۴-۳- بخش استنباطی
۴-۳-۱- ویژگی های عملکردی
بررسی ویژگی عملکردی ارقام مختلف برنج در جامعه آماری نشان می­دهد که مجموع میانگین عملکرد ارقام مختلف برنج در اراضی تحت پوشش آبیاری سنتی ۳/۶ درصد بیشتر از عملکرد ارقام در اراضی تحت پوشش آبیاری تلفیقی و ۵/۵ درصد نیز بیشتر از عملکرد ارقام مختلف برنج تحت پوشش آبیاری مدرن می­باشد. عملکرد ارقام مختلف برنج تحت پوشش آبیاری مدرن نیز ۷/۰ درصد بیش از عملکرد ارقام تحت پوشش آبیاری تلفیقی می باشد. میانگین ها، انحراف معیار، مقدار آماره f و سطح معنی­داری ویژگی مذکور در جداول زیر نشان داده شده است. (جداول ۴-۲-۳-۱، ۴-۲-۳-۲، ۴-۲-۳-۳).
ویژگی عملکردی ارقام بومی:
بررسی ویژگی مذکور برای ارقام بومی در سه نظام آبیاری نشان می­دهد که میانگین عملکرد ارقام بومی ۱/۲ و ۹/۲ درصد بیشتر از میانگین عملکرد ارقام بومی به ترتیب در آبیاری تلفیقی و مدرن می­باشد. عملکرد ارقام بومی در آبیاری تلفیقی نیز ۷/۰ درصد بیشتر از عملکرد ارقام مشابه در آبیاری مدرن می­باشد. میانگین ها، انحراف معیار، مقدار آماره f و سطح معنی داری ویژگی مذکور برای ارقم بومی در جداول زیر نشان داده شده است.

ویژگی عملکردی ارقام پرمحصول:
بررسی ویژگی مذکور برای ارقام پرمحصول در سه نظام آبیاری نشان می­دهد که میانگین عملکرد ارقام پرمحصول در آبیاری سنتی به ترتیب ۱۸ و ۴/۱۵ درصد بیشتر از عملکرد ارقام مذکور در آبیاری تلفیقی و مدرن می­باشد و عملکرد ارقام پرمحصول در آبیاری مدرن ۲/۲ درصد بیش از عملکرد ارقام پرمحصول در آبیاری تلفیقی می­باشد. میانگین ها، انحراف معیار، مقدار آماره f و سطح معنی­داری ویژگی مذکور برای ارقام پرمحصول در جداول زیر نشان داده شده است.
براساس جدول (۴-۲-۳-۱)؛ نتایج تحلیل واریانس درخصوص مقایسه عملکرد ارقام مختلف برنج در سه نظام آبیاری نشان داد که بین عملکرد ارقام مختلف برنج در سه نظام آبیاری تفاوت معنی­داری در سطح ۹۹ درصد وجود دارد. و نیز نتایج آزمون دانکن نشان می­دهد که تفاوت معنی­داری بین عملکرد ارقام مختلف برنج در نظام آبیاری تلفیقی و مدرن با عملکرد ارقام مختلف برنج در نظام آبیاری سنتی وجود دارد.

جدول( ۴-۲-۳-۱) مقایسه عملکرد ارقام مختلف برنج در اراضی شالیزاری در سه نظام آبیاری سنتی،تلفیقی و مدرن (کیلوگرم/ هکتار)

متغیر
گروه ها
میانگین
انحراف معیار
F
Sig.

عملکرد
سنتی
^a4630
۵۶/۱۱۸۲
**۸۵۲/۸
۰۰۰/۰

تلفیقی
^b77/4354
۲۳/۸۱۱۳

مدرن
^b87/4386
۳۵/۸۸۷

سطح معنی­داری ۱ درصد

براساس جدول (۴-۲-۳-۲)؛ نتایج تحلیل واریانس مقایسه عملکرد ارقام مختلف بومی در سه نظام آبیاری نشان داد که بین عملکرد ارقام مختلف بومی در سه نظام آبیاری تفاوت معنی­داری در سطح ۹۵ درصد وجود دارد. و نیز نتایج آزمون دانکن نشان می­دهد که تفاوت معنی داری بین عملکرد ارقام مختلف بومی برنج در نظام آبیاری مدرن و تلفیقی با عملکرد ارقام مختلف بومی برنج در نظام آبیاری سنتی می­باشد.

جدول (۴-۲-۳-۲) مقایسه عملکرد ارقام مختلف برنج بومی در اراضی شالیزاری در نظامهای آبیاری سنتی،تلفیقی ومدرن (کیلوگرم/ هکتار)

۲-۴-۱- سیستم­ها و ویژگی­های آنها
در این قسمت، برای آشنایی با مفهوم سیستم ابتدا مثال­هایی از سیستم ارائه می­ شود و سپس به جزئیات بیشتر آن پرداخته خواهد شد. با کمی توجه به تشکیلات یک بانک مشخص است که یک بانک تعدادی انسان، ماشین، دفاتر، کامپیوتر، مقررات اداری و قوانین پولی و اقتصادی است که همه به نوعی وابسته به یکدیگر بوده و با اثر گذاشتن بر هم به منظور ارائه خدمات بانکی و کسب درآمدهای اقتصادی دارای وحدت و هماهنگی هستند. یک واحد تولیدی، مثلاً تولید اتومبیل، مثال دیگری از سیستم است. در این واحد هم تعداد زیادی از مهندسین، کارگران، ماشین­آلات، قوانین کار، فرمولهای مهندسی، مواد اولیه و قوانین تولید گرد هم آمده و هر یک در راه هدف نهایی یعنی تولید، دارای نقش بوده و در اجرای این نقش از دیگران تاثیرپذیر و بر دیگران تاثیرگذار می­باشند. مسلماً هدف از ایجاد یک سیستم یا اداره یک سیستم موجود، کسب بهترین نتایج حاصل از آن است. لذا در مورد سیستم­های موجود باید تاثیر اجزاء آن بر یکدیگر، قوانین و رابطه­ های حاکم بر آن و دیگر خصوصیات آن را شناخت و اگر هدف ایجاد یک سیستم است باید بهترین تعداد و ترکیب اشیاء و موثرترین قوانین را برای آن انتخاب نمود. اما انتخاب بهترین­ها خود مستلزم شناخت رفتار سیستم با ترکیبات و قوانین متفاوت می­باشد. در هر حال لازمه ایجاد یا اداره مطلوب یک سیستم، بررسی و تجزیه و تحلیل آن است. بطور کلی سیستم را می­توان چنین تعریف کرد: “مجموعه ­ای از اشیاء با مشخصه­های معلوم که روابط بین آنها و قوانین حاکم بر آنها مشخص است. اشیاء یک سیستم ممکن است دائمی یا موقت باشند (پاتروکلس^[۷۳]، ۲۰۰۵، ۳۵۱). ” مثلاً در یک سیستم تولیدی، ماشین­های تولیدی جزء اشیاء دائمی و مواد اولیه و یا تولیدات از اشیاء موقت سیستم بشمار می­روند. هر یک از اشیاء دائمی یا موقت دارای یک یا چندین مشخصه هستند. اما در یک بررسی تنها آن دسته مشخصه­هایی که در ارتباط با هدف بررسی بوده و نتایج حاصل از آنها تاثیرگذار است مدنظر قرار گرفته و به عنوان مشخصه در مدل سیستم گنجانیده می­شوند. به چگونگی اشیاء، مشخصات و روابط یک سیستم در یک لحظه زمانی وضعیت سیستم در آن لحظه می­گویند. اغلب، تغییرات خارجی سیستم موثر واقع شده و بعضی تغییرات در سیستم دارای اثراتی از عوامل خارجی هستند. مجموعه این­گونه عوامل خارجی را که بر سیستم موثر و یا از آن تاثیرپذیرند “محیط سیستم” خوانند. همراه با گذر زمان مقدار بعضی از مشخصه­های اشیاء سیستم تغییر می­یابند. این تغییرات نسبت به زمان ممکن است بصورت پیوسته یا ناپیوسته باشد. به­ طور مثال در یک سیستم بانک تعداد مشتری‌ها یکی از مشخصه­های سیستم است که تغییرات آن بصورت ناپیوسته با ورود و خروج مشتری­ها صورت می­گیرد. یک ورود باعث افزایش آن و یک خروج باعث کاهش آن می­گردد. در عوض در یک تصفیه­خانه مایعات تصفیه نشده و تصفیه شده از اشیاء سیستم بوده و مقدار آنها مشخصه­ای برای سیستم هستند. تغییرات این مشخصه با گذر زمان ارتباط پیوسته دارد. به این نوع سیستم، سیستم “پیوسته” و به سیستم مثال قبل یک سیستم “گسسته” گویند (پاتروکلس، ۲۰۰۵، ۳۵۱).

۲-۴-۲- سیستم­های پیچیده و تفکر سیستمی
درک ضعیف از روابط داخلی پیچیده در سیستم­ها غالباً منجر به تصمیماتی می­ شود که نتایج آن پایداری لازم را ندارند. این امر نتیجه شهود بسیاری از سیاست­مداران و محققین است و نیاز به شناخت سیستم­های پیچیده و خصوصیات آنها را به ما نشان می­دهد.
می­توان پیچیدگی سیستم­ها و تئوری مربوط به سیستم­های پیچیده را به عنوان یک تئوری و تفکر سیستمی را به عنوان یک متدولوژی در این مسیر فرض کرد.
سنگه^[۷۴](۱۹۸۰) معتقد است تفکر سیستمی روش­های گوناگونی دارد که یکی از انواع آن پویایی سیستم­ها است که در آن از ابزار کامپیوتری و شبیه­سازی استفاده می­گردد. سنگه در تحلیل سیستم_­های پیچیده ضمن ارائه الگو برای این سیستم_­ها، نشان داده است که چگونه پیچیدگی و پویایی سیستم عکس­العمل­هایی رادر مقابل رفتار ما ایجاد می­ کند که پس از مدتی نتایج اولیه تصمیمات را خنثی کرده و حتی وضعیت بدتری را نیز ممکن است ایجاد کند.
دلیل عمده این مسئله، به این موضوع بر می­گردد که ذهن انسان برای تفسیر رفتار سیستم­های پیچیده اجتماعی مناسب نیست. این نوع از سیستم­ها به طبقه­ای از سیستم­هایی تعلق دارند که سیستم­ها دارای بازخورد غیرخطی و چند حلقه­ای نامیده می­شوند( فرمانی، ۱۳۸۸، ۴۵).
فارستر(۱۹۸۰) سه خصوصیت عمده این نوع سیستم­ها (­سیستم­های اجتماعی­) را که در طول سال­ها تجربه در مدل کردن این سیستم­ها به دست آورده است به شرح زیر بیان می­ کند:
۱- سیستم­های اجتماعی عموماً به سیاست­هایی که افراد برای بهبود سیستم­ها اتخاذ می­ کنند حساس هستند. در این نوع سیستم­ها مثال­های فراوانی از تجربه و تلاش­هایی که منجر به شکست شده، ثبت شده است. شهود انسان از تجربه با سیستم­های ساده شکل می­گیرد. در سیستم­های ساده ریشه ­های مشکل به لحاظ زمانی و مکانی به نشانه­ های آن نزدیک است. به عنوان مثال اگر کسی یک کتری داغ را لمس کند فورا دستش می­سوزد و عکس­العمل نشان می­دهد. در حالی که سیستم­های دینامیکی پیچیده معمولا ریشه ­های مسائل با نشانه­ های آن فاصله دارد. ریشه ­های مسئله ممکن است به سال­ها قبل از بروز نشانه­ها مربوط باشد و در جایی از سیستم بروز نماید که کاملاً با جایی که نشانه­ های مسئله دیده می­شوند فاصله داشته باشند. این در حالی است که به دلیل نوع تفکر ما، معمولاً عللی که نزدیک به نشانه­ های مسئله هستند مشاهده می­ شود و از شناخت ریشه ­های اصلی غفلت می­ شود. به عنوان مثال شهروندان از کمبود مسکن در شهرها شکایت دارند. به عنوان یک نتیجه طبیعی برای این مشکل، تولید مسکن در شهرها افزایش می­یابد و تلاش­ های قبلی را خنثی می­ کند. به این ترتیب افراد بیشتری در دام سیستم­های شهری ناکارآمد گرفتار می­شوند.
۲- سیستم­های اجتماعی نقاط تاثیر محدودی دارند که از طریق آنها می توان رفتار آنها را تغییر داد. این نقاط معمولاً متفاوت از نقاطی است که مردم انتظار دارند. علاوه بر آن وقتی یک سیاست قوی و پراثر تدوین می­ شود، احتمال آنکه مدیران سیستم با اتکا به شهود و قضاوت خود، سیستم را در جهت غلطی هدایت نمایند زیاد خواهد بود.
۳- رفتار کوتاه مدت و بلندمدت ناشی از اعمال سیاست در سیستم­های اجتماعی معمولاً متفاوت و گاهی متضاد است. سیاستی که در کوتاه­مدت نتایج مثبت به بار می ­آورد معمولاً در بلند مدت کیفیت سیستم را کاهش می­دهد. به همین ترتیب سیاست­هایی که منجر به نتایج بلندمدت می­شوند، ممکن است در کوتاه­مدت رفتار سیستم را بدتر کنند. نتایج کوتاه مدت بیشتر قابل مشاهده است و فشار ناشی از نتایج کوتاه­مدت معمولاً مدیران را وادار به اقدامات فوری می­ کند. در حالی که نتایج اقداماتی که بهبود کوتاه­مدت را هدف گرفته­اند، سیستم را در درازمدت با چنان مشکلاتی مواجه می­ کند که بهترین اقدامات کوتاه­مدت نیز قادر به جبران آن نخواهد بود. بسیاری از مسائلی که امروز با آن مواجه هستیم نتایج تجمعی فعالیت­های کوتاه­مدتی است که در دوره­ های گذشته اتفاق افتاده است.
نیاز به تحلیل پیچیدگی­های سیستم، تفکری را در بین محققین و متخصصین سیستم­ها ایجاد کرده است که به تفکر سیستمی مشهور است. تفاوت این شیوه، نگاه به مسائل در مقایسه با روش­های معمول و کارایی آن با استقبال محققین و سیاست­مداران مواجه شده است.
رویکرد سیستمی، نگاهی کل نگر و کلان به یک مسئله پیچیده اجتماعی، اقتصادی، سیاسی یا مدیریتی است که در آن به طرز هنرمندانه­ای ارتباطات اجزاء سیستم دیده می­ شود و با یافتن بازخورهای موجود در سیستم، رفتار با مشخص­سازی ارتباطات علی و معلولی تشریح می­گردد. منظور از نگاه کل­نگر، نگاهی است که در آن معیارهای تاثیرگذار با یکدیگر و البته در محدوده مسئله بررسی می گردد و منظور از کلان­نگری یکپارچه­سازی و دسته­بندی متغیرهای شبیه به هم و ساده­سازی و قابل فهم کردن کل نگری است.
در منابع دیگر چهار پایه اصلی برای رویکرد سیستمی ارائه شده است. این چهار پایه بدین صورت معرفی شده اند: تفکر کلان^[۷۵]، شناسایی پیچیدگی­های سیستم^[۷۶]، تئوری سیستم^[۷۷] و طراحی تعاملی^[۷۸] (چان، ۲۰۰۵، ۳۴۵).
در این بیان “تفکر کلان"، کل­نگری، تجزیه ترکیب یکپارچه ساختار، چارچوب و فرایندهای یک سیستم است. شناسایی پیچیدگی­های سیستم، نگاهی علی و معلولی به سیستم و یافتن الگوهای سازنده رفتار متنوع است و به صورت کامل در کتاب پویایی بنگاه ها^[۷۹] از استرمن معرفی شده است.
“تئوری سیستم” در این تفسیر اعتقاد به بازبودن سیستم­ها و تاثیرپذیری از محیط بیرونی، هدفمند بودن سیستم­ها، نیاز به دیدن روندهای متضاد و در عین حال مکمل در سیستم­ها برای تحلیل و همچنین رفتارهای گاه غیرمنتظرانه و عکس در سیستم­ها است. “طراحی تعاملی” نیز توانایی طراحی کل اجزا و بازگشت از اجزا به کل در طراحی یک مدل برای سیستم است(فرمانی، ۱۳۸۸، ۴۵).
پس می­توان نتیجه ­گیری کرد که در تفکر سیستمی از سیستم­های ایستا صحبتی به میان نمی­آید، چون بیشتر تمرکز این تفکر در این روش بر روی پویایی­های سیستم است. در تفکر سیستمی در مورد سیستم­هایی که حلقه کنترلی بسته (بازخورد) ندارند نیز کمتر صحبت می­ شود و اصولاً در این روش تحلیل سیستم­ها، به دنبال حلقه های بسته هستند.
پس منظور از سیستم در تفکر سیستمی، سیستمی است که هم پویا و هم دارای حلقه کنترلی بسته باشد (مینیجیشی^[۸۰]، ۲۰۰۰، ۳۲۱).
۲-۴-۳- مزایا و ویژگی های استفاده از رویکرد تفکر سیستمی
توصیفی کلی
تفکر سیستمی با توصیفی کلی آغاز می شود و به سوی موارد جزئی حرکت می­ کند.
فرآیندهای دینامیکی( پویا)
کارشناس سیستم رفتار سیستم را حاصل فرایندهای متعددی می­داند که به طور مستمر در حال تغییر و تحول هستند. فرایندهای دینامیکی سیستم توسط متفکر سیستمی شناسایی می­ شود (استرمن، ۲۰۰۱، ۸).
حذف عوامل غیر ضروری
کارشناس سیستم، سیستم را به گونه ­ای تعریف می­ کند که رفتار آن فقط توسط اجزای داخلی آن تعیین شود (­یعنی رفتار سیستم بستگی به عوامل خارج از آن نداشته باشد). کارشناس سیستم کلیه عوامل مهم تاثیرگذار بر رفتار سیستم را شناسایی می­ کند و از عوامل غیر­ضروری که سبب پیچیدگی می­گردند اجتناب می­ کند. عواملی که واقعاً خارج از سیستم قرار دارند و تاثیری بر عملکرد سیستم ندارند از بررسی­ها حذف می­شوند (استرمن، ۲۰۰۱، ۸).
روابط علت و معلولی
در رویکرد سیستمی، رابطه علت و معلولی میان اجزای سیستم، باید به طور روشن و صریح تعریف شود.
مثلاً ممکن است مدلی رابطه تعداد افرادی را که در یک روز تابستانی در دریا غرق می­شوند با فروش بستنی در همان روز نشان دهد. اما مشخص است که فروش بستنی هیچ­گاه سبب غرق شدن فردی در دریا نخواهد شد. بنابراین این رابطه نشان­دهنده رابطه علت و معلولی نیست بلکه این یک نوع رابطه همبستگی را نشان می­دهد.
شناسایی حلقه های بازخورد
تفکر سیستمی به دنبال یک حلقه بسته برای مطالعه کارکرد سیستم است. در دیدگاه تفکر سیستمی پیوند علت و معلولی یک طرفه نیست.
بر پایه این تفکر تغییر در عامل الف سبب تغییراتی در عامل ب ( و شاید تغییراتی در عوامل دیگر) خواهد شد که در نهایت ممکن است بار دیگر سبب تغییراتی در عامل الف گردد و به این ترتیب حلقه بازخورد تشکیل می­ شود. شناسایی این حلقه­های علت و معلولی از مهم­ترین کارهایی است که تفکر سیستمی به آن می ­پردازد.
شناسایی عوامل کنترل، موازنه­ها و فرایندهای مهارنشدنی بالقوه سیستم
سیستم­ها دارای فرایندهای رقیب و حلقه­های بازخوردی هستند که میل به “رقابت” دارند؛ (مانند فرایندهای زاد و ولد و مرگ و میر) که سبب می­ شود در نهایت سیستم تحت شرایطی به پایداری برسد.
سیستم­ها همچنین دارای فرایندهای “مهار نشدنی” هستند. رویکرد سیستمی، این فرایندهای رقابتی یا مهار نشدنی را شناسایی می­ کند. با درک این فرایندها، چگونگی کارکرد یا تاثیر آن­ها در سیستم بررسی می­ شود (مینیجیشی، ۲۰۰۰، ۳۲۱)
اصل تضاد
این یک اصل سیستمی است که اگر هر جزء سیستم را بطور جداگانه به گونه ­ای ساخته شود که به کاراترین حد ممکن عمل کند، سیستم به عنوان یک کل، به موثرترین حد ممکن عمل نخواهد کرد. به عبارت دیگر، اجزاء سیستم را باید بگونه­ای طراحی کرد که با یکدیگر هماهنگ بوده و به صورتی موثر و کارا در ارتباط با هم عمل کنند.
اگر از بین خودروهای سواری موجود( انواع مدل ها و مارک ها) برای هر یک از اجزاء مورد نیاز ماشین، بهترین آن جزء در بین کل ماشین­ها را انتخاب و سپس این بهترین­ها را مونتاژ کرد، آیا ماشینی که بدست می ­آید، بهترین ماشین ممکن است؟ البته خیر! حتی این اتومبیل حرکت هم نمی­کند. زیرا اجزاء انتخابی به خوبی در کنار هم قرار نمی­گیرند و حتی اگر هم کنار هم قرار گیرند، با هم خوب کار نمی­کنند. عملکرد یک سیستم بیشتر بستگی به چگونگی تعامل بین اجزاء آن دارد تا به چگونگی عملکرد مستقل آنها از یکدیگر (استرمن، ۲۰۰۱، ۶).
۲-۴-۴- مفهوم شبیه سازی
بر خلاف بسیاری از علوم فنی که می­توانند برحسب رشته­ای که منشاء آنها است رده­بندی شوند (مانند فیزیک یا شیمی)، شبیه­سازی در تمام رشته­ها قابل استفاده است. انگیزه اصلی شبیه­سازی ریشه در برنامه ­های فضایی دارد، اما حتی یک بررسی غیر رسمی نوشته­ های مربوط به شبیه­سازی، می ­تواند زمینه وسیع کاربردهای فعلی آن را نشان دهد. به عنوان مثال رابرت شانون در کتاب خود (علم و هنر شبیه­سازی سیستم­ها) از کتابهایی که در رابطه با کاربرد شبیه­سازی در موارد زیر نوشته شده ­اند نام می­برد. این موارد عبارتند از بازرگانی، اقتصاد، بازاریابی، تعلیم و تربیت، سیاست، علوم اجتماعی، علوم رفتاری، روابط بین الملل، ترابری، نیروی انسانی، اجرای قوانین، مطالعات شهری و سیستم­های جهانی. بعلاوه تعداد بیشمار مقالات فنی، گزارشها و رساله­های دوره دکترا و کارشناسی ارشد، تقریباً در همه زمینه ­های اجتماعی، اقتصادی، فنی و انسانی، گواه بر تاثیر و رشد گسترده استفاده از شبیه­سازی در تمام جنبه­ های زندگی دارد (استرمن، ۱۳۸۶، ۶۵).
از شبیه­سازی تعاریف زیادی ارائه شده است اما جامع­ترین و کاملترین تعریف را شانون(۱۹۷۵) ارائه داده است. شانون شبیه­سازی را چنین تعریف می­ کند “شبیه­سازی عبارت از فرایند طراحی مدلی از سیستم واقعی و انجام آزمایش­هایی با این مدل است که با هدف پی­بردن به رفتار سیستم، یا ارزیابی استراتژیهای گوناگون (در محدوده­ای که به وسیله معیار و یا مجموعه ­ای از معیارها اعمال شده است) برای عملیات سیستم، صورت می گیرد.” بنابراین در می­یابیم که فرایند شبیه­سازی، هم شامل ساختن مدل و هم شامل استفاده تحلیلی از آن برای مطالعه یک مسئله است. در تعریف فوق سیستم واقعی به معنای سیستمی که وجود دارد یا قابلیت ایجاد شدن را دارد، به کار رفته است(استرمن، ۱۳۸۶، ۶۵)
۲-۴-۴-۱- انواع شبیه سازی
فرم­های محتلفی از شبیه­سازی وجود دارد که در اینجا برخی از آنها اشاره می­ شود (بنکس^[۸۱]، ۲۰۰۲، ۳۸).
۱- شبیه­سازی همانی: مدل­ها از نظر شباهت به سیستم واقعی، در یک حوزه وسیع قرار دارند. در منتهی­الیه این حوزه می توان خود سیستم را بعنوان مدل آن در نظر گرفت و رفتار آن را بررسی نمود. این روش را شبیه­سازی همانی نامند. به عبارت دیگر این روش همان آزمایش مستقیم روی سیستم است که گرچه ساده به نظر می­رسد و در صورت یافتن پاسخی برای مسئله مورد نظر، صد در صد قابل استفاده و مفید است ولی دارای معایب زیادی هم می­باشد.
۲- شبیه­سازی نیمه­همانی: همانطور که از نام این روش بر می ­آید، در مطالعه سیستم سعی می­گردد تا آنجا که امکان دارد از اشیاء و قوانین واقعی سیستم استفاده گردد تنها اشیاء یا مراحلی از سیستم واقعی که باعث غیر ممکن شدن شبیه­سازی همانی است، مدل­سازی می­گردد. به عبارت دیگر بخشی از مدل سیستم، واقعی و بخش دیگر غیر واقعی یا شبیه­سازی شده است. به عنوان مثال مانورهای نظامی که در آن سربازان، افسران و سلاح­ها واقعی بوده ولی خرابی یا کشتاری صورت نمی­گیرد و محل عمل، محل واقعی حمله یا دفاع نمی ­باشد. هرچند این روش عملی­تر از شبیه­سازی همانی است ولی معایب آن را دارد.
۳- شبیه­سازی آزمایشگاهی: در این روش بعضی از نماها و اشیاء سیستم واقعی بوسیله امکانات آزمایشگاهی ساخته شده و بعضی نماها و روابط دیگر به وسیله سمبل ها جایگزین می­گردند.
۴- شبیه­سازی کامپیوتری: در شبیه­سازی کامپیوتری، مدلی که از سیستم تحت بررسی ساخته می­ شود یک برنامه کامپیوتری است؛ یعنی کلیه اشیاء و نماهای سیستم به ساختارهای برنامه­ای و رفتار آنها به متغیرها و توابع ریاضی تبدیل می­گردد. قوانین و روابط حاکم بر سیستم و ارتباطشان با یکدیگر در برنامه در نظر گرفته می­ شود. شبیه­سازی کامپیوتری به علت عملی بودن و دارا بودن امتیازهای خاص خود برای بررسی و مطالعه اغلب سیستم­ها از قبیل حمل و نقل، بیمارستان، سیستم­های صنعتی، تولیدی، ترافیک، انبار و غیره بکار می­رود. منظور از شبیه­سازی در این مطالعه نیز شبیه­سازی کامپیوتری است.
۲-۴-۴-۲- انواع مدل­های شبیه­سازی
مدل­های شبیه­سازی از جنبه­ های مختلفی تقسیم ­بندی می­شوند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می­گردد. مدل شبیه­سازی را می­توان از منظر قطعیت وقوع به دو دسته تقسیم نمود: (بنکس، ۲۰۰۲، ۳۸).
۱- مدل یقینی^[۸۲]: با داشتن آرگومان، مدل کاملاً معین است، به عبارتی مدل در هر لحظه از زمان وضعیتی کاملاً مشخص دارد. در این مدل یک مجموعه ورودی مشخص یک مجموعه خروجی مشخص را در اختیار می­ گذارد.
۲- مدل تصادفی^[۸۳]: وضعیت مدل در هر لحظه از زمان معین نیست بلکه در هر لحظه معین وضعیت مدل با بهره گرفتن از یک تابع توزیع احتمال، مشخص می­گردد. در صورتی که ورودی تصادفی باشد، خروجی سیستم نیز تصادفی خواهد بود.
همچنین هر کدام از حالت­های فوق از منظر تغییر­پذیری با زمان به دو دسته تقسیم می­ شود:

۳۵۳۵۵۲

۰

۴۰

۰

۳۴۵۷۳۶۳۴

ستون اول از سمت چپ شماره نشستهای مختلف میباشد.
ستون دوم مدت زمان سپری شده از شروع جلسه است.
ستون سوم نوع فعالیت کاربر را نشان میدهد. مثلاً اینکه کلیک اتفاق افتاده یا فعالیت کاربر پرس و جو است.
ستون چهارم یک شناسه منحصر به فرد از موتور جستجویی که صفحه وب مورد نظر را پیدا کرده نشان میدهد.
ستون پنجم یک شناسه منحصر به فرد از کاربر را نشان میدهد.
در این پایان نامه قصد داریم تا بر اساس شماره نشست صفحات وب را خوشه بندی نماییم.
فاکتور اصلی در انتخاب روش خوشه بندی، مقیاس پذیری روش در برابر دیتاستهای بزرگ است. برای اکثر روش های مدلسازی، زمان مورد نیاز برای کامپایل داده ها در یک مدل میتواند، زیاد باشد. بنابراین باید مستقل از پارامترهای کنترل کاربر باشد. علاوه بر این تکنیک مدلهای مطلوب باید در برابر نویز مقاوم باشد. رفتار کاربر در وب نامعین است، هر کاربر ممکن است صفحاتهای مشابهای را برای اهداف مختلف ملاقات کند و هر زمانی که کاربر به سایت دسترسی دارد، او ممکن است اهداف مختلفی داشته باشد. علاوه بر این کاربر مشابه در یک دوره مشابه ممکن است اهداف مختلف داشته باشد. در نتیجه الگوریتمهای خوشهبندی فازی برای حل این مسائل و کندوکاو مناسب است. بنابراین ما در این تحقیق برروی روش خوشه بندی فازی تمرکز داریم. بنابراین برای خوشهبندی این داده ها با بهره گرفتن از الگوریتم فازی- سی مینز میپردازیم.

در مرحله تعیین تابع عضویت فازی، از الگوریتم ژنتیک برای بهینه سازی پارامترها و ورودیها استفاده میکنیم. الگوریتم ژنتیک ،یک نوع الگوریتم جستجو و بهینه سازی با مزیت هوش مصنوعی و خودیادگیری میباشد که فرایند تکاملی بیولوژیکی را شبیهسازی میکند(Ya-ling Tang & Feng Qin,2010). جمعیت اولیه ژنتیک به طور تصادفی انتخاب میشود .سپس تابع شایستگی با بهره گرفتن از جمعیت اولیه و پارامترهای ورودی تابع عضویت محاسبه میشود. به منظور حل هر مسئله با بهره گرفتن از الگوریتم‏های ژنتیکی, ابتدا باید یک تابع شایستگی برای آن مسئله ابداع شود. برای هر کروموزوم, این تابع عددی غیر منفی را برمی‏گرداند که نشان دهنده شایستگی یا توانایی فردی آن کروموزوم است.در این پایان نامه،تابع شایستگی، KNN Classify میباشد.
در الگوریتم‏های ژنتیکی, در طی مرحله تولیدمثل^[۸] ازعملگرهای ژنتیکی استفاده می‏شود. با تأثیر این عملگرها بر روی یک جمعیت, نسل^[۹] بعدی آن جمعیت تولید می‏شود. عملگرهای انتخاب^[۱۰] , آمیزش^[۱۱] و جهش^[۱۲] معمولاً بیشترین کاربرد را در الگوریتم‏های ژنتیکی دارند.
پس از مرحله تعیین شایستگی هر کروموزوم، با بهره گرفتن از عملگر انتخاب، از بین کروموزوم‏های موجود در یک جمعیت, تعدادی کروموزوم را برای تولید مثل انتخاب میکند. Elitist Selectionروشی است که برای انتخاب در نظر گرفته شده است. در این روش، مناسب‌ترین عضو هر اجتماع انتخاب می‌شود. با توجه به مقدار شایستگی که از تابع شایستگی دریافت کرده است.
عملگر بعدی، کراس اور است که این عملگر به صورت اتفاقی بخشهایی از کروموزوم را با یکدیگر تعویض میکند.این عملگر باعث میشود که فرزند ترکیبی از خصوصیات والدین خود را داشته باشد .در این تحقیق از کراس اور چهار نقطهای استفاده میشود، یعنی در این مرحله کروموزومها به چهار گروه تقسیم میشوند و در هر مرحله این عملیات ادامه می یابد.
در مرحله بعد عملگرجهش انجام میشود و دوباره تابع شایستگی برروی داده های مرحله قبل اجرا میشود. در عملیات جهش، عملگر جهش به صورت تصادفی کروموزومی را از فرزندان انتخاب میکند و شکل آن را تغییر میدهد. وجود این عملگر به منظور اجتناب از نقاط بهینهی محلی ضروری است. از جمله روش های جهش میتوان به دو روش تبادلی و تصادفی اشاره کرد. در جهش تبادلی، دو ژن^[۱۳] از یک کروموزوم انتخاب و با هم جابه جا میشوند. در جهش تصادفی مقدار ژن انتخابی با مقداری تصادفی جایگزین میگردد(Gonzales & Mabu & Taboada & Hirasawa,2010).
از آنجا که الگوریتم ژنتیک یک روش جستجوی تصادفی است، نمیتوان از رسیدن به بهترین جواب مطمئن بود . لذا، وجود شرایطی برای توقف الگوریتم ضروری است. بنابراین شرط توقف الگوریتم ژنتیک به صورت زیر است:
If 1/iteration_fitness(i) < 0.000001
break;
end
یعنی اگر مقدار تابع شایستگی که در هر مرحله محاسبه میشود از مقدار ۰.۰۰۰۰۰۱ کمتر باشد، الگوریتم متوقف میشود. در نهایت یک جمعیت نهایی در خروجی دست می آید که این همان مقادیر بهینه برای ورودی تابع عضویت است. در مرحله بعد ادامه الگوریتم خوشهبندی فازی ادامه مییابد، تا خوشهها مشخص شوند. در این مرحله خوشههای مشخص شده در یک جدول به نام جدول ایندکس نگه داشته میشود.
با توجه به این مثال جدول ایندکس داده های آموزشی به صورت زیر به دست می آید:

خوشه ۱

۱۰۵۰۹۸۱۳

۰

۲۰

۰

۳۴۵۷۳۶۳۰

۳۴۱۷۵۲۶۷

۰

۳۱

۶

۳۴۵۷۳۶۳۰

۲۳۳۸۸۲۳

۱

۴۰

۲۵۰

۳۴۵۷۳۶۳۰

۱۰۰۰۰۰۰

۲۲

از نگاه دیگر، پژوهشهای علمی بر اساس گردآوری داده ها به دو دسته تقسیم می گردند: پژوهش توصیفی (غیر آزمایشی) و پژوهش آزمایشی. پژوهش توصیفی شامل مجموعه روشهایی است که هدف آنها توصیف کردن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است. اجرای پژوهش توصیفی می تواند صرفا برای شناخت شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری است. پژوهش توصیفی را به پنج دسته تقسیم می کنند: پژوهش پیمایشی ، پژوهش همبستگی ، اقدام پژوهی ، بررسی موردی و پژوهش پس رویدادی ( علی – مقایسه ای). برای بررسی توزیع ویژگیهای یک جامعه آماری روش پژوهش پیمایشی بکار می رود. (سرمد،۷۹ ص ۸۲) از این منظر پژوهش حاضر از نوع پژوهش توصیفی - پیمایشی است.

از دیگر منظر، روش شناسی، مطالعه منظم، منطقی و اصولی است که کاوش علمی را راهبری می‌کند. از این دیدگاه، روش‌شناسی به عنوان شاخه‌ای از منطق و یا حتی فلسفه است. دیدگاهی دیگر روش‌شناسی را شاخه‌ای از علم می‌داند. در مقابل، تالکوت پارسونز معتقد است که روش‌شناسی در اصل با روش‌های پژوهش تجربی نظیر آمارشناسی، مطالعه موردی، مصاحبه و غیره سروکار ندارد، بلکه ملاحظه زمینه‌های کلی برای اعتبار کار علمی است. روش‌شناسی نه دقیقاً یک رشته فلسفی و نه دقیقاً رشته‌ای علمی است. اندیشمندان مختلف براساس معیارهای گوناگون از قبیل هدف، زمان، ژرفایی، وسعت، کاربرد و میزان کنترل پژوهشگر تقسیم‌بندی‌هایی انجام داده و انواعی از پژوهش‌ها را در آثار خود ارائه داده‌اند (طبیبی و همکاران، (۱۳۸۸: ۱۱۵-۱۱۳).
نمودار۱-۳)طبقه بندی روش های پژوهش
کاربردی
بنیادی
توسعه‌ای
مقطعی
طولی
کمی
کیفی
ترکیبی
استقرایی
قیاسی
از نظر فرایند اجرای پژوهش
از نظر نتایج پژوهش
از نظر هدف پژوهش
از نظر منطق اجرای پژوهش
از نظر زمان انجام پژوهش
انواع پژوهش
توصیفی
تحلیلی
اکتشافی
پیش‌گویانه
مطالعه میدانی
در این پژوهش با در نظر گرفتن اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه‌های توزیع شده بین کارمندان، به
پاسخگویی به فرضیه ها پرداخته تا براساس این اطلاعات به ارزیابی عملکرد کارمندان پرداخته شود.
۳-۳) جامعه و نمونه­آماری
جامعه­ آماری عبارت است از افراد یا واحد­هایی که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. معمولاً در هر پژوهش، جامعه­ مورد بررسی، یک جامعه­ آماری است که پژوهش­گر مایل است درباره صفت (صفت­ها) متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد (سرمد و همکاران ، ۱۳۸۳).
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کارمندان وزارت امور اقتصادی و دارایی مستقر در ساختمان مرکزی واقع در تهران می‌باشد. هدف پژوهشگر شناسایی جامعه و تعیین پارامترهای مربوط به آن است. برای این کار یا باید به کلیه­ افراد جامعه مراجعه کند و صفت و ویژگی مورد نظر پژوهش خود را در آن­ها جویا شود، یا باید تعدادی از افراد جامعه را مورد مطالعه قرار دهد و از طریق جمع کوچک­تری و روش معینی، پی به صفات و ویژ­گی­های جامعه ببرد. بدیهی است اگر جامعه­ مورد نظر کوچک و حجم و تعداد افراد آن کم باشد، می ­تواند آن را به طور کامل مطالعه نماید. ولی اگر جامعه بزرگ باشد و امکانات و مقدورات وی اجازه ندهد، ناچار است از بین افراد جامعه تعداد مشخصی را به عنوان نمونه برگزیند و با مطالعه این جمع محدود، ویژگی­ها و صفات جامعه را مطالعه کرده، شاخص ­ها و اندازه­ های آماری آن را محاسبه کند.
بنابراین از آن­جا که جوامع آماری معمولاً از حجم و وسعت جغرافیایی زیادی برخوردارند و پژوهشگران نمی ­توانند به تمام آن­ها مراجعه کنند، بنابراین ناگزیرند به انتخاب جمعی از آن­ها به عنوان نمونه و تعمیم نتایج آن به جامعه مورد مطالعه اکتفا کنند
به طور کلی در پژوهش­های علوم انسانی متداول­ترین روش­های نمونه گیری به شرح ذیل است:
الف) نمونه گیری تصادفی ساده
ب) نمونه گیری تصادفی نظام مند
ج) نمونه گیری طبقه ­بندی­شده
د) نمونه گیری خوشه­ای
ه) نمونه گیری چندمرحله­ای
از آنجائی که جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه کارمندان وزارت امور اقتصادی و دارایی در تهران بوده و بر اساس آخرین آمار، تعداد آنها ۳۰۰۰ نفر و محدود و معین می باشد، جهت تعیین حداقل حجم نمونه لازم، از فرمول کوکران استفاده می شود:

بنابراین، حداقل حجم نمونه لازم ۳۴۰ نفر می‏باشد که این تعداد مبنای تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت. شایان ذکر است روش نمونه گیری در پژوهش حاضر روش نمونه گیری تصادفی ساده است.
۴-۳) روش و ابزار گردآوری داده‌ها
در فرایند پژوهش، یکی از مهمترین بخش‌ها را گردآوری داده‌ها و شیوه‌های آن تشکیل می‌دهد. قدر مسلم، ابزار گوناگونی برای گردآوری داده‌ها وجود دارد و هر پژوهشگر بنا به نوع پژوهش و ضرورت، یکی از روش‌های کلی گردآوری داده‌ها شامل: مرور بر پژوهش‌ها، پرسشنامه‌ها، مصاحبه‌ها و یا مشاهدات را انتخاب می‌کند (طبیبی و همکاران،۱۳۸۸، ۲۰۳).
پرسشنامه یکی از رایج‌ترین ابزارهای پژوهش و روش مستقیم برای کسب داده‎‌های پژوهش است. برای گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری، تدوین ادبیات پژوهش و شناسایی مؤلفه‌ها از روش مطالعه کتابخانه‌ای و مصاحبه با اساتید و صاحبنظران استفاده شده است. برای جمع آوری اطلاعات از روش های مطالعات کتابخانه‌ای و تحقیقات میدانی استفاده خواهد شد. لذا با توجه به گردآوری داده‏ها دو نوع ابزار بررسی اسناد و مدارک و پرسشنامه نیز به شرح زیرخواهیم داشت:
در بررسی اسناد و مدارک، جهت گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات پژوهش موضوع، از منابع، مقالات و کتابهای مورد نیاز استفاده خواهد گردید.
پرسشنامه: از پرسشنامه نیز به منظور توصیف دیدگاه پاسخ دهندگان بهره گرفته خواهد شد. پرسشنامه مذکور شامل سه بخش می باشد. بخش اول پرسشنامه شامل توضیح مختصری از پرسشنامه و نحوه تکمیل آن جهت ایجاد وضوح بیشتر پاسخ دهندگان می باشد. بخش دوم پرسشنامه شامل اطلاعات شخصی که دارای سوالات جمعیت شناختی نظیر سن، سطح تحصیلات، جنسیت، وضعیت تأهل و … پاسخ دهندگان می باشد. بخش سوم شامل سوالات مرتبط با بررسی نظام ارزیابی عملکرد می باشد. جهت سنجش پایایی پرسشنامه موجود از روش آلفای کرونباخ استفاده خواهد شد و همچنین جهت سنجش روایی پرسشنامه موجود از روش تایید اساتید محترم راهنما و مشاور و خبرگان استفاده می شود. همچنین پرسشنامه مورد استفاده دارای مقیاس لیکرت می باشد، بدین صورت که برای هر سوال از ۵ گزینه استفاده شده است.
۵-۳) روش تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون‎‌های مورد استفاده
تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده از پژوهش حاضر شامل دو بخش به شرح زیر می باشد:
الف. آمار توصیفی
به منظور توصیف یافته‏ها، از جداول فراوانی استفاده خواهد شد. ضمن این که به منظور توصیف بهتر داده‏ها از شاخص‏های مرکزی و همچنین شاخص‏های پراکندگی بهره گرفته خواهد شد.
ب: آمار استنباطی
برای انجام آماره استنباطی از آزمون Tتست تک نمونه ای و به دست آوردن جداول مربوطه، از نرم‌افزارSPSS و EXCEL که قابلیت های زیادی در زمینه انجام آزمونهای آماری دارند، استفاده شده است.

۲-جلوگیری از پیدایش و تشدید انگیزه مجرمانه:
بسیاری از راهبردها و شیوه های پیشگیری با هدف ناتوان سازی مجرمان و برخی از آن ها منحصراً با هدف منصرف نمودن مجرمان و جلوگیری از پیدایش و تشدید انگیزه ها و وسوسه های مجرمانه به کار گرفته می شوند بالا بردن خطر شناسایی ودستگیری بزه کار کاهش جاذبه ای وسوسه انگیز و تحریک کننده محیطی، نصب دوربین های مخفی و چشم های الکترونیکی، حفظ حجاب و پرهیز از آرایش توسط زنان در بیرون از خانه و امثال آن ها از جمله مواردی است که با هدف جلوگیری از پیدایش و تشدید انگیزه مجرمان و منصرف نمودن مجرمانه بالقوه از ارتکاب جرم صورت می گیرد.
نظریه ها بخش عمده ای محاسبه بزهکار بر اساس سن، شغل و هویت اجتماعی بزه دیده شکل
می گیرد (نجفی ایرند آبادی ۱۳۸۷ ، ۲۰۷۰).
کلارک به همراه کرنبش نظریه گزینش عقلانی را بیان کردند این رویکرد می پندارد که بزه کاران احتمالی تصمیم گیرندگان عاقلی هستند که به دنبال تامین منافع اقتصادی خویش پس از ارزیابی میزان خطر و منافع حاصله از طریق ارتکاب بزه هستند. بدین سان، مجرمان احتمالی افرادی عاقل،حسابگر و منطقی اند که با حسابگری مرتکب بزه کاری می شوند. این رهیافت از دیدگاه های اندیشمندان پیشین علوم جنایی مانند بکاریا،بنتام و پیکر الهام می گیرد بکاریا بر این باور بود که انسان ها با اثر پذیری از خواسته ها و منافع خویش از خود رفتاری را بروزمی دهند. بنتام نیز بر این باور بود که همه ی افراد به طور خودآگاه بر اساس حسابگری و بر آورد لذت و رنج ناشی از رفتار، انجام کردار یا بیان گفتاری را بر می گزینند. بنابراین، در زمینه ی بزه کاری نیز همین امر حاکم است، بدین معنا که ، بزه کار با بررسی نتیجه ی کردار و رفتار خویش در صورت سودآور بودن، مرتکب رفتار بزه کارانهمی شود پس از این دو، بیکر در سال ۱۹۶۸ میلادی با نگارش مقاله ای با عنوان بزه و کیفر، بزه کاری را رفتاری اقتصادی معرفی کرد. وی بر این باوربود که بزه کار انسانی است عادی و حسابگر که به دنبال یک سلسله معاملات مصمم به ارتکاب و یا عدم ارتکاب جرم می گردد. در این معادله فعالیت ها ی بزه کارانه به دیگر فعالیت های مشروع اجتماعی مانند تجارب تشبیه می گردد. تجارتی که سود آن همان فایده ای است که از وقوع جرم به دست می آید و زبان آن همان فایده ای است که در امکان کشف جرم، خطر دستگیری مجرمان و مجازات آن نهفته است. بدین ترتیب، بر اساس این رویکرد، میزان بزهکاری تابعی از احتمال دستگیری ، نوع و میزان کیفر است(نیازپور به نقل از نجفی ایرند آبادی، ۱۳۸۷: ۱۸۶ - ۱۸۵).

کلارک به همراه کرنیش خالق نظریه انتخاب عقلانی بزهکار در جرم شناسی هستند که بارهیافت اقتصادی به رفتار جنایی کاملاً منطبق می باشد. این رویکرد می پندارد که مجرمین بالقوه تصمیم گیرندگان عاقلی هستند که به دنبال امین منافع اقتصادی خود، پس از ارزیابی میزان خطر و منافع حاصله از طریق ارتکاب جرم می باشند.
۲-۷-۲-۴-اصول کلی پیشگیری وضعی:
پیشگیری وضعی یا موقعیت مدار بر ۲ محور مبتنی است:
۱-دخالت کردن از وضعیت های پیش از بزهکاری:
وضعیت های پیش از بزهکاری اوضاع و احوالی هستند که در شرایط عادی و معمولی جرم در آن رخ می دهد.کین بزرگ وضعیت های پیش از بزهکاری را به سه گونه تقسیم کرده است.
الف-وضعیت های ویژه یا موقعیت های خطرناک:
در این موقعیت ها نیازی برای جستجوی موفقیت و مناسبت به منظور ارتکاب بزه نیست. این مناسبت ممکن است از اوضاع و یا از روابط بین افراد(موقعیت مناسب برای زنا یا جرائم پدر کشی) ناشی شود (نجفی ابرند آبادی و هاشم بیگی ۱۳۷۷ ،۲۶۹ ).
ب-وضعیت های غیر ویژه:
موقعیت هایی هستند که رد آنها باید فرصت مناسب برای وقوع جرم را پیدا کرد تا بر اساس آن به منظور ارتکاب بزه، برنامه ریزی لازم انجام پذیرد. از این رو طرح نقشه شناسایی مکان وقوع بزه ، فراهم کردن ابزار برای ارتکاب جرم و گزینش همکاران-شرکا و معاونان- در این موقعیت مطرح است.
ج-وضعیت های بینابین:
چنین موقعیت هایی در اثر فشار یک رخداد یا یک دخالت عملی پدید می آیند. برای نمونه بیکار شدن فرد به دلیل اخراج از کار از پدید آمدن موقعیت های مختلط یا وضعیت های بینابین سخن به میان
می آید. پیش گیری موقعیت مدار در تلاش است با بهره گرفتن از تدابیر وضعیت محور- که جنبه غیر کیفری دارند –وضعیت های پیش از بزهکاری را تغییر دهد. این تدابیر بر موقعیت های مناسب برای ارتکاب جرم اثر میگذارند تا این طریق فرصت های مساعد بزهکاری کاهش یابد و فرایند تصمیم گیری بزهکار با تردید مواجه شود بدین سان، پیشگیری مزبور با به کارگیری اقدامات تا مساعد کننده موقعیت های پیش از بزهکاری، ایجاد اختلال در فرایند گذر از اندیشه به فعل مجرمانه را مد نظر قرار می دهند. پس باید بزهکار احتمالی را در شرایطی قرار داد که بزهکاری را فعالیتی زیان آور و بدون سود تلقی کند(نیاز پور،۱۳۸۴).
۲-مصون سازان آماج جرم از خطر بزه دیدگی:
آماج همان هدف جرم است . این واژه موضوع بزه و وسیله یا ابزار دسترسی به آن مشخص می کند. بدین سان جسم انسان و یا اموال افراد آماج ، موضوع بزه تلقی می شوند. برای نمونه، گاهی که فردی معتاد می شود، جسم انسان آماج بزه واقع شده است. یا وقتی که افرادی را توسل به وسایل متقلبانه، مال دیگری را به دست می آورد. آماج رفتار مجرمانه مال دیگری است. آماج(موضوع بزه) به دو دسته مادی و غیر مادی تقسیم می شود. آماج مادی جسم انسان و اموال افراد و آماج غیر مادی(فکری یا معنوی) ، حیثیت افراد، کرامت بشری، خلوت زندگی خصوصاً اشخاص، آفرینش های فکری، آگاهی ها و داشته های افراد و غیره را در بر می گیرد. آماج- وسیله، وسیله هایی هستند که با گذر آنها می توان به موضوع جرم دست یافت بدین ترتیب تولید و قاچاق مواد مخدر آماج-وسیله محسوب می شود.
زیرا تولید و قاچاق آن سبب می شود تا معتادین به راحتی به آن دسترسی پیدا کند(گسن۱۳۷۶ ،۶۱۷)بنابراین آماج ، هدفی است که مرتکب برای رسیدن به آن ارتکاب بزه می پردازد. پیشگیری موقعیت مدار در صدد است با ایمن سازی آماج جرم، از وقوع بزه و بزه دیده شدن هدف جرم جلوگیری کند. زیرا همه ی افراد و همه ی اموال بزه ددیه اجتمالی هستند؛ یعنی استعداد بزه دیده واقع شدن را دارند و برای ممانعت از تبدیل شدن آنها به بزه دیده واقعی، شناسایی و حمایت از آنها ضروری است(همان، ۶۱۷).
۲-۸-تقسیم بندی نوع دیگر پیشگیری جرم:
۲-۸-۱-پیشگیری از منظر زمان اجرا
پیشگیری از نظر مدت زمان اجرای آن به دو نوع پیشگیری کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می شود.
۲-۸-۱-۱-پیشگیری کوتاه مدت
پیشگیری کوتاه مدت به مجموعه راهکارهایی گفته می شود که در مدت زمان کمتری ایجاد می شود. نظیر تجهیزات پلیس و نیروی انتظامی فراهم نمودن روشنایی بیشتر خیایان ها، کوچه ها و اماکن عمومی،تدوین قوانین جزایی متناسب و بازدارنده ایجاد موسسات ممدکاری، فراهم نمودن فضاهای مناسب برای گذراندن اوقات فراغت حمایت از کودکانی که مورد اذیت و آزار و بدرفتاری خانواده قرار می گیرند. انهدام یا بستن و اماکن جرم زا ممانعت از پخش برنامه های خشونت زا در تلویزیون و… تا فرصت های وقوع انحراف یا جرم را کاهش دهد.
هدف از برنامه های کوتاه مدت، اقدامات پیشگیرانه سریع و ضربتی در جهت کنترل و مهار جرایم است تا بستر و زمینه های برنامه ریزی فراهم گردد(بیات،۱۳۸۷ ،۲۷).
۲-۸-۱-۲-پیشگیری بلند مدت:
پیشگیری بلند مدت به سازو کارهایی اطلاق می شود که در یک فرایند زمانی مدت دارد صورت گیرد تا در آینده فرصت های وقوع جرم را کاهش دهد از قبیل فراهم نمودن بسترهای مناسب برای دسترسی افراد به موقعیت های مناسب و کافی آموزش و پرورش، تدوین و اجرای سیاست های کلی جهت ایجاد اشتغال برای اعضای جامعه،تشکیل کلاس های آموزشی خانواده برای بالابردن مهارت های زندگی، تقویت نقش پیشگیرانه مدارس از طریق ارتقاء محتوا و کیفیت برنامه های آموزشی و تربیتی، تلاش برای کاهش شکاف اقتصادی در بین اقشار مختلف جامعه و دستیابی به عدالت اجتماعی این نوع پیشگیری ، سرمایه گذاری در راه های است که هدف آن جلوگیری از ایجاد مسائل و مشکلات است. از جمله رویکردهای پیشگیرانه بلند مدت، پیشگیری جرم از طریق توسعه ی اجتماعی می باشد استفاده از این نوع تقسیم بندی پیشگیرانه(برنامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت) در اماکن نظامی و انتظامی روش مناسبی می تواند باشد. اکثر کلانتری ها و پاسگاههای انتظامی از نظر زمانی در مقطع کوتاه مدت و بلند مدت برنامه ریزی می کند. کلانتری ها و پاسگاه های انتظامی برای پیشگیری از جرایم گوناگون از قبیل سرقت،مزاحمت خیابانی،شرارت،کلاهبرداری و… لازم است(با توجه به امکانات و شرایط موجود) از برنامه ریزی های بلند مدت بهره برداری نمایند(همان،۲۸).
۲-۸-۲-پیشگری کیفری و غیر کیفری:
۲-۸-۲-۱- پیشگیری کیفری:
اولین واکنش که جوامع بشری در برخورد با پدیده یا بزهکاری بدان دست زدند مبارزه سرکوبگرانه بود که مدتها به عنوان تنها روش مبارزه علیه جرم تلقی می شد. توسل به کیفر و مجازات های صعب و سخت از مشخصات دیرینه سیاست کیفری جوامع برای ایجاد رعب و وحشت در افراد متسعد بزهکاری و جلوگیری ازارتکاب جرم می باشد.
در تعریف پیشگیری کیفری می توان گفت«پیشگیری کیفری عبارت از مجموعه تدابیر و اقداماتی است که هدف از اعمال آن کاهش جرم و بزه ترس و ارعاب در مجرمان برای عدم تکرار جرم های بعدی، جلوگیری از مجرم شدن مجرمان بالقوه ، تادیب جامعه علی الخصوص مجرمان با هدف افزایش نظم و امنیت عمومی و فردی ، کاهش انگیزه ها و فرصت های مجرمانه در افراد جامعه، دفاع از حقوق قربانیان جرم، در چارچوب قانون می باشد» (همان،۱۳۸۷ ،۳۰) پیشگیری کیفری به دو شاخه عام و خاص تقسیم می گردد(گل محمدی ۱۳۸۵ ،۲۶).
الف)پیشگیری قضائی:
مطابق بند «ب» ماده یک لایحه «پیشگیری قضایی عبارت است از تدابیر و اقدام های دستگاه قضایی در خصوص اصلاح مجرمان و استفاده مناسب از قرار های تامین و ضمانت اجراها و جلب اعتماد عمومی نسبت به نهادهای عدالت کیفری»(شیری،۱۳۸۶ ،۱۹).
ب)پیشگیری انتظامی:
در بند «ج» ماده یک لایحه در تعریف پیشگیری انتظامی آمده است «پیشگیری انتظامی عبارت است از تدابیر و اقدام های نیروی انتظامی و سایر دستگاه هایی که به حکم قانون در این زمینه موظف هستند با هدف حمایت از شهروندان آسیب پذیر در برابر خطر وقوع جرم، افزایش آگاهی های عمومی و رائه خدمات مشاوره ای پیشگیرانه ، نظارت و مراقبت بر اماکن عمومی و مناطق جرم زا و افزایش هزینه های ارتکاب جرم(شیری،۱۳۸۶ ،۲۲).
در پیشگیری انتظمی و نیز در سطح ملی و عمومی (اجتماعی) انتظار است که پلیس و نیروهای حافظ امنیت به جای مبارزه با معلول با انجام تحقیقات علمی برای ریشه یابی علت ها تلاش نمایند. در این زمینه پلیس در انجام چنین وظیفه مهمی نیازمند ابزار کار است که یکی از این ابزار ، داشتن اختیارات قانونی و سازمانی منسجم می باشد که لازم است اقدامات بنیادی اصلاح سازمانی و طراحی جدید در راستای روش های پیشگیرانه از جرم صورت پذیرد (گل محمدی ۱۳۸۴ ،۲۱).
ج)پیشگیری غیر کیفری:
بررسی پدیده بزهکاری و مطالعه بزهکاران، وجود رابطه را بین جرم و بزه ارتکابی و علل و عوامل موثر بدان را به اثبات می رساند. جرم شناسان می گویند: هر نوع وضعیت و موقعیت جسمانی و روانی و اجتماعی و … که می تواند در پیدایش و یا افزایش جرم نقش داشته باشد، عاملی جرم زا است. هر چند این تاثیر مطلق نمی باشد و در تمامی موارد قطعیت نام ندارد. (بیات به نقل از کی نیا ۱۳۷۶ ،۶۲) پیشگیری کیفری(رسمی و دولتی) اثرات محدود تری در پیشگیری از جرائم داشته است. لذا جرم شناسان و صاحبنظران برای پیشگیری از جرم ها فعالیت خود را بر منافع غیر رسمی و غیر کیفری متمرکز نمودند.(گل محمدی،۱۳۸۵ ،۲۸) روزنبام در کتاب پیشگیری از جرم خود می گوید: سخت گیریها و بکارگیری طبقه بندی کیفری شدید جرم ها باعث افزایش زندانیان در زندان و بازداشتگاهها گردیده است. همچنانکه هزینه های سیستم قضایی چندین میلیون دلار افزایش یافته و زندانها مکانی برای جمع کردن جوانان رنگین پوست شده است تردید کمی باقی مانده است که تفکر فعلی ما برای کنترل جرم هم پر هزینه و هم غیر منصفانه است از اوایل سال ۱۹۸۰ –متخصصین ودانشمندان زیادی بر روی این شیوه مطالعه و به طرز تفکر جدیدی در مورد کنترل جرم رسیده اند که سیستم قضایی به تنهایی نمی تواند مشکلات جرم و مواد مخدر را حل نماید(روزنبام،۱۳۸۴، ۵-۴).
بر اساس چنین عقایدی پیشگیری غیر کیفری تحت عنوان پیشگیریهای جدید پایه ریزی گردید البته ظهور چنین عقایدی به این سادگی نبوده است و اندیشمندان بزرگ مکاتبی مثل فایده اجتماعی ، عدالت مطلق، کلاسیک ، تحققی،دفاع اجتماعی نوین،نئوکلاسیک نوین،دیده شناسی و… در شکل گیری این روند سهم بسزایی داشته اند . پیشگیری غیر کیفری هم به دو شاخه اجتماعی و وضعی تقسیم می شود(گل محمدی،۱۳۸۵ ،۲۸).
۲-۹-تاریخچه پیشگیری از جرم در جهان:
افلاطون فیلسوف نامی یونان یکی از نخستین کسانی است که درباره مفهوم پیشگیری از جرم سخن گفته است. وی معتقد بود که از مجازات نباید به منظور انتقام گرفتن از گذشته استفاده شود، بلکه باید آتیه را از آن طریق مهیا ساخت.او اعتقاد داشت که اگر فردی دست به ارتکاب جرم زد قانون باید به وی بیاموزد که چگونه اقدام به تکرار آن جرم نکند. بعد از قرون وسطی و با تجدید حیات فرهنگی و اجتماعی در اروپا در جرم شناسی نیز تحولاتی بسیار مهم و با ارزش به وقوع پیوست. بکاریا دانشمند ایتالیایی قرن ۱۸ در کتاب معروف خود «جرم و مجازات» از زمره اولین پایه گذاران علم جرم شناسی است که تحقیقات با ارزشی در این زمینه دارد. او در اثر خود ضمن انتقاد از مجازاتهای سنگین اروپا پیشنهاد تغییر آنها را می نماید.
وی در سال ۱۷۶۴ اندیشه پیگیری خاص از جرم را که مستقل از حقوق جزاست،مطرح نمود. جرم شناسی دوران علمی خود را با انتشار کتاب لمبرزو تحت عنوان «انسان بزهکار» در سال ۱۸۷۶ آغاز نمود. انریکوفری در سال ۱۸۸۱ معادل هایی را برای مجازات ها، یعنی جانشین ها یا جایگزین های کیفری که برنامه گسترده سیاست اجتماعی در مبارزه علیه جرم را تشکیل می داد، توصیف کرد(وهایی ۱۳۸۲ ،۱۴۶-۱۴۵).
اولین کنگره بین المللی سازمان ملل، در پیشگیری از وقوع جرایم در سال ۱۹۵۰ تشکیل شد، در واقع در قلمرو بین المللی، سازمان ملل متحد جایگاه خاصی برای تحقیقات جرم شناسی و علی الخصوص پیشگیری از جرم قائل شده است که اهم اقدام های سازمان ملل را می توان به این شرح خلاصه کرد: برگزاری کنفرانس های منطقه ای و بین المللی،تعیین و تدوین اصول راهبرد و رهنمودها در قلمرو عدالت کیفری و پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمان برای کشورهای عضو، نشر دست کم یک مجله تخصصی به نام نشریه بین المللی سیاست جنایی، در نهایت هدف هماهنگ سازی خط مشی های کنترل جرم و پیشگیری از آن در کشورهای عضو دنبال می نماید. تاسیس مراجع مرکزی برای انجام تحقیقات جرم شناسی از قبیل کمیسیون پیشگیری از جرم و عدالت کیفری و نیز برگزاری کنگره های ۵ ساله پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمان و دیگر فعالیت های سازمان ملل متحد که در پیشگیری از جرم در سطح بین المللی کمک شایان نموده است در سطح منطقه ای و قاره ای می توان به عنوان نمونه به کمیته اروپایی مسائل جنایی شورای اروپا اشاره کرد. این شورا که در سال ۱۹۴۹ ایجاد شد و اکنون حدود چهل عضو دارد . فعالیت های گسترده ای را در زمینه پیشگیری از جرم در اروپا معمول داشته است. گسترش این علم(جرم شناسی) در بعد علمی آن در کشورهای انگلوساکسون برهمه دست اندرکاران علوم جنایی روشن است . به عنوان نمونه «کاندار» به گشایش موسسه ای به نام مرکز بین المللی جرم شناسی در اون زوئن ۱۹۶۹ دست زده است که در زمینه های جرم شناسی و دفاع اجتماعی و پیشگیری از جرم فعالیت پژوهشی و آموزشی دارد. در کشورهایی چون فرانسه، دولت در سال ۱۹۶۷ و ۱۹۸۲ به تشکیل کمیته های مطبوعاتی در سطحملی و کمیسیون های تحقیقاتی در سطح چند شهر مبادرت نمود که موضوع کار مبارزه علیه خشونت و پیشگیری از جرم بود(نجفی ایرند آبادی،۱۳۷۶ ،۱۱۹ -۱۱۶).
۲-۹-۱-تاریخچه پیشگیری از جرم در ایران:
در سطح ایران آموزش و پژوهش در زمینه جرم شناسی و پیشگیری از جرم ابتدا در موسسات دانشگاهی عملی و سپس در مراجع اجرایی قضایی آن هم تا کنون در حد تصویب مقررات وآیین نامه ها مورد توجه قرار گرفته است.
الف)اقدامات صورت گرفته در زمینه پیشگیری در موسسات دانشگاهی علمی در قبل از انقلاب: