فرایند مهاجرت موضوع پیچیده است که نه تنها حجم و رشد جمعیت یک جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه تغییرات قابل ملاحظه‌ای را در ساخت و توزیع جمعیت ایجاد می‌کند. مهاجرت از دیرباز به عنوان یک عامل مؤثر بر حجم نیروی کار، توزیع نیروی کار بر حسب مهارت، آموزش، تخصص و اشتغال، فرصت‌های شغلی، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و تولید بوده است. مهاجرت همچنین عاملی است که پی‌آمدهای اجتماعی و روان شناختی بر مبدأ و مقصد مهاجرت داشته است. مهاجرت یک پدیده خالص اجتماعی- اقتصادی است که نتیجه مجموعه پیچیده‌ای از عوامل اجتماعی، روان شناختی، اقتصادی و سیاسی است. مهاجرت همواره یک جز مهم شهرنشینی، توسعه اقتصادی، تغییرات اجتماعی و سازمان سیاسی بوده است. مهاجرت با تغییر پایگاه، شغل و موقعیت مکانی فرد نیز مرتبط است.
تئوری‌های سنتی مهاجرت بین موارد «عوامل رانده شدن» و «عوامل جذب و کشش» تفاوت و تمایز قائل می‌شوند که عوامل راندن و رانده شدن در وهله اول موجب تحریک و انگیزش افراد برای مهاجرت از مبدا می‌شود. در این موارد مانند مهاجرت اقتصادی یا کاری (معمولا مهاجرت نیروی کار)، تفاوت‌ در میزان و سطح دستمزدها از جمله عوامل مهم و تعیین‌کننده مهاجرت است. افراد فقیری که در مناطق کمتر توسعه یافته یا در حال رشد ساکن هستند، می‌توانند استانداردهای زندگی بالاتری را در مناطق توسعه یافته‌تر برای خود مهیا کنند یا دست کم چنین تصویری در ذهن آنها وجود دارد. فرار از فقر و نداری یک عامل سنتی رانده شدن از یک منطقه است. (بنی اسدی/زارع, ۱۳۹۲)

۲-۳ انواع روش تحقیق
پژوهش بنیادی: هدف اصلی و اساسی این پژوهش افزایش حیطه ی فهم و دانش علم است. (دلاور, ۱۳۸۰, ص. ۲۹)
هدف اساسی این نوع پژوهش افزودن به مجموعه ی دانش موجود در یک زمینه خاص است و درصدد توسعه ی مجموعه دانسته های موجود درباره ی اصول و قوانین علمی است. نتایج تحقیقات بنیادی در هر رشته پایه های دانش بشر را به وجود می اورندکه ممکن است به تدوین نظریه های علمی برای تبیین پدیده ها منتهی شوند. (پاشا شریفی/شریفی, ۱۳۸۳, ص. ۸۵)
پژوهش کاربردی: در این پژوهش هدف اصلی کشف علمی نیست بلکه ازمودن و بررسی امکان کاربرد و دانش است. تحقیقات کاربردی تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانون مندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات بنیادی یا پایه تدوین میشوند را برای حل مسائل اجرایی و واقعی به کار میگیرد. (Gay.L.R, 1992, p. 9)
در پژوهش حاضر ،روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایش است. در جمع اوری اطلاعات نیز از تکنیک پرسشنامه استفاده شده است. واحد تحلیلی این پژوهش نیز خانوار بوده که از هر خانوار یک نفر به عنوان نمونه انتخاب میشود.
تحقیق پیمایش عبارت است از اجرای پرسشنامه ها روی نمونه ای از پاسخگویانی که از میان جمعیتی انتخاب می شوند . (ببی/ترجمه رضا فاضل, ۱۳۸۱, ص. ۵۷۴)
زمانی که محقق در پی بررسی توزیع ویژگی های افراد یک جامعه باشد و یا بخواهد نظر یک جامعه اماری را در خصوص پدیده،فرد یا عقیده ای را مشخص کند از روش پیمایشی استفاده میکند به عبارت دیگر هدف تحقیق پیمایشی شناخت صفات ، ویژگی ها، عقاید، نگرش ها،رفتارها و سایر مسائل افراد یک جامعه از طریق مراجعه به انهاست. لذا اطلاعاتی از این قبیل گرداوری می شود
الف) اطلاعاتی درباره جمعیت نظیر سن، جنس، سواد، درامد و…
ب) اطلاعاتی درباره اگاهی افراد درباره مسائل مختلف جامعه و زندگی
ج) اطلاعاتی درباره رفتارهای انسانی و انگیزه های انها نظیر انگیزه های مختلف افراد در استفاده از کتابخانه یا مطالعه (اشرفی نیری/ کاظم پور, ۱۳۸۷, ص. ۹۹-۱۰۰)
پیمایش یکی از روش‌های تحقیق اجتماعی است که در آن اعضای جامعه آماری به پرسش‌هایی در مورد موضوع مورد مطالعه محقق، پاسخ می‌دهند. آن‌ها این کار را یا از طریق پرکردن “پرسشنامه‌ای” که در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد و یا شفاهاً از طریق “مصاحبه” انجام می‌دهند. به عقیده برخی از جامعه‌شناسان، پیمایش بهترین شیوه روش تحقیق جامعه‌شناسانه است. به عبارت دیگر پیمایش شیوه سیستماتیک جمع‌ آوری داده‌ها از طریق مصاحبه رودررو، تلفنی و یا پرسشنامه خوداجرا است که از طریق پست برای اعضای جامعه آماری فرستاده می‌شود و باز می‌گردد. (عضدانلو, ۱۳۸۸, ص. ۱۶۵)
از طریق پیمایش می‌توان داده‌های بسیار گسترده‌ای را در باب باورها، ارزش‌ها، نگرش‌ها، کنش‌ها و سایر اطلاعاتی که درباره صفت‌های فرد باشند گردآوری کرد. همچنین می‌توان در باب صفاتی که ویژگی سیستم باشند، اطلاعات دست اول جمع‌ آوری کرد. (ساعی, ۱۳۸۷, ص. ۱۳۴)
جمع آوری اطلاعات از طریق پرسش از افرادی که به طور منظم انتخاب شده و در گروه های نمونه دسته بندی شده اند صورت می گیرد با گردآوری داده های کمی، ویژگی ها یا نظرات یک گروه خاص (جمعیت) را مورد مطالعه قرار می دهد. از جمله کاربردهای پیمایش می توان به استفاده از آن برای بررسی رفتار اطلاعاتی، میزان رضایتمندی کاربران از خدمات، ارزیابی منابع، میزان استفاده از منابع و طیف وسیعی از پژوهش ها که مستلزم درک نظر و دیدگاه یک جامعه انسانی است اشاره کرد. (ببی/ترجمه رضا فاضل, ۱۳۸۱, ص. ۵۶۸)
ویژگی های روش پیمایش :
انعطاف پذیری و چند منظورگی
تخصص و کارآیی
۳-۳ موضوع مشاهده
مفاهیم نظری تحقیق در دو مجموعه متغیر وابسته و مستقل مورد سنجش قرار خواهند گرفت.
تعریف متغیر: ویژگی های متمایز کننده یک گروه را متغیر می نامند. (گرجی, ۱۳۹۱, ص. ۳۱)
متغیر ایده اصلی در یک تحقیق می باشد و مفهومی است که تغییر میکند. (Newman, 1996, p. 106)
متغیر چیزی است که می تواند مقادیر گوناگون را به خود بگیرد، این مقادیر می توانند در زمان های مختلف برای یک چیز یا یک شخص متفاوت باشند. (Sekaran, 1992, p. 75)
انواع متغیر از نظر نقش:
متغیر مستقل:متغیری است که محقق ان را در یک مساله پژوهشی انتخاب،دستکاری و اندازه گیری می کند تا تاثیر یا ارتباط ان با متغیر دیگری را بررسی نماید.
متغیر وابسته: متغیر اصلی مورد توجه محقق است.هدف ان است که تغییر پذیری متغیر وابسته را تشریح و پیش بینی نمیکند.این متغیر،متغیر اصلی است که به عنوان موضوعی دائمی و پایا در پزوهش مطرح می باشدو از تجزیه و تحلیل متغیر وابسته امکان یافتن پاسخ ها یا راه حلهایی برای مساله ایجاد می شود. (دانایی فرد, الوانی, & اذر, ۱۳۸۶, ص. ۱۲۶)
متغیر تعدیل کننده:متغیری است که جهت یا میزان رابطه میان متغیرهای مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می دهد. این متغیر بر رابطه یا نقش متغیر مستقل بر وابسته تاثیر میگذارد و به ان متغیر مستقل دوم نیز گفته می شود.
متغیر کنترل: در یک تحقیق اثر تمام متغیرها را بر یکدیگر نمی توان به طور همزمان مورد مطالعه داد.بنابراین محقق اثر برخی از متغیرها را کنترل و خنثی می کند.این نوع متغیرها،متغیر کنترل نامیده می شوند.
متغیر مداخله گر یا مزاحم: متغیری است که به طور فرضی بر پدیده مشاهده شده تاثیر میگذارد ولی قابل مشاهده، اندازه گیری و دستکاری نیست. این متغیر تحت تاثیر متغیرهای مستقل،تعدیل کننده و کنترل قرار داشته و بر متغیر وابسته تاثیر می گذارد. (گرجی, ۱۳۹۱, ص. ۳۳-۳۹)
الف) متغیر وابسته:
۱)انگیزه های مهاجرت
ب) متغیر مستقل
۱) عوامل اقتصادی
۲)عوامل اجتماعی
۳)عوامل جاذبه و دافعه
۴) عوامل جغرافیایی و طبیعی
۵) بیکاری و کمبود شغل و کمبود درامد
۶)کمبود مسکن و زمین
۷)عدم توجه به زیر ساختهای روستا
۸)سرمایه گذاری
۹)ویژگی های مکانی و فضایی
۴-۳ چگونگی مشاهده
۱-۴-۳ ابزار گرداوری داده ها
پرسشنامه
جهت بررسی میزان انگیزه های مهاجرت و همچنین سنجش متغیرهای موثر بر انگیزه های مهاجرت پرسشنامه ای در این زمینه مورد استفاده قرار خواهد گرفت.این پرسشنامه توسط تعدادی از خانوارهای ساکن در یکی از مناطق حاشیه نشین اطراف مشهد تکمیل خواهد شد.
پرسشنامه درباره این موضوع از پیش ساخته شده است.
پرسشنامه یکی از متداولترین ابزارها در جمع اوری اطلاعات برای تحقیقات پیمایشی است.پرسشنامه مجموعه ای از پرسش های هدف مدار است که درباره مساله (سولات) تحقیق مطرح می شود. پرسشنامه یا به صورت بسته یا به صورت باز و تشریحی مطرح می شود یا ترکیبی از این دو شیوه انتخاب می شود که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون،نظر،دیدگاه و بینش فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد. (خاکی, ۱۳۹۱, ص. ۲۰۱)
سوالهای پرسشنامه را نوعی محرک به پاسخ میتوان محسوب کرد. از طریق سوالهای پرسشنامه میتوان دانش،علایق،نگرش و عقاید فرد را مورد ارزیابی قرار داد، به تجربیات قبلی وی پی برده و به انچه در حال حاضر انجام میدهد اگاهی یافت.
بیشتر پرسشنامه ها حاوی مطالبی هستند که به منظور اندازه گیری متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگی های مورد نیاز تهیه و تدوین می شوند. (فرهنگی/صفرزاده, ۱۳۸۵, ص. ۲۰۴)
مزایا :
۱- برقراری روابط صمیمانه با پاسخ دهندگان به هنگام معرفی پژوهش
۲- انجام راهنمایی مورد نیاز پاسخ دهنده در هر مرحله
۳- گردآوری پرسشنامه ها بلافاصله پس از تکمیل

روش نمونه گیری ۸۱
ابزارهای پژوهش ۸۲
مقیاس خود سنجی اضطراب زانگS.A.S 82
مقیاس ارزیابی تعلل ورزی- نسخه دانش آموز (PASS) 84
بسته آموزشی ایمن سازی در برابر استرس ۸۴
بسته آموزش حل مساله اجتماعی ۸۵
نحوه انجام پژوهش ۸۶
روش تجزیه و تحلیل آماری ۸۶
مقدمه فصل ۴ ۸۸
الف) یافته های توصیفی ۸۹
ب) بررسی استنباطی فرضیه های پژوهشی ۹۰
فرضیۀ اول ۹۰
فرضیۀ دوم ۹۲
فرضیۀ سوم ۹۴
فرضیۀ چهارم ۹۵
سوال ۱ ۹۵
سوال ۲ ۹۶
مقدمه فصل ۵ ۹۸
بحث و نتیجه گیری مربوط به فرضیه های پژوهش ۹۸
محدودیتهای تحقیق ۱۰۰
پیشنهادها ۱۰۱
پیشنهادهای کاربردی ۱۰۱
پیشنهادهای پژوهشی ۱۰۱
پیوستهاوضمائم—————————————————————————۱۰۲ منابع ومآخذ–————————————————————————-۱۰۶
چکیده
هدف اصلی این پژوهش بررسی مقایسه ای اثربخشی دو روش آموزش مدیریت استرس و حل مسألۀ اجتماعی در اضطراب و تعلل ورزی تحصیلی دانش آموزان می باشد. روش تحقیق^[۱] این پژوهش از نوع آزمایشی گسترش یافته با پیش آزمون^[۲] و پس آزمون^[۳] چندگروهی می باشد و جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان اسلامشهر در سال تحصیلی ۹۰-۸۹ می باشد. حجم جامعه مورد پژوهش، بنا بر آمارهای مدیریت آموزش و پرورش شهرستان اسلام شهر ۷۲۳۸ نفر می باشد.فرضیه پژوهش شامل:موارد زیر می باشد
۱: آموزش مدیریت استرس بر کاهش اضطراب مؤثر است. ۲: آموزش مدیریت استرس بر کاهش تعلل ورزی تحصیلی مؤثر است. ۳: آموزش حل مساله اجتماعی بر کاهش اضطراب مؤثر است۴: آموزش حل مسأله اجتماعی بر کاهش تعلل ورزی تحصیلی مؤثر است
بدین منظور۴۵نفر از دانش آموزان مقطع متوسطه مدارس اسلامشهر به عنوان نمونه انتخاب شده و به طور همتاشده از لحاظ سنی و نمرات پیش آزمون در سه گروه گمارده شدند. از این سه گروه، گروه اول آموزش حل مساله اجتماعی، گروه دوم آموزش مدیریت استرس و گروه سوم کنترل بود. پس از اجرای جلسات نیز پس آزمون به عمل آمد. برای سنجش اضطراب دانش آموزان، پرسشنامه اضطراب زونگ و برای سنجش تعلل ورزی تحصیلی دانش آموزان از مقیاس ارزیابی تعلل ورزی- نسخه دانش آموز (PASS) استفاده شد. برای مقایسه میانگین های گروه ها در پیش آزمون و پس آزمون جهت تعیین میزان اثر آموزش ها، از روش آماری تحلیل کوواریانس یک متغیری استفاده شد. نتایج تحلیل های آماری نشان داد که تفاوت نمرات اضطراب پس از انجام آموزش مدیریت استرس و آموزش حل مساله در گروه های درمانی با F محاسبه شده ۲۸٫۲۴۱ در سطح معناداری (۰٫۰۱>P) و خطای کمتر از ۰٫۰۰۱ (۰٫۰۰۱˂p) از لحاظ آماری معنادار می باشد. بنابراین آموزش مدیریت استرس و آموزش حل مساله اجتماعی موجب کاهش اضطراب دانش آموزان شد. همچنین نتایج تحلیل های آماری نشان داد که تفاوت نمرات تعلل ورزی پس از انجام آموزش مدیریت استرس و آموزش حل مساله اجتماعی در گروه های درمانی با F محاسبه شده ۶۹٫۷۴۵در سطح معناداری (۰٫۰۱>P) و خطای کمتر از ۰٫۰۰۱ (۰٫۰۰۱˂p) از لحاظ آماری معنادار می باشد. بنابراین درمان شناختی رفتاری موجب کاهش تعلل ورزی دانش آموزان نیز شد. بررسی های تعقیبی به روش توکی نشان داد آموزش مدیریت استرس تاثیر بیشتری نسبت به روش آموزش حل مساله داشته و میزان اضطراب و تعلل ورزی را بیشتر کاهش داده است. بنابراین نتیجه می گردد که روش آموزش مدیریت استرس و آموزش حل مساله اجتماعی هر دو بر کاهش اضطراب و تعلل ورزی دانش آموزان موثر بوده اند و استفاده از این روش ها برای رفع مشکلات و موانع آموزشی دانش آموزان توصیه می گردد.

کلیدواژه ها: آموزش مدیریت استرس، آموزش حل مسألۀ اجتماعی، اضطراب، تعلل ورزی، دانش آموزان مقطع متوسطه.
فصل اول
کلّیّات پژوهش
مقدمه
اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان ، یکی از مولفه های ساختار شخصیت وی می باشد و از این زاویه است که پاره ای از اضطراب های دوران کودکی و بزرگسالی را می توان به هنجار دانست و تأثیر مثبت آنها را بر فرایند تحول پذیرفت،( لافون^[۴] )چرا که این فرصت برای افراد فراهم می شود تا مکانیزم های تنش زای خود را در جهت مواجهه با منابع تنیدگی زا و اضطراب انگیز گسترش دهند . به عبارت دیگر، می توان گفت که اضطراب در پاره ای از مواقع ، سازندگی و خلاقیت را در فرد ایجاد می کند، امکان تجسم موقعیت ها و سلطه بر آنها را فراهم میاورد و یا آنکه وی را بر می انگیزد تا به طور جدی با مسولیت مهمی مانند آماده شدن برای یک امتحان یا پذیرفتن یک وظیفه اجتماعی مواجه شود.
اضطراب یکی از مشکلاتی است که فرد در تلاطم دوره نوجوانی و بلوغ با آن مواجه می گردد. اضطراب در این سنین سیر صعودی پیدا کرده و در اغلب جنبه های زندگی خود را نشان می دهد و مشکلاتی برای نوجوان به وجود می آورد که از جمله آنها می توان به عدم کفایت در روابط اجتماعی (در محیط مدرسه، جمع همسالان و خانواده)، ناکامی در ابراز وجود و ابراز عقیده و دفاع از حقوق شخصی، اشاره نمود. (کاپلان^[۵] و سادوک^[۶]، بنقل از پورافکاری، ۱۳۸۷)این مشکلات در صورت تداوم می توانند اثرات مخربی بر سلامت و بهداشت روانی فرد در دوره بزرگسالی وارد کنند.
از دیگر مشکلات پیش روی دانش آموزان نوجوان، تعلل ورزی و اهمال کاری است که به ویژه در حوزه های مسئولیت پذیری مانند تحصیل بروز می نماید که یکی از موانع پیشرفت تحصیلی و از کاهش دهنده های انگیزه و موفقیت تحصیلی می باشد.
تعلل ورزی^[۷] آموزشی نیز یکی از شایعترین مشکلات در سطوح مختلف تحصیلی است. تعلل ورزی یا به آینده موکول نمودن کارها آنقدر متداول است که شاید بتوان آن را از تمایلات ذاتی انسان برشمرد. اگرچه تعلل ورزی همیشه مسئله ساز نیست اما در اغلب موارد می تواند از طریق ممانعت از پیشرفت و عدم دسترسی به اهداف، پی آمدهای نامطلوب و جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. در تعریف این سازه، محققان به کاهلی و امروز و فردا کردن در انجام کارهای مهم (در زمان مورد انتظار) همراه با تجارب ذهنی ناراحت کننده^[۸] اشاره نموده اند (الیس^[۹] و نال^[۱۰]، ۱۳۸۲؛ لای^[۱۱]، ۱۹۸۶؛ سنکال^[۱۲]، کوئستنر^[۱۳] و والرند^[۱۴]، ۱۹۹۵). تعلل ورزی با توجه به پیچیدگی و مولفه های شناختی، عاطفی و رفتاری آن تظاهرات گوناگونی دارد، از جمله، تعلل ورزی تحصیلی^[۱۵] (هیل^[۱۶]، هیل^[۱۷]، چابوت^[۱۸] و بارال^[۱۹]، ۱۹۷۸؛ زیسات^[۲۰]، روزنتال^[۲۱] و وایت^[۲۲]، ۱۹۷۸)، تعلل ورزی در تصمیم گیری^[۲۳]، (ایفرت^[۲۴] وفراری^[۲۵]، ۱۹۸۹)، تعلل ورزی روانرنجورانه^[۲۶]، (الیس و ناوس^[۲۷]، ۱۹۷۹)، و تعلل ورزی وسواس گونه^[۲۸] (فراری^[۲۹]، ۱۹۹۱).
در این پژوهش دو نوع درمان روانشناختی آموزش مدیریت استرس و آموزش حل مسأله بطور آزمایشی، در کاهش میزان اضطراب و تعلل ورزی تحصیلی دنش آموزان بررسی شده است و هدف اصلی، مقایسه اثربخشی آن دو است.
بیان مسأله
اضطراب و تعلل ورزی تحصیلی در حیطه آموزش و پرورش از عوامل مخل و مخرب به حساب می آیند. تاثیر منفی اضطراب و تعلل ورزی بر فرایندهای تعلیمی و تربیتی توسط پژوهش های متعدد و مختلفی نشان داده شده است (کریمی، ۱۳۸۸).
روانشناسان از سالها پیش پی برده اند که اضطراب مفهومی چند بعدی است. با اینکه همه ما تصدیق می کنیم که اضطراب را تجربه می کنیم، واقعیت این است که اضطرابی که ما تجربه می کنیم با اضطرابی که دیگران تجربه می کنند بسیار متفاوت است (ژاندا^[۳۰]، به نقل از حسن زادگان، ۱۳۸۴). پیتر لانگ^[۳۱] (۱۹۶۹)، یک الگوی سه سیستمی برای اضطراب پیشنهاد کرده است که این سه سیستم یا مولفه عبارتند از (۱) شناختی (۲) رفتاری (۳) فیزیولوژیکی یا بدنی (پاول^[۳۲] و انرایت^[۳۳]، ۱۹۹۱). کوکسال^[۳۴] و پاور^[۳۵] در مفهوم پردازی اضطراب یک گام فراتر نهاده اند. آنها این مسئله را مطرح کردند که مولفه شناختی اضطراب به خودگویی های کلامی و احساسات ذهنی (فاعلی) که افراد گزارش می دهند تقسیم می شود. به این ترتیب مولفه احساسی را به سه مولفه دیگر افزودند. آنها دلایل لازم برای حمایت از چهار بعد متمایز اضطراب بدست آوردند و در عین حال بیان کردند که خودگویی های کلامی و احساسات ذهنی تا حدود زیادی با هم مرتبط هستند. مانند محققان پیشین آنها نیز همپوشی کم بین این دو مولفه اضطراب شناختی با اضطراب بدنی و رفتاری را تأیید کردند (ژاندا به نقل از حسن زادگان، ۱۳۸۴). عوامل متعددی در ایجاد اضطراب نقش ایفا می‌کنند که یکی از این عوامل خانواده می‌باشد خانواده به عنوان اولین محیط شکل‌گیری شخصیت انسان از اهمیت زیادی برخوردار است بخصوص این که روابط والدین بر رشد سالم و متعادل عاطفی – روانی تاثیر زیادی می‌تواند داشته باشد. چندین مقاله نظری و تعدادی گزارش در زمینه ارتباط بین کارکرد خانواده و شروع اختلالات خلقی، بخصوص اختلال اضطراب وجود دارد (کاپلان^[۳۶] و سادوک^[۳۷]، بنقل از پورافکاری، ۱۳۸۷) برخی از مطالعات، بین وضعیت خانواده و اضطراب اعضای آن، همبستگی‌هایی یافته‌اند. بهترین شاهد بر این ادعا کار براون^[۳۸] و همکارانش می‌باشد، آنها میزان آسیب‌پذیری در مقابل اضطراب را به عنوان بخشی از عوامل مرتبط با خانواده می‌دانند (براون و همکارانش، ۱۹۷۹؛ به نقل از بیرامی، ۱۳۷۸). اضطراب در دوره نوجوانی شیوع بیشتری می یابد. اضطراب در دانش آموزان موجب افت عملکرد تحصیلی و ایجاد زمینه ای برای سایر اختلالات روانی می شود و از این جهت در این پژوهش بررسی روش های درمان آن مورد توجه قرار داده شده است.
اضطراب تحصیلی یکی از پیامدهای تعلل ورزی تحصیلی به شمار آمده و به نوبه خود بر آن تاثیر می گذارد. ممکن است اضطراب تحصیلی ناشی از سطح پایین وضعیت تحصیلی بوده و خود عاملی موثر در افت تحصیلی باشد (جوکار و دلاورپور، ۱۳۸۶). تاثیرات مخرب اضطراب بر وضعیت تحصیلی آن را یکی از عوامل اصلی افت تحصیلی کرده است (حق شناس، ۱۳۸۸). با توجه به اینکه اضطراب یکی از عوامل زیرساز تعلل ورزی نیز می باشد، کاهش اضطراب می تواند کاهش تعلل ورزی را نیز به دنبال داشته باشد. نظر به اینکه اضطراب و تعلل ورزی میتوانند ناشی از استرس های مختلفی باشند، آموزش مدیریت استرس می تواند در کاهش این دو موثر باشد. همچنین با توجه به اینکه اضطراب و تعلل ورزی به تبع مساله و مشکلی ایجاد می شوند و هسته مرکزی آنها مساله حل نشده می باشد (جوکار و دلاورپور، ۱۳۸۶)، آموزش حل مساله نیز احتمالا می توانند در کاهش اضطراب و تعلل ورزی مفید باشند. حل مساله اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین مهارتهای روانشناختی نقش بسیار مهم و عمده ای در پیشگیری از بروز مشکلات روانی و بین فردی دارد. حل مساله اجتماعی خود شامل انواع مختتلف و متنوعی از مهارتهای رفتاری و روانی است که از جمله آن می توان به حل مسئله، معذرت خواهی، مذاکره کردن، خویشتن داری، اعاده حقوق شخصی، چگونگی واکنش در برابر مسخره شدن، درگیر دعوا نشدن، با فشارهای همتایان کنار آمدن و توانایی نه گفتن اشاره نمود (قاسم آبادی، طهماسیان و ایروانی، ۱۳۸۹). همچنین مهارت مدیریت استرس یکی از مهمترین تواناییها و مهارتهای روانشناختی در مقابله با موقعیت های فشارزا می باشد که می تواند نقش مهمی در سلامت و بهداشت روانی افراد داشته باشد (حسن زادگان، ۱۳۸۶).
یکی از روش های کاهش اثرات منفی استرس بر عملکرد تحصیلی و اضطراب تحصیلی، آموزش مدیریت استرس^[۳۹] می باشد. در این پژوهش از این روش برای کاهش اضطراب تحصیلی و همچنین تعلل ورزی تحصیلی استفاده گردید. از دیگر روش های کاهش اضطراب، روش آموزش حل مسأله اجتماعی^[۴۰] می باشد که در این پژوهش از این روش نیز برای کاهش اضطراب و تعلل ورزی استفاده شد. در این پژوهش به دنبال پاسخگویی به ۲ سوال زیر می باشیم که آیا دو روش یاد شده در کاهش اضطراب و تعلل ورزی تحصیلی اثربخشند؟ و اگر اثربخشند، چه تفاوتی دارند؟
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
اختلالات اضطرابی شایع ترین اختلالات روانی در جمعیت عمومی هستند و تقریبا از هر چهار بزرگسال یک نفر را در ایالات متحده مبتلا می کنند (مرکنگاس^[۴۱]، ۲۰۰۵). مطالعات انجام شده در ایران نیز این اختلالات را شایع ترین دسته اختلالات روانپزشکی یافته اند (محمدی و همکاران، ۱۳۸۲).
با توجه به پیامد های گوناگون اضطراب در زندگی افراد و اهمیتی که امروزه انسان برای شناخت هرچه بیشتر این امر قایل است هر مطالعه در خصوص این مسئله می تواند قدمی تازه برای شناخت هرچه بهتر اضطراب محسوب گردد. اگر اضطراب از حد خاصی بیشتر باشد در روند تحصیل فرد اختلال ایجاد می کند. به طور خلاصه اهمیت و ضرورت این تحقیق در کسب دیدی وسیع تر نسبت به مدیریت استرس در والدین و دانش آموزان مضطرب وتاثیر آن روی اضطراب است. از آن جا که جامعه ما یک جامعه جوان است و به دلیل حساسیت دوره نوجوانی و جوانی این قشر بیش از سایر اقشار در معرض اضطراب هستند، در نتیجه می بایست تدابیری اندیشید و آموزش های لازم را ارائه داد تا جوانان بتوانند به موقعیت ها و شرایط اضطراب آور به گونه ای پاسخ دهند که آسیبی به روان و جسم آنها وارد نشود، زیرا که اضطراب ریشه بسیاری از بیماری های روانی است.
از آنجا که تعلل ورزی، به تاخیر انداختن شروع کار یا اجتناب از انجام وظیفه است، این مساله می تواند سبب بروز احساس گناه، بی کفایتی، احساس خودکم بینی، اضطراب و افسردگی در میان دانش آموزان شود (کرمی، ۱۳۸۸). پژوهش های الیس^[۴۲] و کانوس^[۴۳] (۱۹۹۷) نشان داده است که تعلل ورزی می تواند سبب بروز اضطراب و افسردگی در میان دانش آموزان شود. تعلل ورزی به عنوان یکی از موانع پیشرفت دانش آموزان شناسایی شده است و رفع این مشکل می تواند تأثیرزیادی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان داشته باشد. از این جهت اهمیت پرداختن به این موضوع آشکار است. همچنین کاربرد یافته های این پژوهش در مراکز مشاوره ای تحصیلی و مدارس راهگشای تحقیقات بعدی خواهد بود.

(۵۳) (۵۲) (۴۶)
طرح (۱-۱۰)
مشتقات اسپیرو دی­هیدروفوران فلورن با حلقه زایی اکسایشی ]۲+۳[ ترکیبات ۱، ۳-دی­کربونیل و ۹-بنزیلیدن-۹H- فلورن در محیط سریک آمونیوم نیترات سنتز شده ­اند (طرح ۱-۱۱) ]۲۸[.

(۵۶) (۵۵) (۵۴)
طرح (۱-۱۱)
از طریق حلقه­زایی اکسایشی (۲+۳) ترکیببات ۱، ۳- دی­کربونیل با مشتقات ۳-بنزیلیدین-۱- متیل اکسیندول و ۳- (فنیل-۲-اکسواتیلیدین)-۱- متیل اکسیندول، مشتقات اسپیرو دی­هیدروفوان اکسیندول سنتز شده ­اند (طرح ۱-۱۲) ]۲۹[.

(۵۹) (۵۸) (۵۷)
طرح (۱-۱۲)
روشی مؤثر و ایمن برای سنتز ترکیبات اسپیرو به روش تک ظرف و سه جزئی از واکنش آلدهید­های آروماتیک و باربیتوریک اسیدها در مجاورت کمپلکس یوروتروپین- برومین (UB) در آب و دمای اتاق گزارش شده است. واکنش از طریق تراکم نوناگل آلدهیدهای آروماتیک با باربیتوریک اسیدها شروع شده و دومین اکی­والان از مشتقات باربیتوریک اسیدها با افزایش مایکل اضافه گشته است، سپس در مجاورت کاتالیست محصول مورد نظر تولید گشته است (طرح ۱-۱۳) ]۳۰[.

(۶۱) (۵۲) (۶۰)
طرح (۱-۱۳)
کمپلکس­های آلنیلیدن- روتنیوم که با HOTf پروتون­دار شده ­اند به کمپلکس­های ایندنیلیدین- روتنیوم نوآرایی می­ کنند، کاتالیست مناسبی برای بستن حلقه­های سوبستراهای مختلفی مورد استفاده قرار گرفته­اند. در این واکنش ۳و۴- دی­هیدروفوران­های اسپیرو محصول واکنش بوده ­اند (طرح ۱-۱۴) ]۳۱[.
(۶۴) (۶۳) (۶۲)
طرح (۱-۱۴)
زانتن­ها
ویژگی­های زانتن­ها
زانتن یک ترکیب پلی آروماتیک حلقوی می­باشد که دارای ساختار اتری است. دو حلقه بنزن به تتراهیدروپیران، که یک حلقه اتری شش عضوی است و دارای پنج کربن و یک اکسیژن می­باشد، متصل شده ­اند. نام آیوپاک آن ۹-H-زانتن و نام­های دیگر آن، دی­بنزو[a,e] پیران و نیز ۱۰-H-9-اکساآنتراسن می­باشد.
زانتن یک ترکیب آلی هتروسیکل زرد رنگ است که دارای فرمول شیمیایی C₁₃H₁₀O و ساختار زیر می­باشد (شکل ۱-۳۱).

(۶۵)
شکل (۱-۳۱)
زانتن در دی اتیل اتر محلول است. نقطه ذوب آن °C 102-101 و نقطه جوش آن °C 312-310 است. از زانتن به عنوان قارچ کش استفاده می­ شود و یک حدواسط ارزشمند در سنتز ترکیبات آلی می­باشد.
کاربرد زانتن­ها
زانتن­ها و بنزوزانتن­ها طبقه مهمی از ترکیبات هتروسیکل هستند که در مولکول­های فعال بیولوژیکی فراوانی وجود دارند. این ترکیبات دارای طیف وسیعی از خواص دارویی مانند ضد باکتری [۳۲]، ضد التهاب [۳۳] و ضد ویروس [۳۴] می­باند. همچنین این ترکیبات می­توانند در مواد فلورسانس حساس به pH، برای شناسایی مولکول­های زیستی [۳۵] و نیز به علت خواص طیف سنجی آنها در تکنولوژی لیزر [۳۶, ۳۷] به کار روند.
به طور ویژه ساختار زانتن دی اون در محصولات طبیعی متعدد وجود دارد [۳۸] و جزئی از رنگ­ها [۳۹] می­باشد. کاربردهای این ترکیبات برای مقاصد مختلفی نظیر فیبرهای نوری می­باشد که اغلب بسته به استفاده از حلال­های سورفکتانت [۴۰, ۴۱]، پلیمرها [۴۲, ۴۳] یا حلال­های آلی است [۴۰, ۴۴].
مشتقات زانتن یک طبقه از رنگ­ها را تشکیل می­ دهند که شامل فلوئوروسین­ها، آئوزین­ها و رودامین­ها می­باشند [۴۵]. تعداد زیادی از رنگ­های زانتنی می­توانند از واکنش تراکمی مشتقات فتالیک انیدرید با مشتقات رزوسینول و یا ۳-آمینوفنول تهیه شوند. فلوئورسین یک ترکیب آلی سنتز شده است که به صورت پودر قرمز-نارنجی تیره مشاهده می­ شود و قابل حل در آب و الکل می­باشد. اولین بار فلوئورسین توسط آدولف وان بایر در سال ۱۸۷۱ کشف شد. وی موفق شد از واکنش یک مولکول فتالیک انیدرید و دومول رزوسینول در حضور سولفوریک اسید غلیظ طی یک واکنش فریدل-کرافتس، فلوئورسین را سنتز کند (طرح ۱-۱۵).

(۶۸) (۶۷) (۶۶)
طرح (۱-۱۵)
روش دیگر برای تهیه فلوئورسین، استفاده از متان سولفونیک اسید به عنوان کاتالیست می­باشد. استفاده از این روش در شرایط ملایم واکنش، راندمان بالایی داشته است [۴۶].
فلوئورسین به عنوان یک ردیاب فلوئورسانس برای محیط­های سلولی خاص و اهداف بیولوژیکی عمل می­ کند. کاربردهای فراوان این ترکیب به دلیل جذب بالای آن در ناحیه مرئی، درجه پایین سمیت آن و برهمکنش قوی آن با مولکول­های زیستی می­باشد.
آئوزین یکی دیگر از رنگ­های زانتن است که حاصل واکنش برومین و فلوئورسین می­باشد و به رنگ قرمز درخشان مشاهده می­ شود. از این ترکیب می­توان برای لکه دار کردن سیتوپلاسم، کلاژن و فیبرهای عضلانی استفاده کرد. همچنین سلول­های قرمز خون را به شدت به صورت قرمز رنگ، لکه­دار می­ کند.
ساختارهایی که توسط آئوزین لکه­دار می­شوند، آئوزینوفیلیک نامیده می­شوند. عملا دو ترکیب مرتبط به هم به طور متداول به عنوان آئوزین وجود دارند [۴۷]: آئوزین Y و آئوزین .B
آئوزین Y (69)، یک مشتق تترا برومو از فلوئورسین می­باشد که به صورت زرد کمرنگ مشاهده می­ شود (شکل ۱-۳۲). دیگر ترکیب آئوزین، آئوزین B (70) است که مشتق دی برومو دی نیترو از فلوئورسین می­باشد و به صورت آبی کمرنگ مشاهده می­ شود (شکل ۱-۳۳).

(۷۰) (۶۹)
شکل (۱-۳۳) شکل (۱-۳۲)
رودامین یک خانواده وابسته به ترکیبات شیمیایی است که جزء رنگ­های فلوئورن می­باشد (شکل ۱-۳۴). رنگ­های رودامین درخشان هستند. این رنگ­ها معمولا سمی هستند و در آب، متانول و اتانول انحلال­پذیر هستند.
این ترکیبات به عنوان رنگ و به عنوان یک حدواسط افزایش رنگ لیزر و نیز به عنوان یک ردیاب رنگ به کار برده می­شوند. به علاوه می­توانند به طور گسترده در سیستم­های بیولوژیکی نظیر میکروسکوپ فلوئورسانس به کار برده شوند. نمونه ­ای از آن رودامین ۶G و رودامین B است.

(۷۱)
شکل (۱-۳۴)
رودامین B یک ترکیب شیمیایی و یک نوع رنگ می­باشد (شکل ۱-۳۵) که از آن در بیولوژی به عنوان لکه رنگی فلورسانسی استفاده می­ شود. محلول­های رودامین B به سطح پلاستیک­ها جذب می­شوند، به همین دلیل باید در شیشه نگهداری شوند.

سدیم از عناصر مشخصه خاکهای شور و قلیایست که به فرم یون­های تبادلی یا املاح کلرور، کربنات و بیکربنات در این خاکها وجود دارد. در خاکهای شور مقداری از سدیم به صورت NaCl وجود دارد که حتی گاهی در مناطق خشک تولید رسوبات نمکی در سطح خاک می­نماید. در خاکهای شور و قلیایی بخش مهمی از سدیم به صورت کربنات و بیکربنات یافت می­ شود[ ۱۸].
میزان سدیم از جمله کاتیون­های خاک می باشد که در منطقه مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. تغیرات سدیم خاک در منطقه جزئی بوده و مقدار آن در کل منطقه در دو کلاس قرار گرفته است. مقدار سدیم در نیمه شرقی منطقه بین ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی اکی والان بر لیتر بوده و هر چه به سمت غربی منطقه پیش می­رویم از مقدار سدیم کاسته شده و مقدار آن به کمتر از ۱۰۰۰ میلی اکی والان بر لیتر می رسد. نقشه میزان سدیم خاک در شکل۴-۹ آورده شده است.
بالا بودن مقدار درصد سدیم باعث تخریب ساختمان خاک شده و نفوذپذیری خاک را به شدت پایین می ­آورد، حتی خاکهای درشت دانه شنی که به خوبی زهکشی می­شوند، اگر بوسیله آبی که دارای ۸۵ درصد یا بیشتر سدیم باشد، آبیاری شوند، پس از مدتی غیر قابل نفوذ می­شوند به این ترتیب آب آبیاری برای خاکهای سنگین بایستی از درصد سدیم پایین تری برخوردار باشد [ ۱۷].

شکل ۴-۸- نقشه میزان کلر خاک در منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۹- نقشه میزان سدیم خاک در منطقه مورد مطالعه
با توجه به مطالعات و بررسی­های به عمل آمده، امتیاز هر شاخص در هر واحدکاری تعیین شد و پس از محاسبه میانگین هندسی شاخص ­ها، امتیاز معیار کیفیت خاک تعیین شد. این امتیازها در جدول ۴-۲ آورده شده است. نقشه معیار خاک نیز در شکل ۴-۱۰ نشان داده شده است.
امتیاز کلی این معیار برابر ۳۲/۱۴۸ محاسبه و پس از تهیه نقشه، کلاس کیفیت معیار خاک در دو کلاس متوسط و پایین تعیین شد. همان گونه که پیش بینی می­شد قسمت­ های جنوب شرقی و شمالی منطقه که بیشتر در واحد پلایا قرار دارند، دارای کیفیت پایین خاک هستند و شامل رخساره ­های زرده، اراضی پف کرده و اراضی گچی می­باشد. به علت کیفیت خاک نامناسب پوشش تاغ در رخساره منطقه حمل همراه با پوشش دست کاشت در واحد پلایا رشد چندانی نداشته و رشد آنها ناموفق بوده است. رخساره اراضی دست کاشت در دشت سر پوشیده نیز علی رغم وجود پوشش تاغ ولی به علت شوری زیاد و کمبود مواد غذایی از کیفیت خاک پایینی برخودار است. این کلاس ۲۸/۲۸ درصد از منطقه را دربر می­گیرد.۷۲/۷۱ درصد از منطقه نیز در کلاس متوسط قرار می­گیرد. نقشه معیار کیفیت خاک در شکل ۴-۱۰ آورده شده است .
جدول ۴-۳- امتیاز شاخص­ های معیار خاک در واحدهای کاری

جز با گروهی از مجسمه‌های پریده رنگ
و چند رفتگر
که بوی خاکروبه و توتون می‌دادند
و گشتیان خسته خواب آلود
با هیچ چیز روبرو نشدم…
«تولدی دیگر – دیدار در شب»
او اوضاع سیاسی روزگار خود را با دیدی طنزآلود به تصویر می‌کشد :
من می‌توانم از فردا
با اعتماد کامل
خود را برای ششصد و هفتاد و هشت دوره به یک

دستگاه مسند مخمل پوش
در مجلس تجمع و تأمین آتیه
یا مجلس سپاس و ثنا میهمان کنم
زیرا که من تمام مندرجات مجله ی هنر و دانش _ و
تملق و کرنش را می‌خوانم
و شیوه ی «درست نوشتن» را می‌دانم…
«تولدی دیگر – ای مرز پرگهر»
و بعد از بیان واقعیتهای عینی و ملموس روزگار خود، به حدیث نفس می‌پردازد :
حق با شماست
من هیچگاه پس از مرگم
جرأت نکردهام که در آئینه بنگرم
و آنقدر مردهام
که هیچ چیز مرگ مرا دیگر
ثابت نمی‌کند…
«تولدی دیگر – دیدار در شب»
علاوه بر تمام اینها، آن خصیصه‌ای که در شعر فروغ از همه بارزتر است، زنانه بودن شعرهای اوست. فروغ اولین و تنها شاعر زن است که احساسات زنانه را در شعر خود وارد می‌کند ؛ به این معنی که مثلاً وقتی شعری از یک شاعر زن دیگر به دست ما می‌رسد و ما نمی‌دانیم که آن شعر از کیست، با خواندن آن پی به زن بودن شاعر نمی‌بریم، در حالی که هر یک از شعرهای فروغ را اگر بخوانیم و ندانیم که شاعرش کیست، در خواهیم یافت که شاعر آن به طور قطع و یقین، زن است.
بعضی‌ها این خصیصه را مایۀ ضعف شعرهای فروغ دانسته‌اند؛ اما وقتی از خود او در این باره می‌پرسند، با لبخندی پاسخشان را چنین می‌دهد : «برای اینکه خوشبختانه من زن هستم !» (دیوان فروغ فرخ‌زاد، ۱۳۸۴: ۱۲ – ۱۰).
«فروغ فرخ‌زاد یک چهره دارد با دو نیمرخ. نیمرخی که آینۀ چهرۀ شاعر «اسیر» و «دیوار» و «عصیان» است و نیمرخی که آینۀ چهرۀ شاعر «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم…» و هر دو بی زنگار و نمایندۀ ذهنیات زنی صمیم و اصیل، که در دورۀ شعر خود (که بخشی از دائره بزرگ «شعر زمان» ماست) بی هیچ تنوع، و به عبارت دیگر بی هیچ موضوع از پیش‌اندیشیده و مشخص، تنها حرفهای ویژه و مختص خود را می‌زند و فقط به تبیین و تصویر خود و موقعیت خود می‌پردازد و در حقیقت همۀ شعرهایش بازتاب حس‌ها و عاطفه‌ها و‌اندیشه‌های او به زبان ویژۀ اوست.
آینۀ نیمرخ اول، آینهای است کوچک در خانه‌ای محدود، نمایندۀ زنی تنها و معترض، با تموّج و تلاطم احساسات زنانه و مادرانه، در قیام در برابر آداب و سنن معمول و معهود خانوادگی در شعرهایی به قالب چارپاره با خط محتوایی که در سطح می‌گذرد و از آنجا که بی هیچ ایستگاه و منزل توقف و تعمقی است، خواننده را تنها بر خط افقی و در ازای شعر به پیش می‌برد. و آینۀ نیمرخ دوم، آینهای است در جهانی نامحدود، نمایندۀ زنی همچنان تنها، با سریان و جریان تخیل و تفکری جهانی، در شعرهایی آزاد و با خط محتوایی که در عمق حرکت دارد. با ایستگاهها و منازل توقف و تعمق بسیار، که خواننده را ضمن پیشبرد بر خط افقی شعر، گاه تا ژرفای آن نیز فرو می‌برد» (حقوقی، ۱۳۸۷ : ۱۲ – ۱۱).
او زنی بود که گستاخانه و آشکارا به بیان حرفهای ضد سنّت خود ادامه می‌داد و جز بر محور «من» خاص خود نمی‌گشت.همان مَنی که در همۀ آثار او تجلّی داشت. تا آنجا که می‌توان گفت «فروغ» از همان آغاز، یک شاعر «من» سرا بود و شعرهایش جز در جهت تبیین و تعریف این «من» به پیش نمی‌رفت. «من» فردی و شخصی و ایرانیی که بعدها در دورۀ دوم شاعری او وسعت یافت و به «من» اجتماعی و عمومی‌و جهانی او مبدل گردید.
او از همان اوان شاعری نیز شاعری با تخیّلی دیگر بود. و شاید بتوان گفت که کمتر ترکیبی در شعر او یافت می‌شد که از خیال پردازیهای تازۀ او نشان نداشت. به ویژه برخی از آن ترکیب‌ها، قدرت نوجوئی و نیروی جاذبۀ ذهن او را در جذب صفتها و مضافٌ الیه‌های تازه، آشکارا نشان می‌دهد.
شاعری که برای «مرداب»، صفت «چهرۀ فشرده» و برای «بهار»، صفت «سپید» و برای «بوسه»، صفت «خاموش» و برای «گیسوان»، گاه صفت «بیهده» و گاه «مضطرب» (به اعتبار حضور شاعر در لحظات بیهودگی و اضطراب) قائل شود و در کمال مناسبت صفت و موصوف، «ستارگان» را در «سکوت سپید» شان تماشا کند و… . و ترکیب‌های نویی از این دست که هر یک به نوعی نشان می‌دهند که ذهن خلاق و پویای او از همان آغاز، هرگز اجازۀ توقف و نمونه برداری از تصاویر دیگران را به او نمی‌داد و او را لزوماً از این مرز قناعت و رضایت می‌گذراند و رد می‌کرد. چرا که «فروغ» بر خلاف دیگر شاعران آن ایام، از همان زمان با دنیای بیرون خود کمترین فاصله‌ای نداشت. بلکه این دنیا همواره در آینۀ درون او منعکس بود و او تصویر را از اعماق وجود خود بیرون می‌کشید و به نمایش می‌گذاشت و این را خود نیز می‌دانست که قراردادهای شعر کلاسیک را توانایی تسلط بر او نیست. زیرا نه آنچنان غرق ادبیات دیروز میهنی و سرزمینی بود و نه آنچنان ادبیات امروز فرنگی و زمینی که طبق گفتۀ خودش، «… یکی از خوشبختی‌های من این است که نه زیاد خودم را در ادبیات کلاسیک غرق کردهام و نه خیلی زیاد مجذوب ادبیات فرنگی شدهام. من دنبال چیزی در درون خودم و دنیای اطراف خودم هستم » (حرفهایی با فروغ، ۱۳۵۶ : ۱۲).
فروغ همیشه به ذهن خلاق خود متکی بود وهمواره در آمادگی حلول شعر در خویشتن خویش به سر می‌برد. بنابراین از چنین شاعری جز این انتظار نمی‌رفت که در حرکت از مرز معمول، به قصد رسیدن به دنیای تازۀ دورۀ دوم شعر خود، با حدّت و شدّت بیشتر همچنان نیروی جذب کلمات و همنشینی صفتها و مضافٌ الیه‌های تازه را با موصوف‌ها و مضاف‌های گوناگون در میدان ذهن خود احساس کند و خود را صاحب نگاهی نشان دهد که کاشف جدیدترین روابط شاعرانه‌ای است که نهایتاً در حکم مصالح نمونه ذهن و زبان ویژۀ اوست. او که در حقیقت پس از عبور از کانال دورۀ اول با پشتوانۀ شش عامل مؤثر، یعنی آمادگی و استعداد، جسارت و شهامت، ارتباط با نخبگان، مطالعات مداوم، سفرهای خارج و آشنایی با سینماست که به جوهر معنوی و شکل صوری شعر والای خود پس از «تولدی دیگر» دست می‌یابد. عرصه‌ای که همان دنیای ذهنی وسیع و پهناور «فروغ» است و در آن بیش از هر چیز، نگرانی و اضطراب، تنهایی و بیهودگی، هول و وحشت و تاریکی و ظلمت موج می‌زند. امواجی که همواره در دوائر جاذبه و دافعۀ درونمایه اصلی شعر او یعنی «دلهرۀ زوال» در رفت و آمدند. و «فروغ» در درگیری با این موجها، مدام در تلاش گریز از جاذبۀ این گرداب فرو برنده به سر می‌بَرَد. وگاه از فراز موجی بلند به سوی روشنایی پرتاب می‌شود و در حرکت پرتابی خود پیروزی بر زوال و مرگ را احساس می‌کند. اصلی که در پایان بسیاری از درخشانترین شعرهایش در تصویرهای مختلف، عینیّت می‌یابد و ما از درون این تصاویر، رویش و بالش دوبارۀ او را می‌بینیم و اعتراف می‌کنیم که شاعر نه تنها این زوال را باور نداشته و تسلیم آن نشده، بلکه آن را با استمداد از نیروی عشق به هستیای جوشان تبدیل کرده است. هستی جوشان در فضای شعر زنده‌ای که چون امواج دریا همواره در حال تموّج و تلاطم است و این همان جوهر حرکتی است که در همه شعرهای «فروغ» دیده می‌شود. تا آنجا که دیگر شعر او، خود او و خود او، شعر اوست و در حقیقت این یگانگی وقتی کاملاً تحقق می‌پذیرد که دیگر از دورۀ اول شعر خود – دوره‌ای که در راه پرسش‌های بی پایان می‌دوید و به پاسخی نمی‌رسید – بسیار فاصله گرفته است. از زمانی که سالهای نادانی اوست. سالهای که نمی‌داند چه می‌خواهد و به دنبال چه می‌گردد. و اکنون به دوره‌ای پای نهاده است که دیگر می‌داند در جستجوی چیزی نیست. بلکه تنها چهره‌های گوناگون خود را می‌جوید. چون شعر او در حکم آینۀ اوست. او که بی هیچ توقّفی، مدام در شعر خود حرکت می‌کند و چهره‌های متفاوت خود را در آینۀ تصویرهای گوناگون باز می‌یابد. چرا که در نهایت ادراک صمیمانه‌ای از انسان و‌اشیاست و در حقیقت این ما هستیم که گهگاه همراه حرکت شاعر بر جاده‌های شعرش، برای راه یافتن به عمق فکر او، در منازل مختلف شعر، ناچار از تأمل و توقف می‌شویم ولی او هیچگاه از حرکت باز نمی‌ایستد.
«فروغ فرخ‌زاد» در گذر از کانال دورۀ اول، با استخدام کلمات گوناگون که در حرکت به سوی بیابانهای نو، جایگاههای جدید خود را می‌یابند و در خطوط ‌اندیشگی او جوهر تابندۀ خود را می‌نمایانند، به دورۀ دوم شاعری خود پای می‌نهد و خود را به عنوان شاعری بزرگ با سبکی خاص و شعری که بی امضاء شاعر نیز شناخته می‌شود، معرفی می‌کند. شاعری که دیگر نیک می‌داند که قالب محدود «چارپاره» و کلمه‌ها و ترکیب‌ها و تصویرهای معمول و متداول شعر رمانتیک آن روزگار، توانایی تبیین و تشریح و تعیین بُردهای ذهنی او را نمی‌توانند داشت. او با جسارت و شهامت و نیروی جاذبۀ نگاه تازه‌اش، بارهای معنائی نو را در مدار شعر پویای خود به حرکت درآورده است. (حقوقی، ۱۳۸۷ : ۴۲ – ۳۷)
۲-۲-۱ مختصات مهم شعر «فروغ» :
در شعر فروغ، پنج مختصۀ ‌آشکار دیده می‌شود :
۱ – زبان گفتار و تخاطب :
به این معنی که این شیوۀ استفاده از زبان، لازمۀ بیان جهان بینی وسیع «فروغ» بود. جهان بینی‌ای که به همۀ کلمات گوناگون پارسی اعم از شاعرانه و غیرشاعرانه، نیاز داشت تا بتواند به ساده ترین وجه، همه حرفهای خود را بیان کند :
حق با شماست
من هیچگاه پس از مرگم
جرأت نکردهام که در آئینه بنگرم
و آنقدر مردهام
که هیچ چیز مرگ مرا دیگر
ثابت نمی‌کند.
۲- وزن طبیعی گفتاری :
به این معنی که زبان گفتاری شعر «فروغ» جز وزن طبیعی و مناسب این زبان را نمی‌پذیرد. وزنی که گاه از قالبهای دقیق اوزان نیمائی، خود به خود خارج می‌شود و گاه کلمات جاری در آن به سختی از ریسمان وزن می‌گذرند.
حس می‌کنم که وقت گذشته است
حس می‌کنم که «لحظه» سهم من از برگهای تاریخ است
حس می‌کنم که میز فاصلۀ کاذبی است در میان گیسوان من