• کلیات شرکت داروسازی ایران داروک چگونه است و مهمترین شرکای زنجیره تامین شرکت کدام هستند؟

• چه کارهایی و با چه توالی به منظور تامین مواد اولیه صورت می‌گیرد؟

• جریان اطلاعات و جریان مواد در فرآیندهای مرتبط با تامین دارو چگونه است؟

• چارت سازمانی شرکت و طبقه بندی فرآبندهای چگونه طراحی شده است؟

انتظار می‌رود که با پاسخ دهی مناسب به سوالاتی نظیر سوالات فوق بتوان به درک نسبتا کاملی از وضعیت تامین مواد اولیه در شرکت دست یافت. بدیهی است که شناخت کافی و درست از وضعیت موجود، به عنوان پیشنیازی بسیار مهم برای پیمودن فازهای آتی در بهینه کاوی زنجیره تامین می‌باشد.

کلیات شرکت

شرکت داروسازی ایران داروک در سال 1360 با شعار «مسیر سبز سلامتی» در زمینی به وسعت 14000 مترمربع با زیر بنایی بیش از 8000 متر مربع در کیلومتر 16 جاده مخصوص کرج راه اندازی و به بهره برداری رسید.
این شرکت ابتدا تولیدات خود را با فرآوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی استاندارد شروع نمود و پس از تلاش بسیار موفق به تولید فرآورده‌های دارویی گیاهی به فرم قرص و شربت نظیر آنتوم و تیمکس گردید. به مرور زمان لیست محصولات تولیدی خود را با هدف تولید داروهای گیاهی بر اساس استانداردهای بین المللی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت ارتقاء سطح کیفیت و سلامت جامعه افزایش داد. به طوری که در طی این مدت با در نظر گرفتن اهدافی نظیر تهیه فرم‌های دارویی قابل قبول بر اساس معیار‌های رایج بین المللی و مطابق با اصول GMP موفق گردید بیش از 20 نوع فرمولاسیون دارویی، تهیه و روانه بازار مصرف نماید. در تهیه این فرمولاسیون‌ها بیش از چهل نوع گیاه دارویی استفاده می‌شود که پس از تهیه توسط کارشناسان علمی و تأیید مشخصات کمی و کیفی آنها توسط واحد کنترل کیفی، در پروسه تولید قرار گرفته و به اشکال دارویی از قبیل قرص، قطره، شربت و ساشه تبدیل می‌گردند. در حین تولید نیز آزمایشات کنترلی بر روی فرآورده‌ها انجام گرفته و نهایتاً پس از تأیید، بسته بندی گردیده و روانه بازار مصرف می‌گردند.
در سال 1390 این شرکت به مجموعه عظیم پوراطب پیوست تا این مجموعه جامع بتواند پاسخگویی تمامی درخواست‌های جامعه پزشکی کشور در زمینه نیازهای دارویی باشد و در این راستا گامی مؤثر بر ارتقاء سلامت ایرانیان بردارد.
شرکت مواد اولیه و بسته بندی و سفارشات چاپی و همچنین ملزومات فنی و آزمایشگاهی خود را از تامین کنندگان به نام تهیه می کند و پس از وارد شدن مواد اولیه به کارخانه و تایید صحت مواد توسط واحد کنترل کیفیت، که مجهز به آزمایشگاه‌های پیشرفته است، در خطوط تولید قرار گرفته و فرایند تولید محصول در خطوط تولید مایعات و جامدات و با بهره گرفتن از ماشین آلات و دستگاه‌های مدرن همچون خط کپسول، دستگاه ساشه‌زنی، قرص‌سازی شامل آسیاب و میکسچر، گرانول‌سازی، بلیستر، جالینوسی قطره و ساخت مایعات، بسته‌بندی مایعات شیشه گرد و مایعات طرسام انجام می‌گیرد. محصولات پس از تولید، مورد بازرسی مجدد واحد کنترل کیفیت جهت بسته بندی و قرار گرفتن برچسب کالا قرار می‌گیرند و آماده ورود به شرکت‌های پخش سراسری و نمایندگی‌های فروش می‌شوند.
ایران داروک با همكاری بیش از 20 نفر از با سابقه‌ترین متخصصین دانشگاهی رشته‌های مختلف علمی از جمله گیاه درمانی، داروسازی صنعتی، فارماكولوژی، شیمی داروئی و بـیو تکنولوژی در فن آوری و فرآوری محصولات خود بهره مند است و جمعاً با بیش از 200 پرسنل در بخش‌های مختلف شامل واحد کنترل کیفیت، واحد تضمین کیفیت، واحد برنامه‌ریزی و انبارها، واحد پشتیبانی و بازرگانی، واحد تولید، واحد تحقیق و توسعه، واحد اداری و منابع انسانی، واحد فنی و مهندسی، واحد IT و واحد بازاریابی و فروش می‌باشد؛ که هر یک از بخش‌های مختلف به تفصیل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت. همچنین در راستای ارائه خدمات مناسب به مشتریان و افزایش رضایتمندی و ارائه خدمات بهترو مؤثرتر به آنها واحد بازاریابی و فروش این شرکت در دفتر مرکزی پوراطب در شهر تهران مستقر می‌باشد.
جهت معرفی بهتر شرکت، چارت سازمان شرکت در شکل ‏3‑1 آورده شده است.

شکل ‏3‑1: چارت سازمانی شرکت داروسازی ایران داروک

معرفی اجمالی شرکت

در این پایان‌نامه ما از دو دسته مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده نموده ایم. مصاحبه‌ها نوع اول برای شناسایی و معرفی واحدهای مختلف شرکت انجام گرفته که بدین منظور از مدیران ارشد هر بخش استفاده شده است. مصاحبه‌های نوع دوم مربوط به عارضه‌یابی و با بهره گرفتن از پرسشنامه صورت گرفته است که در فصل 4 بیشتر توضیح داده خواهد شد.
با توجه به چارت سازمانی شرکت و اهمیت هر بخش در زنجیره تامین، مصاحبه‌های نوع اول صورت گرفته است. مدت زمان اجرای مصاحبه با مدیران هر بخش مطابق با جدول ‏3‑1 می‌باشد که در مجموع 585 دقیقه و به طور متوسط 58.5 دقیقه مصاحبه با هر بخش انجام شده است. لازم به ذکر است که بدلیل جلوگیری از خستگی مصاحبه‌شونده و افزایش راندمان مصاحبه‌های انجام شده، بعضی از مصاحبه‌ها مانند بخش تولید، برنامه‌ریزی و انبار، بیش از یک بار صورت گرفته است.
جدول ‏3‑1: مدت زمان اجرای مصاحبه نوع اول برای شناسایی بخش‌های مختلف شرکت

بخش
مدت زمان مصاحبه (دقیقه)

تولید
120

برنامه‌ریزی و انبار
120

تضمین کیفیت
65

کنترل کیفیت
50

آزمایشگاه تحقیق و توسعه
40

IT
40

سازور، اعظم؛ حسینی، میرزاحسن، (۱۳۹۰)، بهبود کیفیت خدمات گردشگری شهر یزد از دیدگاه گردشگران خارجی، قصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات جهانگردی، سال هفتم، شماره۱۶، ۱۴۱-۱۱۷.
سلطانی، ایرج؛ صارمی، بابک،(۱۳۸۶)، ” مروری بر فن کیفیت خدمات “، ماهنامه تدبیر، سال هجدهم، شماره ۱۸۴، صص۴۸-۴۵.
صمدی، عباس؛ اسکندری، سهیلا، ( ۱۳۹۰)، ” بررسی تاثیر کیفیت خدمات بر رضایت مشتریان بانک ملی شهرستان تویسرکان ( بر اساس مدل سروکوال ) “، فصلنامه مدیریت، سال ۸، شماره ۲۱، صص ۴۰-۳۰ .
طباطبایی، سیدمهدی؛ ابوالقاسم گرجی، حسن؛ اکبری، امین(۱۳۹۲)، به کارگیری مدل شکاف کیفیت خدمات (سروکوال: ServQual) در مجتمع آموزشی درمانی امام خمینی (ره)، فصلنامه مدیریت سلامت، دوره۱۶، شماره۵۱، صص۱۸-۷.
عالی، صمد، (۱۳۸۷)، ” رضایت مشتری"، تدبیر، شماره۱۳۰، صص۷۱-۶۷ .
عنابستانی، علی اکبر؛ شایان، حمید؛ خسروبیگی، رضا؛ تقی لو، علی اکبر؛ خدایی، یوسف(۱۳۹۲)، بررسی میزان رضایت مندی از کیفیت خدمات سازمان های متولی مدیریت محلی روستایی در شهرستان ایجرود (استان زنجان)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ای، دوره ۳، شماره۷، صص۶۹-۵۱.
عنایتی نوین فر، علی؛ یوسفی افراشته، مجید؛ صیامی، لیلا؛ جواهری دانشمند، محمد، (۱۳۹۰)، “ارزیابی کیفیت خدمات آموزشی دانشگاه پیام نور همدان براساس مدل سرکوآل"، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی درآموزش عالی، شماره۶۱، ۱۵۱-۱۳۵.
غفاری، فرهاد؛ جعفری، پژمان؛ امیرمدحی، اشکان(۱۳۹۰)، بررسی رابطه ابعاد کیفیت خدمات و رضایت مشتری در صنعت بانکداری: مدل مقایسه ای خدمات سنتی و الکترونیکی، فصلنامه علوم مدیریت ایران، دوره ۶، شماره ۲۴، صفحه ۶۶-۴۱.
فیضی، کامران؛ تاتاری، سعید،(۱۳۹۰)، ” بهبود کیفیت خدمات در پروازهای شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران(پیمایشی برمبنای مدل کیفیت خدمات)"، فصلنامه مطالعات جهانگردی، شماره۵، ۸۵-۵۳.
قلاوندی، حسن؛ بهشتی راد، رقیه؛ قلعه ای، علی رضا، (۱۳۹۱)، ” بررسی وضعیت کیفیت خدمات آموزشی دانشگاه ارومیه براساس مدل سروکوال"، فصلنامه فرایند مدیریت توسعه، دوره۲۵، شماره۳، ۶۶-۴۹.
کاظمی، مصطفی؛ مهاجر، شیما، (۱۳۸۸)، ” رتبه بندی عوامل موثر بر رضایت مشتریان از کیفیت خدمات در شعب بانک اقتصاد نوین مشهد “، فصلنامه مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال ۴، شماره ۱۰۰، صص ۱۰۳- ۹۱ .
کاووسی، زهرا؛ رحیمی، حامد؛ قنبری، پروین؛ حیدری، لاله؛ بهمئی، جمشید(۱۳۹۳)، بررسی شکاف کیفیت خدمات آموزشی از دیدگاه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز سال ۱۳۹۲، فصلنامه علوم پزشکی صدرا، دوره۲، شماره۲، صص۱۷۲-۱۶۱.
محمد نژادشورکایی، مجتبی؛ جشنی آرانی، مجتبی؛ یزدانی، حمیدرضا، (۱۳۹۰)، ” فرافروش تحقیقات انجام شده درزمینه عوامل موثربررضایت مشتری: وتحلیل اسنادی پایان نامه های کارشناسی ارشدو دکتری دانشگاههای دولتی تهران"، چشم انداز مدیریت بازرگانی، شماره ۶، پیاپی۳۹، صص۱۶۴-۱۴۱ .
محمدنیا، علی، (۱۳۸۸)، ” ارائه رویکردی فازی درسنجش رضایت مشتری، بررسی موردی:شرکت تولیدی فرآورده های لبنی"، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت صنعتی، سال۶، شماره۱۵، صص۸۵-۵۱ .
موسوی شاهرودی، سیدمحمد،(۱۳۸۷)، “رابطه بین رضایت مشتری وعملکردبانک ها"، مجله بانک صادرات، شماره۴۴، صص۴۶-۳۹ .
میرفخرالدینی، سیدحیدر؛ طاهری دمنه، محسن؛ منصوری، حسین،(۱۳۸۹)، “شبکه های عصبی مصنوعی؛ رویکردی نوین در سنجش کیفیت خدمات کتابخانه های دانشگاهی"، فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی، جلد۱۳، شماره۱، ۲۲۵-۲۰۵.
ناصریان، علی؛ کردلو، حسین؛ اکبری یزدی، حسین(۱۳۹۲)، ارتباط رضایت مندی و کیفیت ارائه خدمات عوامل برگزاری با میزان رضایت مندی شرکت کنندگان در المپیاد ورزش دانشجویی، فصلنامه پژوهش های کاربردی در مدیریت ورزشی، دوره ۲، شماره ۴، صص۱۱۴-۱۰۳.
نورالنسا،رسول؛ سقایی، عباس؛ شادالویی، فائزه؛ صمیمی، یاسر، (۱۳۸۷)، “اندازه گیری رضایت مشتری برای شناسایی فرصت های بهبود در خدمات پژوهش آموزش عالی “، فصلنامه پژوهش وبرنامه ریزی درآموزش عالی، شماره۴۹،صص۱۱۹-۹۷ .

نوری، ایرج؛ فتاحی، کمیل، (۱۳۹۰)، ” اندازه گیری رضایت مشتری دربانک توسعه صادرات ایران بااستفاده ازروش تجزیه و تحلیل چندمعیاره رضایت(MUSA)” ، پژوهش های مدیریت درایران، دوره۱۵، شماره۲، صص ۲۲۹-۲۰۵ .
دیواندری، علی ؛ دلخواه، جلیل، “تدوین و طراحی مدلی برای سنجش رضایتمندی مشتریان در صنعت بانکداری و اندازه گیری رضایتمندی مشتریان بانک ملت بر اساس آن"، فصلنامه پژوهشهای بازرگانی، شماره ۳۷، ص ۱۸۵-۲۲۳.
عبدلی، کیوان؛ فریدون فر، صبرا(۱۳۸۷)، “الگوهای رضایتمندی مشتری"، ماهنامه تدبیر، سال هجدهم، شماره۱۸۲، صص۳-۱.
رنجبریان، بهرام؛ رشیدکابلی، مجید؛ حق شناس، اصغر؛ یاوری، زهرا(۱۳۸۱)، “بررسی رضایت مشتری از کیفیت خدمات پس از فروش(مطالعه موردی: شرکت زیراکس استان اصفهان)"، فصلنامه پژوهش های بازرگانی، شماره۲۵، صص۱۴۵-۱۲۷.
رنگریز، حسن؛ مهدیان، محمدجعفر؛ زارع علمی، سمیه(۱۳۹۱)، “بررسی رابطه بین کیفیت خدمات الکترونیک و رضایت مشتریان بانک ملت استان لرستان"، فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، شماره۱۰، صص۴۷-۴۱.
استیری، مهرداد؛ حسینی، فرشید؛ یزدانی، حمیدرضا؛ قلی پور، مجید؛ رایج، حمزه(۱۳۹۱)، ارائه مدلی برای تبیین اثر عوامل پشتیبان خلق ارزش و کیفیت خدمات بر روی رضایت مشتریان خدمات مالی در کشور(مطالعه موردی: موسسه مالی و اعتباری مهر)، فصلنامه علمی- پژوهشی کاوش های مدیریت بازرگانی، سال چهارم، شماره۷، صص۱۹-۱.
حمیدی زاده، محمدرضا؛ جزنی، نسرین؛ حاجی کریمی، عباسعلی؛ ابراهیمی، ابوالقاسم(۱۳۹۱)، طراحی یک مدل چندوجهی برای سنجش رضایت مشتریان در صنعت بانکداری ایران، فصلنامه چشم انداز مدیریت بازرگانی، شماره۹، صص۱۱۶-۹۹.
Ahmed, Ishfaq; Musarrat Nawaz, Muhammad; Usman, Ahmad; Shaukat, Muhammad Zeeshan; Ahmad, Naveed; Iqbal, Hassan(2010), Impact of Service Quality on Customers Satisfaction:Empirical evidence from telecom sector of Pakistan, INTERDISCIPLINARY JOURNAL OF CONTEMPORARY RESEARCH IN BUSINESS, VOL 1, NO 12,pp98-112.
Anand, S. Vijay; Selvaraj, M.(2012), The Impact of Service Quality on Customer Satisfaction and Loyalty in Indian Banking Sector: An Empirical Study through SERVPERF, Int. J. Manag. Bus. Res., 2 (2), 151- 163.
Ariff ,Mohd Shoki; Yun, Leong Ooi; Zakuan, Norhayati; Ismail, Khalid, (2013),” The Impacts of Service Quality and Customer Satisfaction on Customer Loyalty in Internet Banking", Social and Behavioral Sciences 81,  ۴۶۹ - ۴۷۳.
Bruce Ho, C. T., & Lin, W.-C. (2010). measuring the service quality of internet banking: scale development and validation. European Business Review, ۲۲, ۵-۲۴.
Eboli, L., & Mazzulla, G. (2007). Service Quality Attributes affecting Customer Satisfaction for Bus Transit. Public Transportation, Vol3, pp21-34.
Ho, S.-H., & Ko, Y.-Y. (2008). Effects of self-service technology on customer value and customer readiness: The case of interest banking. Internet Research, Vol ۴, ۴۲۷-۴۴۶.
Kranias, Argyrios; Bourlessa, Maria,(2013), ” Investigating the relationship between service quality and loyalty in Greek banking sector “, International Conference on Applied Economics, 453-458.
Lien, Nai-Hwa; Kao, Shu-Luan(2008), The Effects of Service Quality Dimension’s on Customer Satisfaction Across Different Service Types: Alternative Differentiation As a Moderator , Advances in Consumer Research, Vol 35,pp522-526.
Manfred Bruhn, “International service barometers”, European Journal of Marketing, Vol. ۳۷, No. ۹, ۲۰۰۳, pp. ۱۱۸۷- ۱۲۰۴.
Mishkin, F. (2001). The economics of money, banking and financial markets (6th Ed.).
Naik, C.N. Krishna; Gantasala, Swapna Bhargavi; Prabhakar, Gantasala;(2010), Service Quality (Servqual) and its Effect on Customer Satisfaction in Retailing, European Journal of Social Sciences – Volume 16,
Ltd, Vol12, pp97-108.
Segoro, Waseso, (2013), “The Influence of Perceived Service Quality, Mooring Factor, and Relationship Quality on Customer Satisfaction and Loyalty", World Congress of Administrative & Political Sciences, Social and Behavioral Sciences 81. 306-310.
Shankar, Venkatesh; Smith, Amy K; Rangaswamy, Arvind, (2003), “Customer satisfaction and loyalty in online and offline environments", Intern. J. of Research in Marketing 20, 153-175.
Wang, Ming; Jen Shieh, Chich(2006), The relationship between service quality and customer satisfaction: the example of qeD library, Journal of Information & Optimization Sciences Vol. 27, No. I, pp. 193-209.
ضمائم
ضمائم۱: پرسشنامه کیفیت خدمات
پاسخ دهنده گرامی با عرض سلام
پرسشنامه ای که در پیش رو دارید به منظور ارزیابی کیفیت خدمات بیمارستان می باشد که در سه بخش تهیه و تنظیم شده است .خواهشمند است سئوالات را به دقت مطالعه کرده و به آنها پاسخ دهید.لازم به ذکر است که از این اطلاعات صرفا
جهت مطالعات علمی در پایان نامه کارشناسی ارشد استفاده خواهد شد.
بخش اول: مشخصات پاسخ دهنده
۱-جنسیت : مرد زن
۲- سن :
تا ۲۰سال ۲۱ تا ۳۰سال ۳۱تا ۴۰ سال ۴۱ تا ۵۰ سال ۵۰ به بالا
۳- تحصیلات :
زیر دیپلم دیپلم فوق دیپلم لیسانس فوق لیسانس و بالاتر
۴- قسمتی که بیمار بستری شده است:
اورژانس بستری در بخش درمانگاه تخصصی پاراکلینیک
سئوالات زیر درباره احساسات شما نسبت به خدمات بیمارستان می باشد.لطفا مشخص کنید هر عبارت تا چه اندازه در رابطه با خدمات بیمارستان صادق است.در این بخش ما علاقه مندیم تا برداشت شما را بفهمیم. نظرات خود را جهت ارائه بهتر خدمات به اختصار بیان فرمایید:
ضمائم۲: پرسشنامه رضایت مشتریان از خدمات سازمان
هدف: بررسی میزان رضایت مشتریان از خدمات سازمان.
نحوهتکمیل: پس ازمطالعه هر یک از ویژگی‌های زیر که در زمینه خدمات سازمان می‌باشد، با توجه به طیف گزینه ای را که به بهترین شکل نظر شما را نشان می‌دهد انتخاب کنید.

در پژوهش حاضر نسبت های اهرمی صنعت به شرح زیر است: ( از چپ خوانده شود.)
جمع کل بدهی ها و حقوق صاحبان سهام ÷ کل بدهی ها = نسبت بدهی :Industry L1_i,t
حقوق صاحبان سهام صنعت ÷ بدهی های بلند مدت صنعت = نسبت بدهی های بلند مدت به حقوق صاحبان سهام : Industry L2_i,t
جمع کل بدهی ها وارزش بازار حقوق صاحبان سهام صنعت ÷ کل بدهی های صنعت = ارزش بازار نسبت بدهی: Industry LM1i_,t
ارزش بازارحقوق صاحبان سهام صنعت ÷ بدهی های بلند مدت صنعت =ارزش بازار نسبت بدهی های بلند
مدت به حقوق صاحبان سهام :Industry LM2_i,t
برای محاسبه ارزش بازار نسبت های اهرمی، از آنجا که در ایران بازار فعالی برای تعیین ارزش روز بدهی ها وجود ندارد، در پژوهش حاضر فرض شده است که ارزش بازار و ارزش دفتری بدهی ها یکسان است.

ارزش بازار حقوق صاحبان سهام برابر است با حاصل ضرب تعداد سهام در قیمت بازار سهام.
ارزش دفتری نسبت اهرمی به دارایی ها یی اشاره دارد که در حال حاضر در شرکت موجود است. در حالی که ارزش بازار نشان دهنده ارزش فعلی فرصت های رشد آتی است و به دارایی هایی اشاره دارد که در حال حاضر در شرکت وجود ندارند یا به عبارتی تحت تملک شرکت نیستند. (مایرز^[۸۰]،۱۹۷۷)
۳- شاخص هرفیندال^[۸۱](HI):

1. 1. در مطالعات تجربی درباره ساختار بازارها برای قضاوت راجع به رقابت و انحصاردر هر بازار، اساساً از مفهوم تمرکز استفاده می‌شود. تمرکز بازار ازجمله متغیرهای ساختاری است که برای اندازه‌گیری سطح فعالیت‏های رقابتی و انحصاری در مطالعات تجربی کاربرد وسیعی دارد. بسیاری از صاحبنظران و تصمیم‌سازان اقتصادی، با بهره گرفتن از «اندازه تمرکز»، راجع به قدرت انحصاری هر بازار قضاوت می‌‌کنند. درواقع، برای قضاوت درباره میزان رقابت و انحصار در یک بازار، روش منطقی این است که اول، به تعداد بنگاه‏ها و شرکت‏های فعال در بازار و دوم، به نحوه توزیع بازار بین آن ها توجه شود. هرچه تعداد بنگاه‏ها کمتر و هرچه بخش وسیعی از بازار دراختیار تعداد معدودی از بنگاه‏ها باشد، ساختار بازار به انحصار نزدیک‌تر است؛ و برعکس. تمرکز بازار و شاخص‌های اندازه‌گیری تمرکز، این امکان را فراهم می‌سازند که اطلاعات مربوط به تعداد بنگاه‏ها و نحوه توزیع بازار بین آن ها در قالب یک کمیت مشخص خلاصه شود. ساختار هر بازار را می‌توان با توجه به درجه تمرکز کالا، موانع ورود به بازار و صرفه‌های مقیاس شناسایی کرد. در بسیاری از موارد، اندازه‌گیری موانع ورود و صرفه‌های مقیاس آسان نیست؛ و لذا در بسیاری از مطالعات، برای شناخت ساختار بازارها، اساساً از شاخص‌های تمرکز استفاده می‌شود. ( مدّلا^[۸۲]، دابسون^[۸۳]و میلر^[۸۴]، ۱۹۰:۱۹۹۵)

یکی از معیارهای اندازه گیری تمرکز صنعت شاخص هرفیندال است که توسط اوریس سی هرفیندال^[۸۵] (۱۹۵۹) ارائه شده است. و به صورت زیر محاسبه می شود:
HI=
عبارتست از سهم بازار شرکت i در بازار j که از تقسیم فروش خالص شرکت به فروش خالص صنعت محاسبه می شود و n تعداد شرکت های موجود در بازار صنعت است.
اگر تعداد بی‌شماری شرکت با اندازه‌های نسبی یکسان در بازار صنعت باشند، شاخص هرفیندال بسیار کوچک‌ و نزدیک به‌ صفر خواهد بود و اگر تعداد کمی شرکت و با اندازه‌های نسبی نابرابر در بازار صنعت وجود داشته باشند، این شاخص نزدیک به یک خواهد بود. مقدار صفر این شاخص به معنای وجود بازار رقابت کامل و عدد یک بیانگر انحصار کامل است.
۳-۵-۲-متغیر وابسته :
-میانگین انباشته بازده غیر عادی سهام
بر اساس الگوی بازار بازده غیر عادی عبارتست از تفاوت بین بازده واقعی و بازده مورد انتظار براساس الگوی بازار. (مورادگلیو و سیواپرساد،۳۳۲:۲۰۱۲) به عبارتی:
= - E() (1)
: بازده غیرعادی سهم i در دوره t
: بازده واقعی سهم i در دوره t
E(): بازده مورد انتظار سهم i در دوره t
بر اساس در صد تغییر درقیمت سهام پس از تعدیل از بابت تقسیم سود و تجزیه و حق تقدم خرید سهام، به صورت سالانه و بر اساس میانگین ۱۲ دوره ماهانه طبق رابطه زیر محاسبه می شود. (ایزدی نیا و کربلایی کریم،۲۵:۱۳۹۱)

بازده مورد انتظار پیش بینی شده بر اساس الگوی بازار از رابطه زیر محاسبه می شود:
= + (۳)
در معادله فوق وB پارامترهای برآوردی برای الگوی بازار و بازده واقعی صنعت بر اساس شاخص کل در دوره t است و از طریق رابطه زیر محاسبه می شود:
= (۴)
: شاخص صنعت در انتهای دوره
: شاخص صنعت در ابتدای دوره
لازم به ذکر است که بازده ها به صورت سالانه و بر اساس میانگین ۱۲ دره ماهانه محاسبه می شود.
در ادامه از جایگزینی رابطه (۳) در رابطه (۱) داریم:
=++ (۵)
در معادله فوق بازده غیر عادی در هردوره زمانی از طریق (خطای تصادفی) نشان داده می شود ودر نهایت میانگین انباشته بازده غیر عادی سهام(CAA) از طریق زیر محاسبه می شود: (مورادگلیو و سیواپرساد،۳۳۲:۲۰۱۲)
CAA= (6)
CAA= (7)
۳-۵-۳-متغیرهای کنترلی
۱-اندازه (SIZE)
اندازه صنعت از طریق لگاریتم ارزش بازار صنعت محاسبه می شود. ارزش بازار صنعت حاصل جمع ارزش بازار شرکت های موجود در هرصنعت است و ارزش بازار شرکت از حاصل ضرب قیمت پایان دوره سهام در تعداد سهام عادی در پایان سال به دست می آید.
۲-ریسک)β (
معیار ریسک بازار صنعت، ضریب β است که شدت تغییرات بازدهی سهم مورد نظر نسبت به بازده صنعت یا شاخص شامل آن سهم است، در پژوهش حاضر داده های مربوط به β تاریخی شرکتها از طریق نرم افزار رهاورد نوین ۳ وبا استفاده از فرمول محاسبه زیر استخراج شده است :
β =
بازدهی سهم=
بازدهی صنعت=
۳- نسبت Q توبین (Q_T)
در این پژوهش از نسبت Q توبین ساده استفاده می شود. این نسبت بسیار مشابه نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری هر سهم است و از طریق رابطه زیر محاسبه می شود:
۴-نسبت قیمت به سود) P/E (
نسبت P/E از طریق تقسیم قیمت پایانی سهام به سود هر سهم محاسبه می شود.

از خصوصیات احوال ابن بطوطه موضوع جالب دیگری که از سفرنامه استنباط می شود زن بارگی مفرط او می باشد . دیدگان وی در همه حال و در همه جا به دنبال زنان زیبا بوده است. اگرچه درباره زنان خود استطرادأ و به اجمال سخن می گوید لیکن پیداست که هرجا رفته از فرصت کمی هم که داشته برای ازدواج و تجدید فراش استفاده کرده است. موضوع کنیزکانی که بنا به رسم روز در موارد مختلف خریده است یا از طرف سلاطین و امرا به عنوان هدیه به او داده شده اند نیز جالب است. کمتر نویسنده ای این همه اطلاع درباره احوال و خصوصیات زنان کشورهای مختلف به دست می دهد. از شهر مقدس مذهبی مکه تا شیراز و هندوستان و مالابار و جزایر مالادیو و چین و آفریقای مرکزی هرجا که رفته وصف دقیقی از زنان آنجا آورده است.قضاوت ابن بطوطه درباره ملل غیر مسلمان و به اصطلاح کافر از هر حیث منصفانه و خالی از تعصب جاهلانه است. فقط در یک مورد که طبیب یهودی شهر برگی بالا دست قاریان قرآن نشسته بود، احساسات او تحریک می شود و قیافه متعصبانه ای برخود می گیرد، این مورد نیز شاید همچنانکه مترجمین فرانسوی وی اشارت کرده اند بیشتر مرتبط با یهودی بودن طبیب است چون یهودی ها را اصولاً در بیشتر بلاد اسلامی و مخصوصاً در مراکش به چشم تحقیر می نگریستند و شاید اگر طبیبی مسیحی به جای وی بود تا این اندازه موجب تهییج غضب ابن بطوطه نمی شد.(همان :۳۴)

ابن­ جُزَی در مورد ابن ­بطوطه می ­نویسد: «بر خردمندان پوشیده نیست که این شیخ یگانه سیاح این روزگار است بلکه اگر کسی یگانه سیاح ملت اسلامش بخواند دور نرفته و سخنی به گزاف نرانده است» (ابن­ بطوطه،۱۳۶۱ : ۸۱۶). شاکر خصباک نیز، ابن ­بطوطه را «سید الرحاله العرب والمسلمین» نامیده است (خصباک،[بی­تا] : ۵).
اطلاعاتی که در مورد ابن ­بطوطه به دست رسیده است همین قدر می ­رساند که وی پس از مراجعت از سفر در یکی از شهرهای مراکش به شغل قضا منصوب گردیده و به سال ۷۷۹ ﻫ.ق درگذشته است (ابن بطوطه،۱۳۶۱ :۲۵). نشانی که در روز گار ما از ابن بطوطه بر جای مانده کتابی است ارزشمند که داستان دلکش سفر او را در بر دارد و گوری در گوشه ­ای از طنجه، با ضریحی محقر و مناره­ ای سبز، که به نام او شناخته می ­شود (موحد، ۱۳۷۸ : ۱۹).
خلاصه کلام معرفی مختصر و مفید از شخصیت ابن بطوطه همان است که گیب در مقدمه خود بر ملخص کتاب وی نوشته است بدین مضمون « مردی با همه اعمال گنهکاران که نشانی از صفات اولیاءالله در او بود».
۳-۳ آثار ابن بطوطه
سفرنامه ابن بطوطه شاهدی است گویا بر نفوذ گسترده فرهنگ و زبان ایرانی در سرتاسر اقطار اسلامی آن عصر. این سفرنامه دریایی است پر از مصطلحات بازرگانی و اداری و مالی و قضائی که در میان دیوانیان یا عامه مردم در کشورهای مختلف اسلامی معمول و متداول بوده. این گونه اصطلاحات اعم از آنچه غالباً به دربار و تشریفات درباری ارتباط داشته ( چون خدمت، نوبتی، مراتب، چتردار، طشت دار، کلید دار، شرابدار، خاصکی، چاشنیگیر، باورچی، سریر، تخت، صندلی، صیوان، سراچه، بارگاه، خرگاه) و یا به تشکیلات دیوان و اداره مملکت مربوط می شده ( چون کاتب الغیبه، عرضداشت، خط خرد، خریطه دار، ظهیر، دواتدار، داودار ، دوادویه، بندر، شاهبندر، حق بندر ) و آنچه در میان سپاهیان و اهل جنگ متداول بوده ( از قبیل غیطه، یراق، کوتوال، مفردون، زمامّیون،حرابّه، حرّاقه، امیرتومان) و اسامی پارچه ها و منسوجات (مانند ملف، نخ، کمخا، رزدخانی، قدسی، بیرمی، مقطع، شانباف، شیرینباف ) و لباس ها و تن پوشها ( مانند خرقه، درّاعه، فرجی، احرام، شایشه، کلا، اقروف ، بغطاق، قلنسوه ) و اصطلاحات خاص سفر و وسائل نقلیه آبرو و اصطلاحات معمول در محافل مذهبی و حلقه های علمی و اهل تصوف و ارباب فتوت و بازاریان و صنعتگران و کشاورزان و غیره همه این اصطلاحات مجموعأ مشخص کننده اب و رنگ و حال و هوای جامعه اسلامی آن روزگار است.(موحد،۱۳۷۰ :۸)
سخن از نفوذ شگفت انگیز زبان و فرهنگ ایرانی در روزگار ابن بطوطه بود که کتاب او شاهد گویای این مدّعاست. نگاهی گذرا به همان نمونه اصطلاحات برای توجه به گستردگی دامنه این نفوذ کافی خواهد بود. حتی در خارج از دارالاسلام، در کشور چین با اصطلاحات فارسی پاسوانان ( البصوانان ) ، غلامان پرده دار، الممالیک البردداریه ) ، اسپاهیان ( الاصباهیه ) ، نیزه داران ( النزداریه ) ، تیغداران ( التغداریه ) ، جانداران (الجنداریه ) ، و امثال آن مواجه می شویم و می بینیم که خنیاگران در حضور امیر بزرگ شعر پارسی می خوانند ؛ شعری که چند بار تکرار شده و ابن بطوطه آن را از زبان خنیاگران به یاد سپرده و در کتابت عربی نسخه های دست نوشته به این شکل قید شده است :
تادل بمحنت دادیم در بحر فکر افتادیم
جن در نماز استادیم قوی بمحراب اندری
و ما اینک می دانیم که شعر از سعدی است و صورت درست آن چنین است:
تادل بمهرت داده ام در بحر فکر افتاده ام
چون در نماز استاده ام گویی به محراب اندری (همان :۹)
۳-۴ سیر سیاحتی ابن بطوطه
سفرنامه ابن بطوطه در دو جزء فراهم آمده است : جزء اول شامل گزارش سفر ار آغاز تا هنگام ورود به هندوستان (۷۲۵ تا ۷۳۴ ) و جزء دوم شامل بقیه داستان تا پایان سفر (اواخر ۷۵۴) ، مراحل این سفر طولانی و مسیر آن را به بخشهای زیر می توان تقسیم کرد:
بخش اول: افریقای شمالی، مصر، فلسطین، سوریه تا مکه
بخش دوم: عراق، خوزستان، لرستان، اصفهان، شیراز – بازگشت به مکه
بخش سوم: یمن، سومالی، زنگبار، خلیج فارس، بازگشت به مکه
بخش چهارم: مصر، سوریه، آسیای صغیر تا دریای سیاه
بخش پنجم: کریمه، استانبول، روسیه، بلاد قبچاق تا خوارزم
بخش ششم: ترکستان، خراسان، افغانستان تا مرز هندوستان
بخش هفتم: هندوستان
بخش هشتم:مالابار، بنگاله،جزایرمالدیو،سیلان، مالزی، شرق دور و چین
بخش نهم: بازگشت از راه جنوب هندوستان، هرمز، شیراز، اصفهان، بغداد، شام، مصر، مکه تا فاس
بخش دهم: سفر به اندلس و بازگشت به فاس
بخش یازدهم: سفر به افریقای غربی: صحرا، امپراتوری مالی، تکدا، بازگشت به فاس
این مسیر را اگر روی یکی از نقشه های جغرافیایی این زمان تعقیب کنیم قلمرو بیش از چهل و چهار دولت را شامل می شود در آن زمان تعداد حکومتهای محلی مستقل و نیمه مستقل در آن نواحی از این هم بیشتر بود. ابن بطوطه در مورد بسیاری از آنها گزارشهای دست اول می دهد که به لحاظ تاریخی در خور اهمیت فراوان است.
۳-۵ ابعاد سفرنامه
با خواندن هوشمندانه سفرنامه و گزارش های ابن بطوطه از وقایع مختلف و نکات فکرت انگیز و عبرت آموز، متوجه ابعاد مختلف سفرنامه خواهیم شد. در نخستین گام مردی را دربرابر خود می یابیم که قصه سفری دور و دراز باز می گوید و ما را با خود و همراه خود به تماشای عجایب دنیای کهن و دیدار با بسیاری از چهره های تاریخی نیمه اول قرن هشتم هجری فرا می خواند . ابن بطوطه در طی سفرهای خود با خوّاص و عوام به یکسان می جوشد، گاهی در کسوت زاهدان است و زمانی در ربقه فقیهان ، رویی به سوی طاعت و تجرد و اخلاص و وارستگی دارد و پایی در بند هوس و شهوت و جاه و دنیا داری ، سیاح است و محدث است و قاضی است و متولی اوقاف و حاشیه نشین دربار سلاطین و ثناخوان خوان نعمت و ضیافت ارباب قدرت و مکنت،اما در همه حال هوشیار است و تیزبین و نکته سنج و برای خواننده رحله که با او همسفر گشته است قصه گویی است زیرک و دوست داشتنی که خود را گاهی در مسجد و گاهی در خانقاه، زمانی در میان کسبه و بازاریان و زمانی در مجالس امرا ودیوانیان می بیند و هر قدم که فراتر می رود او را با این مرد که افسون زده سفر و عاشق افقهای مجهول و سرزمینهای ناشناخته است، انس و الفتی پیدا می­ شود و تصویر ابن بطوطه به عنوان قصه گویی گرم دهن و هوشیار و خوش حافظه و صمیمی از ذهن خواننده دور نمی افتد، که اینرا «بُعد شخصی» سفرنامه می نامیم و جنبه دیگر آن یعنی «بُعد جغرافیایی» جلب نظر می کند. سفری که از بیابان ها و دشتها و کوهها و دریاهای فراوان می گذرد، گاهی در قایقهای کوچک شط العرب ، گاهی در سفاین بزرگ چینی موسوم به جُنگ و بیشتر در کشتی- هایی از تخته پاره های به هم پیوسته با الیاف درختان خرما و به پشتگرمی مهارت و تسلط ملاحان سواحل دریای سرخ و عمان و خلیخ فارس سینه آبها را می شکافد و پیش می رود. اقوام و مللی از درجات مختلف تمدن و آداب و رسوم و سنتهای متنوع ، موضوعات اجتماعی و فرهنگی سفرنامه است که از اهمیت خاصی برخوردار است.اطلاعات مربوط به جریانات سیاسی عصر و خبرهای دست اول از رویدادهای نظامی و بند و بستهای درباری هم بعد دیگر سفرنامه ابن بطوطه است که ازاین لحاظ جزو منابع معتبر تاریخ آن روزگار به شمار می آید.
۳-۶سبک و شیوه ی نگارش سفرنامه ابن بطوطه
شناختن شخص نویسنده و آشنائی با طرز فکر و روحیات او خواننده را متوجه نکات و دقائقی تواند کرد که معمولاً در تضاعیف کلام و زوایای داستان ها نهفته است. ابن بطوطه مورخ نیست گرچه سرتاسر سفرنامه او نقل وقایع و رویدادهای تاریخی است. او داستان خود را می گوید و داستان مردمی را که با آنها دیدار کرده، مردمی که جوانمردی ها و شوخ طبعیها و زیرکیها و وارستگیها و مهربانی های آنان شیفته اش می- ساخته، اگر از کسی علم آموخته یا درخور حرمتش یافته، اگر از کسی محبت و مکرمت دیده، اگر آزمندی و مال اندوزی و گریزی یا ستمکاری و سنگدلی کسی مایه شگفت او می شده، داستان همه را آورده است.
محمدعلی موحد، مترجم رحله­ابن­بطوطه به فارسی، می نویسد: «مؤلفین ما از این توده عظیم مردم که عوام الناس خوانده می ­شود چنان به حشمت و تمنع می گذرند که گویی می­ترسند بردن نام و عنایت به احوال آنان منافی پایه­فضل و دانش ایشان باشد لیکن ابن­بطوطه اگر چه در سلک فقها و قضات بود اهل نظر و توغل در مشکلات و دقائق علوم نبود تا اشتغال به نقل این مطالب را سبب کسر شأن خود بداند.» (ابن بطوطه، ۱۳۶۱ : ۱۹)
او از سفری درازنای سخن می دارد که کمابیش سی سال طول کشیده، گاهی بر پشت اسب و اشتر، همراه کاروانیان، یا در التزام موکب پادشاهان بزرگ، گاهی سوار بر قایق ها و کشتیهای آن زمان که بازیچه موجها و طوفان ها بود و سرنشینان آنها دمی از بیم دستبرد دزدان و حرامیان فارغ نبودند؛ آری او از چنین سفری که تصورش حتی در این عصر موتور و سرعت موی بر اندام آدمی راست می کند سخن می گوید. ( طول مسافتی را که ابن بطوطه در سفرهای خود پیموده است در حدود یکصد هزار کیلومتر محاسبه کرده اند ) در بند آن هست که هرچه را دیده و یا شنیده به درستی باز گوید ولی در بند آن نیست که تاریخ دقیق و توالی درست وقایع و تقدم و تأخر زمانی آنچه را که می گوید تضمین کند. اینکه پیش از ظهر فلان شیخ را دیده و بعد از ظهر به ملاقات سلطان رفته است یا برعکس؛ اصلاً مورد توجه او نیست. آری آن شیخ را دیده و آن سلطان را دیده و آنچه را دیده و دریافته با صداقت غریبی بازگو می کند. او قصه گویی است بس پُر قدرت و صمیمی که به زودی خواننده را مجذوب خود می گرداند.(همان :۱۴-۱۳)
سبک رحله و چگونگی انشای آن به این صورت است که ابن بطوطه این کتاب را به صورت داستان املا کرده و ابن جزی دبیر دربار سلطان ابوعنان گفته های او را ملخص و منقع ساخته است…گزارش احوال جوانمردان یا اهل فتوت در سرتاسر آسیای صغیر با آنهمه اطلاعات گرانبها از روش و منش و برخوردها و مهرورزیها و زندگی آمیخته با وارستگی و ایثار این قوم را کجا جز در گزارش ابن بطوطه می توان یافت. شرح بسیار جاندار و زیبای ابن بطوطه از آنچه که دیده در هیچ منبع دیگری پیدا نمی شود. این جنبه ها از سفرنامه ابن بطوطه که بد و نیک و زشت و زیبا و اوج و حضیض زندگی را در جوامع اسلامی آن عصر نشان می دهد و گذشته این جوامع را آنچنانکه بود در برابر چشم خواننده قرار می دهد بسیار گرانبها و عبرت انگیز است. (همان :۱۹)
ابن بطوطه پیشوای جهانگردیهای بزرگ است و نوادر و طرائف بسیاری در سفرنامه او گرد آمده است. در میان کتب بی شماری که از نویسندگان و مؤلفین سلف ما به یادگار مانده کمتر کتابی هست که تصویر بالنسبه صادقی از زند گی مردم و وضع اجتماعی موجود در آن منعکس باشد. لیکن کتاب ابن بطوطه به حقیقت آئینه تمام نمائی است که زندگی معاصرین او را با تمام مظاهر نیک و بد و همه رسوم و آداب معمول زمان شامل می باشد. پیداست چنین کتابی که احوال و اطوار و مراسم و عادات ملل متنوع و مختلفی را از قلب قاره افریقا تا کرانه دریای چین یک جا و مجموع داشته باشد، چه قدر نفیس و تا چه اندازه جالب خواهد بود. کتاب او اگرچه زیبائی و لطافت و جنبه های فنی کتابهای نویسندگان معروف را فاقد است لیکن در عوض از آفت تعقید و تکلف مصون مانده و وی آنچه را که می خواهد با زبانی ساده و روان و بی پیرایه بیان می کند. زمان ابن بطوطه عصر تاریخ نویسی و توجه به اخبار و احوال اقوام و امم بود. حمله مغول و آن کشتارهای هولناک که رخ داد و منجر به فرو ریختن اساس سلطنت ها و خلافت اسلامی گردید طبعاً موجب تحریک میل مردم به شنیدن اخبار و اطلاع از پیشآمدهای تازه شد. مطالعه ی این کتاب حد زیادی به روشن شدن اوضاع و احوال آن عصر و فهم زمینه ی تاریخی وقایع بعدی مساعد می باشد. دوران مسافرت ابن بطوطه از لحاظ جریانات مذهبی و علمی نیز از جالب توجه ترین ادوار اسلامی است. به علاوه سفرنامه ابن بطوطه شاهد موثق معتبری است که نفوذ عناصر ایرانی را در سرتاسر عالم اسلام آن روز بلکه در خارج مرزهای اسلامی نیز تا آن جا که پای مسلمانان رفته نشان می دهد.
۳-۷ سال شمار زندگی
۷۰۳:تولد در شهر طنجه
۷۲۵:شروع سفر
۷۵۴:پایان سفر
۷۵۶:پایان نگارش سفرنامه
۷۷۹:وفات در مراکش
*سال شمار مطابق با سال هجری قمری است.
فصل چهارم
بررسی محتوایی
سفرنامه ابن بطوطه
« تُحفه النُظّار فی غرائب الأمصار و عجائب الاسفار »
۴-۱ مقدمه
سفرنامه ابن بطوطه «تحفه اهل نظر» یا گزارشهای عجایب و غرایب با نام اختصار «رحله » یا رحله ابن بطوطه» آئینه زمان است، نامی که مناسب سفرنامه او است. سفرنامه ابن بطوطه، گذشته از آثار خاور شناسان شامل سفرنامه سیاحانی که اثری سودمند درباره ایران به جا گذاشته اند و همچنین آثار مورخان و نویسندگانی که گوشه ای از احوال مردم کشور ایران را باز نموده اند، است. نکته مهم تر و جالب تر آن تفاوت و فرق شگرفی است که در شخصیت ابن بطوطه و طرز فکر و دید او با دیگر سیاحان عالم اسلامی دیده می شود. بررسی محتوای سفرنامه ابن بطوطه از جهت آگاهی از علوم، ابعاد گسترده آن و اعتقادات بلاد مختلف خصوصاً توسعه آشنایی با تاریخ و فرهنگ و هنرو ادبیات ایران و سرگذشت بزرگان آن حائز اهمیت است. سفرنامه ابن بطوطه ابعاد مختلفی دارد که آمیختگی هنرمندانه­ای در آن مشاهده می­ شود، آن بعد از رحله که می­توان آن را جنبه تاریخی و وقایع نگاری نامید و بعد دیگرآن که ناظر به جنبه اجتماعی و فرهنگی استو نیز با بعد جغرافیایی آن که ناظر به توصیف راه های ارتباطی و اوضاع و احوال طبیعی و شرایط اقلیمی امکنه و بلاد مختلف است در هم آمیخته و همین آمیزش و امتزاجاست که قصه این سفر طولانی را قوت و جاذبه خاصی می بخشد و رحله راحتی در میان سفرنامه های جهانگردان نامی دنیا از موقعیتی ممتاز و بی همتا برخوردار می سازد.
این فصل مشتمل بر دو بخش است. بخش نخستین در مورد سفرهای ابن بطوطه و سفرنامه او و بررسی ماجرای سفرهای او که در واقع این قسمت از رساله روایت کوتاهی است از خطوط اصلی سفرنامه ، یا سیر سیاحتی در سیر و سیاحت ابن بطوطه.
بخش دوم به تعریف محتوا و اهمیت محتوای سفرنامه ابن بطوطه و تحلیل و بررسی محتوای سفرنامه ابن بطوطه ،از جمله: جلوه های هنری و ادبی آن ، میزان رشد زبان فارسی و فرهنگ ایرانی اسلامی در سرزمین های دیگر و موضوعات و جنبه های مختلف؛ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تاریخی و وقایع نگاری واخلاقی و جغرافیایی پرداخته شده است. (ج۲ :۲۲۰) این علامت نشان می دهد که جلد چندم از سفرنامه و سمت چپ ممیز شماره صفحه را نشان می دهد.
۴-۲ اختلاط در گزارش سفرهای متعدد
ابن بطوطه به بعضی از شهرها دوبار سفرکرده و گزارشهای دوسفر را در یکدیگر ادغام کرده است . به عنوان مثال : گزارش سفر به شوشتر وایذه و اصفهان و شیراز مشتمل بر اطلاعات تاریخی بسیار است اما همگی این اطلاعات محصول سفر اول او نیست.ابن بطوطه یک بار دیگر در مراجعت از هندوستان به این نواحی آمده و گزارشهای دوسفر را در یکدیگر ادغام کرده است. مثلاً او در ایذه از ملاقات خود با اتابک افراسیاب پسر اتابک احمد سخن می گوید در صورتی که افراسیاب پس از برادر خود یوسف در سال ۷۴۱ به فرمانروایی رسیده و ناچار باید ملاقات ابن بطوطه با او در سال ۷۴۸ به هنگام بازگشت از هند صورت گرفته باشد. همچنین او در شیراز شرحی درباره شاه شیخ ابواسحاق و احوالات او می آورد که مسلّماً به سفر دوم او مربوط می شود زیرا استیلای شیخ بر شیراز در سال ۷۴۱ صورت پذیرفت. در سال ۷۲۸ که تاریخ سفر اول ابن بطوطه به شیراز است ابواسحاق کودکی هفت ساله بود. ابن بطوطه به جز این شهرها برخی دیگر از شهرها مانند بصره و بغداد را دوبار و یا چندبار مانند مکه و مدینه دیده و به لحاظ تاریخی گاهی چند سال درمیان آن دیدارها فاصله افتاده است. وقایع مربوط به این سفرهای مختلف معمولاً در یک جا یعنی در ذیل همین سفر اول نقل می شود . برای نمونه داستانی را که ابن بطوطه از ملاقات با سلطان قطب الدین تهمتن در جزیره هرمز و منازعات آن پادشاه با برادر زادگان خود آورده است یاد می کنیم .
این داستان در طی سفر از عمان به مکه از طریق هرمز ، لار ، قطیف و یمامه در سال ۷۳۲ ذکر شده است و حال آن که نزاع و زدو خورد در میان قطب الدین تهمتن و برادرزادگانش پانزده یا شانزده سال پس از این تاریخ رخ داده و پیداست که این داستان به سفر دوم ابن بطوطه به جزیره هرمز مربوط است که در اوایل سال ۷۴۸ به هنگام بازگشت از هندوستان برای بار دوم به آن جزیره رفته بود. نظیر این مشکل تاریخی در شرح سفر به شیراز و لرستان هم وجود دارد زیرا مطالبی که درباره شاه شیخ ابواسحاق و اتابک افراسیاب آمده با تاریخ سفر اول ابن بطوطه به این نقاط تطبیق نمی کند و شکی نیست که داستانهای مربوط به دو سفر جداگانه که به فاصله پانزده سال انجام شده در هم آمیخته و می توان احتمال داد که این آمیختگی ها در جریان تلخیص یادداشتهایی که ابن بطوطه املا کرده بود، در نتیجه دستکاریهای ابن جُزَیّ پیش آمده است.
در این سفرنامه بزرگ که داستان سی سال سفر را در بردارد اشتباهاتی که به طور وضوح به قصور حافظه یا عدم دقّت ابن بطوطه منسوب تواند بود انگشت شمار است و حال آنکه بسیاری از این مطالب راجع به ملل و اقوام و بلادی است که وی کمترین آشنایی قبلی با آنها نداشته و غالباً موضوع اختلاف سنن و آداب و روحیات و طرز فکر آن مردمان با آنچه ابن بطوطه در شمال آفریقا دیده و شناخته بود مزید بر علت اختلاف زبان، کار را سخت و دشوار می ساخت و علی الخصوص اگر در نظر بگیریم که ابن بطوطه در تنظیم و فراهم آوردن داستان این مسافرت طولانی از یادداشتهای قبلی برخوردار نبوده به جز یاداشتهایی که از برخی سنگ نوشته های قبور علمای بخارا برداشته بود که آن هم در جریان حوادثی که بر سر او آمده بباد غارت رفته و فقط به قوّت حافظه خویش اتکا کرده است بر تعجب ما خواهد افزود.
داستان کشور توالسی و ملکه ترک زبان آن یکی دیگر از مشکلات سفرنامه ابن بطوطه است. بعضی از محققان آن را با مجمع الجزایر سولو در جنوبی ترین بخشهای فیلیپین و برخی دیگر با نواحی جنوب شرقی هند و چین تطبیق کرده اند .

1. 1. فکر کردن به فقر و تنگدستی دوران کودکی

1. 1. فکر کردن به ارضا نشدن نیازهای عاطفی در دوران کودکی

1. 1. فکر کردن به ازدواج اجباری و ناموفق

1. 1. فکر کردن به ناتوانی در پاسخ به نیازهای فرزندان

بیش از ۶۷ درصد از زنان سرپرست خانوار به جایگاه اقتصادی پایین خانواده­هایشان در دوران کودکی و این نکته اشاره داشتند که چگونه فقر و محرومیت در دوران کودکی مانع از پیشرفت­های بعدی‌شان شده و وضعیت فعلی آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است بنابراین بر اساس مصاحبه های به عمل آمده یادآوری فقر و تنگدستی دوران کودکی یکی از عوامل اصلی افسردگی این گروه از زنان بوده است.

«وقتی که به دوران کودکی‌ام فکر می­کنم و به اینکه با بدبختی بزرگ شده‌ام؛ اینکه خانواده­ام آنقدر پول نداشتند که مرا به مدرسه بفرستند تا اینکه وضعیتم اینجور شد، غصه­ام می­گیرد» (زن ۴۶ ساله، علت سرپرستی: زندانی بودن همسر).
«وقتی بیشتر غم و غصه می­خورم که به گذشته­ام، به عمری که هیچ بهره­ای از آن نبردم، فکر می­کنم. همه‌اش در بی پولی، بدبختی و نداری گذشت. از همان بچگی در نداری و فقر زندگی کردم. الان هم مثل گذشته با دو بچه، باز هم در فقر و بدبختی زندگی می­کنم. غم و غصه یعنی همین!» (زن ۵۰ ساله، علت سرپرستی: فوت همسر).
رشد این گروه از زنان در خانواده­های پرجمعیت و فقیر آن‌ها را با مشکلاتی مثل کمبود محبت مواجه کرده بود. در واقع حضور نداشتن مداوم پدر در خانه، بی‌توجهی از سوی مادر و یا داشتن نامادری از جمله عواملی بود که این گروه از زنان را از لحاظ عاطفی ضعیف بار آورده بود. به‌طوری که ۳۳ درصد از آن‌ها به عدم ارضای نیازهای عاطفی در دوران کودکی اشاره داشتند که آن‌ها را از لحاظ روحی به شدت ضعیف کرده بود و یکی دیگر از عوامل اصلی برای ایجاد افسردگی آن‌ها شده بود.
«از همان کودکی هیچ‌کس با من ارتباط خوبی نداشت. پدرم به دنبال یک لقمه نان بود. مادرم هم هیچ وقت به بچه­هایش توجه نمی­کرد. بعدها که ازدواج کردم همسرم من و بچه­هایم را رها کرد. از لحاظ عاطفی ضربه­ی سختی خوردم؛ چون به این امید ازدواج کرده بودم که شوهرم به من محبت کند تا آن کمبود محبت بچگی‌ام جبران شود. الان هم که سال‌ها می­گذرد، همچنان ناراحت هستم. همیشه گریه می­کنم. مدتی افسردگی شدید گرفته بودم. انگار غم و غصه تا توی قبر هم با من است» (زن ۵۵ ساله، علت سرپرستی: متواری شدن همسر).
«وقتی بیشتر غمگین می­شوم که فکر می­کنم، چرا مادرم را از بچگی از دست دادم و پیش نامادری بزرگ شدم و او هیچ وقت مرا دوست نداشت و مرا به یک مرد معتاد شوهر داد. اگر مادر خودم بود و مرا دوست داشت هیچ قبول نمی‌کرد که با یک معتاد ازدواج کنم» (زن ۵۴ ساله، علت سرپرستی: اعتیاد همسر).
«آدم وقتی که از لحاظ روحی به آن چیزی که می­خواهد، نمی­رسد، ناراحت می‌شود، غصه­اش می­گیرد. همه چیز آدم بستگی به دوران کودکی دارد. اگر آدم به گذشته­اش فکر کند و احساس رضایت بیشتری داشته باشد، شاد می‌شود. یادآوری دوران کودکی برایم عذاب­آور است. فکر کردن به گذشته­ام به زندگی‌ای که محبت در آن معنایی نداشت، غمگینم می‌کند» (زن ۳۸ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
در میان مصاحبه­ها۸۰ درصد از کل زنان در تعریف غم وغصه به ازدواج ناموفق و اجباری خود اشاره کردند. در واقع فشارهای متعدد مالی و اصرارخانواده آن‌ها را به ازدواج زودهنگام و اجباری وادار کرده بود و با توجه به اینکه همسرانشان در وضعیتی مشابه و حتی بدتر از آن‌ها قرار داشتند­،­ برای بیشتر آن‌ها عواقب چندان خوشایندی نداشته و امکان تحرک و گذر از فقر و محرومیت هرگز برایشان مهیا نشده و در نهایت این گروه از زنان مجبور شده ­اند مسئولیت سرپرستی فرزندانشان را یا به‌علت جدایی از همسر و یا فوت و… به‌عهده بگیرند و بدین ترتیب وضعیت زندگی به‌تدریج برایشان ناگوارتر شده و فکر کردن به این همه بدشانسی باعث افسردگی آن‌ها شده بود.
«وقتی به این فکر می­کنم که مرا به زور شوهر دادند و از زندگی مشترک جز بدبختی هیچ چیزی ندیدیم، در واقع وقتی که به این فکر می­کنم که اگر شوهرم کمی متفاوت­تر از من بود، مثلا وضع مالی‌اش بهتر بود، شاید الان وضعیتم این­ نبود، غمگین می‌شوم. چون فکر می­کنم خیلی بدشانس هستم» (زن ۵۲ ساله، علت سرپرستی: از کارافتادگی همسر).
«به گذشته‌ام فکر می­کنم… چرا من از اول بدبخت بودم؟! چرا بدبختی من اینقدر ادامه دارد؟! چرا باید با کسی ازدواج کنم که مثل خودم باشد و در نهایت هم فوت کند و از مال دنیا جز این بچه­ها چیزی برایم نگذارد، این فکرها مرا غمگین می­ کند» (زن ۴۸ ساله، علت سرپرستی: فوت همسر).
«غم و غصه یعنی ازدواج ناموفق، سختی­های گذشته­ام، جداشدن از همسر و مشکلات بیوه شدن. وقتی به این فکر می­کنم که اگر ازدواج خوبی داشتم، مجبور نبودم اینقدر کار کنم که گرسنه نخوابم، افسردگی به سراغم می‌آید. بارها غذا نداشتیم که با بچه­هایم بخوریم. اگر از شام چیزی می­ماند، فردا نهار می­خوردیم و اگر نبود گرسنه می‌خوابیدیم. فکر کردن به دوران سختی که هنوز هم ادامه دارد، واقعا غمگینم می­ کند» (زن ۵۳ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«به حال خودم فکر می­کنم که چرا یک شوهر خوب و حسابی نصیبم نشد؟! چرا یک صاحب درست و حسابی بالا سر بچه­هایم نیست؟! این­جوری غصه می­خورم» (زن۴۳ ساله، علت سرپرستی: متواری شدن همسر).
حدود ۸۶ درصد از زنان سرپرست خانوار در تعریف غم و غصه اشاره به دورانی داشتند که در فقر وتنگدستی و با بدبختی فرزندانشان را بزرگ کرده ­اند و از اینکه گاهی در برآورده کردن نیازهای فرزندانشان ناتوان بوده ­اند و یا با مشاهده‌ی اینکه آن‌ها در موقعیتی شبیه دوران بچگی خودشان بزرگ شده ­اند، ابراز ناراحتی می­کردند. در واقع می‌خواستند که گذشته بد خود را در آینده‌ی بچه­هایشان جبران کنند و از اینکه در این زمینه موفق نبوده‌اند، دچار افسردگی شده بودند.
«کسی نیست غصه نداشته باشد؛ ولی مسلماً غصه­های یک زن سرپرست خانوار بیشتر است. وقتی که به گذشته­ام فکر می­کنم افسرده می­شوم. تمام تلاشم این است که گذشته­ام را در آینده‌ی بچه­ام جبران کنم و اگر نتوانم برای او کاری کنم ناراحت می‌شوم» (زن ۳۴ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«من الان قرص اعصاب می­خورم و افسردگی شدید دارم.۱۰سال در مهد کودک کار می­کردم. به‌خاطر شرایط روحی‌ام دیگر مهد کودک نرفتم. وقتی به مشکلاتم فکر می­کنم خاطرات بدگذشته، فقر و نداری از یک طرف و سروسامان دادن بچه­هایم از طرف دیگر اعصابم را به هم می­ریزد. پسرهایم بزرگ شده‌اند. نمی­توانم خواسته­هایشان را برآورده کنم؛ همیشه غصه می­خورم و نگرانم» (زن ۴۶ ساله، علت سرپرستی: اعتیاد و متواری شدن همسر).
«وقتی که یک زن سرپرست خانوار به مشکلاتش فکر می­ کند، غم وغصه‌ی شدید به سراغش می‌آید و افسرده می‌شود. مثلاً وقتی که پول نداشته باشی و چیزی را که بچه­هایت در نبود پدرشان از تو می­خواهند برآورده کنی، وقتی دخترت از تو درخواستی می­ کند و نمی­توانی برآورده‌اش کنی، وقتی وقت نداشته باشی به آن‌ها محبت کنی، نتوانی کمبود پدرشان را جبران کنی و به‌طور کلی وقتی که به بچه­ات نگاه می­کنی و می‌بینی انگار بچگی­های خودت تکرار می‌شود، خیلی غصه می­خوری» (زن۳۷ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«همیشه می­گویم خدایا من چرا باید اینجوری باشم، من چرا باید این همه مشکل داشته باشم؟! همین الان که اینجا هستم، ذهنم درگیر این است که برای شام بچه­هایم چه بخرم، این فکرها غمیگنم می‌کند» (زن ۵۱ ساله، علت سرپرستی رها کردن همسر).
جدول شماره(۴-۳): توزیع فراوانی عوامل اصلی زمینه­ ساز افسردگی