۲-۵-۱- فرضیه‏اصلی
ابزارهای بازاریابی سبز بر رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در فروشگاه‏های لوازم خانگی شهرستان سنندج موثر است.
۲-۵-۲- فرضیات فرعی
تبلیغ محیط زیستی بر رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن موثر است.
برچسب محیط زیستی بر رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن موثر است.
برند محیط زیستی بر رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن موثر است.
فصل سوم
روش شناسی پژوهش
۳-۱-مقدمه
در این فصل متدولوژی مورد استفاده در این تحقیق معرفی شده و با معرفی جامعه آماری و نمونه آماری مورد بررسی و چگونگی انتخاب آنها توضیح داده خواهد شد. پس از آن روش جمع‏آوری اطلاعات و متغیرهای مورد بررسی، مورد بحث قرار گرفته است. پس از تعیین حجم نمونه، نوع روش تحقیق که متناسب با اهداف و موضوع تحقیق باشد، انتخاب شد که روش تحقیق این پژوهش، کاربردی و از نوع همبستگی است و در پایان تکنیک­های آماری مورد استفاده مطرح می­ شود.
۳-۲- نوع و روش پژوهش
این پژوهش با توجه به هدف آن جز تحقیقات کاربردی^[۱۳۲] محسوب می­ شود. در طبقه بندی پژوهش بر اساس روش، پژوهش حاضر از نوع همبستگی^[۱۳۳] می­باشد. همچنین این تحقیق از نظر دسته­بندی تحقیقات بر حسب نحوه گردآوری داده ­ها (طرح تحقیق)، تحقیقی توصیفی^[۱۳۴] به شمار می ­آید که به توصیف ویژگی­های نمونه و سپس تعمیم این ویژگی­ها به جامعه آماری پرداخته است. تحقیقات توصیفی خود بر چند دسته هستند، که این پژوهش از نوع پیمایشی^[۱۳۵] است. با تحقیق پیمایشی به توصیف، پیش بینی و تحلیل ارتباط میان متغیرها پرداخته می‏شود و با توجه به زمان جمع آوری داده ­ها، از نوع پژوهش­های مقطعی می­باشد. در این پژوهش از شیوۀ پرسشنامه استفاده خواهد شد. در واقع این تحقیق به دنبال جمع­آوری اطلاعات برای توصیف شرایط موجود و آزمون فرضیه برای پاسخگویی به سوالات پژوهش است.

پرسش اصلی که این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ برای آن می­باشد عبارتست از: تا چه اندازه ابزارهای بازاریابی سبز بر رﻓﺘﺎر ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در فروشگاه‏های لوازم خانگی شهرستان سنندج تاثیر می‏گذارد؟
۳-۳- جامعه و نمونه‏ی آماری مورد بررسی
۳- ۳-۱- جامعه آماری
چنانچه قرار است از نمونه‏گیری نتایج رضایت بخشی حاصل شود باید به مجموعه‏ی فعالیت‏ها و مراحلی که به منظور انتخاب نمونه به کار برده می‏شود، آگاهی کامل داشت. اولین قدم در این زمینه تعیین هدف‏های پژوهشی است. برای روشن شدن این هدف، ابتدا باید جامعه‏ی آماری را که قصد داریم، نمونه مورد مطالعه را از آن انتخاب کنیم تعریف نماییم (دلاور، ۱۳۸۷). ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در فروشگاه‏های لوازم خانگی شهرستان سنندج به عنوان جامعه‏ی آماری در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است که تعداد آنها نامحدود است. جهت نمونه‏گیری از روش نمونه‏گیری تصادفی در دسترس استفاده شده است.
گاهی اوقات انتخاب نمونه به صورت تصادفی یا غیر تصادفی مشکل و حتی در برخی موارد غیر ممکن است. در چنین شرایطی پژوهشگر از نمونه‏گیری در دسترس استفاده می‏کند. نمونه‏ گیری در دسترس، گروهی از اعضای جامعه هستند که انتخاب آنها فقط به خاطر سهولت در نمونه‏ گیری بوده است. مزیت آشکار این روش سهولت در نمونه‏گیری و سادگی آن است و نقطه ضعف آن سوگیری احتمالی در یافته‏های تحقیق و عدم توانایی پژوهشگر در تعمیم یافته‏های پژوهش است زیرا نمونۀ انتخاب شده معرف و نمایندۀ واقعی جامعه نیست و در صورتی که امکان استفاده از روش‏های احتمالی نمونه‏گیری وجود دارد از این روش باید اجتناب کرد.
۳-۳-۲- نمونه آماری و روش نمونه‌گیری
انتخاب نمونه دارای اهمیت خاصی است و هر چقدر نمونه بزرگتر باشد به ویژگی­های جامعه نزدیکتر است و تعمیم نتایج آن منطقی­تر می­باشد. نمونه­ خوب نمونه ­ای است که دارای صرفه اقتصادی باشد و همچنین معرف کل جامعه نیز باشد. نمونه آماری در این تحقیق بخشی از جامعه آماری است. روش نمونه گیری تصادفی ساده است.
۳-۳-۳- حجم نمونه
از آنجا که جامعه آماری این تحقیق، ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در فروشگاه‏های لوازم خانگی شهرستان سنندج نامحدود است، لذا در این تحقیق از فرمول کوکران (جامعه‏ی نامحدود) برای نمونه‏گیری استفاده شده است:
با بهره گرفتن از فرمول بالا داریم:
: ضریب مشخص کننده حد بحرانی: که در سطح اطمینان ۹۵ درصد برابر ۹۶/۱ می‏باشد.
P=0.05 : احتمال وقوع صفت
q =0.05 : عدم احتمال وقوع
d= 0.05 مقدار خطای مجاز
n: تعداد حجم نمونه
بر اساس فرمول نمونه گیری فوق، تعداد نمونه­ها را ۳۸۴ نفر برای ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در فروشگاه‏های لوازم خانگی شهرستان سنندج نشان می‏دهد. اما برای رفع اثرات پرسشنامه ­های ناقص و گم شده به میزان ۱۵% حجم نمونه اضافه گردید که بر این اساس ۴۴۲ پرسشنامه بین جامعه توزیع که از این تعداد ۳۵۶ پرسشنامه برگشت داده شد و در نهایت ۳۳۱ پرسشنامه جهت تجزیه و تحلیل آماری مناسب و مورد استفاده قرار گرفته شد. توزیع پرسشنامه ها طبق جدول (۳-۱) انجام گرفته است.
جدول (۳-۱): نمونه‏های انتخاب شده و تعداد پرسشنامه‏های برگشتی

آزادانه امور اخلاقی را انتخاب کند ، نه اینکه به کودک یک سری اطلاعات و پاسخ ها را ارائه
کنیم . در نتیجه ، هدف اصلی تربیت اخلاقی رشد و شکوفایی عقل است .( شفیلد ، ترجمه سرمد ،۱۳۷۵ ، ص۵۶ )
روسو خواست و تمایلات طبیعی انسان را بنیاد مناسبی برای اخلاق می داند و از نظر او محرک انسان طبیعی حب ذات است . ( روسو ، ترجمه زیرک زاده ، ۱۳۸۲ ، ص۸۱ – ۸۳ )

شلر معتقد است که اساس معرفت اخلاقی، عاطفه است و عشق است که هستی از او تجلّی می یابد.( صانعی ، ۱۳۶۸ ، ص ۱۹۸ – ۲۰۵)
ماکس شلر معتقد است که عاطفه می تواند باعث شناخت جهان شود و همین شناخت موجب تحریک فعالیت های عقل می شود . تعقل عملی اولیه نیست ، بلکه عاطفه قبل از عقل ، گرایش به شناختن ارزش هایی دارد که دارای قلمرو ویژه خود هستند وبه صورت موضوع شناخت در می آیند . ( ذاکرزاده ، ۱۳۸۷ ، ص ۱۱۸ )
شلر عاطفه را نوعی شناخت تلقی می کند که می تواند امکان شناخت امر مطلق را فراهم آورد و همچنین آن را اساسی ترین رابطه هستی و عامل اصلی تشخیص ارزش می داند . ( همان ، ص ۷۹ – ۸۴ )
بر همین اساس معتقد است که اگر انسان فقط دارای عقل باشد ، نمی تواند ارزش چیزهارا درک کند در نتیجه شناخت کل امور بر اساس عاطفه فراهم است .( همان ، ص ۱۲۲)
رهنما در پژوهشی که پیرامون تجزیه و تحلیل خاستگاه ها ، غایات و روش های تربیت اخلاقی از دیدگاه کانت و خواجه نصیر الدین طوسی انجام داده چنین نتیجه گیری می کند که : از دیدگاه کانت و خواجه نصیر الدین طوسی خرد خاستگاه اصلی تربیت اخلاقی است و هدف اصلی تربیت اخلاقی خواجه سعادت و از دیدگاه کانت پیروی اخلاقی است و در زمینه روش های تربیت اخلاقی بیشترین شباهت و در زمینه هدف های تربیت اخلاقی بیشترین تفاوت دیده می شود .
بی شک استاد مطهری در گستره ی اندیشه و آراء خود که متأثر از اندیشه های ناب اسلامی است نسبت به نقش و جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی واقف بوده است لذا تلاش این پژوهش برآن است که به بررسی جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری بپردازد .

۱-۳- اهمّیّت و ضرورت تحقیق

یکی از مسائل مهم، که تعلیم و تربیت معاصر با آن رو به‏روست، مسئله ی تربیت اخلاقی است . اهمّیّت تربیت اخلاقی در نظام‌های آموزشی و پرورشی، امری بدیهی و غیر قابل انکار است. اصولاً اخلاق و تربیت اخلاقی، یکی از ارکان اساسی فرهنگ بشری را تشکیل می‏دهد. به نظر می‌رسد، در حوزه ی تعلیم و تربیت یکی از مهم‌ترین، تأثیرگذارترین و در عین حال، دشوارترین مباحث، تربیت اخلاقی و اخلاقی بارآوردن کودکان است. عقل و عاطفه نیز که دو بعد از ابعاد مهم تربیت اخلاقی هستند هر یک جایگاه خاصی را در تربیت اخلاقی دارند . آدمی با ابزار عقل ، سعادت دنیا و آخرت را اختیار کرده و حق و باطل و زشت و زیبا ، درست و نادرست را می سنجد . عواطف عالی انسان نیز نقشه کامل و آگاهانه و مدبرانه و عالمانه رفتار انسان در مقابل ادراکات عمیق قلبی و شهودی است . و عقل ارزشی و رشد یافته در وجود انسان فرهیخته ، هدایتگر و طراح این نقشه برای بروز عاطفه در انسان می باشد . عاطفه اکسیر تعلیم و تربیت اسلامی و اکسیر حیات در جامعه انسانی می باشد .عاطفه‌ از ارزیابی‌ و موضعگیری‌ قلب‌ در برابر ادراکات‌ قلبی‌ پدید می‌آید و زبان‌ و رفتار قلب‌ است‌ و نقش‌ اصلی‌ در رفتار انسان‌ را دارد‌. به عبارت دیگر، سازندگی درونی انسان و اصلاح و تهذیب نفس او در سعادت فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی او نقش بسزایی دارد، به طوری که اگر انسان تمامی علوم را تحصیل کند و کلیه نیروهای طبیعت را به تسخیر خویش در آورد، اما از تسخیر درون و تسلط بر نفس خود ناتوان باشد، از رسیدن به سعادت و نیل به کمال باز می‌ماند. تمامی پیشرفت‌های علمی و صنعتی در صورتی که با اصلاح درون انسان همراه نباشد، کاخ‌های سر به فلک کشیده‏ای را می‌مانند که بر فراز قله آتشفشان بنا شده باشد. از این‌رو، تربیت روحی و اخلاقی انسان و «برنامه انسان‌سازی» برای هر جامعه‌ای امری حیاتی است. با وجود این، نگاهی به اوضاع جوامع بشری نشان می‌دهد آنچه قبل از همه به دست فراموشی سپرده شده، تربیت اخلاقی و معنوی انسان است.
انسان شدن آدمی، در گروه رسیدن به قلمرو اخلاق و بازشناسی نیک از بد است. به همین دلیل، در قلمرو اخلاق و تربیت اخلاقی، دیدگاه‌های متفاوتی به وجود آمده است. با این همه، با اینکه بشر امروزی در
عرصه‌های گوناگون، به ویژه در قلمرو علم و فن‌آوری به موفقیت‌های چشم‌گیر دست‏ یافته است، اما در مقوله «اخلاق » و «تربیت اخلاقی» با چالش‌ها و مشکلات زیادی دست به گریبان است. وجود مسایل و چالش‌های
گوناگون غیر اخلاقی در جوامع بشری، پرداختن به دیدگاه‌ها و اندیشه‌های جدید و تلاش برای حلّ کردن این مسایل را ضروری می کند .
پژوهش حاضر از چند جهت حائز اهمّیّت است که می توان آنها را در موارد زیر ملاحظه کرد :
۱ – نقش اساسی تربیت اخلاقی در زندگی انسان
۲ – اهمّیّت و جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی در بیانات استاد مطهری . باشد که ، نتایج این پژوهش دست اندر کاران تعلیم وتربیت را در طراحی الگوی مناسب برای تربیت اخلاقی کودکان و نوجوانان یاری نماید .

• • 1. 1. اهداف تحقیق

     

     

هدف کلی : بررسی جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری
اهداف جزئی :
۱ – بررسی جایگاه عقل در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری
۲ – بررسی جایگاه عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری

• • 1. 1. سؤالات تحقیق

     

     

سؤال اصلی : جایگاه عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟
سؤالات فرعی :
ا- جایگاه عقل در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟
۲- جایگاه عاطفه در تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری چیست ؟
۱-۶-تعریف اصطلاحات:
عقل
از گذشته دور تاکنون عقل در معانی مختلفی چون (( غریزه )) (( علوم ضروری )) (( علوم حاصل از تجربه )) و (( قّوت غریزه عقل )) به کار برده شده است و در تقسیم بندیهایی ، آن را تحت عنوان (( عقل طبیعی و
اکتسابی )) و (( عقل به معنای اعم و فاهمه و عقل به معنای اخص یا محض )) مطرح کرده اند . در تعریف عقل می آورند : « عقل عبارت است از نیروی مجردی که در انسان وجود دارد و می تواند مبدأ صدور احکام
کلی باشد و آدمی به وسیله آن میان صلاح وفساد و میان حق و باطل و میان راست و دروغ فرق می گذارد». (طباطبائی ،ترجمه موسوی ، ۱۳۶۵ ،ج۷ ، ص۱۱۹ )
عقل : قوه تشخیص امور صالح از فاسد در زندگی مادی و معنوی ( مربوط به عقل نظری ) و سپس ، ضبط و حبس نفس بر اساس این شناخت ( مربوط به عقل عملی ) است . ( بهشتی ، ۱۳۸۶ ، ص۴۹ )
منظور از عقل به صورت منبعی از منابع تعلیم وتربیت اسلامی عبارت از آن استعداد و یا نیرویی است که به وسیله آن ، انسان حقیقت را از خطا ، حق را از باطل ، سره از ناسره ویا درست از نادرست تشخیص می دهد و به شناخت و معرفت کلی می رسد . ( حسینی ، ۱۳۷۹ ، ص ۳۴ )
عاطفه :
برای عاطفه تعاریف گوناگونی ذکر شده و هر یک از زاویه خاص به آن نگریسته اند . امّا بسیاری از آنها مفهوم عام و گسترده ای برای عواطف در نظر گرفته اند ، که هیجانات و تمایلات و انگیزه ها را در خود جای می دهد .
۱-عاطفه مؤنث عاطف است و عاطف به کسر طا به معنای مایل و برگرداننده و مهربانی کننده و مهربان می باشد و همچنین به معنای مهر ، علاقه ، خویشی و قرابت و شفقت هم بکار برده می شود . این لغت عربی و جمع آن عاطف یا عواطف می باشد . ( عمید ، ۱۳۶۲، ص ۷۲۴ )
۲- در فرهنگ نوین معانی متعددی برای کلمه عاطفه همچون ، تمایل شدن ، خم شدن ، ربط و پیوند دادن ، همدردی و همفکری کردن ، انعطاف پذیری ، میل و رغبت ، محبت و مهربانی و دلسوزی بیان گردیده .

سوالات برازش‌کننده مدل

بارهای عاملی در مدل

۱

انبار‌داری

سوال ۵

۰٫۶۵

سوال ۶

۰٫۷۵

سوال ۷

۰٫۵۸

سوال ۸

۰٫۵۴

سوال ۹

۰٫۴۵

بیشترین مقدار بار‌عاملی برای متغیرانبارداری مربوط به سوال ۶ با میزان ۰٫۷۵ و کمترین میزان بار عاملی مربوط به سوال ۹ با میزان ۰٫۴۵ می‌باشد.

حال سوال اصلی اینجاست که تا چه مرحله‌ای باید اصلاح را ادامه داد؟ همان‌طور که در روش شناسی مدل معادلات ساختاری مطرح است محقق باید با بهره گرفتن از معنی داری مقدار تفاوت آماره کای اسکویر نسبت به اصلاح مدل و پیشبرد مراحل اقدام نماید. در این راستا از آزمون D² که از روی مقدار کاهش کای اسکویر و تفاوت معنی داری آن قضاوت می‌کند استفاده شده است. بر اساس جداول زیر مشاهده می‌شود که مدل اولیه پس از یک مرحله اصلاح و در قالب مدل دوم به زیر بنای مناسب عاملی جهت استفاده در مدل ساختاری رسیده است؛ لذا انجام عملیات اصلاح که با آزاد نمودن مقدار کوواریانس های بین نشانگرها جهت دست‌یابی به بهترین ماتریس کوواریانس انجام شده است در مدل دوم متوقف شده است.
مدل۴- ۲-۲: مدل اندازه گیری اشباع شده متغیر انبار‌داری
مقادیر ریشه دوم برآورد واریانس خطای تقریب RMSEA، نیز در گام دوم به مقدار قابل قبول رسیده است؛ لذا می‌توان پارامتر های برآورد شده در مدل دوم را به لحاظ آماری قابل اتکا دانست و از آن جهت تطابق پذیری نشانگرها با سازه‌های مورد مطالعه استفاده نمود.
نشانگر های در کنار یکدیگر سازه‌های مربوط به خود را با توجه به ساختار مورد نظر محقق به درستی تائید نمودند زیرا که مدل حاضر با بهره گرفتن از روش تحلیل عاملی تأییدی به درستی اجرا شده است و تداخل قابل توجهی مشاهده نمی‌شود. با توجه به اینکه مقدار ریشه دوم برآورد واریانس خطای تقریب RMSEA برای مدل اصلاح شده کمتر از ۰۸/۰ گزارش شده، از این بر اساس یافته‌های این مدل می‌توان در مورد مناسب بودن سوالات انتخابی محقق تصمیم گیری نمود. نتایج نشان می‌دهد پارامتر های برآورد شده در مدل به لحاظ آماری قابل اتکا بوده و از آن جهت تطابق پذیری نشانگرها با سازه‌های مورد مطالعه استفاده نمود.
جدول۴-۱۷مقادیر بارهای عاملی برای مدل اصلاح شده متغیر انبار‌داری

سوالات برازش‌کننده مدل

بارهای عاملی در مدل

۱

انبار‌داری

سوال ۵

۰٫۴۶

سوال ۶

چو بخت میر بلند و چو عزم میرقوی
چو خوی میر بدیع و چو لفظ او در خور(۳۵-۲۵۲۸)
خواب

• • با واژه‌ی خواب ۳ تصویر شامل ۱ تشبیه و ۲ کنایه ساخته شده است:

* مشبهٌ‌به نوک سنان ممدوح(محمد بن محمود بن ناصر الدین) از جهت تهی کردن:
به خواب ماند نوک سنان او گر خواب
چو در تن آید تن را ز جان کند عریان(۵۴۴۰)
*خواب نادیده؛ کنایه از نابالغ:
رید کان خواب نادیده مصاف اندر مصاف
مرکبان داغ نا کرده قطار اندر قطار(۳۵۳۲)
*خواب از دیده کسی ربودن؛کنایه از هراسناک و بی قرار کردن :
شهنشاهی که شاهان را از دیده خواب برباید
ز بیم نه منی گرزش به جابلقا و جابلسا(۱۳)
خواسته

• • با واژه‌ی خواسته ۱ تشخیص ساخته شده است:

*برخواسته بیداد و ستم کردن؛ کنایه از خزینه نکردن مال و خواسته و بخشیدن آن:
عادل است او به همه رویی و از دو کف او
روز وشب باشد برخواسته بیداد و ستم(۴۶۷۵)
خوان

• • با واژه‌ی خوان ۱ تصویر به صورت تشبیه ساخته شده است:

*خوان ابراهیم آزر؛ مشبهٌ‌به خوان ممدوح(خواجه ابو المظفر احمد بن مظفر والی چغانیان) از جهت همیشه نهاده و گسترده بودن:
همیشه خوان او باشد نهاده
چنان چون خوان ابراهیم آزر(۳۶۲۶)
خورشید
← آفتاب
خورنق

• • • خورنق: کاخ با شکوه، قصری که نعمان بن امروالقیس برای یزدگرد اول توسط سمنار، معمار یونانی ساخت(دهخدا، ۱۳۹۰: ذیل خورنق). با واژه‌ی خورنق ۲ تصویر به صورت تشبیه ساخته شده است:

  

* مشبهٌ‌به درون خیمه‌ها از جهت رنگارنگی:
از شاره ملون و پیرایه بزر
آنجا یکی خورنق و آنجا یکی ارم(۴۵۳۱)
* مشبهٌ‌به جهان از جهت زیبایی:
کار جهان به دست یکی کاردان سپرد
تا زو جهان همه چو خورنق شد و سدیر(۳۷۷۲)
خوشه

• • با واژه‌ی خوشه ۱ تشبیه ساخته شده است:

*خوشه‌ی عنب؛ مشبهٌ‌به زلف معشوق از جهت پیچیدن:
آن که زلفش چو خوشه‌ی عنب ست
لبش از رنگ هم چو آب عنب(۲۹۴)
خوشه(سنبله‌ی فلک)

• • با واژه‌ی خوشه(سنبله‌ی فلک)۱ استعاره ساخته شده است:

*خوشه‌ی فلک؛ استعاره از ستاره‌ی پروین:

جدول ۲-۱: مکانیسمهای تاثیر خشونت تلویزیونی و سینمایی در رفتار تماشاگران : کاپلاک و سادوک ۱۳۷۱) .

عوامل موقعیتی :
۲۰-۱-۲: بالا بودن سطح تحریک فیزیولوژیک :
برخی پژوهش ها حاکی است که تحریک شدید نای از علل گوناگون نظیر شرکت در فعالیت های مسابقه ای ، ورزش های سنگین و مشاهده فیلم های تحریک کننده موجب افزایش پرخاشگری آشکار می گردند .
تحریک جنسی و پرخاشگری : تحقیقات نشان داده است که تاثیر تحریک جنسی برپرخاشگری قویا بستگی به نوع مبناع شهواتی مورد استفاده برای ایجاد چنین واکنش ها و نیز ماهیت دقیق خود واکنش دارد وقتی منبع شهوت انگیز ملایم باشد مثلا تماشای عکس بدن های لخت جذاب ، میزان پرخاشگری پایین می آید اگر بی پرده تر باشد مثل فیلم های زوج هایی که به اعمال جنسی گوناگون دست می زنند سطح پرخاشگری بالا می رود .

۲۱-۱-۲: درد به عنوان عامل آشکار کننده :
درد جسمی ممکن است عاملی برای تحریک سائل پرخاشگری گردد . انگیزه برای مضروب ساختن دیگران : چنین سائقی به نوبه خود ممکن است در مقابل هر هدف قابل وصول از جمله انهایی که هیچ وجه نقشی در ایجاد ناراحتی برای پرخاشگری نداشته اند . ظاهر گردد . این فرضیه علت پر خاشگری افرادی را که خود در معرض پرخاشگری قرار گرفته اند توجیه می کند ( کاپلان و سادوک ) .
۲۲-۱-۲: هورمون ها ، داروها و رفتار پرخاشگرانه :
بعضی مطالعات سطح پرخاشگرای را به سندرم عدم حساسیت آندروژنی ( که در آن وابستگی به پروتئین دچار نقص بوده و منجر به ظاهر زنانه در اولاد مذکر می گردد ) و سندرم آدرنوژنیتال ( که در آن قشر آدرنال مادری جنین را در معرض سطوح بالای آندروژن های آدرنال قرار داده و موجب بروز خواص جنسیتی ثانوی مردانه در آن می گردد ) نسبت داده اند که خود را به صورت بازی های خشن و آشفته در دختران پسر نما ظاهر می سازد .
در مورد دارو ها و مواد شیمیایی کلیات زیر را می توان دخیل دانست .
مقادیر کم الکل پرخاشگری را مهار کرده و مقادیر زیاد آن موجب سهیل ابراز ان می گردد . تاثیر بار بیتورات ها نظیر الکل است اثر حاد آئروسل ها و حلال های تجارتی نیز مشابه الکل است . داروهای ضد اضطراب بطور کلی پرخاشگری را مهار می کنند هر چند پرخاشگری پاردوکسال گاهی مشاهده می شود ؛ وابستگی به ترکیبات تریاک ، با افزایش پرخاشگری رابطه دارد همین طور مصرف داروهای محرک ، کوکائین ، مواد توهم زا ، و مقادیر نزدیک به سمی حشیش . ( کاپلان و سادوک ۱۳۷۱) .
۲۳-۱-۵: داده های ژنتیک و رفتار پرخاشگر :
مطالعات مربوط به دو قلوها : پژوهش روی دو قلو های یک تخمکی حاکی از وجود یک جزء ارشی در رفتار پرخاشگر است .
مطالعات دو دمانی : تعدادی از مطالعات نشان داده اند افراد متعلق به خانوادهه هایی که سابقه اختلالات روان پزشکی دارند بیشتر مستعد ابتلا به اختلالات روان پزشکی و دست زدن به اعمال خشن در مقایسه با افراد فاقد این سوابق هستند . کسانی که نمرات بهره هوشی پایین تر دارند به نظر می رسد بیشتر در معرض بزهکاری و دست زدن به پرخاشگری هستند تا کسانی که نمره بهره هوشی ان ها در حد طبیعی است .
تاثیرات کروموزومی : پژوهشی رفتاری مربوط به تاثیر کروموزوم ها به طور عمده بر ناهنجاری های کروموزوم های Xو Y میمر کز بوده اند به خصوص سندرم ۴۷-xyy مطالعات اولیه حاکی است که افراد مبتلا به این سندرم با قد بلند و هوش پایین تر از حد متوسط مشخص هستند و بیشتر احتمال دارد که به دلیل اقدام به رفتار های ناشی جنائی زندان شده باشند . ( کاپلان – سادوک ۱۳۷۱) .
مطالعات بعدی نشان داد که سندرم ۴۷-XYY ، حد اکثر در معدودی از مبتلایان در حصول رفتار خشونت آمیز سهیم است . و نیز گزارش شده که برخی از اختلالات متابولیک ذاتی ، که ریشه ارثی دارند و سلسله اعصاب را به طور فراگیر تحت تاثیر قرار می دهند ، با شخصت های پر خاشگر دارند . نمونه های آن عبارتن از : سندرم سان فیلیپو ( افزایش ذخیره موکوپلی ساکاریدها ) ، سندرم سپل میرفوکت ) ( اختلال ذخیره ای نورونی با افزایش ذخیره گانگیوزید ) و فتیل کتونوری . ( کاپلان – سادوک ۱۹۹۱) .
رفتار جامعه پسند و پرخاشگری :
یک تناقض که طریق مطالعات مشاهده ای در مورد رفتار کودکان پیش دبستانی آشکار شده این است که پرخاشگرترین کودکان اجتماعی ترین ( در کمک به دیگران مشارکت و همدردی ) آنانند . ( فرایدریچ و استاین ۱۹۷۳-۱۹۷۵ ، نقل از ماسن ۱۳۷۳) .
چرا اجتماعی ترین کودکان پرخاشگر ترین آناند ؟ شاید یک پاسخ به این سئوال این باشد که بعضی از کودکان اصلا اجتماعی تر از دیگرانند و از این رو همه انواع رفتارهای اجتماعی بیشتر از دیگران از آنان سر می زند تحلیلی جدید تر نشان می دهد که کودکان که در حد معتدلی پرخاشگرند غالبا مهربانند و به دیگران کمک می کنند و ان هایی که بیشتر از اندازه پرخاشگرند کمتر رفتار جامعه پسند دارند ( راک – یارو و دیگران ۱۹۸۳ نقل از ماسن ۱۳۷۳) . علاوه بر این این الگو در وهله اول در کودکان پیش دبستانی آشکار است . در سال های اولیه کودکان رهبری و تسلط بر گروه همسالان را از طریق پرخاشگری بدنی و کلامی و نیز از طریقی غیر پرخاشگرانه و با گفتن اینکه از دیگران چه می خواهند و با پافشاری بدون خشونت بر احقاق حق خود اعمال می کنند و بعد از بزرگتر می شوند می آموزند که راه های غیر قابل پرخاشگری مثل کتک زدن بچه های دیگر را از راه های قابل قبولند مثل هدایت کردن تشخیص دهند ( ماسن و همکاران ۱۳۷۳) .
۲۴-۱-۲: اسنادها و رفتار پرخاشگرانه :
یک تفاوت جالب بین کودکان پرخاشگر و غیر پرخاشگر این است که کودکان پرخاشگر سوگیری بیشتر در تفسیر علل تعاملات اجتماعی نشان می دهند . ( مایلیچ و داج، ۱۹۸۴، نقل از نجاریان ۱۳۸۱) . در موقعیت هایی که علت آن آشکار نیست برای مثال خوردن توپ به ان ها از پشت سر به احتمال بیشتری آن ها عمل را خصوصیت آمیز تعبییر می کنند . گاهی ممکن است این پاسخ معلول تجارب گذشته باشد . ( نجاریان و همکاران ۱۳۸۱) .
افراد پرخاشگری که دارای شخصیت منفعل هستند عادتا در قبال درخواست برای عملکرد کافی هم در شغل و هم در زندگی اجتماعی مقاومت نشان می دهند اگر چه ان ها مهارتهایی برای رفتار موثر تر دارند عمل خود را با مسامحه ، بی کفایتی عمدی ، کله شقی ، و (( فراموش کاری )) تخریب می کنند . از تقاضاهایی که از آن ها می شود می رنجیدنند اما بیشتر به جای بیان این احساسات خشم خود را از طریق مقاومت منفعلانه ابزار می کنند . ( نجاریان و همکاران ، ۱۳۸۱)
۲۶-۱-۲: نظریه ها و دیدگاه های مختلف در خصوص پرخاشگری :
الف : نظریه روانکاوی :
سرد مدار این مکتب فروید است که معتقد است رفتار انسان از دو دسته متضاد نشات می گیرد :
۱- غریزه زندگی که به زندگی نیرو می بخشد .
۲- غریزه مرگ که انسان را به نابودی می کشاند .
غریزه مرگ می تواند به شکل خود کشی و دیگر رفتارهای خود ویران گرانه متوجه درون شخص شود یا به صورت پرخاشگری به دیگران به سوی بیرون بروز نماید . طبق نظر فروید طلایه های رفتارهای پرخاشگری و جنسی را باید در آغاز زندگی کودک جستجو کرد ( هیلگارد واتکیسنون ۱۳۷۱) .
نیروی مرگ بوسیله تمام روانکاوان پذیرفته شده است . ملانی کلین معتقد است که عاطفه و محبت و کینه از همان آغاز هستی در کودک با یکدیگر در ستیزند . ( فدیوی زند ۱۳۷۳) . روانکاوان معتقدند که وقتی کودک از مکیدن شیر ناکام می شود دچار اوهام پرخاشگرانه می شود می خواهد مادر را دندان بگیرد .
ب: نظریه فیزیولوژیستها :
فیزیولوژیستها و زیست شناسان معتقدند که تغییرات هورمونی و بیو شیمیایی و اعصاب در پیدایش حالت پرخاشگرانه نقش فعال و اساسی دارند . تحقیقات نشان داده که تحریک ملایم ناحیه خاصی از هیپوتالغاموس حیوان موجب رفتار پرخاشگرانه می شود مثلا وقتی هیپوتالاموس گربه ای توسط الکترودها تحریک می شود حیوان عزش می کند و موهای بدنش راست می ایستد در پستانداران عالی الگوهای غریزی پرخاشگرانه بوسیله قشر مخ کنترل می شوند آدمیان نیز همانند حیوانات مجهز به برخی مکانیسمهای عصبی هستند که به انان امکان می دهد پرخاشگرانه رفتار کنند اما فعال شدن این مکانیسمها در اختیار کنترل شناختی است ، مثلا در برخی افراد که دچار آسیب مغزی هستند ممکن است به محرکی که به طور طبیعی رفتار پرخاشگرانه ایجاد نمی کند فرد پرخاشگرانه عمل کند در چنین مواردی نظارت قشر مخ مختل شده است .
ج) . نظریه یادگیری اجتماعی :
این نظریه به کنش متقابل بین رفتار و محیط کار تاکید دارد و به جای سائقهای غریزی بیشتر به الگوهایی از رفتار متمرکز است که فرد را برای کنار آمده با محیط در خود پرورش داده است . نوع رفتاری که از ما سر می زند تا حدودی تعیین کننده پاداش یا تنبیهی است که دریافت می داریم و این به نوبه خود بر رفتارمان اثر می گذارد ( اتکیسون – هیلگارد ۱۳۷۲) .
طبق نظریه یادگیری اجتماعی تجربه های نامطبوع به بر انگیختی هیجانی منجر می شود و این ضعف نظر از منشا آن معمولا در مواردی پرخاشگری را افزایش که محرکهای بر انگیزاننده پرخاشگری وجود داشته باشند .
ژان ژاک رسو ، بشر وحشی را اینگونه توصیف می کند (( انسان وحشی پاک نهاد در محیط طبیعی موجودی شاد ، نیکو و مهربان بود و این قید اجتماع است که او را مجبور به پرخاشگری و فساد می کند ( الیوت ارفسون ۱۳۷۰) .
بندورا در آزمایشهایی که انجام داده نشان داد که تقلید عامل مهمی در مدلهای پرخاشگری کودکان است او به شباهت قابل توجه رفتار کودکان و رفتار پدر و مادرشان تاکید می کند . ( خدیوی زند ، ۱۳۷۳) .