شبیه سازی سامانه‌های انرژی
الگوهایی که برای سامانه‌های انرژی توسعه داده شده است در هفت دستۀ کلی دسته بندی می‌شود: شبیه سازی، ارزیابی صحنه^[۱۳]، موازنه، بالا به پایین، پایین به بالا، بهینه سازی عملکردی و بهینه سازی سرمایه گذاری.

الگوهایی مانند مارکال^[۱۴]، صحنه محورند و در بسیاری از کشورها کاربرد دارند. هدف آن بررسی صحنه‌های مختلف در سامانۀ انرژی واحدی است که در محدودۀ جغرافیایی کوچک تا ملی و بیشینۀ بازۀ زمانی ۵۰ ساله تعریف می‌شوند. اساس کار این دسته‌ از الگوها چارچوب موازنۀ اقتصادی است و در سیاست‌گذاری انرژی در سطح ملی استفاده می‌شوند.
دکو^[۱۵] ابزاری است که برای بهینه‌سازی سامانۀ عرضۀ انرژی استفاده می‌شوند و بر اساس چاچوب شبیه‌سازی نِمِس^[۱۶] توسعه یافته است. این نرم‌افزار به کارگیری ابزارها و فناورهای از پیش تعیین شده را بر اساس معیاری که کاربر انتخاب می‌کند تا کمینه شود، بهینه می‌کند. بازه‌های زمانی در این نرم‌افزار می‌تواند بسیار کوتاه باشد برای مثال برای تحلیل یک ساله می‌توان بازه‌های یک ساعته را تعریف نمود. روش حل نیز با بهره گرفتن از برنامه‌ریزی خطی است.
الگوهای دیگری مانند مدست^[۱۷]، برای کمینه کردن هزینۀ سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری در شرایطی که کل تقاضا پاسخ داده می‌شود کاربرد دارد. در این روش چون از الگوی برنامه‌ریزی خطی استفاده می‌شود، حل مسائل بزرگ مقدور است. [۲۸] در این الگو، هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه به صورت تابعی خطی از ظرفیت نصب شده در نظر گرفته می‌شود بنابراین در پاسخ‌های به دست آمده از تحلیل‌ها، گاهی ظرفیت‌های غیر قابل دستیابی یا بسیار کوچک ارائه می‌گردد که از ضعف‌های این الگو است. یکی دیگر از محدودیت‌های این روش، در نظر نگرفتن فناوری‌های ذخیره‌سازی و فاصلۀ مکانی است. [۲۹]
انرجیس^[۱۸] سامانۀ اطلاعات جغرافیایی^[۱۹] را با معادلات برنامه ریزی خطی عدد صحیح ترکیبی تلفیق می‌کند تا شبکۀ گرمایشی و سرمایشی راطراحی کند. تقاضای سالانه برای گرمایش، آب گرم، سرمایش و برق از اطلاعات ساختمان‌ها در سامانۀ اطلاعات جغرافیایی استخراج می‌شود. سپس دمای سیال رفت و برگشتی طوری انتخاب می‌گردد که کل نیاز پاسخ داده شود و همچنین مسیرهای ارتباطی مناطق مختلف که با یکدیگر تبادل انرژی دارند، طراحی می‌شود. این الگو می‌تواند فناوری‌های مختلفی مانند سامانه‌های تولید همزمان با موتور و توربین گاز و تلمبۀ حرارتی را نیز در تحلیل‌های خود استفاده کند.
تحقیقات گسترده‌ای برای بهینه‌سازی سامانۀ تولید همزمان ساختمان‌ها اجرا شده است. برای مثال اخیراً از برنامه ریزی خطی عدد صحیح ترکیبی برای طراحی چیدمان و بهره‌برداری بهینه از سامانۀ تولید همزمان برق، گرما و سرما با هدف کمینه‌سازی هزینۀ سالانه و پاسخگویی به نیاز گرمایشی، آب گرم، سرما و برق استفاده شده است.
در تحقیقات دیگری، ارجحیت فناوری‌ها برای کمینه‌سازی مصرف انرژی یا هزینه در سامانۀ تولید همزمان بررسی شده است. برای مثال استفاده از چیلر جذبی یا تراکمی در مجتمع مسکونی مستقل از شبکۀ سراسری برق در مطالعه‌ای مقایسه شده است. [۹]
در داخل کشور پژوهش‌های مختلفی برای تعیین راهبرد بهره برداری بهینه و طراحی بهینه سامانۀ تولید همزمان انجام شده است. برای نمونه دو برنامه کامپیوتری برای تامین مصرف حرارتی و الکتریکی مجتمع مسکونی نمونه‌ای تدوین شده است. به کمک این برنامه‌ها حساسیت‌های وابسته به تغییر پارامترهای سامانه به مطالعه و بررسی شده است. [۱۰]
در پژوهشی دیگر امکانسنجی فنی و اقتصادی به کار گیری سامانه‌های کوچک تولید همزمان با بهره گرفتن از برنامه ریزی غیر خطی عدد صحیح آمیخته برای تعیین ظرفیت بهینه، برای پنج اقلیم آب و هوایی ایران بررسی و نتایج و حساسیت‌ها تحلیل شده است. [۱۱]
شبیه سازی تقاضای انرژی از موضوعات مهمی است که در دقت و صحت نتایح برای موردهای واقعی اهمیت زیادی دارد. در پژوهشی تقاضای انرژی خانوار بر اساس الگوی اقتصادی- اجتماعی و الگوی نِمِس در سه بخش لوازم برقی، آب گرم مصرفی و سرمایش - گرمایش مورد نیاز شبیه سازی شده است. [۱۲]
برخی پژوهش‌ها نیز برای مجتمع‌های مسکونی واقعی اجرا شده است. برای مثال راهبرد بهینۀ مدیریت سامانۀ تولید همزمان با بهره گرفتن از مدیریت برقی برای مجتمع آتی ساز بررسی شده است. [۱۳]
اختلاف قیمت واقعی سوخت و قیمت عرضۀ آن در ایران، برای مسائل مشابه در ایران و سایر کشورها، منجر به راهکارهای متفاوتی می‌شود. در پژوهشی، بهره برداری و تعیین ابعاد بهینۀ واحد تولید همزمان برق و حرارت برای مجتمع مسکونی نمونه، با بهره گرفتن از بهینه سازی تصادفی بررسی شده است. در نهایت نتایج خروجی برای دو وضعیت بهای فعلی حاملهای انرژ ی در ایران و بهای جهانی حامل‌های انرژی ارائه شده است. [۱۴]
شبیه‌سازی سامانه‌هایی که با حامل‌های انرژی چندگانه کار می‌کنند، پیچیدگی‌های خود را دارد و معمولاً روش‌های مختلفی برای تحلیل این سامانه‌های به کار گرفته می‌شود. برای مثال از روش تصمیم گیری سلسله مراتبی^[۲۰] برای بهیابی ظرفیت و بهینه سازی عملکرد در سامانه‌هایی با حامل‌های انرژی چندگانه استفاده شده است. [۴] در این پژوهش قطب های انرژی^[۲۱] که مانند مانند گره‌های تولید انرژی تعریف شده‌‌اند، نقش اصلی را در تحلیل و مدل سازی این سیستم ها به عهده دارند.
شکل ‏۲‑۱- نمونه‌ای از تعریف قطب انرژی [۴]
شبیه سازی سامانۀ انرژی شهر
الگویی جدیدی در قالب طرح جامعی در زمینۀ انرژی شهری، از سوی شرکت بی.پی در امپریال کالج لندن در جریان است. برنامه و اهداف اصلی این طرح در شکل ‏۲‑۲ نشان داده شده است. الگویی که در این طرح توسعه می‌یابد قابلیت تحلیل و بهینه یابی برای کلان‌شهرهایی مانند لندن، وین، سیدنی، پاریس و… را خواهد داشت. [۳۰]
شکل ‏۲‑۲ - برنامه و اهداف کلی طرح سامانۀ انرژی شهری شرکت بی پی و امپریال کالج لندن [۳۰]
الگوی استفاده شده در این طرح، ترن^[۲۲] نام دارد که منابع و فناوری‌ها را به عنوان شبکه‌ در نظر می‌گیرد. [۳۱] در الگوی ترن، شهر به بخش‌هایی تقسیم می‌شود که هریک مقدار تقاضای مشخصی برای هر منبع در بازۀ زمانی دارد. (تقاضا تابع زمان و مکان است) [۲۹] الگوی پیشنهادی برای این پایان‌نامه، شباهت زیادی به این الگو دارد.
سامانه‌های انرژی شهری، علاوه بر پیچیدگی‌های ذاتی سامانه‌های انرژی، مسائل بخصوصی نیز در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و همچنین محدودیت‌هایی در زمینۀ تولید آلاینده‌ها، اختصاص فضا برای احداث نیروگاه در داخل شهر و تغییر ساختار و زیرساخت موجود به ساختار بهینه دارند. معصوم‌زاده [۱۵] برخی از محدودیت‌های اینگونه سامانه‌ها را بررسی کرده است.
فصل سوم
روش تحقیق
مقدمه
سامانه‌های تولید همزمان محدودیت‌های بالقوه‌ای دارند: چون گرمای بازیافتی در این سامانه، تابع بار مکانیکی (برق) است، هماهنگ نبودن میزان مصرف برق و گرما، می‌تواند باعث اتلاف انرژی و کاهش بازده شود. از سوی دیگر، بارگذاری جزیی موتور یا توربین، باعث کاهش بازده مکانیکی آن و اگزرژی دود می‌شود. بنابراین برای تقاضایِ مشخصِ مصرف کنندگان، بهینه‌سازی سامانه به گونه‌ای که بازده کل سامانۀ انرژی شهر بیشینه شود، نیازمند الگوی مدیریت سامانه است.
عملکرد سامانۀ تولید همزمان در شهرها به دلایل متعددی محدود می‌شود. به عنوان مثال محدودیت در انتشار آلاینده‌های هوا و آلودگی صوتی ممکن است شرایطی را فراهم آورد که تجهیزات بجای داخل شهر، در حومۀ آن نصب شوند یا از تجهیزات کوچکتر و با ظرفیت محدودتر استفاده شود. بطور مشابه کمبود فضا (زمین برای نصب تجیهزات) در مناطقی که بافت جمعیت و ساختمان متراکم است، محدودیت ایجاد می کند. اینگونه محدودیت‌ها ممکن است منجر به استفاده از نیروگاه‌ها و تجهیزات کوچکتر شود که نسبت به تجهیزات بزرگ، بازده کمتر و نیاز به سرمایه‌گذاری اولیۀ بیشتری (هزینه نسبت به مگاوات خروجی) دارند.
در این پایان نامه، اثر اینگونه محدودیت‌ها به صورت کمّی بر سامانۀ انرژی شهری بررسی و الگوی بهینه برای شهر نمونۀ مورد مطالعه، ارائه می‌گردد. الگوی انتخاب شده برای شبیه‌سازی، بهینه یابی سامانۀ انرژی شهری را بر اساس ترکیب فناوری و شبکۀ تولید و توزیع انرژی را برای پاسخ‌گویی به نیاز مصرف‌کنندگان که تابع مکان و زمان است ارائه می کند. روش به کار گرفته شده برای بهینه‌یابی، از کل به جزء است.
روابط و معادلات
الگوی استفاده شده، بر پایۀ الگوی تِرن توسعه یافته است. با تقسیم بندی شهر به مناطق مشخص، بر اساس جمعیت و تعداد ساختمان‌های قرار گرفته در هر منطقه، نیاز آن به منابع مختلف استخراج می‌شود. طبعاً متغیّر نیاز، تابع زمان و مکان است. تابع تقاضا در رابطۀ ۱ دیده می‌شود.

در این رابطه،  ، تقاضای منبع r در منطقۀ جغرافیایی  در زمان t است که به عنوان دادۀ ورودی به الگو وارد می‌شود. برای سهولت شماره‌گذاری، تقسیم بندی شهر به صورت مربعی است ولی شماره‌گذاری به صورت تک اندیسی انجام می‌شود.
بازۀ زمانی،  ، به عنوان تابعی از زمان و به عنوان متغیّر ورودی در نظر گرفته می‌شود. بازۀ زمانی می‌تواند برای زمان‌های مختلف متفاوت باشد (مثلاً برای روزهای زمستان و تابستان که الگوی اوج مصرف برق، سرما و گرما متفاوت است)، ولی در یکی از بهترین روش‌ها، هر روز به سه بازۀ زمانی تقسیم می‌شود: بازۀ زمانی کم باری، بازۀ زمانی معمولی و بازۀ زمانی اوج بار. کوچک‌تر کردن بازه‌های زمانی حجم محاسبات را افزایش می‌دهد ولی می‌تواند نتایج دقیق‌تری ارائه نماید. به دلیل محدودیت حجم محاسبات در نرم افزار، معمولاً محدودیت‌هایی برای کاهش بازۀ زمانی وجود دارد.
هر تجهیز یا فناوری که با نماد P نشان داده می‌شود، منابعی را به عنوان ورودی می‌گیرد و منابعی را به عنوان خروجی به منطقه‌ای که در آن قرار گرفته است می‌دهد. برای مثال نیروگاه با موتور گازسوز، هوا و گاز طبیعی را به عنوان ورودی دریافت می‌کند و برق و گرما (به شکل آب گرم یا هوای گرم) تحویل می‌دهد. ضریب تبدیل  به عنوان ضریب تولید (  ) یا ضریب مصرف (  )، برای منبع r و تجهیز P تعریف می‌شود. به این ترتیب کل منبع r که در هر منطقه تولید می‌شود از رابطۀ ۲ محاسبه می‌شود.

که در آن  ، حاصل جمع منابع r تولیدی در منطقۀ i، در زمان t است.  نرخ بار تجهیز P در منطقۀ i و زمان t است که به حاصل‌ضرب بیشینۀ بار تجهیزِ P (  ) در تعداد نصب شده از آن تجهیز در منطقۀ i (  ) محدود می‌شود.  جزو متغیّرهای تصمیم است که به عنوان خروجی شبیه سازی محاسبه می‌گردد.
برای تمامی تجهیز‌ها فرض می‌شود  و  ضریب تولید و ضریب مصرف  منبع است.
برای هر منبع r و تجهیز p به صورت ثابت فرض شده و به عنوان متغیّر ورودی ارائه می‌گردد. ولی در واقعیت، این ضریب تابع عوامل متعددی از جمله بارگذاری تجهیز است.(۱) برای مثال بازده مکانیکی موتور در بارهای مختلف در شکل ‏۳‑۱ دیده می‌شود. در این شکل ضریب تبدیل  (بازده) بین ۲۸% تا ۴۲% در بارهای ۱۰ تا ۱۰۰% متغیّر است. ولی برای سهولت محاسبات، این ضریب ثابت فرض شده و سعی می‌شود بارگذاری سامانه‌ها به گونه ای باشد که در بارهای جزیی کار نکنند.

اکوتوریسم در مناطق روستایی در ایران که جمعیت بالایی از مردم روستا را در خود جای داده است یکی از شاخص­ های مهم توسعه پایداراست. مهم­ترین تاثیر مثبتی که اقامتگاه‌های بوم گردی (اکوکمپ) می ­تواند بر محیط پیرامونی خویش از خود بر جای بگذارد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر معیشت و تنظیم نظم معیشت در یک جامعه محلی است و تاثیر منفی این اقامتگاه­ها می ­تواند تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی باشد. مهم­ترین اصل رعایت شده در اقامتگاه­های بوم­گردی، به ویژه در اکولوژها، مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت­های گردشگری اقامتگاه است. روستای افراچال در استان مازندران، شهرستان ساری، بخش کلیجان رستاق، دهستان تنگه سلیمان قرار دارد. با توجه کل خانوارهای روستایی که طبق آخرین سرشماری دارای ۹ خانوار و ۳۱ نفر جمعیت ثابت (سرشماری نفوس و مسکن استان مازندران، ۱۳۹۰) و ۵۰۰ نفر و ۱۰۰ خانوار (گزارش غیررسمی ادارت محلی)، نمونه از طریق فرمول کوکران و در سطح اطمینان ۹۵درصد (خطای ۵ درصد) مبادرت به انتخاب نمونه نموده و تعداد ۵۳ پرسشنامه برای گردشگران، تعداد ۵۱ پرسشنامه برای روستائیان جامعه محلی و تعداد ۳۴ پرسشنامه برای مسئولین و دست اندرکاران محلی به عنوان حجم نمونه انتخاب شده ­اند. آلفای کرونباخ پرسش نامه جامعه محلی ۷۳۷/۰، پرسش نامه مسئولین محلی ۷۰۳/۰ و پرسش­نامه گردشگران ۹۴۹/۰ به­دست آمده است. برای آزمون فرضیات از آزمون آماری تی تک نمونه ­ای و آزمون آماری همبستگی پیرسون استفاده شده است. امکان سنجی قابلیت ­های روستای افراچال برای احداث اکوکمپ از دیدگاه جامعه محلی ۲/۸۱% و از دیدگاه مسئولین محلی ۴/۷۹% رضایت بخش ارزیابی شده است. همچنین در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال میزان موفقیت این طرح از دیدگاه جامعه محلی ۸/۵۶% و از دیدگاه مسئولین محلی ۸/۵۸% موفقیت­آمیز سنجش شده است. از دید جامعه محلی و مسئولین محلی روستای افراچال به دلیل برخورداری از طبیعت بکر و زیبا و آب و هوای مطلوب، پتانسیل جذب گردشگر دارد و همچنین از دیدگاه جامعه محلی و مسئولین محلی موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامت گاه بوم­گردی مناسب می­باشد و نیز از دیدگاه جامعه محلی و مسئولین محلی موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامتگاه بوم­گردی مناسب می­باشد.

واژگان کلیدی: اکوتوریسم (طبیعت­گردی)، اقامتگاه­های بوم­گردی، معیشت پایدار، جامعه محلی، روستای افراچال شهرستان ساری
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
گردشگری در قرن بیست و یکم با توجه به گسترش زیرساخت‌های اقتصادی، بهداشتی، امنیتی و ارتباطی به یک واقعیت اجتناب ناپذیر بدل گشته است. سفر به دیگر نقاط برای گردشگری با انگیزه‌های مختلف جزء ملزومات زندگی در این قرن محسوب می شود و در واقع جریانی را شکل می دهد که مرزهای ملی و بین المللی را درنوردیده و رویکردی فراتر از دولت ملت یافته است (سقایی، ۷، ۱۳۸۵). بر این مبنا جریان گردشگری در جهان، به خصوص در ابعاد اقتصادی اهمیتی دو چندان یافته است. به گونه ای که مصرف گردشگری، سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و همچنین صادارات در گردشگری در سال ۲۰۰۴ رشدی معادل ۹/۵ درصد و در حدود ۵/۵ تریلیون دلار داشته است (Chiang Lee , 2008:180). تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه ی انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت‌های روستایی، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ‌ها و گفتمان‌ها، حفظ محیط زیست، و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه‌هایی است که جهان امروز با آن روبرو است. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه‌های مذکور را بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راه‌های آن یا خلق راه‌ها و روش‌های جدیدند. یکی از این روش‌ها گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه‌های توسعه ی ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرایند توسعه ی ملی خود را سرعت بخشند. توریسم انواع مختلفی دارد که اکنون شکلی نوین و گزیده ای از توریسم با عنوان توریسم روستایی، با هدف توسعه پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی، به عنوان ابزاری جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهمترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقاء یافته است. از انواع مهم و در حال رشد تورسیم، توریسمی است که مربوط به روستا و مناطق روستایی می باشد. تورسیم وابسته به روستا در کشورهایی که دارای صنعت توریسم رشد یافته ای هستند به شدت در حال رشد و گسترش می باشد (Ashley & Goodwin , 2001). یکی از جدیدترین گونه‌های گردشگری، گردشگری سبز می باشد که در گفتمان جدید مطالعات گردشگری نمود یافته است. گردشگری سبز طبق آنچه تعریف شده است اگرچه در بعضی از کشورها اصطلاح «گردشگری سبز» به گردشگری روستایی اطلاق می‌شود(یعنی گردشگری در مناطق سبز)، اما اغلب برای توصیف نوعی از گردشگری به کار می‌رود، که بیشتر طرفدار محیط زیست است. این نوع گردشگری با نام‌های مختلف مانند« گردشگری مسئول »، « گردشگری انعطاف‌پذیر »، « گردشگری سودمند » یا « گردشگری بدیل » شناخته شده است، گردشگری سبز بهترین روش برای توسعه ارتباط همزیستی بین محیط زیست طبیعی و اجتماعی است. به عبارت دیگر، افزایش توجه به اثرات زیانباری که برخی از انواع گردشگری در محیط زیست ایجاد می‌کند سبب شکل‌گیری نوع خاصی از گردشگری به نام گردشگری سبز شده است. در این میان روستاها به لحاظ داشتن شرایط وموقعیت طبیعی وتاریخی، مناطق ییلاق با چشم انداز زیبا، ویژگی زیست محیطی، ارتفاعات و… با برنامه ریزی و مدیریت صحیح همراه با سرمایه گذاری مناسب می تواند زمینه را برای توسعه اکوتوریسم فراهم کند. که اگر از این مواهب خدادای استفاده درست شود علاوه بر اینکه به توسعه صنعت توریسم و ایجاد اشتغال کمک می کند نقش مهمی در توسعه پایدار روستایی خواهد داشت. رهیافتی که در گفتمان‌های مسلط توریسم و اکوتوریسم مطرح شده است رهیافت توسعه اقامتگاه‌های بوم گردی در مناطقی است که پتانسیل‌ها و بسترهای توسعه این نوع از اکوتوریسم فراهم است. در این رهیافت توریست با اقامت در مکانهایی که با مشخصات و شاکله توسعه بوم آورد و منتج از محیط و رعایت محیط زیست و احترام به محیط زیست با لذت بردن از سفر و کسب تجربه ای جدید، تعریفی نو از توریسم و اکوتوریسم به دست می دهد.
۱-۲ بیان مسئله
نگرش توسعه پایدار در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰، هنگامی که مردم از پیامدهای منفی ناشی از رشد افسارگسیخته اقتصادی آگاه شده بودند، به وجود آمد. خسارت‌های هنگفت بر منابع پایه در سراسر جهان وارد شد و سایر منابع نیز در معرض نابودی قرار گرفتند. در اواخر دهه ۱۹۷۰ شوماخر مفهوم توسعه پایدار را در کتاب خود به نام کوچک زیباست معرفی نمود. وی در نوشته‌های خود مدلهای توسعه را در مقیاس کوچک و بر اساس تمرکززدایی و با بهره گرفتن از فنآوری‌های مناسب، جایگزین و ارائه می کند. بحث اصلی او این بود که توسعه در مقیاس کوچک آسانتر و قابل کنترل تر بوده و با روحیات توده مردم سازگارتر است (Schumacher , 1973). سیاست توریسم پایدار در دنیای امروزی، رهیافت جامعی است که خواهان رشد بلندمدت صنعت توریسم بدون اثرات مخرب بر زیست بوم‌های طبیعی است و براین نکته تأکید دارد که در قالب توسعه توریسم، بشر قادر خواهد بود که جوانب خاصی از محیط درجهت مثبت یا منفی تعدیل یا دستکاری نماید (شریف زاده، مرادی نژاد، ۱۳۸۱: ۵۵). به همین خاطر، در طول چندین سال گذشته، مفهوم گردشگری پایدار تا حدی پیشرفت کرده و جا افتاده است تا بتواند پاسخگوی تهدیدات گردشگری نابسامان باشد. گردشگری پایدار، گردشگری را در غالب مرزها بررسی کرده و رابطه مثلث وار میان جامعه میزبان و سرزمین آن را از یک سو و جامعه میهمان یعنی گردشگران را از سویی و با صنعت گردشگری برقرار ساخته است.در کشورهای جهان از گردشگری به عنوان کاتالیزوری کارآمد برای بازسازی و توسعه اجتماعی نواحی یاد شده است (Sharply , 2002:233 ) تا جایی که سازمان جهانی گردشگری در بیانیه مانیل، گردشگری را نیاز اساسی در هزاره سوم معرفی کرده است. شکل شماره ۱ برای درک بیشتر اهمیت سرمایه در گردشگری روستایی حومه شهرهاست که تمایزی روشن بین دارایی‌های سرمایه حومه شهر و منابع اقتصادی گسترده تر به کار گرفته شده توسط صنایع روستایی است.بسیاری از منابع اقتصادی همچون سرمایه سهام در کسب و کار گردشگری روستایی مورد استفاده قرار می گیرد به عنوان مثال ساختمانی دور افتاده در حومه شهر که به عنوان موزه کشاورزی بازسازی شده است در ابتدا سرمایه روستایی بوده اما اکنون به عنوان پایتخت جریان سرمایه گردشگری روستایی و حومه شهر ایفای نقش می نماید و به طور رسمی بخشی از مالکیت سرمایه حومه شهر محسوب می گردد (Brian Garrod , 2006:121 ).
تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن وآلودگی بیش از حد استاندارد شهرها بویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت‌های روستایی، افزایش بهره وری وکارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگها و گفتمان‌ها، حفظ محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از چالش‌هایی است که جهان امروز با آن روبه رو می باشد. امروزه، نبود فرصت‌های شغلی، وجود بیکاری و همچنین فقر روستایی را نیز می توان از مشکلات اساسی روستاهای کشور برشمرد که به مهاجرت‌های روستا-شهری منجرشده و این امر مشکلاتی را هم برای شهرها و هم روستاها و در واقع، برای کل کشور فراهم آورده است. گردشگری فرصت‌های بسیاری را برای کسب و کارهای کوچک خانوادگی ایجاد می کند که بیشتر آنها، روابط مستقیم و متقابل میزبان و میهمان را در خانه و املاک خانواده گردشگرپذیر در بردارند. این حضور و مشارکت از سوی خانواده، برای تجربه و رضایت گردشگر و همچنین برای توسعه پایدار مقصد و جامعه محلی، امری بسیار حیاتی است.
سرمایه طبیعی سرمایه فیزیکی سرمایه حومه شهرسرمایه اجتماعی
صنعت گردشگری
منابع اقتصادی
تاثیرات سرمایه حومه شهر
سرمایه‌گذاری در روستاها
درآمدهای حاصل از محصولات گردشگری و تجارب
گردشگری و محصولات مرتبط
استفاده مستقیم و غیر مستقیم به عنوان:
جاذبه های بازدید کننده منابع
حیات‌وحش پس زمینه برای تجربه
تصویر قسمت
گردشگر
بازخورد رضایت گردشگران از تجارب گردشگری روستایی
نمودار ۱- ۱- مدل تعامل بین گردشگری روستایی و سرمایه حومه
یکی از کسب وکارهای کوچک گردشگری که از سال ۱۹۹۴ میلادی به جهانیان معرفی شد. اقامتگاه‌های بوم گردی برای اولین بار در نخستین سمینار بین المللی اقامتگاه‌های بوم گردی که در سال ۱۹۹۴ در خلیج ماهو در جزایر ویرجین در آمریکا برگزار گردید مطرح شد. اولین دستورالعمل بین المللی اقامتگاه‌های بوم گردی نیز نتیجه ی کنفرانس بین المللی کاستاریکا در سال ۱۹۹۵ و پنج سال تحقیق و بازبینی بود. تعریف ارائه شده منتج از این تحقیقات به شرح ذیل است :
“اقامتگاه بوم گردی، اقامتگاهی برای گردشگران هستند که دارای خصوصیاتی به این ترتیب باشند : ۱٫ آسیبی به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد نسازند ۲٫ کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطرافش بگذارند ۳٫ مناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی آن منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشند ۴٫ از روش‌های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کنند ۵٫ سیستم کارآمد دفع زباله و فاضلاب داشته باشند ۶٫ از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایداری بهره مند باشند ۷٫ در راستای همکاری با انجمن‌های محلی تلاش کنند ۸٫ برنامه‌های آموزشی درباره ی محیط‌های فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهند و ۹٫ با شرکت در برنامه‌های تحقیقاتی، به توسعه ی پایدار منطقه کمک کنند ( http://ecotourism.ichto.ir) “. هدف اصلی ایجاد و توسعه این نوع از اقامتگاه‌ها که دارای هویت و ساختاری بومی هستند، رسیدن به توسعه پایدار است. بیشتر این اقامتگاه‌ها توسط یک خانواده محلی اداره شده و تنها جنبه اقامتی ندارند؛ بلکه در آنها فعالیت‌های مختلفی مانند ارائه غذا و نوشیدنی بومی، ساخت، آموزش و فروش صنایع دستی محلی، اجرای نمایش و موسیقی سنتی، برگزاری رویدادهای بومی، تورها و فعالیت‌های بوم گردی به چشم می خورد. مکان فیزیکی اقامتگاه، به دلیل سبک معماری و مصالح ارگانیک به کار رفته در ساختمان اقامتگاه، طراحی داخلی و مبلمان بومی و همچنین فعالیت‌های تعریف شده در آن به نوعی یک اکوموزه بوده و یک جاذبه گردشگری محسوب می شود. مهم‌ترین اصل رعایت شده در اقامتگاه‌های بوم گردی، به ویژه در اکولوژها، مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت‌های گردشگری اقامتگاه است. از سال ۱۹۹۴ میلادی و در اولین سمینار بین المللی انجمن‌های تخصصی اکولوژ، گونه جدیدی از اقامتگاه‌ها با نام «اقامتگاه بومی یا اکولوژ» به صورت رسمی به دنیای گردشگری معرفی شد که ساختار خود اقامتگاه با هویت آن در هم تنیده بودند. بر اساس اولین تعریف رسمی در سال ۲۰۰۲ میلادی، اقامتگاه بومی یا اکولوژ امکانات اقامتگاهی گردشگری است که به معیارهای زیر پایبند است: حفاظت از محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛ ایجاد کمترین اثر بر محیط طبیعی اطراف اقامتگاه در هنگام ساخت آن؛ استفاده از معماری و مصالح بومی و داشتن بافت فرهنگی و فیزیکی خاص با توجه و هم آهنگ با فرم، منظره و رنگ محیط؛ استفاده از سیستم‌های آبرسانی پایدار و کاهش مصرف آب؛ به کارگیری روش‌هایی برای بازیافت زباله‌های خشک و دفع دیگر انواع زباله بدون آسیب رسانی به محیط؛ استفاده از انرژی‌های پایدار به روش‌های سنتی و به کار‌گیری انرژی‌های نو با بهره گرفتن از وسایل مدرن؛ کار گروهی همراه با به کارگیری جامعه محلی؛ ارائه کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی ویژه کارکنان، گردشگران و مالکان اقامتگاه‌ها درباره چگونگی حفاظت و برخورد با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛ همکاری با برنامه‌های تحقیقاتی در جهت برنامه ریزی توسعه پایدار محلی. اقامتگاه‌های گروه خوشه سار بوم گردی در طول سال‌های گذشته، به گونه‌های مختلف با هم آشنا شده و به سرعت در سراسر ایران درحال گسترش هستند. افراد این شبکه که در سرتاسر ایران و در اکوسیستم‌های مختلف مشغول به کار و زندگی هستند، ارزش‌های میراث فرهنگی و زندگی بومی را فراتر از گفتار و نوشتار، کم و بیش در رفتار و زندگی شان وارد کرده اند؛ مانند محل زندگی، پوشش، خوراک، شغل، موسیقی و غیره. آنها به شکل ارگانیک تشکیل یک شبکه بومی داده اند، با یکدیگر همکاری دارند، تجاربشان را درمیان می گذارند و معرف یکدیگرند. تقریبا تمام این افراد در مراحل طراحی، تهیه مصالح و اجرای فضای معماری اقامتگاه‌های مورد نظرشان به صورت عملیاتی وارد شدند و مهارت و دانش کسب کردند. همین موضوع کم و بیش نسبت به تهیه پوشاک و به تبع، خوراکشان و نیز فعالیت‌ها و محصولاتی که ارائه می کنند، دخیل بوده است. افراد این گروه زندگی مفید نزدیک به طبیعت، در بافت‌های قدیمی شهری و روستایی را انتخاب کرده و ارزش‌های میراث فرهنگی و معنوی، صنایع دستی، محیط زیست و گردشگری را در حوزه فعالیت خود زنده نگه می دارند. براساس مرام نامه اعضای خوشه سار بوم گردی، برخی ارزش‌های هسته ای و مشترک اعضای این شبکه عبارت است از: انتخاب خانه ای بومی، مرمت و سکونت در آن؛ استفاده از معماری داخلی ساده محلی؛ پذیرایی با غذای اصیل بومی؛ درگیر کردن جوامع محلی در فعالیت‌های خود؛ احترام و زنده نگه داشتن فرهنگ و آیین‌های مردم بومی؛ معرفی هنرها و صنایع خاص منطقه؛ معرفی موسیقی ایرانی، عرفانی و تلفیق آن با موسیقی جهان. فعالان خوشه سار بوم گردی محیطی را برای استفاده گردشگران و مسافران آماده کرده اند تا میهمانان بتوانند علاوه بر اقامت در یک خانه روستایی یا سیاه چادر عشایری، ضمن تجربه یک محیط بومی بتوانند از نوشیدنی‌ها، غذاها، پوشاک محلی و فعالیت‌های سنتی منطقه استفاده کنند. ایجاد اقامتگاه‌های بوم گردی همراه با فعالیت‌ها و خدماتی که برای شناخت و معرفی بوم انجام می شود، در مناطق روستایی و بکر طبیعی یا بافت‌های تاریخی شکل می گیرد و توسط خانواده‌های کارآفرین و جامعه محلی علاقه­مند به گردشگری اداره می شوند. در اصل این شیوه میهمان پذیری و پذیرایی در روستاها، پاسخگوی دغدغه‌های فکری بسیاری بود؛ از یک سو برای روستاییان امکان حفاظت منابع و توسعه و بهره برداری پایدار از جاذبه‌های طبیعی را فراهم و از سوی دیگر با ایجاد درآمد مکمل، از مهاجرت مردم روستایی جلوگیری می کرد. همچنین برای شهرنشینان، امکان گذران تعطیلات با خانواده را با هزینه‌های قابل تحمل در محیطی که ویژه استراحت و آرامش است، فراهم می ساخت. بیشتر این نوع اقامتگاه‌ها منزلی با امکانات در منطقه روستایی بوده که این خانه‌ها در ساختمان‌هایی که کاربری نخستین خود را از دست داده اند، ایجاد یا سامان می یابند.
احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری می تواند با تجزیه و تحلیل دقیق و آکادمیک در چهارچوب‌های نظری پارادایم اکوتوریسم، تاثیرات مثبت و منفی زیادی بر محیط و محاط خویش بگذارد. مهم‌ترین تاثیر مثبتی که این اقامتگاه‌ها می تواند بر محیط پیرامونی خویش از خود بر جای بگذارد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر معیشت و تنظیم نظم معیشت در یک جامعه محلی است. مراد از جامعه محلی الزاما ساکنان بومی و جغرافیایی در یک سرزمین مادری نیست بلکه شامل هر آن فعال اقتصادی می گردد که در یک محیط با پتانسیل اقتصادی به فعالیت اقتصادی می پردازد و بر طبق تعریف جهانی شغل، یک فعالیت اقتصادی از خود در یک محیط ثابت و در یک رابطه مثبت برنده – برنده انجام می دهد. و تاثیر منفی این اقامتگاه‌ها می تواند تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی باشد. این تحقیق در پی یافتن به این سوالات و بررسی دقیق تاثیرات احداث اقامتگاه‌های بوم گردی بر معیشت جامعه محلی روستای افراچال شهرستان ساری می باشد.
۱-۳ اهداف تحقیق (اهمیت و ضرورت تحقیق)
شناخت پتانسیل‌های طبیعت گردی در روستای افراچال
امکان سنجی احداث اقامتگاه‌های گردشگری در روستای افراچال
بررسی میزان بهره مندی جامعه محلی از درآمد حاصل از گردشگری
شناخت منابع اقتصادی در تثبیت معیشت پایدار جامعه محلی روستای افراچال
۱-۳-۱ کاربرد و نتایج تحقیق
کلیه سطوح تصمیم‌گیری برنامه ریزی در سطح استان مازندران و نهادهای ذیربط شهرستان ساری
مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی
سازمان‌ها و ادارات مرتبط با گردشگری و طبیعت گردی
شهرداری ساری
شرکت‌ها و موسسه خصوصی و بنگاه‌های اقتصادی فعال در زمینه گردشگری و طبیعت گردی
شرکت‌های مهندسان مشاور فعال در زمینه توریسم و اکوتوریسم
پژوهشگران و محققان
۱-۴ سوالات تحقیق
احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری چه تاثیرات مثبت بر روی معیشت پایدار جامعه محلی دارد؟
احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری چه تاثیرات مثبت و منفی بر فرهنگ، اقتصاد، اجتماع و زیست محیطی منطقه مورد مطالعه دارد؟
نگرش اعضای جامعه محلی نسبت به احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری تا چه اندازه مثبت می باشد؟
چگونه می­توانیم با رعایت جنبه‌های توسعه بوم آورد به توسعه همه جانبه گردشگری به طور عام و اکوتوریسم به طور خاص در منطقه روستای افراچال دست یابیم؟
۱-۵ فرضیه‌های تحقیق
روستای افراچال به دلیل برخورداری از طبیعت بکر و زیبا و آب و هوای مطلوب، پتانسیل جذب گردشگر دارد.
موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامتگاه‌های بوم گردی مناسب می باشد.
احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در ثبیت معیشت پایدار جامعه محلی روستای افراچال نقش اساسی دارد.
۱-۶ پیشنیه تحقیق
سابقه مطالعات انجام شده در خارج از کشور :
برخی از محققان و نویسندگان در این زمینه همچون (Dahles & Bras , 1999) و (Thomas Jones & Haven Tang , 2005) به دنبال جمع آوری نتایج پژوهش‌های تحقیقاتی بر روی این موضوع بوده اند و سعی بر ایجاد مسیری برای ادامه تحقیقات بعدی در این راستا داشتند. تحقیقی در سال ۲۰۰۸ میلادی در کشور انگلستان توسط Sherma Raberts & Jan Teraib انجام شد و بر اساس آن ۴ شاخص اصلی برای ارزیابی پایداری کارآفرینی‌های کوچک گردشگری معین شد. Stephen Wanhill در سال ۱۹۹۹ در پژوهشی با عنوان “کارآفرینی‌های کوچک و متوسط گردشگری” به بررسی کسب و کارهای کوچک گردشگری در کشور ولز پرداخت که نتیجه آن ایجاد اشتغال و کارآفرینی در جوامع مختلف و گرایش به گردشگری جامعه محور بود. Rhodri Thomas در سال ۲۰۰۴ در پژوهشی با عنوان “کسب و کارهای کوچک در گردشگری” به بررسی مقالات مختلف پرداخت و به این نتیجه رسید که توسعه کسب و کارها راهی برای گردشگری پایدار در مناطق روستایی است. Rhodri Thomas , Gareth Shaw & Stephen J در مقاله ای با عنوان “درک کسب و کارهای کوچک در گردشگری، چالش‌ها و روندهای تحقیقاتی” به بررسی موج تحقیقاتی در زمینه کسب و کارهای کوچک گردشگری پرداختند و عنوان کردند که کمبود تحقیق در این زمینه وجود دارد و مسئله کسب و کارهای کوچک گردشگری و توسعه پایدار گردشگری اهمیت زیادی دارد و همچنین پیشنهاداتی برای تحقیقات بعدی نیز ارائه دادند.

۲-۵: تحقیقات مرتبط داخلی

• • • خادم عباس (۱۳۸۷) با موضوع رابطه بین رویه های مدیریت دانش و سطح نوآوری در سازمانها، در پژوهش حاضر ۲ فرضیه کلی در نظر گرفته شد: اول اینکه بین رویه های ۳ گانه مدیریت دانش (شامل کسب دانش، انتشار دانش و پاسخگویی به دانش) با یکدیگر رابطه وجود دارد. دوم اینکه بین رویه های مدیریت دانش و نوآوری رابطه وجود دارد. پس از تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه های تکمیل شده (با نرخ برگشت ۴۸/۶۵%) با کمک نرمافزار spss، میتوان با ۹۹% اطمینان مدعی شد که اولاً بین رفتارها و رویه های سه گانه مدیریت دانش با یکدیگر و ثانیاً بین این رویه ها و نوآوری همبستگی مستقیم وجود دارد. به عبارتی دیگر، شواهد تجربی لازم برای حمایت از فرضیه های پژوهش فراهم آمد.

  

• • شهبازی (۱۳۸۵) با موضوع ارتباط مدیریت دانش با نوآوری و فناوری اطلاعات و نقش آنها در بهبود کارایی و اثربخشی فرایندها. در این پژوهش مفهوم مدیریت دانش و ارتباط آن با فناوری اطلاعات و نوآوری سازمانی که ماحصل آن کسب، حفظ و ارتقاء مزیت رقابتی پایدار میباشد مورد بحث قرار گرفت. نتایج بدست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که ایجاد تعهد در بین سطوح مدیریت و کارکنان نسبت به بینش سازمانی موجب تقویت کارکرد آن و تسهیل انجام کارهای تیمی به عنوان یکی از زمینه های اصلی نوآوری می گردد.

• • کریمی (۱۳۸۵) در پژوهشی تحت عنوان توانایی مدیریت دانش به عنوان کلیدی برای کسب رقابت پذیری در سازمانها با تأکید بر مدیریت ارتباط با مشتریان بیان میدارد که تقاضای رو به رشد مشتریان برای کیفیت و نوآورانه بودن کالاها و خدمات شرکتها را تحت فشار قرار داده است. این موضوع به همراه رقابت جهانی شرکتها را وادار کرده است که خود را به سرعت با تغییرات وفق دهند. جامعه آماری را خبرگان صنعت بانکداری آشنا با سیستم مدیریت دانش و مدیریت ارتباط با مشتریان تشکیل می دادند. روش گردآوری اطلاعات پرسشنامه بوده و با بهره گرفتن از تحلیل عاملی تأییدی روایی پرسشنامه محاسبه شده و از همبستگی پیرسون برای تحلیل داده ها و نرم افزار لیزرل استفاده کرده است. نتایج نشان داد بین توانایی های مدیریت دانش و رقابتپذیری و همچنین مدیریت دانش و رقابت پذیری و همچنین مدیریت ارتباط با مشتریان رابطه برقرار است.

• • رحیمی (۱۳۸۶) در پژوهشی که با عنوان بررسی رابطه بین مؤلفه های مدیریت دانش سازمانی و میزان خلاقیت اعضای هیئت علمی دانشگاه اصفهان انجام داد: هدف از تحقیق حاضر بررسی رابطه بین ابعاد مدیریت دانش و میزان خلاقیت اعضای هیئت علمی دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی ۸۴-۸۵ بود. سؤالات تحقیق با در نظر گرفتن ایعاد مدیریت دانش (اجتماعی شدن، برونی سازی، ترکیب و درونی سازی) و با توجه به ویژگیهای جمعیت شناختی (سن، جنسیت، رشته تحصیلی، مرتبه علمی و وضعیت استخدامی) مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق مورد استفاده توصیفی-همبستگی بود. جامعه آماری شامل ۴۶۶ نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه اصفهان بود که با بهره گرفتن از روش نمونهگیری تصادفی ساده ۸۵ نفر به عنوان نمونه انتخاب گردید. ابزار جمع آوری داده ها شامل پرسشنامه مدیریت دانش با ۲۶ گویه و یک پرسشنامه خلاقیت رندسیپ با ۵۰ گویه که ضریب پایایی آن با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب ۹۵/۰ و ۹۲/۰ بدست آمد. نتایج نشان داد که بین ابعاد مدیریت دانش و میزان خلاقیت همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. تفاوت معناداری بین میانگین مدیریت دانش اعضای هیئت علمی بر حسب سن، جنسیت و رشته تحصیلی و تفاوت معناداری بین میانگین میزان خلاقیت اعضای هیئت علمی بر حسب سن، رشته تحصیلی و وضعیت استخدامی مشاهده نشد.

• • در پژوهشی که توسط مانیان و همکاران (۱۳۹۰) با عنوان نقش مدیریت دانش در عملکرد فرایند توسعه محصول جدید پژوهشی پیرامون شرکت هایSME صنعت نرم افزار استان یزد انجام شد: منشأ اصلی موفقیت در کسب مزیت رقابتی برای شرکتها در آینده، توسعهی موفق و مداوم محصولات جدید و بهبود یافته است. در سی سال اخیر پژوهشهای زیادی بر روی اثربخشی فرآیندهای توسعهی محصول جدید انجام شده و مدل های گوناگونی جهت سیستماتیک کردن این فرآیندها ارائه شده است. در فرایند توسعهی محصول مقدار زیادی از دانش سازمانی ایجاد، ذخیره، بازیابی و مورد استفاده قرار می گیرد. از اینرو بسیاری از پژوهشگران، این فرایند را به شدت دانشی میدانند و داشتن سیستم مدیریت دانش را عامل مهمی در کاهش عدم اطمینان این فرایند و موفقیت عملکرد محصولات جدید محسوب میکنند. در این مقاله نقش مدیریت دانش و عوامل کلیدی موفقیت در عملکرد فرایند توسعهی محصولات جدید نرم افزاری، بر اساس مطالعه
    شرکتهای نرم افزاری استان یزد مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش نوع پیمایشی همبستگی است که بر این اساس اطلاعات جمع آوری شدهی ۴۳ شرکت از طریق پرسشنامه، مورد تحلیل قرار گرفته است و نتایج دلیلی را مبنی بر رد فرضیه های سه گانهی این پژوهش نشان نداد. در پایان پیشنهادهایی بر اساس نتایج حاصل ارائه شده است.

• • در پژوهشی که در هفتمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن توسط مریم رضایی و همکاران با عنوان مدیریت دانش در توسعه محصول جدید انجام شد: نیاز به مدیریت دانش مخصوصاً در توسعه محصول جدید، بسیار مهم و حیاتی و حساس تلقی میشود. زیرا چالش اصلی توسعه محصولات جدید پیشبینی مسائلی است که هنوز اتفاق نیفتادهاند و این پیشبینی میبایست در یک بازار بسیار دینامیک و پویا با متغیرهای بسیار زیادی که تحت کنترل درونی یا بیرونی ما نیستند صورت گیرد. تحقیقات نشان میدهد که تکنولوژی و محصولات جدید عوامل اصلی شکستها نیستند بلکه ۳ عامل عمده عبارتند از: ۱- تغییرات بازار که قابل پیش بینی نیست
    ۲- جایگزین نمودن محصولات جدید به منظور رقابت و ۳- کمبود زمان به علت زمان بیش از
    اندازهای که در فرایند تجاری سازی صرف شده است. همواره نمیتوان درجه تأثیرگذاری هر یک از این عوامل را روی معرفی محصول جدید اندازه گیری نمود چرا که ما در استفاده از تفکر خلاق جهت پردازش حتی مقداری از اطلاعاتی که داشتهایم و تبدیل آنها به دانش ناموفق بودهایم. بدیهی است برای اینکه بتوانیم این پردازش را به نحو صحیح انجام دهیم احتیاج داریم که مفهوم دانش را درک کنیم و کارهایی را که میتوانیم انجام دهیم تا دانش سازمان را بدست آورده و آن را بسوی محصولات جدید موفق سوق دهیم. در این مقاله ابتدا سعی شده است تفاوت مفهوم “اطلاعات” و “دانش” و نیاز به پردازش اطلاعات جهت تبدیل به دانش تشریح گردد. سپس با توجه به فرایند توسعه محصولات جدید و نیازها و ویژگی های خاص آن به مفهوم و نقش دانش و مدیریت دانش در این عرصه پرداخته شده است و اینکه یک سازمان جهت دانشگرا شدن و اندازه گیری و کمی نمودن داده های سازمان چه کارهایی باید انجام دهد. سپس یک مفهوم تفکر خلاق و فرایند خلق دانش و همچنین چگونگی مدیریت در ابهام در مراکز تحقیق و توسعه سازمانها پرداخته شده است و اینکه با توجه به بازار رقابتی موجود در حوزه کسب و کار امروز، مبحث مدیریت دانش و بکارگیری آن، چگونه میتواند به صورت یک مزیت رقابتی برای سازمان تبدیل گردد. سپس نیز پیشنهاداتی جهت چگونگی بکارگیری و پیاده سازی مدیریت دانش در مرکزNPD ایران خودرو به همراه فلوچارت مربوطه ارائه گردیده است.

۲-۶: جمع بندی
پژوهشگر پس از انجام مطالعات لازم در زمینه موضوع و پیش از شروع کار غالب نظریات فرآیندهای مدیریت دانش و عملکرد توسعه محصول جدید را مورد بررسی قرار داده و با توجه به شرایط سازمانهای مورد مطالعه مؤلفه های مدل فرآیندهای مدیریت دانش شفیعی نیک آبادی (۱۳۹۲) را به عنوان متغیر مستقل و مؤلفه های عملکرد توسعه محصول جدید ون پای ونگ (۲۰۰۹) را به عنوان متغیر وابسته برای مدل این پژوهش انتخاب کرده است. در طراحی این مدل از نظریات صاحب نظران مبحث مربوطه بهره گرفته شده است. بررسی ابعاد مدیریت دانش در دوره های مختلف نشان می دهد که در خصوص این موضوع، نگرش و دیدگاه واحدی بوجود نیامده است. بعضی از دیدگاه ها عوامل فنی و تکنولوژیک، برخی دیگر نیز عوامل انسانی و فرهنگی و دسته سوم نیز ترکیبی از این عوامل را در موفقیت مدیریت دانش حیاتی دانسته اند. در ادبیات پژوهش برخی از پژوهشگران رابطه بین مدیریت دانش و توسعه محصول جدید را مورد بررسی قرار دادهاند اما تا به حال پژوهشی در رابطه با فرآیندهای مدیریت دانش و عملکرد توسعه محصول جدید صورت نگرفته است.

فصل سوم:
روش شناسی پژوهش
۳-۱: مقدمه
یکی از ارکان مهم هر فعالیت تحقیقی این است که متدولوژی و روش انجام آن میسر باشد. چناچه یک تحقیق را به ساختمان مسکونی تشبیه کنیم، روش شناسی آن طرح و نقشه اولیه آن است که ساختمان آن بر اساس آن بنا میشود و میتوان انتظار داشت که هر فردی که این نقشه و طرح را مورد بررسی قرار دهد قادر باشد ساختمانی را که مبتنی بر آن ساخته خواهد شد در ذهن تجسم نماید.
لذا ویژگی خاصی که هر روش علمی باید داشته باشد عبارتند از: انتظام، عقلانی بودن، روح علمی، واقعیتگرایی و شکل دستوری (ساروخانی، ۱۳۸۷). برای هر پژوهشی، تلاشی سیستماتیک و روشمند به منظور دستیابی به پاسخها لازم است.
در فصل دوم ادبیات نظری طرح تحقیق مورد توجه قرار گرفت. شرح کاملی در زمینه مبانی نظری، استراتژی مدیریت دانش و عملکرد توسعه محصول جدید ارائه گردید. در این فصل به بررسی روش تحقیق، جامعه آماری، روش اندازه گیری، ابزار جمع آوری اطلاعات، روش تجزیه و تحلیلی داده ها، قلمرو تحقیق، روایی و پایایی پرسشنامه و در انتها متغیرهای تحقیق تعریف خواهد شد.
۳-۲: موضوع و روش تحقیق
روش تحقیق، مجموعهای از شیوه ها و تدابیر است که برای شناخت حقیقت و دوری از خطا بکار میرود (محبوبی، ۱۳۸۹). دستیابی به هدفهای علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود، مگر زمانی که با
روششناسی درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است که اعتبار مییابد نه موضوع تحقیق. پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود (خاکی، ۱۳۸۷).
این پژوهش با عنوان بررسی تأثیر فرآیندهای مدیریت دانش بر عملکرد توسعهی محصول جدید در زنجیره تأمین (مورد مطالعه: شرکت عقاب افشان) بررسی فرآیندهای مدیریت دانش و مهمترین مؤلفه های عملکرد NPD در زنجیره تأمین و همچنین تأثیر هر یک از فرآیندهای مدیریت دانش بر عملکرد توسعه محصول جدید ( NPD) میباشد.
روش تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی بوده و از لحاظ متغیر کیفی است و از لحاظ ابزار جمع آوری داده ها توصیفی - پیمایشی است که به صورت همبستگی - علی انجام خواهد شد که در آن به بررسی تأثیر فرآیندهای مدیریت دانش بر عملکرد توسعهی محصول جدید در زنجیره تأمین شرکت عقاب افشان
میپردازد.
توصیفی همانگونه که از نامش به وضوح میتوان دریافت، توصیف عینی، واقعی و منظم حوادث، رویدادها و موضوعات مختلف میباشد (خلیلی شورینی، ۱۳۷۵). محقق در یک تحقیق توصیفی متغیرها را دستکاری نمیکند یا برای وقوع رویدادها، شرایطی را بوجود نمیآورد بلکه به توصیف میپردازد.
در این تحقیق از نوع همبستگی رابطه میان متغیرها بر اساس هدف تحقیق تحلیل میگردد (سرمد و همکاران، ۱۳۸۰). در تحقیق همبستگی هدف اصلی آن است که مشخص شود آیا رابطهای بین دو یا چند متغیر وجود دارد و اگر وجود دارد اندازه آن چقدر است.
۳-۳: جامعه آماری
جامعه آماری عبارت است از مجموعهای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند (سرمد و دیگران، ۱۳۷۶). در حقیقت جامعه آماری به کل گروه افراد، رویدادها و پدیده های مورد علاقه محقق که قصد بررسی آنها را دارد، اشاره میکند. چارچوب جامعه آماری، فهرستی است از همه عناصر جامعه که نمونه پژوهش از آن استخراج میشود (داناییفرد و همکاران، ۱۳۸۳).
تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد، یعنی این تعریف چنان بیان شود که از نقطه نظر زمانی و مکانی همه واحدهای مورد مطالعه را دربرگیرد و در ضمن، با توجه به آن، از شمول واحدهایی که نباید به مطالعه آنها پرداخته شود جلوگیری به عمل میآید.
جامعه آماری این تحقیق کلیه کارشناسان زنجیره تأمین شرکت عقاب افشان میباشد، علت انتخاب این صنعت ماهیت دانش محور آن و نقش اساسی دانایی در تولید و توسعهی محصولات جدید و ارائه خدمات در صنعت اتوبوس سازی میباشد.
۳-۴: نمونه آماری و روش نمونه گیری
به دلایل زیر محققان از سرشماری کل جامعه صرفنظر میکنند و به تعداد محدودی از عناصر جامعه (نمونه) اکتفا میکند و این دلایل به پنج دسته تقسیم میشوند:

• • هزینه: اغلب نمونه اطلاعات قابل اعتماد و مفیدی با هزینه کمتری از سرشماری فراهم میکند.

• • به روز بودن: نمونه اغلب اطلاعاتی بهنگام تر از سرشماری فراهم میکند.

• • درستی: نمونه اغلب اطلاعاتی به درستی و یا حتی درستر از سرشماری فراهم میکند.

• • زمان: سرشماری کل جامعه آماری به زمان طولانی احتیاج دارد (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۰).

• • نمونهگیری هدفمند که نمونهگیری غیراحتمالی، هدفدار، قضاوتی یا کیفی نیز نامیده میشود به معنای انتخاب هدفدار پژوهش برای کسب دانش یا اطلاعات است.

انتخاب مشارکت کنندگان در پژوهشهای کیفی به شکلی انجام میگیرد که بیشترین اطلاعات در مورد پدیده های مورد بررسی به دست آید این نوع نمونهگیری به دنبال ایجاد قوانین ثابت و تعمیمناپذیر و یا تعمیم نتایج نیست بلکه سعی در شناخت بهتر هر پدیده در زمینه خاص و منحصر به فرد خود دارد. یکی از چالشهای اساسی در انتخاب مشارکت کنندگان در پژوهش کیفی تصمیمگیری در مورد پایان آن و چگونگی گزارش نحوه این تصمیمگیری است هرچند پژوهشگران کیفی معتقد به ذهنی بودن فرایند رسیدن به اشباع هستند اما این اتفاق نظر وجود دارد که زمانی میتوان ادعا کرد که داده ها به اشباع رسیدهاند که انجام مصاحبه یا مشاهدات بیشتر به افزوده شدن یا تغییر در تئوری یا نگرش به وجود آمده نمیشود. (رنجبر، ۱۳۹۱).
نمونه از بین افرادی که حداقل سه سال سابقه کار در زمینه مدیریت داشته و یا حداقل یک ویژگی از خصوصیات زیر را داشته باشند.
۱- دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی در رشته مدیریت یا اقتصاد باشند و یا دوره های آموزشی مدیریت دانش یا زنجیره تأمین و یا توسعه محصول را گذرانده باشد.
۲- دارای گزارشات، تحقیقات یا مقالات علمی در حوزه های مدیریت دانش، توسعهی محصول و یا زنجیرهی تأمین باشند.
۳- فعالیت اجرایی آنها در زمینه برنامه ریزی استراتژی، توسعه محصول جدید یا مدیریت دانش باشد.
از آنجایی که موضوع تحقیق از موضوعات جدید در صنایع میباشد و تعداد افراد مطلوب و مرتبط برای پاسخگویی محدود میباشد، نمونه را به نحوی غیرتصادفی، قضاوتی و هدفمند انتخاب خواهد شد.
۳-۵: متغیرهای تحقیق
به هر صفت که قابلیت پذیرش چندین وجه را داشته باشد متغیر میگویند. متغیرهای یک پژوهش باید قابلیت سنجش و اندازه گیری را پیدا کنند، یعنی باید به شاخصها و مفاهیم عینیتری تبدیل شوند که بتوان آنها را مشخص و اندازه گیری نمود در غیر این صورت امکان سنجش و اندازه گیری آنها وجود ندارد و محقق نمیتواند فرضیه های تحقیق خود را ارزیابی نماید. بنابراین شرط اول این است که متغیرها و مشخصات آنها به گونهای تعریف شوند که مشاهدهپذیر و قابل سنجش باشند. شرط دوم این است که معیارهای اندازه گیری در جمعآوری اطلاعات به گونهای به کار گرفته شوند که امکان ارزیابی فرضیه ها وجود داشته باشد. چنانچه این شرایط در مورد تعریف مشخصات متغیرهای مورد مطالعه رعایت شود
میتوان گفت که متغیر تعریف عملیاتی شده است یعنی محقق بعد از انجام آن میتواند اطلاعات خود را گردآوری کند. (حافظ نیا، ۱۳۸۱).

با توجه به تعریف سرمایه ی انسانی که شامل، دانش، مهارت و تجربه ی نیروی کار می باشد، با تقویت سرمایه ی انسانی که قسمت اعظم آن به وسیله ی آموزش افراد به صورت آموزش رسمی و غیر رسمی حاصل می شود؛ افراد آموزش دیده علاوه بر کسب دانش و مهارت های کاری، مهارت های ارتباطی را نیز فرا می گیرند و با فعالیت های درون گروهی، مسؤلیت پذیر و اجتماعی می شوند و ارتباط آنها با دیگران به علت کسب اعتبار و اعتماد به نفس روانتر خواهد بود.
در رابطه با تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر رشد اقتصادی چه در بخش نفتی چه در بخش غیر نفتی این گونه می توان استنباط نمود در جایی که اعتماد، همکاری و صداقت موجود باشد هزینه هایی مانند هزینه های انعقاد و تضمین قرار داد، دیده بانی، نظارت کاهش پیدا می کند و فعالیت ها و مبادله های اقتصادی بیشتر خواهد شد، در بخش نفتی کشور نیز با کاهش نا آرامی های سیاسی، عدم ثبات سیاسی و تنش های سیاسی که از مصادیق افزایش سرمایه ی اجتماعی در سطح کلان می باشد منجر به افزایش اعتبارات جهانی، سرمایه گذاری های خارجی و کاهش تحریم های اقتصادی می شود و همانطور که مطلع هستیم بیشتر سرمایه گذاری های بین المللی در بخش نفت و فرآورده های نفتی می باشد و با افزایش سرمایه ی اجتماعی فعالیت های اقتصادی در زمینه ی نفت و فرآورده های آن گسترش پیدا می کند و رشد اقتصادی بهبود می یابد.
فصل پنجم
خلاصه و نتیجه گیری
۵-۱- خلاصه
در گذشته به عوامل مادی و اقتصادی به عنوان عوامل تأثیر گذار بر رشد اقتصادی، توجه زیادی شده است اما در دهه های اخیر، اقتصاددانان دریافته اند که عوامل غیر مادی مانند ارزش ها، فرهنگ، صداقت، اعتماد، همکاری و غیره علاوه بر عوامل مادی بر رشد و رفاه اقتصادی یک جامعه تأثیر گذار هستند. سرمایه ی اجتماعی عنوانی است که تمامی تعاریف اشاره شده در بالا را می تواند شامل شود.
نظریه هایی وجود دارند که بیان می کنند سرمایه ی اجتماعی علاوه بر اینکه بر رشد اقتصادی تأثیر می گذارد، بر سرمایه ی انسانی نیز تأثیر گذار است و بالعکس برخی از صاحب نظران معتقد هستند که این سرمایه ی انسانی است که بر سرمایه ی اجتماعی مؤثر می باشد. بنابراین هدف تحقیق در این پایان نامه این می باشد که رابطه علیت میان رشد اقتصادی، سرمایه ی انسانی و سرمایه ی اجتماعی را بررسی کند و سؤالات مورد نظر این است که آیا سرمایه ی انسانی و سرمایه ی اجتماعی علت رشد اقتصادی می باشند یا این رابطه بصورت عکس برقرار می باشد و آیا سرمایه ی انسانی علت سرمایه ی اجتماعی می باشد یا سرمایه ی اجتماعی علت سرمایه ی انسانی می باشد یا اینکه رابطه علیت دو طرفه ای دارند؟

متغیرهای مورد مطالعه عبارتند از: ۱- رشد اقتصادی (که از داده های تولید ناخالص داخلی با در نظر گرفتن نفت و بدون در نظر گرفتن نفت بر اساس قیمت سال پایه ۱۳۷۶ استخراج شده است) ۲- سرمایه ی انسانی (که از شاخص میانگین سالهای تحصیلی افراد شاغل استفاده شده است) و ۳- سرمایه ی اجتماعی (که از هشت متغیر به عنوان شاخصی از سرمایه ی اجتماعی، استفاده شده است این متغیرها عبارتند از: ۱- نسبت طلاق به ازدواج ۲- سرانه ی پزشک ( نسبت پزشک به جمعیت) ۳- ضریب جینی ۴- سرانه ی مطبوعات ۵- سرانه ی کارکنان بخش آموزش (اداری و آموزشی) ۶- توزیع درآمد ( نسبت سهم ۱۰ درصد ثروتمندترین افراد از کل درآمد کشور به سهم ۱۰ درصد فقیترین افراد از کل درآمد کشور)۷ - نرخ باسوادی ۸- سرانه ی سینما (نسبت تعداد سینما به جمعیت)).
دوره ی مورد مطالعه، سال های ۱۳۸۵-۱۳۵۰ برای کشور ایران می باشد و روش تحقیق در این پایان نامه این بوده است که بعد از بررسی مانایی و نامانایی و اجرای آزمون شکست ساختاری، آزمون علیت گرنجر و آزمون علیت بر اساس روش تودا-یوماموتو(۱۹۹۵) اجرا شده است.
در فصل دوم به بیان مطالعات پیشین پرداخته شده است که این فصل در چهار بخش تنظیم شده است. مطالعات پیشین در زمینه ی: ۱- تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر سرمایه ی انسانی، ۲- تأثیر سرمایه ی انسانی بر سرمایه ی اجتماعی،۳- تأثیر سرمایه ی انسانی بر رشد اقتصادی، ۴- تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر رشد اقتصادی که این بخش ها شامل مطالعات خارجی و داخلی می باشد. بیشتر این مطالعات مؤید این مطلب است که سرمایه ی اجتماعی و سرمایه ی انسانی اثر مثبتی بر رشد اقتصادی داشته اند و همچنین سرمایه ی اجتماعی تأثیر مثبتی بر سرمایه ی انسانی دارد و این رابطه نیز بصورت عکس برقرار می باشد اما مطالعه ی منسجمی در زمینه ی بررسی تأثیر سرمایه ی انسانی بر سرمایه ی اجتماعی در داخل کشور انجام نشده است. علاوه بر این، در آخر این فصل به این موضوع نیز اشاره شده است که رشد و توسعه ی اقتصادی می تواند بر بافت های اجتماعی، نقش های اجتماعی و رفتارهای اجتماعی اثر گذار باشد.
در فصل سوم، مبانی نظری تحقیق، ساختار الگو و روش اقتصاد سنجی استفاده شده ارائه شده است. در ابتدای این فصل به تعاریف و شاخص های اندازه گیری سرمایه ی انسانی و سرمایه ی اجتماعی از دیدگاه دانشمندان مختلف پرداخته شده است و در ادامه در مورد چگونگی تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر سرمایه ی انسانی بحث شده است. در باب این موضوع، کلمن اولین فردی است که به طور آشکارا به تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر سرمایه ی انسانی اشاره کرده و ادعا کرده است که سرمایه ی مالی و انسانی والدین در کنار سرمایه ی اجتماعی آنها (کیفیت روابط والدین با فرزندان) می توانند کاراتر عمل کنند. همچنین در این زمینه الگویی از چو (۲۰۰۶) ارائه شده است که در آن نشان داده شد سرمایه ی اجتماعی از طریق تأثیر بر سرمایه ی انسانی اثر غیر مستقیم بر تولید کالاهای نهایی دارد.
در زمینه ی تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر سرمایه ی انسانی، دیدگاه عکسی وجود دارد که بیان می کند آموزش و سرمایه ی انسانی از طریق ایجاد قوانین و هنجارهای اجتماعی، سرمایه ی اجتماعی را به وجود می آورند و آثار خارجی سرمایه ی انسانی را سرمایه ی اجتماعی خوانده اند. در ادامه الگویی از دیندا (۲۰۰۷) ارائه شده که در این الگو سعی شده است آثار خارجی مثبت سرمایه ی انسانی را به عنوان سرمایه ی اجتماعی درونی کند.
در رابطه با موضوع تأثیر سرمایه ی انسانی بر رشد اقتصادی می دانیم که با افزایش سرمایه ی انسانی که همان مهارت، دانش و شایستگی نیروی کار می باشد می توان کارایی نیروی کار را افزایش و هزینه ها را کاهش داد و باعث افزایش ظرفیت تولیدی نیروی کار شویم.
سرمایه ی اجتماعی که شامل اعتماد، صداقت، همکاری، مشارکت اجتماعی و غیره می باشد با کم کردن هزینه های مبادله، جستجو، دیده بانی (مانیتورینگ)، کسب اطلاعات و انعقاد قراردادها باعث تسهیل روابط و مبادلات اقتصادی می گردد و از این طریق بر رشد اقتصادی تأثیر مثبتی دارد. سرمایه ی اجتماعی نیز بر توسعه ی مالی و نوآوری اثر مثبتی دارد.
در فصل چهارم به تحلیل نتایج تجربی پرداخته شد. در ابتدا مانایی متغیرهای مورد نظر با بهره گرفتن از آزمون دیکی فولر تعمیم یافته (ADF) و فیلیپس پرون (PP) بررسی شد اما قبل از اجرای این آزمون ها، آزمون شکست ساختاری زیوت-اندریوز(۱۹۹۲) جهت بررسی وجود یا نبود شکست ساختاری در سری های زمانی مورد نظر، انجام شد. این آزمون در اصل، تعمیم یافته ی آزمون پرون می باشد با این تفاوت که در این آزمون، زمان شکست ساختاری به صورت درون زا تعیین می شود. با انجام این آزمون این نتیجه حاصل شد که متغیرهای ما ترکیبی از متغیرهای مانا و نا مانا می باشند که بالاترین درجه جمعی آنها یک است. در ادامه، وقفه ی بهینه بر اساس معیارهای اطلاعاتی جهت تخمین الگوی خود رگرسیون برداری (VAR) تعیین شد و بعد از آن الگو را به روش رگرسیون به ظاهر نا مرتبط (SUR)^[159] تخمین زده و سپس آزمون فرضیه ی والد تعمیم یافته (MWALD) اجرا شد.
۵-۲- نتیجه گیری
بنا به دلایل اشاره شده در قبل، نتایج آزمون علیت روش تودا-یوماموتو(۱۹۹۵) پذیرفته شد و نتیجه گرفته شد.
به طور خلاصه این گونه می توان نتیجه گیری کرد:

1. 1. در اکثر موارد سرمایه ی انسانی علت تشکیل سرمایه ی اجتماعی است.

1. 1. در اکثر موارد سرمایه ی اجتماعی و رشد اقتصادی با نفت رابطه علیت دو طرفه ای دارند.

1. 1. در اکثر موارد سرمایه ی اجتماعی علت تشکیل رشد اقتصادی بدون در نظر گرفتن نفت می باشد.

سرمایه ی انسانی شامل آموزش، مهارت، توانایی افراد در کار کردن می باشد و آموزش منبع اصلی سرمایه ی انسانی محسوب می شود. افراد از طریق آموزش، مهارت های ارتباطی، شغلی و هنجارهای اجتماعی را فرا می گیرند و از طریق فعالیت های درون گروهی مسؤلیت پذیر و اجتماعی می شوند؛ افراد از طریق کسب دانش، مهارت و تجربه، اعتماد و اعتبار و توانایی لازم را جهت کسب و کار دریافت می کنند و از طریق کسب و کار ارتباطات آنها با افراد توسعه پیدا می کند بنابراین افراد از طریق آموزش و بالا بردن سطح سرمایه ی انسانی خود، مهارت های ارتباطی، فعالیتهای درون گروهی، اعتبار و مسؤلیت پذیری {که عناصر عمده ی سرمایه ی اجتماعی می باشند} را فرا می گیرند و باعث پیشرفت سرمایه ی اجتماعی می گردند.
اثر سرمایه ی انسانی بر رشد اقتصادی اثری غیر مستقیم است و از طریق اثر گذاری بر سرمایه ی اجتماعی باعث رشد اقتصادی می گردد.
جایی که اعتماد، صداقت، همکاری و مشارکت اجتماعی بالا باشد مبادله و کنش روان تر خواهد شد و هزینه ها کاهش پیدا می کند و ما به تولید بالاتری خواهیم رسید. سرمایه ی اجتماعی به مثابه ی روغن یا گریس برای چرخ های اقتصاد می باشد و همچنین سرمایه ی اجتماعی نیز در بخش نفت از اهمیت بالایی برخوردار است و رشد اقتصادی با در نظر گرفتن نفت و سرمایه ی اجتماعی رابطه علیت دو طرفه ای دارند؛ با کاهش نا اطمینانی، نا آرامی های سیاسی، تنش ها و عدم ثبات سیاسی که نشان دهنده ی افزایش سطح سرمایه ی اجتماعی در سطح کلان است به حضور بیشتر شرکت های بین المللی و سرمایه گذاری خارجی {که اعم آن ها در بخش نفت می باشد} و اعتبارات مالی جهان در این زمینه و کاهش تحریم ها می انجامد که این عوامل می توانند به بهبود رشد اقتصادی کمک کنند.
نتیجه ی دیگری که از این مطالعه گرفتیم این است که رشد اقتصادی با نفت علت تشکیل سرمایه ی اجتماعی است در توجیه این مسئله می دانیم که نفت در کشور ما به عنوان یک کالای درآمدی و متغیر برون زا محسوب شده است و در کشور با افزایش درآمد نفتی که قسمت اعظم بودجه ی دولت را تشکیل می دهد، دولت سرمایه گذاری ها و پروژه های عمرانی خود را افزایش می دهد و از این طریق به ایجاد اشتغال کمک خواهد کرد و بیکاری کاهش پیدا می کند؛ همانطور که می دانیم با کاهش نرخ بیکاری در کشور، معضلات اجتماعی{ که ریشه ی اکثر این معضلات بیکاری و مسائل اقتصادی است} از جمله جرم و جنایت، بزهکاری، خودکشی، طلاق و غیره کاهش می یابد که کاهش این عوامل از مصادیق افزایش سرمایه ی اجتماعی است بنابراین نتیجه می گیریم که رسیدن به رشد اقتصادی بالا و رفاه از اهمیت زیادی برخوردار است و بیهوده نیست که بزرگان دین فقر را مذّمت کرده و در رابطه با این موضوع فرموده اند که هرگاه فقر از دری وارد شود، ایمان از در دیگر خارج می شود.^[۱۶۰]
در نهایت سرمایه ی انسانی و درآمدهای نفتی دو عامل تعیین کننده ی میزان سرمایه ی اجتماعی در کشورمان است و نفت به عنوان یک کالای درآمدی درکشورمان نقش مهمی را ایفا می کند.
۵-۳- محدودیت های تحقیق و پیشنهادها برای مطالعات آینده
در این پایان نامه از متغیرهای کیفی سرمایه ی انسانی و سرمایه ی اجتماعی استفاده شده است و متغیرهای کیفی صفات یا ویژگی مورد خاص را نشان می دهند. همچنین این متغیرها مانند متغیرهای کمّی به راحتی قابل اندازه گیری نیستند.
برای متغیرهای سرمایه ی انسانی و سرمایه ی اجتماعی، شاخص ها و تعاریف مختلفی به صورت گسترده توسط اقتصاددانان ارائه شده است و می دانیم که این شاخص ها نمی توانند صد در صد بیان کننده ی متغیرهای مورد نظر باشند. همچنین در این زمینه ما با کمبود داده و آمار در کشور روبرو بودیم و این امر کاستی ها را تشدید کرده است. علاوه بر این مشکلات، با توجه به اینکه دوره ی مطالعه ی مورد نظر از سال ۱۳۸۵-۱۳۵۰ بوده و ما به داده های قبل از انقلاب نیاز داشتیم، عدم هماهنگی میان داده های قبل از انقلاب و بعد از انقلاب در برخی از متغیرهای سالنامه های آماری، پیشرفت تحقیق را دشوار می ساخت. برای مثال یکی از این متغیرها متغیر کمک های خیریه ی کمیته ی امداد امام خمینی(ره) بوده است که این متغیر می توانست به عنوان شاخص خوبی برای سرمایه ی اجتماعی استفاده شود.
با توجه به اینکه سرمایه ی انسانی علت سرمایه ی اجتماعی شناخته شده است و سرمایه ی اجتماعی علت رشد اقتصادی در هر دو حالت (با نفت و بدون آن) است بنابراین دولت باید به سرمایه ی انسانی به عنوان مقوله ای مهم اهمیت دهد و بر آن سرمایه گذاری کند و در جهت ارتقای سرمایه ی اجتماعی در سطح کشور سرمایه گذاری نماید.
پیشنهاد هایی که می توان برای مطالعات آینده ارائه داد این است که از متغیرهای دیگر در بعد خدمات می توان استفاده کرد برای مثال آموزش غیر رسمی مانند آموزشهای ارائه شده در مؤسسات آموزشی آزاد و همچنین آموزش های مهارتی و کیفیت آموزش را وارد مطالعات تجربی کرد که در این تحقیق، به علت کمبود داده تحقق این امر میسر نبوده است و فقط از داده های آموزش رسمی به عنوان سرمایه ی انسانی استفاده کردیم؛ پیشنهاد دیگر آن است که محققین سرمایه های دیگر مانند سرمایه ی مالی یا فیزیکی را وارد مطالعه کنند و سپس نتایج حاصله را مورد مقایسه قرار دهند.
فهرست منابع و مآخذ
الف) منابع فارسی
آرمن، عزیز، تبعه ایزدی، امین و فاطمه حسین پور (۱۳۸۷). ” مثلث توسعه ی مالی، رشد اقتصادی و تجارت
خارجی در ایران"، فصلنامه ی اقتصاد مقداری(بررسی های اقتصادی سابق)، دوره ی۵، شماره ی۳، صص. ۱۳۵-۱۰۷.
افشاری، علی و مریم رجایی (۱۳۸۹). ” آموزش و پرورش ابتدایی یا ابتدای آموزش و پرورش"، تعلیم و تربیت، دوره ی ۱۴، شماره ی ۴، صص. ۴۳-۴۰.
تقوی، مهدی و حسین محمدی (۱۳۸۵). “تأثیر سرمایه ی انسانی بر رشد اقتصادی ایران"، فصلنامه ی پژوهش های اقتصادی، شماره ۲۲، صص. ۴۴-۱۵.
توانایان فرد، حسن (۱۳۸۶). فرهنگ تشریحی اقتصاد. چاپ دوم. تهران: انتشارات نشر الکترونیکی و اطلاع رسانی جهان رایانه.
توسلی، غلامعباس و مرضیه موسوی (۱۳۸۴). “مفهوم سرمایه در نظریات کلاسیک و جدید با تأکید بر نظریه های سرمایه ی اجتماعی"، فصلنامه ی علوم اجتماعی، شماره ی ۲۶، صص. ۳۲-۱.
دینی ترکمانی، علی (۱۳۸۵). “تبیین افول سرمایه ی اجتماعی" فصلنامه ی رفاه اجتماعی، شماره ی ۲۳، صص. ۱۷۱-۱۴۷.
ذاکرصالحی، غلامرضا (۱۳۸۷). “پارادوکس سرمایه ی اجتماعی تحصیل کردگان ایرانی: بررسی رابطه آموزش عالی و سرمایه ی اجتماعی در ایران"، فصلنامه ی آموزش مهندسی ایران، شماره ی ۴۰، سال دهم، صص.۵۰-۲۵.
ربیعی، مهناز (۱۳۸۸). “اثر نوآوری و سرمایه ی انسانی بر رشد اقتصادی ایران"، مجله ی دانش و توسعه (علمی-پژوهشی)، سال شانزدهم، شماره ی ۲۶، صص. ۱۴۲-۱۲۲.
رحمانی، تیمور، عباسی نژاد، حسین و میثم امیری (۱۳۸۶). “بررسی تأثیر سرمایه ی اجتماعی بر رشد اقتصادی: مطالعه موردی استانهای کشور با روش اقتصاد سنجی فضایی"، فصلنامه پژوهش های اقتصادی، سال ششم، شماره دوم، صص. ۲۶-۱.
رحمانی، تیمور و میثم امیری (۱۳۸۶). “بررسی تأثیر اعتماد بر رشد اقتصادی در استان های ایران با روش اقتصاد سنجی فضایی"، مجله ی تحقیقات اقتصادی، شماره ی ۷۸، صص. ۵۷-۲۷.
رنانی، محسن و رزیتا مؤیدفر (۱۳۸۵). “سرمایه ی اجتماعی و عملکرد اقتصادی: بررسی مقایسه ای استان های ایران"، در مجموعه ی مقالات همایش سرمایه ی اجتماعی و توسعه در ایران، تهران: مؤسسه ی عالی آموزش و پژوهش در مدیریت و برنامه ریزی.
رنانی، محسن، عمادزاده، مصطفی و رزیتا مؤیدفر (۱۳۸۵). “سرمایه ی اجتماعی و رشد اقتصادی: ارائه یک الگوی نظری"، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، جلد بیست و یکم، شماره ۲، صص. ۱۵۱-۱۳۳.
سعادت، رحمان (۱۳۸۷). “برآورد روند سرمایه ی اجتماعی در ایران باروش فازی"، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره ۸۳، صص. ۵۶-۴۱.
سلیمانی، محمد(۱۳۸۷). “نقش سرمایه ی اجتماعی در توسعه ی اقتصادی- مروری بر مطالعات انجام شده"، راهبرد یاس، شماره ی ۱۵، صص. ۱۷۹-۱۶۳.

شکل ۵-۱سیستم سه ترازی  گونه با نامیزانی فرکانسی  و  .
این پدیده اولین بار در گروه گازینی^۱ در پیسا و سپس در گروه استرود^۲ در روچستر مشاهده شد[۳]. گروه پیسا آزمایش هایی را انجام داد که بین تراز های پایین تر شکاف زیمن اتم های سدیم با بهره گرفتن از یک لیزر چند حالتی، همدوسی ایجاد می کرد.
آنها از یک میدان مغناطیسی متغیر مکانی استفاده کرده و یک سری خطوط تاریک مجزای مکانی را ملاحظه کردند که در اصل “تشدید های تاریک^۳ ” نامیده می شدند.
قواعد انتخاب دو قطبی اتمی رایج، معمولاً ملزم می کند که دو جفت از تراز ها به صورت دو قطبی اتصال یابند یا به اصطلاح می گوییم دو اتصال دو قطبی مجاز داریم. در حالی که گذار بین جفت سوم به صورت دو قطبی، ممنوع است و این حالت گذار غیر مجاز است.طرح اساسی در شکل ۵-۱ شامل حالت های  و  است که با دو میدان لیزری نزدیک به تشدید جفت شده اند، و قدرت های این میدان ها به ترتیب بر حسب فرکانس های رابی  و  تعریف می شود. با تعریف فرکانس های انتقالی بین حالت ها به صورت  و  می توان انحرافات فرکانسی ( رامان ) تک فوتونی  و  انحرافات فرکانسی دو فوتونی  را وارد معادلات کرد.
در یک روش ساده، هامیلتونی اتم ساده  باید طوری اصلاح شود که بتواند اختلالات ناشی از دو اتصال اتم- میدان را برای به دست آوردن تقریب دو قطبی در هامیلتونی کل به صورت

(۵-۱ )

شامل شود.
Dark resonances .۳ Stroud .۲ Gozzini .۱
در حالت کلی ویژه حالت های هامیلتونی به صورت برهم نهی همدوسی از حالت های اتمی ساده  و  در می آیند.در یک تشدید کامل  ، دو تا از ویژه حالت های  به صورت برهم نهی های همدوس متقارن و پاد متقارنی ازدو حالت پایین تر پایه اتمی ساده در می آیند به عبارتی :
(۵-۲)

(۵-۳)

که در آن  است. نکته جالب توجه در اینجا این است که هیچ مؤلفه ای از حالت ساده  در این برهم نهی ها ظاهر نمی شود و اینکه حالت  به حالت بالاتر  از طریق اندرکنش دو قطبی الکتریکی در خلال مدتی که حالت  نیست، اتصال می یابد.
این موضوع به سهولت می تواند با درنظر گرفتن عنصر ماتریسی گذار دو قطبی  مشاهده شود. دو دامنه احتمال که باهم جمع می شوند تا گذار کل بین  و حالت بالایی  را نتیجه دهند، در واقع دارای اندازه های برابر و مخالف هم هستند.در ساختار سیستم لاندا گونه تله اندازی همدوس به علت تداخل کوانتومی ویرانگر بین دامنه های احتمال مربوط به دو گذار دو قطبی اتفاق می افتد. در مقابل، دامنه گذار  صفر نمی شود و حالت  در اتصال با حالت بالاتر  باقی می ماند. وقتی که رژیم حالت پایا حالت کل جمعیت اتمی تحت تأثیر اثرات ترکیبی پمپاژ اپتیکی از حالت  به  و گسیل خود به خودی از  به حالت  را به دست خواهد آورد.در نهایت هیچ فرایند جذبی حالت  را غیر جمعیت نخواهد کرد به عبارتی تمام جمعیت اتمی به صورت تله اندازی شده باقی می ماند.
حالت غیر اتصالی  اصطلاحاً “حالت تاریک” نامیده می شود در حالی که حالت  که در اتصال با میدان ها باقی می ماند حالت روشن نامیده می شود. این مفاهیم همچون روابط مقدماتی پدیده شفافیت القا شده الکترومغناطیسی است ارتباط نزدیک بین  و  نیز از این روابط و مفاهیم اولیه ناشی می شود.
۵-۲ تله اندازی جمعیت همدوس 
آلزتا^۱ و همکارانش در سال ۱۹۷۶ برای اولین بار پدیده تله اندازی جمعیت همدوس را مشاهده کردند و به دنبال آن وتیلی^۲و استراد مطالعات نظری مختصری انجام دادند[۲۴]. آریموندو^۳ و اوریولز^۴ (۱۹۷۶) و گری^۵ و دیگران (۱۹۷۸) این مشاهدات را با بهره گرفتن از مفهوم تله اندازی جمعیت همدوس در ویژه حالت تاریک یک سیستم  گونه سه ترازی توضیح دادند] ۱۵[. کاربرد دو میدان موجی در یک سیستم اتمی سه ترازی ، اتم را در یک برهم نهی همدوسی از حالت ها قرار می دهد. این برهم نهی حالت ها در برابر جذب میدان تابشی پایداراست. این پدیده منتسب به تله اندازی جمعیت همدوس  است.
پدیده تله اندازی جمعیت همدوس  که آلزتا و همکارانش در سال ۱۹۷۶ مشاهده کردند ، ارتباط بسیار نزدیکی با  دارد.  یک پدیده طیف نمایی بوده که فقط شامل تغییر حالات ماده در یک نمونه ضعیف اپتیکی است در حالی که پدیده  فرآیندی است مخصوص محیط های قوی اپتیکی که در آن هم میدان های اپتیکی و هم حالت های ماده تغییر می یابند. حال روابط و معادلات حاکم بر  را بررسی می کنیم. با کمی دقت در خواهیم یافت که روابط حاکم بر  مشابه روابط مطرح شده در پدیده  است.
.Orriols ۵Gray .4 Arimondo.3 Whitley .2 Alzetta .۱
هامیلتونی یک سیستم سه ترازی همان طوری که در شکل۵-۲ نشان داده شده است، (در اینجا اثر نامیزانی در نظر گرفته نشده است) به صورت
(۵-۴)

داده می شود.

شکل ۵-۲. یک اتم سه ترازی  گونه با دو میدان لیزری برای پدیده
که در آن  هامیلتونی اتم ساده،  پتانسیل ناشی از یک میدان با فرکانس رابی  و فرکانس زاویه ای  و  پتانسیل ناشی از میدان با فرکانس رابی  و فرکانس زاویه ای  است. تمام فرکانس های رابی حقیقی فرض شده اند.

(۵-۵)

(۵-۶)

(۵-۷)
ملاحظه اندرکنش این هامیلتونی با سیستم سه ترازی، یک مدل تک اتمی ساده از  را فراهم می کند.
واضح است که ویژه کت های   ، ویژه حالت های هامیلتونی  نیز هستند. این ویژه حالت ها به صورت ترکیبات خطی ازکت های  و  هستند.
وقتی دو میدان اعمال شده یا اصطلاحاً دو پالس لیزری در حالت تشدید باشند، سه ویژه حالت هامیلتونی به صورت
(۵-۸)

(۵-۹)

(۵-۱۰)
هستند. کت  شامل هیچ مؤلفه ای از  نیست، و بنابراین هیچ اتصالی بین این دو حالت وجود ندارد. از این رو هر جمعیتی در  ، در آن حالت تله اندازی شده است. با توجه به اینکه هر دو حالت  و  مؤلفه  را دربردارند،این دو به حالت  متصل می شوند.
در یک دوره زمانی، بسته به میزان گسیل خود به خودی از حالت برانگیخته، کل جمعیت سیستم در حالت  خواهد بود. لذا تمام جمعیت به صورت همدوس در یک حالت تاریک تله اندازی می شود. اولین تشخیص تجربی را آلزتا و همکارانش انجام دادند. در این کار فلورسنس اتم های سدیم، مشاهده شده بود. یک میدان مغناطیسی ناهمگن در امتداد محور سلولی سدیم به کار رفته بود. در نقاط مشخص درامتداد طول سلول، فلورسنس ناپدید شد، به عبارتی خطوط سیاه ظاهر شد.
این خطوط سیاه به دلیل قرار گرفتن در موقعیت هایی از سیستم های  گونه بود که در آ نها میدان مغناطیسی در حالتی قرار داشت که تشدید محقق شد. یک تحلیل نظری از پدیده های همدوسی اتمی که به این اثرات منجر می شوند توسط آریموند و اوریولزارائه شده بود. در بخش بعدی کاربرد هایی از پدیده  را به طور خلاصه بیان می کنیم.
کاربرد های 
تله اندازی جمعیت همدوس یا همان  چندین زمینه کاربردی باالقوه دارد. در حالت کلی حالت های پایه عمر بسیار بیشتری نسبت به حالت های برانگیخته دارند. اندازه گیری پهنای خط یک حالت پایه، به طور باالقوه دقت هر وسیله را که به پهنای یک ویژگی طیفی بستگی دارد تا چندین مرتبه از نظر بزرگی افزایش می دهد. با ملاحظه اندرکنش های دو میدان لیزری با سه تراز اتمی، اندازه گیری یک گذار با بزرگی پهنای خط کمتر از پهنای خط حالت برانگیخته امکان پذیراست. اخیراً علاقه چشمگیری در زمینه ساعت های اتمی ایجاد شده است، که در آن استفاده از  تولید تمام ساعت های اتمی^۱ کوچک نوری را امکان پذیر ساخته است.