارش های دختران و پسران استفاده شد.
از ضریب همبستگی پیرسون، برای توضیح ارتباط بین عملکرد نوجوانان و گزارش های آنها از تنش مرتبط با سرطان و همچنین درک هر عضو خانواده از محیط خانواده و اختلاف والدین- نوجوان، استفاده شد. ضریب همبستگی کمتر از ۳۰/۰ به عنوان ضعیف، ۳۰/۰- ۵۰/۰ به عنوان متوسط و بیشتر از ۵۰/۰ به عنوان قوی در نظرگرفته شد.در مقایسه با گروه هنجار، والدین، خانواده خود را با تعارض کمتر، سازماندهی بهتر و کنترل کمتر و اجتماعی تر از گروه هنجار یافتند.
FRI^[21] یا شاخص ارتباط خانواده به میزان قابل توجهی بالاتر از گروه هنجار بود و همچنین FSI^[22] یا شاخص ساختار خانواده شبیه به گروه هنجار بود.
اختلاف معناداری بین گزارش های بیماران و همسران از عملکرد خانواده یافت نشد. نوجوانان نیز گزارش کردند که خانواده آنها منسجم تر، اجتماعی تر،با سازماندهی بهتر و تعارض کمتر نسبت به گروه های هنجار هستند.
یافته های این مطالعه نشان دهنده این است که، خانواده هایی که یکی از والدین آنها مبتلا به سرطان می باشد (از نظر نوجوانان و خود والدین) بطور مثبت تری عمل می کنند(۹۰).
۵ - در سال ۲۰۰۸، Schmitt^[23]، مطالعه ای را بر روی بیماران سرطانی و کودکان آنها با هدف آزمودن فاکتورهای همراه با عملکرد خانواده در چنین بیمارانی انجام داد. فرضیه این مطالعه این بود که “وجود سرطان در یکی از والدین می تواند یک ریسک فاکتور برای عملکرد معیوب خانواده باشد“. برای انجام این مطالعه، ۳۹۱ خانواده از بین ۶ کشور اروپایی (آلمان، انگلستان، فنلاند، دانمارک، استرالیا و سوئیس) انتخاب شدند. مطالعه بین سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ انجام گرفت.
معیارهای ورود به مطالعه، گذشت حداقل ۲ وحداکثر ۶۰ ماه از زمان تشخیص سرطان و داشتن کودک ۴ تا ۱۷ ساله بود که عملکرد خانواده با ورژن ۶۰ آیتمی FAD(ابزار سنجش خانواده) سنجیده شد. توسط بیماران و اعضاء خانواده آنها تکمیل شد.جمعا ۱۱متغیر سنجیده شد،۳ متغیر مربوط به فرد (جنسیت، سن و نقش در خانواده)، ۸ متغیر مربوط به خانواده (ساختار خانواده، تعداد کودکان، جنسیت بیمار، وضعیت اجتماعی- اقتصادی، تشخیص، زمان تشخیص،نمره افسردگی و نمره کیفیت زندگی) بودند.
افسردگی بیماران و همسران آنها با مقیاس افسردگی بک و کیفیت زندگی با پرسشنامه SF-8 سنجیده شد که فقط بیماران پرسشنامه را تکمیل نمودند.
برای آنالیز داده ها از آمار توصیفی و مدل آنالیز چند سطحی استفاده شد. آنالیز ۲ بار انجام شد، یکبار با داده های مربوط به تمامی نمونه ها و سپس بطورمجزا با نمرات کودکان.
نتایج نشان دادند که کودکان بیشتر از والدین اختلال در عملکرد خانواده را گزارش کردند. در سطح فردی، هر ۳ مورد جنس، سن و نقش در خانواده مهم بود. پدران و پسران اختلال در عملکرد خانواده را در مقیاس نقشها و پاسخگویی عاطفی درک کردند. سن در برخی مقیاس ها مهم بود، مثلا افزایش سن کودکان با کنترل رفتاری قوی تر همراه بود. در آنالیز همه شرکت کنندگان نیز نقش در خانواده، با درک اختلال در خانواده در ۵ بعد، حل مساله، کنترل رفتار، ارتباطات، پاسخگویی عاطفی و آمیزش عاطفی همراه بود.
در سطح خانواده، ۲ ریسک فاکتور یافت شد: افسردگی و وضعیت جسمانی والدین مبتلا.
شیوع افسردگی۳۵% مادران و ۲۸% پدران مبتلا بود. درآنالیز همه مشارکت کنندگان، افسردگی والدین نیز بطور معناداری با اختلال در ۵ بعد از۷بعد عملکرد خانواده (به جز کنترل رفتار وپاسخگویی عاطفی) همراه بود.
در آنالیز کودکان، درک کودکان از عملکرد خانواده با افسردگی والدین ارتباط معنادار نداشت. همچنین وضعیت جسمانی ضعیف بطور معنا داری با اختلال در ابعاد نقشها و ارتباطات همراه بود.
در کل مهمترین یافته مطالعه این است که، افسردگی والدین بیمار اصلی ترین فاکتور اختلال در عملکرد خانواده محسوب می شود(۱۹).
۶- در سال ۲۰۱۱ مطالعه ای با هدف" بررسی تاثیر نگرانیهای مالی و درد در کیفیت زندگی بیماران سرطانی و همسرانشان” انجام شد. در این مطالعه رابطه زوجین و شیوه های سازگاری شریک زندگی جهت دخالت در پی آمدهای بعدی، بررسی شده است.
شرکت کنندگان شامل ۱۷۷ زوج (از هر دو جنس به عنوان بیمار و همسر) بودند. بیماران تشخیص های متفاوت داشتند و در فازهای مختلف درمان بودند. هر شرکت کننده ۴ ابزار را تکمیل نمودند. قابل ذکر است که این مطالعه مقطعی، آنالیز ثانویه از یک مطالعه مداخله ای است. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: بیماران فقط باید در تعهد یک همسر باشند. داشتن تشخیص سرطان در هر مرحله، سطح شدت درد حداقل ۳، از مقیاس ۰ تا ۱۰، سن حداقل ۱۸ سال، تحصیلات حداقل ۶ کلاس و مشکل روانی نداشته باشند. ۳۷% بیماران تحت درمان و شرایط Stable داشتند. ۳۵% تحت درمان ادامه دار بودند، ۱۱% درمان نگرفته بودندو Stable بودند، ۱۰% در فاز تسکین بیماری بودند و ۷% تحت درمان و در مرحله پیشروی بیماری بودند. هر عضو از زوجین پرسشنامه دموگرافیک،SDA^[24] یا مقیاس قضاوت زوجی وPOMS ^[۲۵]یا پروفایل حالتهای خلقی و فرم کوتاه پرسشنامه پی آمدهای پزشکی یاMOS SF-16 ^[۲۶] را پر کردند.
بیماران شاخص درد Brief یا BPI^[27] و مقیاس سنجش علائم حافظه ای یا MSAS ^[۲۸]و همسران نیز مقیاس نگرانیهای مالی یا CDS ^[۲۹]و شاخص حل مساله اجتماعی یا SPSI-R^[30] را پرکردند.
از آنالیز رگرسیون چندگانه (ANOVA) برای تعیین رابطه سن، جنس، درگیریهای مالی و طول مدت زناشویی با کیفیت زندگی یا کیفیت پی آمدهای زندگی استفاده شد.
نتیجه تحلیل ها نشان داد که شیوه های سازگاری همسران تنها کیفیت زندگی خودشان را تحت تاثیر قرار می دهد. درد تاثیر معنا دار مستقیم و ومنفی بر کیفیت زندگی بیمار و رابطه غیر مستقیم با کیفیت زندگی همسر دارد. درگیری های مالی بر کیفیت زندگی هر دو بیماران و همسران تاثیر دارد.
زوجینی که کیفیت زناشویی بهتری دارند، کیفیت زندگی بهتری نیز دارند.بیمارانی که مجرد هستند یا کیفیت زناشویی پایین تری دارند، تاثیر منفی بر کیفیت زندگی، بهداشت روانی و بهداشت عمومی دریافت می کنند(۵۵).
۷- در سال ۲۰۱۱ یک مطالعه در کشور هلند با عنوان" رضامندی از رابطه در زوجینی که با سرطان کولورکتال مواجه هستند” صورت گرفت. شرکت کنندگان شامل بیمارانی که جدیدا تشخیص سرطان گذاشته شده اند و همسران آنها بودند که در یک مطالعه طولی شرکت کردند. نمونه ها شامل ۲۹ بیمار زن و ۵۹ بیمار مرد و همسرانشان بودند. متوسط سن ازدواج در بین نمونه ها ۳۳ سال بود و متوسط سن ۶۱ سال داشتند. از نمونه ها خواسته شد تا در ۳ زمان ( ماه های ۳،۵ و۹پس از تشخیص)، ۳ پرسشنامه را تکمیل کنند. مطالعه در فاز حاد و پس از درمان انجام شد. شرکت کنندگان سن ۱۸ تا ۷۵ سال داشتند.
۳ پرسشنامه شامل مقیاس ازدواج فعال زوجی، که دارای ۶ آیتم می باشد (نمره ۱ تا ۵ به هر آیتم تعلق می گیرد)، آلفا کرونباخ برای این مقیاس ۸۳ (برای بیماران) و ۸۵ (برای همسران) بود و آلفا کرونباخ برای مقیاس بعدی یعنی میانگیری حمایتی زوجی(MMQ)، ۶۸ (برای بیماران) و ۷۹ (همسران) بود. رضامندی از رابطه همسران با مقیاس کیفیت ازدواج سنجده شد.
این پرسشنامه نیز دارای ۱۰ آیتم است. آنالیز داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار HLM V6 و روش های تجزیه ای اطلاعات جفت، تحلیل شدند. یافته ها نشان دادند که در کوتاه مدت تعهدات مربوط به ازدواج فعال (شامل بحث در مورد احساسات و درگیری در حل مساله) بطور مثبتی با رضامندی رابطه در بیماران و همسران همراه است.البته تنها زمانی که حمایت قبلی زوجین کم باشد. میانگیری حمایتی ازدواج که شامل پنهان کردن نگرانیها و ترس و اجتناب از صحبت در مورد بیماریها، بطور منفی با رضامندی از رابطه ارتباط دارد برخلاف زمانی که حمایت قبلی زوج کم بود. برخلاف رفتار حمایتی جاری همسران، اگر حمایت گذشته زیاد باشد، مشارکت کنند گان کیفیت رابطه خود را بهتر گزارش می کنند(۷).
روش پژوهش

مانند آنکه مبیع کالایی باشد که واردات آن را دولت ممنوع نموده است و با محصولات کارخانه ای است که آن کارخانه در حال حاضر تعطیل است و محصولات آن را در بازار هم نمی توان پیدا کرد.در این صورت اگر مشخص شود که بایع به هنگام انعقاد عقد و یا در موعد مقرر قدرت بر تسلیم نداشته باشد معامله باطل است.
به همین علت اگر ثمن پرداخت شده باشد باید به مشتری برگردانده شودو اگر ثمن عینی باشد که از آن نفع یا نتایجی حاصل شده باشد،باید تمام منافع ثمن را به مشتری مسترد نماید.اگر بایع بعضی از مبیع را که دارای جنس مذکور تسلیم کرده باشد و از تسلیم بعضی دیگر متعذر باشد در این صورت بیع نسبت به بعض موجود صحیح و نسبت به بعض معدوم باطل می باشد و برای مشتری خیار تبعض صفقه ایجاد می شود.

در صورت خودداری بایع از تسلیم مبیع مطابق قرارداد از حیث جنس ، همان گونه که در تسلیم مبیع مطابق قرارداد از حیث مقدار گفتیم ،مشتری ابتدا الزام بایع را برای انجام تعهد از دادگاه می خواهد و در صورت امتناع بایع از اجرا ،خود مشتری با شخص ثالثی به هزینه بایع موجبات انجام آن را فراهم می نمایند و در صورتی که مشتری نتواند از هیچ یک از این دو راه مذکور موجبات انجام تعهد را فراهم نماید ، می تواند بیع را فسخ کند.

گفتار سوم :تسلیم مبیع مطابق عقد از حیث وصف و ضمانت اجرای آن

با توجه به قانون مدنی در مواد۳۴۱و۳۵۱ ، بایع علاوه بر اینکه باید مبیعی را که تسلیم می کند از لحاظ مقدار و جنس مطابق با عقد باشد بلکه باید از حیث وصف و کیفیت نیز مطابق با عقد باشد . مسائل مربوط با وصف مبیع را بر حسب اینکه مبیع عین معین ،کلی در معین و یا کلی فی الذمه باشد،به طور جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.

بند اول: عین معین

اگر مبیع عین معین باشد از آنجایی که به مجرد عقد وارد ملکیت می شود و تعهد بایع نیز تسلیم همان مبیع است ،تسلیم آن به مشتری به همان وضعیتی که در هنگام تسلیم دارد موجب برائت ذمه بایع می گردد. و تغییر در کیفیت مبیع نه سبب سقوط تعهد بایع می شود و نه موضوع تعهد او را از مبیع تغییر یافته یا مبیع معیوب ، به مبیع سالم تبدیل می شود.^[۱۰۵]بنابراین در صورتی که مبیع فاقد اوصاف مذکور در عقد یا فاقد اوصافی که متبایعین مبتنی بر آن عقد واقع ساخته اند باشد ،مشتری می تواند از باب خیار تخلف از وصف بیع را فسخ نماید.^[۱۰۶]

بند دوم: کلی در معین

اگر مبیع کلی در معین باشد ،بایع باید به مقدار مبیع از افراد شی متساوی الاجزاء که دارای وصف مذکور در عقد می باشند را به مشتری تسلیم نماید. اگر درجه مرغوبیت افراد مجموع معین با هم تفاوت داشته باشند ،بایع مجبور نیست که از فرد اعلای آن مجموع معین ایفاء کند ولی همچنین نمی تواند فردی که معیوب شمرده می شود را تسلیم نماید.اگر بایع مبیعی را که تسلیم می نماید کلاً یا بعضاً معیوب باشد ،مشتری می تواند از بایع بخواهد به مقدار مبیع از افراد سالم آن مجموعه معین تسلیم کند .
ملزم کردن بایع تا زمانی ممکن است که به مقدار مبیع در شی متساوی الاجزاء موجود باشد ولی در صورتی که به مقدار مبیع موجود نباشد برای مشتری خیار عیب به وجود می آید.اگر به اندازه مبیع ،در شی متساوی الاجزاء فرد سالم نباشد مثلاً اگر مبیع پنجاه عدد میز از میزهایی که بیشتر از این تعداد در انباری باشد به هنگام تسلیم معلوم شود که در اثر رطوبت میزها معیوب شده اند . در این حالت مشتری مختار است یا تمام مبیع را فسخ کند و تمام ثمنی را که پرداخت کرده است استرداد نماید ولی نمی تواند مبیع را نسبت به مقدار سالم قبول کند و نسبت به مقدار معیوب بیع را فسخ کند زیرا تبعیض بیع و تجزیه مبیع موجب ضرر بایع می شود مگر اینکه بایع به این کار رضایت دهد . این حکم در مبیع عین معین هم جاری است.

بند سوم: کلی فی الذمه

اگر مبیع کلی فی الذمه باشد ،بایع باید آنچه را که تسلیم می کند دارای اوصاف مذکور در عقد باشد و به هیچ بهانه ای نمی تواند عدم انجام تعهد خویش را توجیه کند مگر اینکه ثابت کند از تسلیم افراد کلی با اوصاف مذکور متعذر می باشد.
در اینجا ذکر چند نکته ضرورت دارد:
۱- اگر بایع مبیعی را که تسلیم می کند معیوب باشد مشتری می تواند بعد از آگاهی از عیب آن را به بایع مسترد نماید و از او بخواهد که فرد سالمی از کلی را جایگزین آن نمایدو مشتری دراین مورد حق فسخ یا مطالبه ارش را ندارد زیرا خیار عیب مختص موردی است که مبیع عین معین یا درحکم آن باشد.
۲- اگر مبیع تسلیم شده از طرف بایع دارای اوصاف و کیفیت لازم نباشد مشتری می تواند از تسلیم آن خودداری کند و آن را نپذیرد . در این جا همان طور که در تسلیم مبیع کلی فی الذمه مطابق عقد از حیث مقدار گفتیم در صورتی که اجبار بایع امکان نداشته باشد و انجام آن به طریق دیگر نیز ممتنع باشد خیار فسخ برای مشتری ایجاد می شود.
۳- هرگاه مصادیق افراد کلی از حیث در جه مرغوبیت متفاوت باشد بایع مجبور نیست که فرد اعلای آن را تسلیم کند ولی نمی تواند فردی را که عرفاً معیوب محسوب است تسلیم نماید. قانون مدنی در مبحث بیع در این مورد تصریحی ندارد ولی در مبحث وفای به عهد درماده ۲۷۹ در این زمینه بیان می دارد: «اگر موضوع تعهد عین شخصی نبوده و کلی باشد متعهد مجبور نیست که از فرد اعلای آن ایفاء کند لیکن از فردی هم که عرفاً معیوب محسوب است نمی تواند بدهد ».
به نظر می رسد که از دیدگاه قانون مدنی مابایع می تواند مبیعی را که از مرغوبیت ادنی برخوردار است تسلیم نماید و صرفاً کافی است که مبیع معیوب نباشد.در حالی که به نظر می رسد که در قانون تصریح شود که مبیع باید از فرد متوسط ایفاء شود یا باید حداقل از درجه متوسط مرغوبیت برخوردار باشد.^[۱۰۷]

گفتار چهارم :اثبات عدم مطابقت در مبیع

ممکن است مشتری ادعا کند که مبیع مطابق عقد بیع تسلیم نشده یعنی به عنوان مثال بگوید مبیعی که تسلیم شده از لحاظ مقدار ،جنس و وصف با عقد منطبق نیست.
حال باید دید که اثبات عدم انطباق با کیست ؟مشتری یا بایع . برای بررسی این مسئله بهتر است این اختلافات در سه قسمت مجزا راجع به مقدار مبیع،جنس مبیع،و وصف مبیع مورد بحث قرار گیرد.

بند اول:اختلاف در مقدار مبیع

فقهای امامیه اختلاف در مورد مقدار مبیع را در مبیع مکیل ، موزون و معدود طرح کرده اند.به این علت که در موارد دیگر این اختلاف کمتر بوجود می آید مانند مبیع زمین که با مساحت فروخته می شود که در صورت بوجود آمدن اختلاف دوباره اندازه گیری می شود که آیا مساحت مبیع مطابق با عقد است یا خیر.در مورد مبیع مکیل و موزون و معدود دو حالت درنظر گرفته شده است:
۱- اگر مشتری مبیع کیل کردنی یا وزن کردنی یا شمردنی را قبض کرده باشد بدون آنکه هنگام کیل کردن و وزن کردن و شمردن حاضر باشد و ادعای ناقص بودن آن را کرده باشد قول او مقدم است .
و اگر بایع بینه نداشته باشد با توجه به قاعده «البینه علی المدعی والیمین علی من انکر»،مشتری با اتیان سوگند دعوای خود را ثابت می کند . زیرا سخن او مطابق اصل عدم وصول حقش به وی می باشد و منکر محسوب می شود.
۲- اما اگر مشتری به هنگام کیل کردن و وزن و شمارش حضور داشته باشد ،سخن بایع مطابق با ظاهر است زیرا به حس ظاهر وقتی صاحب حقی در زمان سنجش حقش حاضر باشد ،احتیاط و دقت لازم را در تعیین حق خود به عمل می آورد.
پس فروشنده در اینجا منکر به حساب می آید و با اتیان سوگند دعوای مشتری را رد می کند.اما اگر مشتری ادعا کند تمام حق خود را قبض نکرده است ،قول او مقدم است حتی اگر به هنگام قبض حاضر باشد.

بند دوم : اختلاف در جنس مبیع

اینکه طرفین معامله در مورد جنس مبیع اختلاف پیدا کنند کمتر اتفاق می افتد. زیرا انطباق یا عدم انطباق جنس مبیع در هنگام تسلیم به روشنی پیداست.اگر مشتری جنس مبیع را منطبق با قرارداد نداند از قبض کردن آن خودداری می کند.
در هر حال اگر مشتری مبیع را قبض کرده باشد ،باید ثابت کند که جنس مبیع با آنچه که در قرارداد ذکر شده متفاوت می باشد و اصولاً این امر از طریق رجوع به کارشناس انجام می گردد به دلیل اینکه وقتی مشتری مبیع را قبض می کند نشان دهنده آن است که جنس مبیع مطابق قرارداد است .
اما اگر مبیع را به این علت که جنس مبیع مطابق با قراداد نیست قبض نکرده باشد در این صورت بار اثبات انطباق مبیع با قرارداد با بایع است.

بند سوم :اختلاف در کیفیت و اوصاف مبیع

اگر مشتری ادعا کند که عیب مبیع هنگامی که در نزد بایع بوده و یا قبل از قبض در آن به وجود آمده است و بایع آن را انکار کند قول بایع مقدم است .
زیرا ادعای مشتری مخالف با اصل لزوم است و اگر دعوی را ترک کند دعوی خاتمه می یابد.مشتری مدعی است و بایع منکر است و اگر مشتری بینه نداشته باشد ،بایع سوگند یاد می کند و ادعای مشتری را رد می کند.

گفتار پنجم : تسلیم توابع ومنافع مبیع

باتوجه به قانون مدنی که در ماده۳۸۳بیان می دارد که «تسلیم باید شامل آن چیزی هم باشد که اجزاءو توابع شمرده می شود» بنابراین تسلیم اجزاء و توابع مبیع از تعهدات فرعی بایع به شمار می آید .
و چگونگی تسلیم آنها مانند خود مبیع با توجه به اختلافات آنها به کیفیات مختلف است و باید طوری تسلیم شود که مشتری بتواند متمکن از تصرفات متعارف در آن شود.^[۱۰۸]
اگر موضوع تسلیم مال عین معین باشد،منافع مبیع به تابعیت از ملکیت آن ،از زمان عقد به خریدار منتقل می شود و از این زمان ،هر ثمره از مبیع بدست آید به خریدار تعلق دارد و فروشنده در زمان تسلیم،ثمره های این دوران را باید به خریدار بدهد.
به عنوان نمونه اگر باغی فروخته شود و مدتی بعد به خریدار تسلیم گردد ،میوه هایی که در فاصله بین عقد و قبض حاصل شده است به خریدار تعلق می گیردو باید به او داده شود.
ولی از آنجایی که منافع جزء مفاد معاوضه نیست به همین جهت تلف آن پیش از قبض موجب انفساخ عقد نمی شود ولی اگر مبیع کلی باشد منافع زمانی متعلق به خریدار می شود که مبیع از طرف فروشنده تعیین شود چون در این زمان است که خریدار حق مالکیت برآن پیدا می کند.^[۱۰۹]
فروشنده علاوه بر منافع مبیع باید توابع را هم تسلیم کند.منظور از توابع اشیایی است که برای بهره برداری از مبیع ضرورت دارد . این گونه توابع بر اساس عرف ،اوضاع و احوال و قرائن جزء مبیع محسوب می شوند. بنابراین تعهد به تسلیم مبیع ،شامل اجزاء و توابع آن هم می شود.^[۱۱۰] و تسلیم آن ها هم واجب خواهد بود.مثلاً اگر اتومبیلی را فروخته باشند باید جک و زاپاس را هم بدهد.

خلاصه فصل اول:

با توجه به مطالبی که در این فصل مطرح شد به این نکات می رسیم:
عقد بیع که یکی از عقود معین معوض می باشد دارای دو موضوع مبیع و ثمن است که مبیع باید دراین عقد عین باشد در حالی که هر مالی می تواند به عنوان ثمن قرار بگیرد.با توجه به مواد قانون مدنی مبیع به چند قسم عین معین و کلی در معین و کلی فی الذمه می باشد که عین معین می تواند به دو صورت مفروز و مشاع باشد که برای رفع ابهام از این اقسام اگر مبیع عین خارجی و یا در حکم آن باشد اوصافی که تعیین کننده ارزش آن نزد طرفین است باید معلوم شود درحالی که اگر مبیع کلی فی الذمه باشد باید کلیه اوصافی که در ارزش آن تأثیر دارد اعم از اوصاف کیفی و کمی نزد طرفین مشخص باشد.
همچنین برای آنکه عقد بیع دارای اثر باشد مبیع باید از اموالی باشد که خرید و فروش آن قانوناً ممنوع نباشد و مالیت و منفعت عقلایی داشته باشد و بایع قدرت بر تسلیم آنها را داشته باشد مگر آنکه خود خریدار قادر بر تسلم آن باشد و مبیع باید در صورت عین معین و یا کلی در معین بودن هنگام عقد موجود باشند وهمچنین مبیع ملک بایع باشد.
یکی از آثار بیع صحیح ، تسلیم می باشد که عبارت است از مسلط کردن خریدار بر مبیع به صورتی که بدون هیچ مزاحمت و ممانعتی از طرف بایع و یا هر شخص دیگر بهره مند از انحاء تصرفات و انتفاعات در آن باشد. تسلیم مبیع به دو صورت انجام می گیرد : تسلیم عملی و حکمی. که تسلیم عملی ، یعنی قراردادن مبیع تحت تصرف مشتری به صورتی که بدون وجود مانعی متمکن از تصرف و انتفاع از آن باشد هرچند به صورت فیزیکی بر آن استیلاء نیابد البته به شرطی که مشتری از قرار گرفتن مبیع تحت تصرف خود آگاهی داشته باشد.
و تسلیمی حکمی است که در عالم واقع تسلیم رخ ندهد ولی قانون گذار بر آن آثار تسلیم مترتب سازد که دارای صورتهای مختلفی می باشد.مانند : تصرف سابق مشتری بر مبیع ، ابقاء تصرف بایع بر مبیع به وسیله مشتری ،اتلاف مبیع به وسیله مشتری قبل از قبض و تهاتر. اگر مبیع به شرط داشتن مقدار ، جنس و وصف معین فروخته شود بایع باید مبیع را مطابق با همان اوصافی که در قرارداد معین شده است تسلیم کند در این صورت است که به تعهد خود عمل نموده است.
فصل دوم
احکام تسلیم و تسلم

فصل دوم : احکام تسلیم

عملکرد صادراتی معمولاً با بهره گرفتن از رویکرد شاخص واحد اندازه گیری می شود و فروش های صادراتی، رشد فروش های صادراتی، سودهای صادراتی و شدت صادرات بیشترین شاخص های معمول مورد استفاده هستند. (زو و استان، ۱۹۹۸، ۳۴۱)^[۳۶] با وجود این، مدارک و دلایل زیادی وجود دارد که عملکرد صادراتی به عنوان یک ساختار چند وجهی مورد توجه قرارگرفته است و نباید توسط یک شاخص واحد اندازه گیری شود. (کاوسگیل و زو،۱۹۹۴، ۹)^[۳۷].
در کل ما عملکرد صادراتی را به عنوان نتایج حاصل شده برای شرکت از فروش های بین المللی تعریف می کنیم. (شوهام، ۱۹۹۸، ۶۷)^[۳۸] نتایج شامل جنبه های استراتژیک و مالی عملکرد می شوند و همچنین باید یک افق زمانی برای دربرگیری تغییرات را شامل شود. کاوسگیل و زو (۱۹۹۴) اشاره

می کنند که بیشتر تحقیقات گذشته برای سنجش عملکرد صادراتی از فروش های صادراتی استفاده کرده اند که به جنبه مالی مرتبط است. علاوه بر این مشکل که به محتوا مرتبط است مشکلات دیگر مرتبط است به اینکه چگونه عملکرد صادراتی سنجیده خواهد شد. (کاتسیکس و دیگران ۱۹۹۶، ۱۰)^[۳۹] معیارهای اندازه گیری عینی و ذهنی گزینه های ممکن هستند. جالب اینکه، اگر چه هر دوی رویکردهای اندازه گیری ضعف هایی دارند ولی مدارک و شواهد نشان می دهد که یافته ها دردو رویکرد با هم تفاوت معنی داری ندارند.
سه بعد از عملکرد صادراتی منظور شده است: (۱) اثر بخشی صادراتی (۲) شدت صادرات (۳) فروش های صادراتی. معیار اندازه گیری مورد استفاده برای اثر بخشی صادراتی ترکیبی است تا بر انتقادات وارده بر شاخص های تک موردی غلبه کند و ادراکات مدیران دربارۀ تغییرات در نتایج استراتژیک و مالی را به دست آوریم. شدت صادراتی و فروش های صادراتی به ابعاد مالی بر می گردند و به عنوان معیارهای اندازه گیری عینی مورد استفاده هستند. هدف در استفاده از ابعاد سه گانه غلبه بر جنبه های متفاوت عملکرد است.
محیط
می دانیم که محیط شامل عوامل خارجی می شودکه این عوامل موجب فرصت ها و تهدیداتی برای شرکت ها هستند و برای مدیریت غیر قابل کنترل می باشند. به عقیده بورگویس (۱۹۸۰)^[۴۰] محیط می تواند به عنوان صفات ]مخالف، غیرمطمئن، پویا[ یا به عنوان فعالیت ]مثل محیط کار یا محیط کلی[ مفهوم‌سازی گردد. در هر دو مورد، مدیریت باید عوامل مهم اثر گذار بر بازرگانی را شناسایی کند.
در بازرگانی بین الملل برای مدیریت ملاحظه محیط کلی مهم است و محیط سیاسی، اجتماعی- فرهنگی ابعاد اصلی محیط هستند. محیط فرهنگی- اجتماعی متشکل از مشتریان خاص، زبان ها و مذاهب کشورهای خارجی می باشد در حالی که محیط سیاسی شامل ابعاد اقتصادی (مثل نرخ مبادله) و قانونی (مثل محدودیت های واردات) می باشد.
از چشم انداز اقتصاد صنعتی عوامل اجتماعی- فرهنگی و سیاسی قسمتی از ساختار صنعت هستند و ممکن است موانع ورود را ارائه دهند. که این موانع از ورود رقبای جدید جلوگیری می کنند و به طور معمول تنها با هزینه های بالا می توان بر آنها غلبه کرد. این چنین هزینه هایی با خود خطراتی را دارند و فرض می شود که سرمایه گذاری غیر قابل برگشت باشند. چون که سرمایه گذاری بالاتر احتمال دارد که سودها را کاهش دهد، فرض می کنیم که رابطه منفی بین ابعاد محیط سیاسی و فرهنگی- اجتماعی و عملکرد صادراتی وجود دارد.
ویژگی های شرکت
ویژگی های شرکت برای مدیریت در مقایسه با عوامل محیطی قابل کنترل تر هستند و توانمندی‌ها و ضعف های شرکت ها را نشان می دهند. در مطالعات بین المللی ویژگی های متنوع شرکت که مورد تحقیق قرار گرفته اند شامل اندازه شرکت، تجربه صادراتی و توانایی بین المللی هستند. نتایج ارتباطات مثبت، منفی و عدم ارتباط بین این ویژگی ها و عملکرد صادراتی را نشان می دهند. با وجود این در مطالعات شرکت های بزرگ تر عملکرد صادراتی بالاتری را از خود نشان داده اند. مانند: رید (۱۹۸۲)، کیناک و کنگ ین کان (۱۹۹۳)^[۴۱] دلیل منطقی برای این یافته ها این است که اندازه شرکت بر تخصیص منابع اثر می گذارد و منابع مدیریتی و مالی، ظرفیت تولید و صرفه جویی های مقیاس باعث ارتباط مثبت بین اندازه شرکت و عملکرد صادراتی هستند. همچنین می توان گفت که
شرکت های بزرگ تر منابع کمکی بیشتری را برای فعالیت های صادراتی درگیر می کنند.
عملکرد صادراتی با دوره های کوتاه تر تجربه صادراتی مرتبط است. منطق حمایتی از این موضوع این است که شرکت های جوان تر به علت عدم مزیت های هزینه ای و محدودیت دسترسی به منابع در بازارهای داخلی مجبورند که به خارج از کشور بروند. (اورسیک و سزینکوتا، ۱۹۸۴، ۱۶۰)^[۴۲]
همچنین جهت گیری های ویژه مدیریت عملکرد صادراتی را تحت تاثیر قرار می دهد. مخصوصاً فرض می شود که انگیزه های بین المللی شدن عملکرد صادراتی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. محققین بین انگیزه های اثرگذار و انفعالی تمایز قائل می شوند و در حالی که انگیزه های اثرگذار درگیری در فعالیت های بین الملی را تحریک می کند، انگیزه های انفعالی پاسخ های شرکت به تغییرات محیطی هستند. مزیت های سود، محصولات خاص، مزایای مالیاتی و رسیدن به یک موقعیت هزینه ای رقابتی انگیزه های اثرگذار هستند. در مقابل فشارهای رقابتی، اضافه تولید همراه با ظرفیت اضافی یا تقاضای داخلی ضعیف شاخص های انگیزه های انفعالی بین المللی شدن هستند. (جین و توکر، ۱۹۹۵، ۲۴)^[۴۳]
در یک محتوای بین المللی به نظر منطقی می رسد که جهت گیری اثرگذار به طور مثبت با عملکرد صادراتی مرتبط باشد چون که چنین گرایشی موجب نفوذ شایستگی های سازمان در بازارهای بین المللی می شود. شرکت هایی که به طور اثرگذار برانگیخته شده اند آگاهی بیشتری از شرایط داخلی و خارجی دارند، بنابراین به دلیل مزیت های اطلاعاتی ممکن است که به سطوح بالاتری از عملکرد نائل گردند.
استراتژی های بازرگانی
زمانی که رفتار شرکت‌ها مورد ارزیابی قرار می گیرد استراتژیهای بازرگانی یا رقابتی سطح مناسبی برای تجزیه و تحلیل هستند. پورتر (۱۹۸۰)^[۴۴] بحث می کند که رفتارهای استراتژیک رقابتی متفاوتی وجود دارد اما تاکید می کند که این رفتارها را می توان در سه نوع از استراتژی های کلی طبقه بندی کرد: ۱) استراتژی تمایز ۲) استراتژی هزینه پایین ۳) استراتژی تمرکز. استراتژی های تمایز ملزم می کند که شرکت ها در یک یا بیشتر ابعاد بازرگانی خود تک باشند. برای مثال هنگامی که استراتژی تمایز را دنبال می کنیم تاکید بیشتر بر توسعه محصولات جدید، تبلیغات، تصویر ذهنی نشان تجاری یا نوآوری های بازاریابی داده می شود. استراتژی های هزینه پایین ملزم می کند که شرکت ها
هزینه ها را پایین نگه دارند که می توانند با بهبود کارایی عملیاتی یا بهبود کیفیت محصول به این مهم دست یابند. استراتژی تمرکز شامل استفاده از استراتژی های تمایز یا هزینه پایین در حیطه کوچکی از بازار می شود.
بحث اصلی، رویکرد یکسان سازی در مقابل مطابقت دهی در بازاریابی بین المللی است. این بحث ریشه در فرق گذاری بین شرکت های جهانی و چند ملیتی دارد اولی با فروش های یکسان در همه جا و دیگری با تطابق دهی محصولاتش در بازارهای مورد خدمتش عمل می کند. از نظر عملکرد سازمانی پورتر (۱۹۸۰) بیان می کند که استراتژی هزینه پایین (که شبیه به یکسان سازی است) یا استراتژی تمایز (که شبیه به تطابق است) ممکن است پیگیری شوند. اما سهم به دست آمده با استراتژی تمایز در مقابل استراتژی هزینه پایین کمتر است ولی توانایی ذاتی در هر دو استراتژی برای رسیدن به سطوح سود یکسان وجود دارد. دنبال کردن استراتژی های تمایز منجر به شدت صادراتی و
فروش های صادراتی پایین خواهد شد.
مدل ابی و اسلتر (۱۹۸۹)^[۴۵]
ابتدا متغیرهایی مورد توجه قرار می گیرند که عملکرد صادراتی را تحت تأثیر قرار خواهند داد. سپس مدلی از عملکرد صادراتی ارائه می گردد تا تمام این متغیرها را به طور جامع در برداشته باشد.
متغیرهای محیط بازار
انتخاب بازار و انطباق. جانسون و والن (۱۹۹۰)^[۴۶] به این نتیجه رسیده اند که صادرکنندگان نوپا برای افزایش شانس موفقیتشان باید بازارهایی را مورد هدف قرار دهند که از لحاظ روانی به آنها نزدیکتر هستند و سپس با این تجربه فعالیتشان را به دیگر بازارها توسعه دهند. متغیر کلیدی در این خصوص فاصله فیزیکی است که به عنوان مجموعه عوامل جلوگیری کنندۀ جریان اطلاعات از بازار و به داخل آن تعریف شده است که عبارتند از: تفاوت ها در زبان، آموزش، عملیات بازرگانی، فرهنگ، توسعه صنعتی و غیره. داگلاس و دوبویس (۱۹۷۷)^[۴۷] و جکسون (۱۹۸۱) ^[۴۸] بیان می کنند که شرکتی شانس موفقیتش بیشتر خواهد بود که بتواند فعالیتهای بازرگانی خود را با محیط فرهنگی داخلی تطبیق دهد.
دولت وزیر ساخت ها. عوامل محیطی تحت کنترل دولت به عنوان عوامل اثرگذار منفی مورد بررسی قرار گرفته اند. نتیجه گیری کلی این است که با وضع موانع صادراتی توسط دولت، موفقیت صادراتی شرکتها در آن کشور کم خواهد شد. بعلاوه زیر ساخت های همچون ارتباطات و جاده موانع بالقوه برای موفقیت هستند. مطالعه میشل (۱۹۷۹) ^[۴۹] تأیید می کند که موضوعات ساختاری به ویژه عوامل سیاسی دولتی در کشورهای کم تر توسعه یافته اهمیت بیشتری دارند.
متغیرهای شرکت
ویژگی های مدیریت. فورد و لئونیدو (۱۹۹۱)^[۵۰] و ابی واسلتر (۱۹۸۹) ^[۵۱] از بازبینی ادبیات به این نتیجه رسیده اند که عوامل مدیریتی تعیین کننده های اصلی موفقیت صادراتی هستند. عوامل خاصی که شامل سطح تعهد مدیریت به صادرات، پذیرش دیدگاه بین المللی توسط مدیریت، مهارت کارکنان بخش صادرات در زبان خارجی و توانمندی بین المللی می شوند. نتیجه این است که تمایلات، ادراکات، آگاهی ها و نگرش های مدیریت عوامل تعیین کننده عملکرد صادراتی هستند.
ارتباطات. مدسن (۱۹۸۹)^[۵۲] از مطالعاتش نتیجه گرفته است که ارتباط انسانی خوب تصمیم گیران با اعضای کانال یک اثر مثبت بر عملکرد دارد. دلیل منطقی چنین نتیجه گیری به خاطر این واقعیت است که افزایش ارتباط انسانی منجر خواهد شد که شرکت درک بهتری از رفتار و نیازمندی های مشتری و اعضای کانال داشته باشد. این نتیجه گیری توسط مطالعات دیگری حمایت می شود که این مطالعات یک رابطه مثبت بین تعداد بازدیدها از بازار خارجی و عملکرد صادراتی را شناسایی کرده اند.
استفاده از تحقیقات بازار. در نه مطالعه بازبینی شده توسط مدسن (۱۹۸۷) چهار مطالعه هیچ ارتباطی بین شدت تحقیقات بازار و عملکرد صادراتی را شناسایی نکرده اند در حالی که در پنج مطالعه دیگر یک ارتباط مثبت شناسایی شده است.
استراتژی
محصول. موفقیت صادراتی به قوت محصول از نظر منحصر به فرد بودن و کیفیت وابسته است. همچنین برخی تحقیقات ارتباط مثبت بین تطبیق محصولات با بازار و عملکرد را شناسایی کرده اند.
قیمت. مکینتاش^[۵۳](۱۹۸۰) یک رابطه مثبت بین رقابت پذیری قیمتی و عملکرد شناسایی کرده است. ابی و اسلتر (۱۹۸۹) ۵۵ مطالعه بازاریابی صادراتی را به منظور ایجاد چارچوب موجود در شکل۲-۴ یک جا جمع کرده اند. در این چارچوب متغیرهای مستقل در دوسطح کلی تقسیم‌بندی شده‌اند، که این دو سطح با محیط که معمولاً فراتر از کنترل شرکت است و سطح داخلی که تحت کنترل شرکت است مشخص شده است. در این مدل متغیرهای قابل کنترل مورد توجه هستند و به ویژگی‌ها، توانمندی ها و استراتژی شرکت تقسیم شده اند. این چارچوب روابط مستقیم بین توانمندی ها و استراتژی را با عملکرد مطرح می نماید و همچنین یک رابطه غیرمستقیم بین ویژگی های شرکت و عملکرد را با کمک متغیر واسطه ای استراتژی در نظر دارد. (استیلس و آمبلر، ۱۹۹۴، ۲۷)^[۵۴]
شکل ۲-۴. مدل ابی و استلر درباره عملکرد صادراتی
مدل اُکاس و جولیان (۲۰۰۲)^[۵۵]
به طورکلی یکی از عوامل کلیدی اثرگذار بر عملکرد صادراتی استراتژی بازاریابی صادراتی است. در این میان موضوع مهم انتخاب یکی از استراتژی های انطباق یا یکسان‌سازی محصولات و خدمات است. عوامل دیگر اثرگذار بر عملکرد بازاریابی صادراتی شامل ویژگی های خاص شرکت، ویژگی های محصول و ویژگی های بازار صادراتی هستند. چارچوب مفهومی استراتژی آمیخته بازاریابی صادراتی و عملکرد ارائه شده در شکل ۲-۵ بیان می کند که استراتژی آمیخته بازاریابی فعالیت صادراتی، توسط عوامل داخلی و خارجی تعیین می گردد. عملکرد صادراتی، بوسیله استراتژی آمیخته بازاریابی اتخاذ شده، ویژگی های شرکت و ویژگی های محیطی تعیین می گردد. شکل ۲-۵ نشان می دهد که
ویژگی های شرکت شامل بی نظیر بودن محصول، تجربه صادراتی شرکت، حمایت ارائه شده برای توزیع کننده های شرکت و تعهد منابع می شوند. ویژگی های محیط صادراتی شامل شدت رقابت، محیط سیاسی- قانونی بازار صادراتی، قابلیت دستیابی به کانال های توزیع و اقبال مشتری می شوند و استراتژی آمیخته بازاریابی شامل تصمیم برای یکسان سازی یا تطبیق آمیخته بازاریابی می شود.
شکل ۲-۵. چارچوب مفهومی اکاس وجولیان برای عملکرد صادراتی
مدل کاوسگیل و زو (۱۹۹۵)^[۵۶] برای استراتژی جهانی
شکل ۲-۶ چارچوب مفهومی ارائه شده برای استراتژی جهانی را نشان می دهد.
یپ (۱۹۸۹)^[۵۷] فرض کرد که استراتژی جهانی پنج بعد دارد که شامل مشارکت بازار، یکسان سازی محصول، تمرکز فعالیت، بازاریابی یکپارچه و اقدامات رقابتی منسجم می شود. او همچنین مطرح کرد که استراتژی جهانی توسط محرک های خارجی جهانی شدن صنعت مرتبط به بازار، هزینه، دولت و عوامل رقابتی تعیین می گردد.
ابعاد پنجگانه استراتژی جهانی یپ شامل هماهنگی فعالیت های ارزش افزوده پورتر (۱۹۸۶)^[۵۸] همچون تحقیق و توسعه، تولید و بازاریابی نمی شود که یک نیازمندی اساسی برای استراتژی جهانی است. بنابراین بعد هماهنگی باید به ابعاد پنجگانه استراتژی جهانی یپ اضافه شود تا دربرگیرنده کامل جنبه های متنوع استراتژی جهانی گردد.
یپ (۱۹۸۹) با تئوری ساختار صنعت موافق است،‌این تئوری فرض می کند که محرک‌های خارجی جهانی شدن صنعت، استراتژی جهانی را تعیین می کنند. اما عوامل داخل سازمانی توسط یپ بحث نمی شوند. چارچوب مفهومی ارائه شده از استراتژی جهانی این کمبود را رفع می کند و منابع داخل سازمانی را نیز شامل می شود. این چارچوب بر روی تئوری مبتنی بر منابع و تئوری مبتنی بر سازمان صنعتی بنیان شده است.
استراتژی جهانی پاسخ سازمان به محرک های خارجی جهانی شدن صنعت است.
عوامل داخل سازمانی توانایی سازمان را برای درک استراتژی جهانی و انجام استراتژی جهانی تسهیل می کنند. (بارنی، ۱۹۹۱، ۱۰۴)^[۵۹]
شکل ۲-۶. چارچوب مفهوم یکپارچه استراتژی جهانی
مدل کالنتون، کیم، اچمیدت و کاوسگیل (۲۰۰۵)^[۶۰]
با بهره گیری از نظریه مبتنی بر منابع و تئوری مبتنی بر ساختار صنعت فرض می شود که ویژگی‌های خارجی و داخلی شرکت ابتدا استراتژی انطباق و سپس عملکرد صادراتی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. از ویژگی های داخلی (وابستگی صادراتی و باز بودن برای نوآوری) انتظار می رود که استراتژی انطباق محصول را تسهیل نمایند. ویژگی های خارجی (انطباق صنعت) به طور مثبت استراتژی انطباق محصول شرکت را تحت تاثیر قرار می دهد ولی این ویژگی خارجی اثر منفی بر روی عملکرد صادراتی دارد. منظور از انطباق صنعت درجه و شدت انطباق محصول که در یک صنعت انجام می شود. چارچوب مفهومی شامل ویژگی کلیدی بازار نیز است که این ویژگی تشابه بازار است. این چارچوب تحقیقی توسط تحقیقات قبلی حمایت می شود. مانند: کاوسگیل و زو (۱۹۹۴)، مدسن (۱۹۸۷)^[۶۱]
شکل ۲-۷. چارچوب مفهومی کالنتون، کیم، اچمیدت و کاوسگیل
عملکرد صادراتی
اگر چه تعاریف عملیاتی و مفهومی متنوعی از عملکرد صادراتی ارائه شده است اما در اکثر مطالعات عملکرد شامل نتایج فعالیت های صادراتی شرکت می شود. عوامل اثر گذار بر عملکرد صادراتی شامل ویژگیهای داخلی مانند مشخصات محصول و شرکت و همچنین ویژگیهای خارجی مانند مشخصات بازار و صنعت می شوند. این مطالعه نظریه مبتنی بر منابع و تئوری ساختار صنعت را می پذیرد و استراتژی تطبیق محصول را به عنوان استراتژی شرکت در ارتباط با ویژگی محصول، وابستگی صادراتی و باز بودن برای نوآوری (ویژگی های داخلی) و انطباق صنعت و تشابه بازار (ویژگی های خارجی) را با هم ادغام می کند.
استراتژی انطباق محصول
استراتژی انطباق محصول به عنوان فعالیت های منسجم و برنامه ریزی شده برای برآوردن ترجیحات و ارزش های مصرف کنندگان محلی تعریف می شود. اساساً این استراتژی توسط
ویژگی های شرکت و محیط بازرگانی خارجی تعیین می گردد. (منگوک، ۱۹۹۷، ۳۱)^[۶۲] برخی از محققین گزارش داده اند که استراتژی انطباق بین المللی محصول منجر به رشد فروش می گردد اما اثری بر سهم بازار و سود ندارد. بیشتر شرکت های چند ملیتی معتقد هستند که استراتژی آنها نه تنها رشد فروش را تسهیل می کند بلکه برگشت سرمایه و سودآوری را نیز به همراه دارد. در این مدل استراتژی انطباق محصول به عنوان استراتژی بازاریابی استفاده می شود که عملکرد صادراتی را به طور مثبت تحت تأثیر قرار می دهد.
وابستگی صادراتی
ویژگی های شرکت در ادبیات به عنوان سوابق استراتژی انطباق محصول مورد ملاحظه قرار
می گیرند که این استراتژی خود تجربه بین المللی، اهداف بلند مدت و کوتاه مدت صادراتی و دامنه ورود به بازار را شامل می گردد. برای نشان دادن اهداف کوتاه مدت و بلند مدت صادراتی از وابستگی صادراتی استفاده می شود که نشان می دهد شرکت تا چه اندازه به فعالیت های صادراتی به عنوان منابع درآمد و سود متکی است. بر اساس گفته های بارنی (۱۹۹۱)^[۶۳] منابع شرکت شامل منابع قابل لمس یا غیر قابل لمس (مثل ویژگی های شرکت) هستند. مبتنی بر این دیدگاه بحث می شود که درجه وابستگی یک شرکت به فعالیت های صادراتی به عنوان یک ویژگی شرکت، استراتژی انطباق محصول را به طور مثبت تحت تأثیر قرار خواهد داد. بنابراین هر چقدر موفقیت شرکت متکی بر فعالیتهای صادراتی باشد. شرکت را در تطبیق محصولاتش برای تفاوتهای شناخته شده در بازارهای خارجی جسور خواهد کرد.
باز بودن برای نوآوری