تنظیم کننده های رشد گیاه به ترکیبات آلی گفته می شود که در غلظت های بسیار کم قادر به کنترل فرآیندهای فیزیولوژیکی می باشند. در واقع غلظت هورمون های گیاهی به عنوان سیگنال های تنظیم کننده و براساس ساختار شیمیایی و اثرات فیزیولوژیکی عمل می کنند. این ترکیبات هم بصورت طبیعی و هم مصنوعی یافت می شوند و براساس ساختار شیمیایی و اثرات فیزیولوژیکی در پنج گروه اصلی تقسیم بندی می شوند. این گروه ها شامل اکسین ها، جیبرلین ها، سیتوکینین ،اسیدآبسیزیک واتیلن می باشند (ویرز و پترسن،۲۰۰۱). طی ازمایشی هیتنر(۱۹۰۴) مشاهده کرد که ریشه های زنده گیاهی توسط میکروارگانیسم های خاصی ازخاک تحریک میشوند. ولی اثرات این میکروارگانیسم ها روی گیاهان مشخص نشده بود (زهیر و همکاران، ۲۰۰۴). سالها بعد طی تحقیقی که باری و براون (۱۹۷۴) مشاهده کردند که ۸۶ ،۵۸ و۹۰درصد سویه های جداسازی شده از ریزوسفر گیاهان مختلف به ترتیب اکسین، جیبرلین و سیتوکینین ترشح کردند (زهیر و همکاران، ۲۰۰۴). درتحقیقی دیگر میسکو و جرمیدا (۲۰۰۲) گزارش کردند که در میان میکروارگانیسم های تولید کننده اکسین، سودوموناس ها از فراوانی بیشتری برخوردار می باشند. اما برای نخستین بار اکون در سال ۱۹۸۵ اکسین را به عنوان عامل موثر در افزایش تراکم تارهای کشنده و ریشه های جانبی گیاهان گزارش نمود(بیسواس و همکاران، ۲۰۰۰).تاثیرمستقیم اکسین وسیتوکینین تولید شده توسط PGPR بر رشد گیاهان ارزن و کلزا نیز توسط نوئل و همکاران (۱۹۹۶) به اثبات رسیده است. بیش از ۵۰ سال است که ثابت شده باکتری های خاک از جمله سودوموناس می توانند اکسین و مواد شبه اکسین ترشح کنند. تولید انواع اکسین ها توسط باکتری های ریزوسفری و تاثیرات آن بر سیستم ریشه ای گیاه در گزارشات بسیاری آمده است (سارور و کرمر،۱۹۹۵). برخی از این تاثیرات شامل افزایش جذب مواد غذایی از طریق تکثیر تارهای کشنده و افزایش ریشه های جانبی می باشد (پرسلو و همکاران، ۲۰۰۱). تحقیقات عقلایی و همکاران (۱۳۸۸) نشان داد که باکتری های تولید کننده هورمون موجب افزایش تارهای کشنده ریشه در گندم می شوند.

طی آزمایشی یانگ و همکاران (۱۹۹۱) توانایی چندین سویه از جنس های Serratia و Pseudomonas را از لحاظ تولید PGPR مورد بررسی قرار دادند. آنها همبستگی مطلوبی را بین طول ریشه گیاه برنج و تولید هورمون های گیاهی مشاهده نمودند در تحقیقی دیگر اسگر و همکاران (۲۰۰۲) توانستند در شرایط درون شیشه ای همبستگی بالا و معنی داری بین هورمون اکسین و عملکرد دانه (۷۷%) تعداد غلات (۷۸%) تعداد پنجه (۷۷%)در گیاه کلزا گزارش کند. در آزمایشی دیگر زای و همکاران (۱۹۹۶) در شرایط استریل افزایش رشد کلزا تلقیح شده با P. putida GR12-2 را به تولید و رهاسازی IAA آن سویه ربط دادند.
شواهد بسیاری مبنی برتوانایی باکتری های ریزوسفری در تولید و ترشح مواد تنظیم کننده رشد از جمله اکسین و همچین تاثیرآنها بر مرفولوژی تغذیه و رشد گیاهان وجود دارد. دراغلب مطالعات مشاهده شده است که تنظیم کننده های رشد بخصوص IAA اغلب خصوصیات سیستم ریشه ای از قبیل رشد اولیه ریشه تشکیل ریشه های جانبی و تارهای کشنده را تحت تاثیر خود قرار می دهند.(گراول و همکاران، ۲۰۰۷)
امروزه محققین سنتر باکتریایی هورمون گیاهی IAA وتنظیم باکتریایی تولید اتیلین درگیاهچه های جوان را مهمترین مکانیسم PGPR در تحریک رشد گیاهان دانسته اند( گراول و همکاران،۲۰۰۷ ). تنظیم باکتریایی تولید اتیلین در گیاه از یک سو تحت تاثیر فعالیت انزیم آمینوسیکلوپروپان۱ کربوکسیلات دی آمیناز (ACC دی آمیناز) باکتریایی و از سوی دیگر متاثر از هورمون گیاهی IAAاست بین آنزیم ACC دی آمیناز و هورمون گیاهی اکسین اثرات متقابلی مشاهده است در واقع مقادیر مختلف اکسین تولیدی توسط باکتری می تواند بر تولید اتیلین در بافت های گیاه تاثیر بگذارد. به این ترتیب که IAA سنترشده توسط باکتری ها درصورتی که باعث افزایش مقدارIAA درون بافت های ریشه به مقدار اپتیم شود قادرخواهد بود با افزایش تقسیم و تمایز سلولی رشد گیاه را افزایش دهد. اما چنانچه IAA باکتریایی مقدار IAA درون بافت های ریشه به بیش ازحد مورد نیاز خود افزایش دهد.ممکن است،با تحریک فعالیت آنزیم ACC سنتار وافزایش میزان ACC (پیش ماده اتیلن ) پس ازجوانه زنی بذر ، رشد و توسعه سیستم ریشه ای گیاه میزبان متوقف شود (گراول و همکاران،۲۰۰۷؛ گلیک و همکاران،۱۹۹۸).
۲-۶-۲-۵-۱- سنتزباکتریای IAA و تاثیرآن روی رشد گیاهان
اکسین باکتریایی با اختلال در تعادل هورمونی گیاهان کاهش طول ریشه های جانبی و تراکم تارهای کشنده را سبب می گردد(حافظ وهمکاران،۲۰۰۴؛ بیسواس و همکاران،۲۰۰۰). به این ترتیب PGPR با سنترهورمون های گیاهی موجب افزایش سطح ریشه توانایی ریشه درجذب آب و مواد غذایی و به دنبال آن رشد گیاه می شود (لایفشیز و همکاران،۱۹۸۷؛ پتن و گلیک،۱۹۹۶) رشد بهتر ریشه می تواند رشد مطلوب اندام هوایی را سبب گردد (زهیر و همکاران، ۲۰۰۴ ).
سئوالی که ذهن بسیاری ازمحققین را به خود مشغول ساخت این بود که IAA باکتریایی در چه مواقعی محرک رشد گیاه و چه زمانی به عنوان بازدارنده رشد عمل می کند. بدین منظور با استفاده از۷ سویه موتانت P. putida GR12-2 که توانایی تولید مقادیر مختلف IAA را داشتند، زای و گلیک (۱۹۹۶) به بررسی تاثیر مقادیر مختلف IAA روی رشد و توسعه سیستم ریشه ای گیاهچه کلزا پرداختند. البته سویه های موتانت از لحاظ تولید سیدروفور فعالیت ACC دی آمیناز و سرعت رشد همانند سویه وحشی بودند (زای و دیگران، ۱۹۹۶). درمیان این ۷ سویه موتانت فقط یک سویه که قادر به تولید IAA به میزان ۴ برابر سویه وحشی بود، رشد ریشه کلزا را متوقف نمود. اما ۶ سویه وحشی از لحاظ تحریک و توسعه سیستم ریشه ای ،نداشتن سویه های موتانت با توانایی تولید مقادیر بالایIAA ، میزان ACC را درگیاه به میزانی افزایش می دهند که دیگر آنزیم ACC دی امیناز باکتریایی توانایی هیدرولیزACC وکاهش سطح اتلین را ندارد و به این ترتیب IAA سنتر شده مانع از رشد و توسعه سیستم ریشه ای گیاه میزبان می گردد. البته درتحقیقی دیگرمشاهده شد که سویه موتانت P. fluorescens BSP53a که در مقایسه با سویه وحشی قادر به تولید مقادیر بیشتری IAA درمقایسه به سویه وحشی بود، وزن ریشه گیاه sourcherry وگیاهچه گوجه فرنگی را افزایش داد (دوبیکوسکی و همکاران، ۱۹۹۳ ).البته هارتمن وهمکاران درسال ۱۹۸۳ مشاهده کردند که تلقیح گیاهچه چغندر با سویه های موتانت P. savastonoi و P. syringao با توانایی تولید مقادیر کم IAA در مقایسه با سویه وحشی طول ریشه را کاهش داد (لوپر و شورس،۱۹۸۶؛ زای و همکاران، ۱۹۹۶). با وجود اینکه نتایج حاصل از آزمایشات مختلف هماهنگی نداشتند اما در بیشتر از۵۰ تا۷۰ درصد آنها افزایش عملکرد و تغییر خصوصیات مرفولوژی ریشه در اثر تلقیح گیاهان مختلف با سویه های مختلف PGPR به خصوص گونه های سودوموناس به عنوان عامل افزایش توان جذب آب و مواد غذایی گزارش شده است. نتایج حاصل ازتحقیقات مختلف نشان داد که سطوح IAA باکتریایی تعین کننده نوع پاسخ گیاه به مایه تلقیح باکتریایی است . همچنین میزان IAA ترشحی از باکتری های ریزوسفر وابسته به سویه باکتریایی رشد و فعالیت های متابولیکی و ژن های کدکننده آنزیم های مسیرتولید IAA است (لامبرت و همکاران،۲۰۰۰). رابطه خطی بین طویل شدن ریشه به وسیله غلظت بالای IAA محدود می شود ولی مقادیر پایین IAA اغلب محرک طویل شدن ریشه گزارش شده است (پایلت و سوگی، ۱۹۸۷؛ میلر و همکاران، ۱۹۸۹).
تحقیقات مختلف نشان داده است که همه ترکیبات ایندولی IAA درغلظت های بالاتراز۱۰۷ مولار مانع رشد طولی ریشه می شود. غلظت های زیاد IAA به دلیل تحریک تولید اتیلن موجب تشکیل ریشه های فرعی وتصادفی می گردد و از افزایش طول ریشه جلوگیری می نماید. اماغلظت های پائین درحدود۱۰۹ تا۱۰۱۲ مولار رشد ریشه های اصلی را تحریک می کند. به طورمثال مشاهده شده است که افزایش غلظت IAA به میزان ۱۰۴ تا۱۰۹ ،تولید شده توسط Azospirillum تلقیح شده به بذرهای گیاه گندم، موجب کاهش طول ریشه درشرایط استریل شد (دبلایر و همکاران،۱۹۹۹). به بیان بهترمی توان گفت که غلظت IAA در ریشه گیاهان، تعیین کننده اثرات مفید و مضر باکتری های محرک رشد ریزوسفری است ( گلیک و همکاران، ۱۹۹۸). به همین دلیل گیاهان مختلف با ژنوتیپ های مختلف به غلظت های متفاوت IAA وتلقیح با میکروارگانیسم های گوناگون با توانایی متفاوت در تولید IAA پاسخ متفاوتی می دهند(گراول و همکاران، ۲۰۰۷ ).
۲-۶-۲-۵-۲- تنظیم باکتریایی تولید اتیلن درگیاهان توسط آنزیم ACC دی آمینازباکتریایی
نتایج حاصل ازتحقیقات انجام شده نشان داد که تاثیرمفید PGPR بر رشد گیاهان تنها با توانایی تولید اکسین توسط آنها قابل توجیه نمی باشد، بلکه تاثیر آنها تحت تاثیرعوامل دیگری چون تولید سایرمتابولیت های میکروبی مانند ACC دی آمیناز توان کلونیراسیون ریشه سویه تلقیح شده وگونه و رقم گیاهی نیزمی باشد .طی آزمایشی پتن و گلیک (۱۹۹۶) تولید آنزیم ACC دی آمیناز را عامل موثر در تاثیر PGPR بر رشد و عملکرد گیاهان گزارش کردند.PGPR از طریق تولید گروهی از آنزیم ها، بر سطوح هورمون های گیاهی و به دنبال آن رشد و توسعه سیستم ریشه ای گیاه میزبان می گذارند. درمیان هورمون ها گیاهی، غلظت اکسین و اتیلن اغلب بااضافه نمودن PGPR تغییرمی کند (گلیک و همکاران،۱۹۹۴؛ زای و همکاران،۱۹۹۶؛ گلیک و همکاران،۱۹۹۵؛ پتن و گلیک، ۱۹۹۶). درواقع PGPR علاوه برتوانایی درسنترهورمون اکسین، باتولید ACC دی آمیناز و هیدرولیز و سکوستره کردن ACC به آمونیوم و آلفاکتوبوتیرات میزان اتیلن گیاهی را کاهش می دهند(گلیک و همکاران،۱۹۹۴،۱۹۹۵ ) این مکانیسم شامل رویدادهای متوالی به شرح زیرمی باشد(شکل۱).
ابتدا IAA توسط PGPR مستقرروی سطوح بذور و یا ریشه گیاهان درحال رشد دراثر وجود تریپتوفان ودیگرمولکول های موجود در تراوه های ریشه و بذر(وایپس،۱۹۹۰)، سنتز و ترشح می شود. مقداری از IAA توسط گیاه جذب وهمراه با IAA گیاهی موجب افزایش طول سلولی و تقسیم سلولی گیاه می شود. این IAA ازسوی دیگرباعث تحریک فعالیت آنزیم ACC سنتاز و تبدیل S-adenosylmethionin به ACC و در نهایت افزایش مقدار ACC می شود (کند، ۱۹۹۳).
بخش قابل توجهی از این ACC به همراه سایر مولکول های کوچک دیگر معمول در تراوه های ریشه و بذر، از بذور و ریشه گیاهان ترشح توسط سلول های باکتریایی جذب و سرانجام در اثر فعالیت آنزیم ACC دی آمیناز باکتریایی هیدرولیزمی گردد. جذب ACC توسط باکتری باعث کاهش سطوح ACC در بیرون از بافت های گیاهی می گردند. لذا گیاه به منظورحفظ تعادل بین میزان ACC درون و بیرون بافت گیاهی به طور مداوم مقداری از ACC را به بیرون ترشح می کند. در واقع ریزوسفر با تحریک سنتز ACC درگیاه با منبع فراوانی از نیتروژن به شکلACC مواجه می گردد. تحت این شرایط PGPR برخلاف سایر میکروارگانیسم های خاک با استفاده ازACC به عنوان منبع نیتروژن به رشد و تکثیر خود می پردازد به این ترتیب باکتری باجذب ACC موجب کاهش مداوم ACC در ریزسفر و ترشح بیشتر از گیاه می گردد، در نتیجه مقدار ACC به دنبال آن اتیلن در بافت های گیاهی کاهش می یابد. با بهره گرفتن از روش HPLC، پنرز و همکاران (۱۹۹۸) مشاهده کردند که به دنبال تلقیح گیاه با PGPR، میزان ACC در تراوه های ریشه گیاه کلزا افزایش می یابد به این ترتیب حداقل دو نتیجه از کاهش میزان ACC حاصل می شود: ابتداکاهش مقدار اتیلن گیاهی و دوم افزایش طول ریشه گیاهان که این افزایش رشد به دلیل کاهش مقداراتیلن پس از جوانه زنی بذور می باشد.
براساس این مدل می توان پیش بینی نمود که هر باکتری که دارای آنزیم ACC دی آمیناز بوده و از توانایی کلونیزاسیون خوبی برخوردار باشد قادر به افزایش طول ریشه گیاه میزبان بوده و ازصفت PGP و یا PGA برخوردار است (گلیک و همکاران،۱۹۹۵). وجود آنزیم ACC دی آمیناز در سویه P. putida GR12-2 گزارش شده است (جاکوبسن و همکاران،۱۹۹۴). این آنزیم توانایی هیدرولیز ACC را در گیاهان دارد، محققین مشاهده کردند که سه سویه موتانت این باکتری که فاقد توانایی تولید این آنزیم بودند قادر به افزایش طول ریشه گیاهچه کلزا تحت شرایط استریل نبودند (گلیک و همکاران،۱۹۹۴).
یکی از مهمترین نشانه های تاثیر باکتریهای محرک رشد روی گیاهان، افزایش رشد ریشه آنها می باشد که مورد توجه بسیاری از محققان بوده است. افزایش عملکرد کلزا در اثر تلقیح با PGPR همراه با افزایش در میزان روغن، فعالیت سیستم ریشه ای و برداشت عناصر غذایی بوده است (مایاک و همکاران،۱۹۹۹).تحقیقات گسترده ای در خصوص اثرات مثبت ناشی از تلقیح باکتری های مختلف جنس سودوموناس بر روی رشد و عملکرد گیاهان زراعی توسط محققین در حال انجام است. یکی از این مکانیسم ها،‌ کاهش دادن میزان اتیلن گیاه از طریق تولید آنزیم Accdeaminase می باشد که ACC را به آلفاکتوبوتیرات و آمونیاک هیدرولیز می کند (پتن و گلیک، ۱۹۹۶).
بررسی تاثیر سودوموناس های فلورسنت بر میزان جذب عناصر غذایی و رشد کلزا در شرایط شور نشان داد که تنش شوری باعث کاهش در میزان رشد، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک گردید. تغییر آهنگ کاهش رشد در پارامترهای مورد مطالعه در اثر تلقیح با باکتریهای منتخب کاهش یافت بطوریکه تلقیح با باکتریهای فوق باعث افزایش نرخ رشد نسبی در شوریهای مختلف گردید و برخی از سویه های منتخب باعث افزایش در عملکرد بیولوژیک در شوریهای مورد مطالعه گردیدند. ( حلیلی و همکاران،۱۳۸۸). ذبیحی و همکاران (۱۳۸۷) در پ‍ژوهشی نشان داد که تلقیح گندم با سو یه هایی از سودو موناسهای فلورسنت و پوتیدا در تمامی سطوح شوری باعث افزایش معنی داردر کلیه شاخصها شد. تحقیق شیرمردی و همکاران (۱۳۸۷) نشان داد که باکتری سودوموناس توانایی تولید آنزیم ACC دآمیناز را دارا بوده و در نتیجه این امکان وجود دارد که با کاهش دادن سطح اتیلن در ریشه گیاه آفتابگردان باعث افزایش رشد طولی ریشه گیاه و در نتیجه بهبود جذب آب توسط ریشه شود. تحقیقات دیگر نیز نشان داده اند که با کاربرد باکتریهای دارای آنزیم ACC دآمیناز رشد ریشه افزایش یافت (گلیک و پنروس، ۱۹۹۸).
شکل ۱: مدل پیشنهادی در خصوص تاثیر PGPR روی رشد ریشه
۲-۶-۳- سایرمکانیسم های مستقیم
براساس تحقیقات انجام شده توسط رایو و همکاران (۲۰۰۳) تاثیرمثبت تولید ترکیبات فرار باکتریایی از قبیل ۳ هیدروکسی ۲ بوتان و۲و۳ بوتاندیول توسط PGPR و تاثیر مفید آنها بر رشد گیاه Arabidopsis مشاهده و گزارش شده است(گری و اسمیت، ۲۰۰۴).
۲-۷- عوامل موثردرافزایش کارایی PGPR
فقط تواناییPGPR در تولید هومون های گیاهی (اکسین ،جیبرلین وسیتوکینین) وآنزیم ACC دی آمیناز در شرایط درون شیشه ای نشان دهنده تاثیر مثبت آنها روی رشد و توسعه سیستم ریشه ای گیاهان نمی باشد. در شرایط مزرعه زمان تلقیح بذور با سویه PGPR مورد نظر در کارایی PGPR بسیار موثر است. نتایج حاصل از تحقیقات نشان داده است که به دلیل میل ترکیبی کم آنزیم ACC دی آمیناز به ترکیب ACC، در صورتی که تلقیح بذور زمانی صورت گیرد که سطح ACC بیش ازحد لازم افزایش یابد دراین حالت آنزیم ACC دی آمیناز قادر نخواهد بود که مقدار ACC و به دنبال آن اتیلن را کاهش دهد، لذا آنزیم ACC اکسیداز(آنزیم کنترل کننده میزان ACC دربافت های گیاهی که دراثرافزایش میزان ACC القاء می شود) که درمقایسه با آنزیم ACC دی آمینازباکتریایی میل ترکیبی بیشتری به ترکیب ACC دارد موجب افزایش سطح اتیلن گیاه می شود.(میل ترکیبیACC اکسیدازگیاهی به ترکیب ACC، ۱۰۰ برابر ACC دی آمینازباکتریایی است.) به همین دلیل تلقیح گیاه میزبان با سویه PGPR، پس ازافزایش سطح ACC اکسید گیاهی کارایی PGPR را در تحریک رشد ریشه را کاهش می دهد (گلیک و همکاران،۱۹۹۸). تحقیق آبلس و همکاران (۱۹۹۲) نیز نشان داد که نسبت ACC دی آمیناز به ACC اکسیداز نقش مهمی در کارایی باکتری های محرک رشد ریزوسفری دارد. همچنین سویه PGPR درشرایط مزرعه باید علاوه بر توانایی تولید هورمونهای گیاهی وآنزیم ACC دی آمیناز از توان کلونیزاسیون خوبی روی ریشه و قدرت رقابتی بالایی در ریزوسفر گیاه میزبان برخوردار باشد. تراوه های ریشه ای ورق گیاه میزبان نیز از دیگر عوامل موثر در کارایی PGPR شناخته شده اند (شریفی و همکاران،۱۳۸۷).
۲-۷-۱- تراوه های ریشه ای
به موادشیمیایی تراوش شده توسط ریشه گیاهان به محیط خاکی، تراوه های ریشه ای می گویند. تراوه های ریشه ای طیف متنوعی ازترکیبات آلی شامل قندها، اسیدهای امینه، اسیدهای آلی ،اسیدهای چرب، آنزیم ها، ویتامین ها، نوکلئوتیدها و دیگرمتابولیت های گیاهی می باشند(جونز،۱۹۹۸). ریشه گیاهان قادرند که ترکیباتی با وزن مولکولی کم ازقبیل پلی ساکاریدهای ساده (مانندآرابینوز، فروکتوز ، گلوکز، مانو و الیگوساکاری) اسیدهای آمینه (از قبیل آرژین، آسپاراژین، آسپارتات، سیستئین، سیستین وگلوتامین) اسیدهای آلی (استیک آسکوربیک، بنزوئیک ، فروی و مالیک )و ترکیبات فنولی ترشح کنند (برتین و همکاران، ۲۰۰۳). از ترکیباتی با وزن مولکولی زیاد می توان به فلاونوئیدها ،آلکالوئیدها و پلی استیلن ها اشاره نمود. تراوه های ریشه ای شامل یون ها آب واکسیژن نیزمی باشند. اماواژه تراوه های ریشه ای اغلب به ترکیبات کربن دار اتلاق می شود.گیاهان با ترشح ترکیباتی نظیرفنول ها بر رشد سایر گیاهان ومیکروارگانیسم های پیرامون خود تاثیر می گذارند. تراوه های ریشه ای باعث تحریک میکروفلور فعال خاک می گردند (برتین و همکاران، ۲۰۰۳). به همین دلیل رقم گیاه نقش تعیین کنندهای درترکیب غالب ریزوسفردارد. اسیدهای آلی موجود درتراوه های ریشه ای نه تنها در رشد باکتری های ریزوسفری بلکه در حرکت و کموتاکسی باکتری های ریزوسفری متحرک ، از قبیل باکتری های فلاژل دار نظیر سودوموناس ها و هیف های قارچی به سمت ریشه موثرند(نل و همکاران، ۱۹۹۶).
اسیدآمینه تریپتوفان نیز از ترکیبات آلی است که در تراوه های ریشه ای اغلب گیاهان و نه تمامی آنها شناسایی شده است. اسیدآمینه ترپتوفان پیش سازفیزیولوژیکی بیوسنتز اکسین (IAA) درگیاهان و باکتری های ریزوسفری است (خلید و همکاران،۲۰۰۴). طی آزمایشی در شرایط استریل زهیر و همکاران (۱۹۹۷) مشاهده کردند که به دلیل افزایش تولید اکسین توسط سویه ازتوباکتر درحضور تریپتوفان، تاثیر مفید این سویه PGPR برعملکرد گیاه سیب زمینی درمقایسه با زمانی که تریپتوفانی در محیط نبود افزایش یافت (زهیر و همکاران، ۲۰۰۴). درآزمایش جارلئونارد نیز زهیر و همکاران (۲۰۰۰) افزایش قابل توجه طول و وزن ریشه و اندام هوایی گیاه ذرت را به هنگام استفاده توام از مایه تلقیح Azotobacter و تریپتوفان (۱۰ مولار) گزارش کردند (زهیر و همکاران، ۲۰۰۴)
به این ترتیب نتایج حاصل از تحقیقات نشان دادکه کارایی PGPR با کاربرد همزمان پیش ماده های فیزیولوژیک تنظیم کننده های رشد افزایش می یابد. طی گزارشی مارشنر (۱۹۹۵) بیان کرد که وجود پیش ماده های هورمون گیاهی از قبیل تریپتوفان درتراوه های ریشه ای گیاهان نقش مهمی در روابط گیاه ریشه باکتری دارد (مارشنر و همکاران،۱۹۹۷). البته تراوه های ریشه ای گیاه ذرت برخلاف گیاه گندم فاقد اسیدآمینه تریپتوفان است۰(بنیزری و همکاران،۱۹۹۸). طی تحقیقی مشاهده شد که علی䂠سغم وجود تریپتوما䙆 درتراوه های ریشه گیاه ذرت؎ باکتری های 䘱یزوسفری خاک قادر به سنتزاکسین در حضور سایراسیدهای امینه مانند آسپاراژین،آلانین و ل݊زین بودندࠠШبنیزرَ و همکاران،۱۹۹۸). گلوتامین آلفاکتوگلوتاریک اسید و پیروویک اسیدازدیگرترکیبات تراوه های ریشه ای هستند که ممکن است در تولید میکروبی اکسین توسط باکتری های ریزوسفر تاثیر بگذارند(زهیر و همکاران،۲۰۰۴).
کمیت و کیفیت تراوه های ریشه ای به شدت تحت تاثیر گونه، رقم، سن گیاه و عوامل تنش زا است (جونز، ۱۹۹۸). کارایی PGPR به دلیل وابستگی به تراوه های ریشه ای در ارقام گونه ها و انواع خاکها تغییرمی کند. طی تحقیقی فاگس (۱۹۹۱) نشان داد که تاثیر مفید A. lipoferum بر رشد ذرت به نوع خاک و رقم بستگی دارد. محققین غلظت های مختلفی از تریپتوفان را درتراوه های ریشه ای گونه ها و ارقام مختلف گیاهان مشاهده کردند.طی تحقیقی مارتنز و فرانکن برگر (۱۹۹۴)‌ غلظت های مختلف تریپتوفان را در تراوه های ریشه ارقام مختلف گندم گزارش کردند. تفاوت در کمیت و کیفیت ترکیبات ترشح شده از ریشه گیاهان، موجب تفاوت در میزان بیوسنتزی اکسین و سایرتنظیم کننده های رشد و تاثیرآنها بررشد و خصوصیات مرفولوژیکی گیاهان می گردد. در تعدادی از گیاهان از قبیل سورگوم و گندم با افزایش سن گیاه مقدار تراوه های ریشه ای کاهش می یابد.
در شرایط خشکسالی تراکم خاک و از همه مهمترکمبود موادغذایی (تنش تغذیه ای ) نیز مقدار ترشح ترکیبات آلی به ریزوسفر افزایش می یابد (بردی و وی، ۱۹۹۹). البته افزایش مقدار تراوه های ریشه ای اثرات نامطلوبی بر پارامرهای عملکرد گیاهان دارد. افزایش تراوه های ریشه به معنی خروج بیشترترکیبات حاصل از فتوسنتز به محیط ریزوسفر وکاهش رشد اندام هوایی است. دراین بین می توان با تاثیرمفید PGPR درافزایش جذب موادغذایی، کاهش تنش تغذیه ای وخسارات ناشی ازآن اشاره نمود (خلید و همکاران،۱۹۹۶، دفریتاس و جرمیدا،۱۹۹۰؛ زهیر و همکاران، ۱۹۹۶، خلید و همکاران،۱۹۹۰). به این ترتیب می توان با انتخاب ارقام وگونه هایی که درتراوه های ریشه ای خود دارای پیش ماده های تنظیم کننده رشد هستند و بهبود شرایط تغذیه ای خاک از طریق مصرف بهینه کود ،می توان کارایی PGPR در افزایش رشد و عملکرد گیاه افزایش داد.
۲-۷-۲- کلونیزاسیون ریشه
توان رشد، توسعه وگسترش یک میکروارگانیسم درسطح ریشه و ریزوسفر را کلونیزاسیون ریشه می گویند(لوسی و همکاران،۲۰۰۴). شرط اصلی توسعه وگسترش یک میکروارگانیسم تلقیح شده، انتقال درسیستم ریشه ای گیاه است. سنجش این انتقال موثر بر حسب تعداد و یا بیوماس ارگانیسم تلقیح شده در واحد طول یا وزن ریشه گیاه است. سنجش این انتقال موثر بر حسب تعداد و یا بیوماس ارگانیسم تلقیح شده در واحد طول یا وزن ریشه است. کلونیزاسیون ریشه عمدتا توسط سرعت رشد نسبی ریشه و باکتری ها تعین می شود. الیوت و همکاران (۱۹۸۸) مشاهده کردند که تراکم باکتری روی بذرگندم روی کلونیزاسیون ریشه پس ازدوره جوانه زنی تاثیرنمی گذارد. آنها بذرهای گندم را با نسبت های متفاوتی از مایه تلقیح آلوده کردند. اما تفاوت معنی داری بین نسبت های مایه تلقیح وکلونیزاسیون ریشه درطول دوره رشد گندم مشاهده نکردند (نل و همکاران،۱۹۹۶ ) .
بلکه توانایی میکروارگانیسم هابرای کلونیزاسیون ریشه به بیولوژی میکروارگانیسم ها، قدرت رقابت آن با سایرمیکروب ها خصوصیات ریشه گیاه خواص فیزیکی خاک و محیط رشد بستگی دارد. کمیت وکیفیت تراوه های ریشه ای نیزمهمترین ویژگی گیاه میزبان می باشد که برتوان کلونیزاسیون ریشه تاثیر می گذارد. به همین دلیل میزان کلونیزاسیون و رشد گونه ای باکتری ،روی ریشه گیاهان مختلف متفاوت است (دفریتاس و جرمیدا، ۱۹۹۰).
درمیان میکروارگانیسم های ریزوسفری ریشه های تیره غلات، بویژه گندم به طورفراوان سودوموناس ها کلونیزه می شوند (نل و همکاران، ۱۹۹۶). به دلیل کموتاکسی بسیار زیاد سودوموناس های فلورسنت به سمت آسپاراژین، ترئونین و والین موجود درتراوه های گیاهی کلونیزاسیون آنها روی بذر و ریشه گیاهان به راحتی صورت می گیرد.
طی تحقیقی مشاهده شد که P. fluorescence 2-79 به دلیل داشتن اندام چسبنده مثل پیلی قادربه کلونیزاسیون مناسب ریشه های گیاه گندم می باشند. تولید سیدروفورها توسط سویه های سودوموناس فلورسنت نیز نقش مهمی درکاهش جمعیت قارچها و باکتری های دیگر و در نهایت کمک به کلونیزاسیون بهتر ریشه دارد (دفریتاس و جرمیدا،۱۹۹۰؛ شیپرز و همکاران، ۱۹۸۷).
۲-۷-۳- توان رقابتی
در ریزسفرهرچقدرگروه های میکروبی توانایی استفاده از منابع غیرمعمول کربن و نیتروژن ازقبیل ACC، Opine، Xenoniotio را داشته باشند از قدرت رقابتی بیشتری نسبت به سایر میکروارگانیسم ها در ریزوسفربرخوردارخواهند بود.درمیان PGPR ، سودوموناس ها به دلیل داشتن آنزیم ACC دی آمیناز،استفاده از ACC به عنوان منبع نیتروژن و توان تغییرسوخت و سازسلولی ، دارای قدرت رقابتی بیشتری نسبت به سایرباکتری های ریزوسفری می باشند(گری و اسمیت،۲۰۰۴؛ گلیک و همکاران،۱۹۹۴). آنها همچنین برخلاف اغلب میکروارگانیسم های خاک به دلیل داشتن فلاژل های قطبی به سوی ریشه گیاهانی که سرشار از منابع غذایی است حرکت می کنند.
۲-۷-۴- وابستگی به گیاه میزبان
ریزوسفرگیاهان علاوه برمیکروارگانیسم های مفید ریزوسفری توسط میکروارگانیسم های مضر نیز اشغال شده است. بازدارندگی و یا محرک رشد بودن یک باکتری ریزوسفری به شرایط محیطی، رقم گیاه و وضعیت مایکوریزا خاک بستگی دارد (نل و همکاران، ۱۹۹۶؛ بولتن و همکاران،۱۹۹۳).
رقم گیاه مهمترین عامل در تعیین جمعیت غالب ریزوسفر شناخته شده است. به طور مثال توانایی سویه P. fluorescens 2-79RLI در جذب آهن سیترات و اهن فیتوسیدروفور(درشرایط کمبود آهن) کاملا به نوع گیاه بستگی دارد. حتی یک تغییر کوچک در ژنوتیپ گیاه میزبان می تواند در توان کلونیزاسیون یک سویه PGPR تاثیرگذارد(نل و همکاران، ۱۹۹۶). تفاوت در رقم گیاه موجب تغییر در کمیت و کیفیت تراوه های ریشه ای می گردد. طی مطالعه ای کرولی و همکاران (۱۹۹۷) نشان دادند که هر عامل موثر در کمیت وکیفیت تراوه های ریشه ای ممکن است موجب تغییر در نوع و مقدار سیدروفور تولید شده توسط سویه های سودوموناس و در نهایت تغییر ترکیب جمعیت میکروبی خاک شود. به همین دلیل گو و مازولا (۲۰۰۳) با توجه به اثرات مثبت سودوموناس های فلورسنت در کنترل بیماری های قارچی و کلونیزاسیون سودمند این باکتری با گیاه گندم، در یک باغ سیب با کشت گیاه گندم و افزایش جمعیت سودوموناس های فلورسنت از این طریق توانستند موجب افزایش رشد درخت سیب و کاهش خسارت ناشی از عامل بیماریزا شوند. نتایج حاصل از این تحقیق نیز نشان داد که رقم گیاهی نقش مهمی در ترکیب جمعیت میکروارگانیسم های ساپروفیت بخصوص سودوموناس های فلورسنت و کنترل عوامل بیماریزای گیاهی دارد.
همچنین جرلان(۱۹۹۶) مشاهده کرد که با تغییر گونه و رقم گیاه، پتانسیل استفاده از منابع کربن توسط باکتری های ریزوسفری تغییرمی کند. حتی نوع و مقدار اسیدهای آمینه و فیتوسیدروفور موثر بر متابولیسم PGPR درتراوه های ریشه ای ارقام مختلف گونه های گیاهی متفاوت بوده است(هارتمن،۱۹۹۸؛ نل و همکاران،۱۹۹۶).
طی تحقیقی برگسما و لام(۲۰۰۴) مشاهده کردند که نوع گونه های گیاهی نقش مهمی در ترکیب و فعالیت میکروارگانیسم های آنتوگونیست گونه های سودوموناس دارد، به همین دلیل با تغییر گونه گیاهی مقدار DAPG تولیدی توسط گونه های سودوموناس تغییرنمود. آنها همچنین مشاهده کردند که فنوتیپ گونه های سودوموناس در انواع متفاوت، مختلف است. درمیان ترکیبات تراوه های ریشه ای تریپتوفان (پیش ساخت اکسین ) ازاهمیت بسیاری برخوردار است. تراوه های ریشه ای گیاهان تنها منبع طبیعی تریپتوفان بر باکتری های ریزوسفری برای تولید اکسین محسوب می شود. گزارش های متعددی در خصوص وجود اسید آمینه تریپتوفان در تراوه های ریشه ای اغلب گیاهان شده است (امی و همکاران،۱۹۹۲؛ خلید و همکاران،۲۰۰۴).
محققین در تراوه های ریشه ای تعدادی از ارقام مختلف گندم، مقادیر قابل مشاهده ای از تریپتوفان را گزارش کرده اند (زهیر و همکاران،۲۰۰۴؛ مارتنز و فرانکنبرگر،۱۹۹۴). تمامی گیاهان توانایی رهاسازی تریپتوفان تحت تاثیر ترکیبات دیگر تراوه های ریشه ای از قبیل گلوتامین را نیز دارا می باشد. به طورکلی می توان گفت که تولید میکربی اکسین در ریزوسفر موجب تغییرخصوصیات ژنتیکی و فنوتیپی باکتری های ریزوسفری و گیاهان است. میزان تاثیر یک سویه PGPR بر رشد و عملکرد به دلیل وابستگی به کمیت وکیفیت تراوه های ریشه ای ازقبیل جذب کننده های بیوشیمیایی و نوع سیگنال ها در ارقام مختلف گندم متفاوت یکسانی به متابولیت های میکروبی ندارند که درشرایط یکسان تلقیح، خود موجب تفاوت پاسخ ارقام مختلف یک گونه گیاهی به مایه تلقیح PGPR می شود.
طی تحقیقی خلید و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که باکتری A. brasilense درحضور۱۰۳ مولار تریپتوفان عملکرد گیاه گندم را تا ۳/۲۱ درصد در مقایسه با شاهد افزایش داد. آنها همچنین ثابت کردند که با تغییر رقم و سویه باکتریایی، پاسخ و عکس العمل گیاه به مایه تلقیح PGPR تغییر می نماید.
تراوه های ریشه ای همچنین نقش مهمی در کلونیزاسیون ریشه توسط باکتری های محرک رشد ریزوسفری و کنترل جمعیت بیمارگرهای گیاهی دارد. به طور مثال مشاهده شده است که تراوه های ریشه ای گیاه گندم با افزایش مقدار آرابینوز و زایلوز ترکیب اگزوپلی ساکاریدی باکتری Azospirillum brasilense نقش مهمی را در کلونیزاسیون این باکتری روی سطح ریشه ای ایفا می کند.
۲-۹- تاثیر PGPR بر گیاه
۲-۹-۱- تاثیر PGPR بر سیستم ریشه ای
افزایش رشد ریشه یکی از مهمترین نشانه های تاثیر باکتری های محرک رشد روی گیاهان می باشد که توجه بسیاری از محققین را به خود جلب نموده است. افزایش طول ریشه، تکثیر ریشه های جانبی و نابجا در افزایش توانایی گیاهچه در جذب آّب و مواد غذایی و استقرار مناسب آن در مراحل اولیه رشد موثر و مفید شناخته شده است (حمیدی و همکاران، ۱۳۸۶). باکتریهای محرک رشد ریشه گاهی با تولید هورمونهای گیاهی و آنزیم ACC دآمیناز قادرند رشد و توسعه سیستم ریشه گیاه میزبان را افزایش دهند و به این ترتیب موجب افزایش رشد اندام هوایی و عملکرد گیاهان زراعی شوند. مطالعات بسیاری در این خصوص بررسی تاثیر PGPR بر رشد و عملکرد گیاهان زراعی انجام شده است که در این خصوص می توان به تحقیق باری و براون (۱۹۸۴) و تاثیر باکتری A.paspali بر رشد سیستم ریشه ای و همچنین لایفیشز و همکاران (۱۹۸۷) که تاثیر مثبت باکتری سودوموناس پوتیدا را بر افزایش طول ریشه و جذب فسفر در گیاه کلزا گزارش دادند، اشاره نمود. همچنین آزمایشات فراوانی که توسط دانشمندان دیگر نیز افزایش رشد سیستم ریشه ای در گیاهان مختلف از جمله گیاه کلم، برنج، چغندر، ذرت، کلزا، خیار، گندم، ارزن، گوجه فرنگی در اثر مایه تلقیح PGPR گزارش شده است (هال و همکاران، ۱۹۹۴؛ گلیک و همکاران، ۱۹۹۴؛ کارلوتی و همکاران ،۱۹۹۴؛ کاکماکی و همکاران، ۲۰۰۱؛ زهیر و همکاران،۲۰۰۴؛ بیاری و همکاران،۱۳۸۸).
۲-۹-۲- تاثیر PGPR بر جوانه زنی و استقرار
به دلیل ضعیف بودن ریشه های اولیه، تشکیل گره بر روی گیاهان لگوم و استقرار گیاهان با کارایی کمتری انجام می شود. از اینرو باکتری های محرک رشد ریشه گاهی قادر خواهند بود با افزایش رشد و توسعه سیستم ریشه ای امکان استقرار بهتر باکتری همزیست را روی ریشه های اولیه فراهم کند (کلوپر و همکاران، ۱۹۹۸). باکتری های محرک رشد ریشه گاهی همچنین با کاهش دخالت سایرمیکروارگانیسم های خاکزی موجب افزایش توانایی استقرار باکتری ریزوبیوم روی ریشه گیاه لگوم و به دنبال آن تثبیت نیتروژن را در گیاه لگوم دارند. تاثیر PGPR برکارایی فرایند گره زایی توسط بسیاری از محققین بررسی شده که از آن جمله می توان به نتایج تحقیق مولا و همکاران (۲۰۰۱) به منظور تاثیر بررسی PGPR بر تشکیل گره روی ریشه گیاه لگوم جهت همزیستی با باکتری Brady Rhizobiom Japonicom به دنبال آن تشکیل گره های بیشتر در تلقیح بذور سویا با سویه های A.brasilense وAlipoferum به همراه Brady Rhizobiom Japonicomسویه تثبیت کننده نیتروژن مشاهده شد. همچنین در گیاهانی که حداقل استاندارد جوانه زنی را دارا هستند، مثل پنبه که ۳۰% از سایر محصولات کشاورزی استاندارد جوانه زنی پایین تری دارد، یکی از راهکارهای مهم در افزایش قدرت جوانه زنی بذور، تلقیح آنان با باکتری مفید ریشه گاهی گزارش شده است(حافظ و همکاران،۲۰۰۴).
۲-۹-۳- تاثیر PGPR بر رشد گیاهان
تولید متابولیت های میکروبی از قبیل IAA و مواد شبه جبرلین توسط باکتریهای محرک ریزوسفری PGPR به عنوان عامل موثر افزایش طول گیاه و وزن خشک گیاه توسط دانشمندان مختلف گزارش شده است (لایفیشز و همکاران،۱۹۸۷؛ محمد و همکاران، ۱۹۸۸؛ هافیش و همکاران، ۱۹۹۶،۱۹۹۴،۱۹۹۷). باکتریهای محرک رشد قادرند از طریق مکانیسم های مختلف موجب افزایش جذب مواد غذایی شوند. در اغلب تحقیقات توانایی سویه های PGPR در تولید هورمونهای گیاهی و افزایش رشد روی توسعه سیستم ریشه ای گیاه ثابت شده است که سبب جذب آسانتر و سریعتر عناصر غذایی و آب از خاک به عنوان عامل اصلی افزایش رشد در اندام هوایی گیاه میزبان گردیده است (ایگامبردیاواو و همکاران،۲۰۰۲؛ هافیش و همکاران، ۱۹۹۶؛ پتن و گلیگ، ۱۹۹۶). در تحقیقی دیگر تلقیح بذور نوعی کلزا با باکتری سودوموناس پوتیدا موجب افزایش طول گیاه، وزن خشک ریشه و اندام هوایی در مقایسه با شاهد بدون باکتری رشد گزارش شد (پاشاپور و همکاران،۱۳۸۸). نتایج مشابه و نتایج حاصل از این تحقیق ثابت می کند که سویه های سودموناس فلورسنت حتی در صورت عدم وجود بیمارگرهای گیاهی قادرند رشد گیاه را افزایش دهند(هال و همکاران،۱۹۹۴؛ زهیر و همکاران،۲۰۰۴؛ جاود و ارشاد،۱۹۹۹؛ بور و همکاران،۲۰۰۴؛ نظارت و غلامی،۱۳۸۸). همچنین سویه های PGPR قادرند علاوه بر هورمونهای گیاهی، آنزیم ACC دآمیناز را که نقش مهمی در کاهش اثر بازدارندگی هورمون اتیلن و توقف رشد ریشه و کاهش عملکرد ناشی از آن را دارد، تولید کنند (بیلیمو و همکاران،۲۰۰۱،۲۰۰۲؛ شا و همکاران،۱۹۹۸؛ گلیک و همکاران،۱۹۹۴؛ دالگالو و فاری،۱۹۹۱؛ مولا و همکاران،۲۰۰۱).
۲-۹-۴- تاثیر PGPR بر عملکرد گیاهان
محققین فراوانی افزایش عملکرد ناشی از تاثیر باکتریهای ریشه گاهی محرک رشد PGPR را به اثرات آنتوگونیستی سویه های مختلف با بیمارگرها و میکروارگانیسم های مضر و استفاده از مکانیسم هایی از قبیل تولید آنتی بیوتیکها و رقابت، گزارش داده اند (لایفیشز و همکاران،۱۹۸۷؛ بیاری و همکاران، ۱۳۸۸؛ بیلرو و همکاران، ۱۹۹۹؛ خلید و همکاران،۲۰۰۲). در این میان دانشمندان دیگری نیز علاوه بر تاثیر این باکتریهای محرک رشد، تولید آنزیم ها و هورمونها و شبه هورمونهایی که موجب بهبود شرایط رشد می گردد را نیز گزارش کرده اند که در اکثر موارد موجب افزایشی عملکرد و بهبود رشد گیاه زراعی گشته است. از آن جمله می توان به تحقیق زهیر و همکاران (۲۰۰۴)بر روی افزایش عملکرد گیاه سیب زمینی و تاثیر مفید باکتری PGPR را در این گیاه بیان نمود. علاوه بر آن در گیاهان مختلفی از جمله گندم، خیار، پنبه، چغندرقند، سویا، کلزا و سایر گیاهان زراعی هم اثرات مثبت و افزایش عملکرد در این گیاهان گزارش شده است (بیسواس و همکاران،۲۰۰۰؛ پاشاپور و همکاران،۱۳۸۸؛ مک کولاف و همکاران،۲۰۰۱؛ لوسی و همکاران،۲۰۰۴؛ مایاک و همکاران،۱۹۹۹؛ زهیر و همکاران،۲۰۰۴).
۲-۱۰- تاثیر PGPR بر مرفولوژی و رشد گندم

•  به روزآوری

بازنگری مجدد و پیوسته منابع تهیه شده برای افراد، و تغییر ساختار سازمانی متناسب با وضعیت جاری، امری ضروری است. آنچه که زمانی خاص مناسب بوده، ممکن است با در نظر گرفتن نیازهای جدید، به اصلاح و بازبینی نیازمند باشد. ممکن است یک شرکت به تجارت تازه ای دست زند و برای موفقیت، علایق اطلاعاتی خود را تغییر دهد. اگر گروهی از سازمان های اطلاع رسانی به تهیه اطلاعات در موضوعی اقدام کنند که دیگر مورد علاقه نیست، بهره گیران، آن بخش خاص از تجارت را از دست خواهند داد.

• قالب سازی صحیح

متخصص اطلاع رسانی باید نیازمندی های غالباً بد بیان شده بهره گیر را بفهمد و آن را در قالبی مناسب ارائه کند.برخی از مراجعان، نسبت به دیگر مراجعین، دانش کمتری دارند و ممکن است صرفاً عنوان منبع اطلاعاتی را که از قبل با آن آشنایی داشته اند را درخواست کنند و از اطلاعاتی که واقعاً به آن نیازمند هستند صحبتی به میان نیاورند.

• بهینه بودن

هزینه تهیه یک خدمت اشاعه ای، باید با سودمندی آن همخوان باشد و این هزینه ها باید پیوسته محاسبه و اعلام شوند. به زبان ساده، باید دید آیا خدمت ارائه شده ارزش آن را دارد که برای آن هزینه ای پرداخت شود، شاید برای تهیه خدمات، شیوه های جدیدتری نیز وجود داشته باشد که از روش فعلی ارزان تر یا کارآمدتر است. بنابراین، متخصصین اطلاع رسانی باید مرتباً خدمات را قیمت گذاری کنند.
۲-۱-۵- انواع بهره گیران از خدمات اطلاعاتی
بهره گیران یک سازمان متنوع هستند و با سطوح متفاوت اطلاعاتی که قبلاً از طریق شبکه های غیر رسمی و منابع اطلاعات شخصی به دست آورده اند، محصولات متنوعی نیز تولید می کنند. فهرست زیر، بهره گیران احتمالی خدمات اشاعه اطلاعات در داخل یک دانشگاه علوم پزشکی را ارائه می دهد:
اعضاء هیات علمی
دانشجویان
مدیران
کارکنان
پزشکان
پرستاران
پیراپزشکان
و ….
این فهرست را پایانی نیست و هر یک از بهره گیران بالقوه، نیازهای اطلاعاتی مختلفی دارند که بعضی از آنها با یکدیگر تفاوت بنیانی دارد. اعضاء هیات علمی با توجه به نقش مهمی که در زمینه آموزش دانشجویان دارند، نیازمند استفاده از جدیدترین اطلاعات در زمینه موضوعی فعالیت های خویش می باشند تا بدین وسیله نیازهای دانشجویان و خلاقیت ها و نوآوریهای آنان را برانگیزانند. مدیران برای اتخاذ تصمیم های درست و اصولی نیازمند دریافت بهترین و به روزترین اطلاعات می باشند. در این میان دریافت اطلاعات جدید از جانب پرستاران و پیراپزشکان نیز در مراقبتها و انجام امور اولیه در نجات بیماران حائز اهمیت می باشد. اعضاء هیات علمی، عمداً در ابتدای فهرست فوق قرار داده شده اند چرا که کتابداران و اطلاع رسانان برای انجام فعالیت هایی که در دست انجام دارند، باید حمایت و پشتیبانی این گروه را جلب کنند. در بسیاری از سازمان های صنعتی و تجاری، آن قدر دموکراسی وجود ندارد که بتوان مفهوم خدمات برابر برای همگان را به کار بست. متخصص اطلاع رسانی باید طوری عمل کند تا برای دست یافتن به منابع لازم مورد نیاز، بر افراد سرشناس سازمان تأثیر بگذارد.
متخصص اطلاع رسانی باید افراد سرشناس سازمان درخواست کننده خدمات را شناسایی کند. این امر، با تهیه نام واحدها و مشخصات کارکنان از بخش نیروی انسانی و صحبت با مدیری که متخصصان اطلاع رسانی، عملکردها و سایر موارد مهم را به او گزارش می کنند، میسر است. تهیه نمودار سازمانی- در صورت وجود- نیز مفید خواهد بود. گاهی بخش هایی وجود دارند که نیاز آنها به اطلاعات کمتر مشهود است. مثلاً بخش نیروی انسانی به اطلاعاتی درباره بررسی حقوق و دستمزدها، و بخش قانون گذاری به اطلاعاتی درباره مصوبات یا تغییرات جدید در مباحث قانونی نیاز دارند.
اولین گام، شناخت حوزه فعالیت دانشگاه است. برای انجام این مهم، راه های فراوانی وجود دارد. بعضی از این روش ها عبارتند از: مراجعه به راهنمای دوره های آموزشی و پژوهشی، شناسایی کارکنان، شرکت در دوره های آموزشی در موضوعات مرتبط، مطالعه کتاب های درسی پایه در رشته های دانشگاه، مطالعه خبرنامه داخلی (شماره جدید و شماره های پیشین)، و در صورت امکان، مطالعه طرح های تحقیقاتی و برنامه های آموزشی و مجلات تخصصی مرتبط.
گاهی مشکل عمده در دستیابی به اطلاعات در یک دانشگاه، آگاهی از شیوه کار و اهداف دانشگاه است به ویژه اگر دانشگاه، دارای رشته های مختلف و بزرگ باشد.
با فهم شیوه های فعالیت دانشگاه، متخصص اطلاع رسانی ساده تر می تواند بهره گیران بالقوه خدمات اشاعه را شناسایی کند. بنابراین، این امر به ارزیابی انواع اطلاعات مفید و مورد نیاز بهره گیران منجر خواهد شد. باید به خاطر داشته باشیم که بعضی از افراد به بیان نیازهای اطلاعاتی خود یا استفاده از اطلاعات عادت نکرده اند. بنابراین، ممکن است متخصص اطلاع رسانی با صحبت درباره تخصص اعضاء هیات علمی، آنها را به بیان زمینه پژوهشی و این که اخیراً اطلاعات ضروری برای انجام وظیفه شان را از کجا آورده اند وادارد. اگر قبلاً در دانشگاه، خدماتی ارائه می شده است، تهیه پرسشنامه ای داخلی و سنجش کارایی آن خدمت مفید خواهد بود. به هرحال، ممکن است مصاحبه ای نیم ساعته با مدیر گروه هر یک از رشته های دانشگاه، واقعاً در تعیین نیازهای گروه و اعضاء آن راهگشا باشد. همچنین، این امر فرصتی فراهم می آورد تا متخصص اطلاع رسانی بتواند انواع خدمات اشاعه اطلاعات که ارائه آنها در سطح دانشگاه میسر است را شرح دهد و به این وسیله، اعضاء هیات علمی بتوانند از همه خدمات کتابخانه ای و اطلاع رسانی استفاده کنند. بسیاری از افراد، از وظایف یک متخصص اطلاع رسانی و تأثیر خدمات ارائه شده او در افزایش کارایی خود بی خبرند. اگر قرار است از نیازمندی های یک دانشگاه نیازسنجی شود، برای گشودن دریچه ای برای ورود به بحث، استفاده از عقاید دیگران و دریافت بازخوردها، نظرخواهی از اعضاء هیات علمی مفید خواهد بود. (گیلوری، ۱۳۷۸، ۳-۱۰)
۲-۱-۶- تحقق خدمات اشاعه- این خدمات چه ساختاری دارد؟
خدمات اشاعه اطلاعات، از فرآیندهای نسبتاً ساده گرفته تا خدمات پیچیده، به روش های مختلفی ارائه می شود. در اینجا فهرستی از انواع خدمات اشاعه اطلاعات ارائه می شود:
تهیه کپی از مقالات مجله ها
فهرست عناوین و مقالات مجله ها
خبرنامه ها
چکیده نامه ها، شامل خلاصه کوتاهی از مقالات مجله ها
سفارش خبرنامه هایی که منابع موجود و جدید اطلاعاتی را فهرست می کنند
تهیه و امانت مجلات
بولتن های استاندارد و پروانه ثبت اختراعات
بولتن هایی که منابع و خبرهای در دست انتشار را ارائه می کنند
گزینش اخبار برای افراد خاص اشاعه گزینشی اطلاعات
بریده جراید
ارائه اطلاعاتی در موضوعات عامه پسند
گزارش نویسی و خلاصه نویسی اطلاعات
ارائه الکترونیکی مقالات مجله ها
کاوش توسط بهره گیر نهایی- واگذاری کاوش به محقق از طریق در اختیار گذاشتن ابزارهای اطلاع رسانی.
۲-۱-۶-۱- انواع خدمات اشاعه اطلاعات بر اساس منابع اطلاعاتی
اشاعه اطلاعات، هم اطلاعات مورد نیاز بهره گیر را تهیه می کند و هم امکان دستیابی او به این اطلاعات را فراهم می آورد. اشاعه اطلاعات، در زنجیره مراحل پردازش منابع، در آخرین مرحله قرار می گیرد. به هر حال، اشاعه دارای اشکال مختلفی است که می تواند بلافاصله بعد از تولید منابع - با یا بدون دخالت واحدهای اطلاعاتی- ارائه شوند. اگرچه اشاعه اطلاعات، به مراکز و واحدهای اطلاعاتی نیز خدمات ارائه می کند، اما باید به این مسئله توجه بیشتری داشت. حفاظت از منابع ، در حقیقت یکی از روش ها برای دستیابی به اهداف است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. اشاعه می تواند موارد زیر را شامل شود:
الف) اشاعه اصل منابع اولیه ب) اشاعه منابع مرجع در قالب منابع ردیف دوم و سایر اشکال
ج) اشاعه اطلاعات موجود در منابع مختلف، که به صورت منابع مرجع ردیف سوم ارائه می شوند د) اشاعه منابع اطلاعاتی.

خودمختاری سرویس‌ها: هر سرویس برای خود دارای منطق کاری و داده‌هایی است که حوزه عملکرد آن را تعیین می‌کند، این حوزه کاملاً مشخص است. این اصل بر این موضوع تاکید دارد که یک سرویس باید بتواند چگونگی پیاده‌سازی داخلی خود را تغییر یا گسترش بدهد بدون اینکه برای این کار نیاز به اجازه یا تغییری در دیگر سرویس‌ها باشد.

بی وضعیتی حالت سرویس‌ها: یعنی وضعیت فعلی فرایند نباید در آن‌ها ذخیره شود، چون سرویس‌ها متعلق به هیچ فرایند یا سرویس والدی نیستند، آن‌ها اجزاء خودمختار و مستقل هست ندو اصولا یک واحد قابل استفاده مجدد هستند که ممکن است همزمان توسط شرکاء مختلفی استفاده شده و یک عملیات مشخص را انجام می‌دهند. کنترل و ثبت حالت و توالی انجام کارها در جای دیگری مثلا هم نوا ساز مرکزی صورت می‌گیرد.
قابلیت شناسایی و کشف: قرارداد واسط استفاده از سرویس‌ها بایست توسط شرکاء و کلیه عواملی که مجاز به استفاده هستند، قابل شناسایی و کشف باشد. از مزایای معماری سرویس‌گرا قابلیت جستجو بین ارائه‌دهندگان مختلف برای یک سرویس معین و انتخاب بهترین ارائه دهنده بر طبق معیارهای کیفیت سرویس و دیگر شاخص‌ها می‌باشد که توسط این اصل محقق می‌شود.
۲-۴-۴- نکات مهم سرویس‌گرایی
۱-در این معماری ذینفعان با «چه چیز» سرو کار دارند و نه «چگونه». نگاه سرویس‌گرایی با جزئیات انجام فرایند توسط سرویس دهنده سر و کار ندارد، بلکه بر نتیجه سرویس (خروجی) تاکید دارد.۲-استاندارد و شفاف بودن ورودی و خروجی ۳-مخفی سازی پیچیدگی داخلی از دید ذینفعان، سرویس گیرندگان نباید درگیر پیچیدگی و جزئیات قوانین داخلی سازمان سرویس شوند.۴- سرویس گیرنده (ذینفع) بجای کنترل «مراحل و چگونگی» انجام کار، کیفیت نتیجه (خروجی) سرویس را کنترل می‌کند.۵- سرویس‌گیرنده باید امکان مقایسه و انتخاب بین سرویس دهندگان مختلف برای یک سرویس را داشته باشد.۶- سرویس می‌بایست با نگاه به استفاده در کاربردهای آتی و موقعیت‌های دیگر طراحی شود و قابلیت استفاده مجدد داشته باشد.۷- سرویس‌ها نه تنها توسط سرویس گیرندگان فراخوانی می‌شوند، بلکه سرویس گیرندگان باید بتوانند با فراخوانی چند سرویس و ترکیب آن‌ها، سرویس جدیدی را ارائه کنند و این معادل قابلیت ترکیب پذیری سرویس‌ها می‌باشد.۸-سرویس‌ها از طریق کانال‌های متنوع و به کمک فناوری‌های مختلفی ارائه می‌شوند، اما ذات و طراحی سرویس مستقل از فناوری و طریقه ارتباط است و باید بتواند با تغییر فناوری ها همچنان قابل استفاده و قابلیت فراخوانی توسط ذینفعان مختلف را داشته باشد. [۲۲]
۲-۴-۵-مزایای معماری سرویس‌گرا
امروزه اولویت‌های اصلی سازمان‌ها برای رقابتی شدن، افزایش کارایی عملیاتی، رشد درآمد و تولید بیشتر است. [۱۹]کارایی سازمان ارتباط مستقیم با چابکی و قدرت پاسخگویی سریع دارد. انعطاف‌پذیری عامل اصلی برای کاهش زمان بازار و واکنش سریع به تغییرات است. قابلیت انعطاف می‌بایست در همه زمینه‌های سازمانی، نقش‌ها، فرایندها، … به طور شفاف انجام شود. سرویس‌گرایی ایده ای است که کمک می‌کند تا سازمان بتواند در برابر تغییرات واکنش نشان دهد.در مقاله [۲۲] بین مزایای فنی و مزایای کسب و کار حاصل از سرویس‌گرایی تفاوت قائل شده است. با دست‌یابی به چند هدف مهم استراتژیک سرویس‌گرایی، فواید استراتژیکی مهمی برای سازمان حاصل می‌شود: ۱-افزایش قابلیت همکاری ذاتی ^[۲۸]، چون برنامه‌های نرم‌افزاری سرویس‌گرایی قابلیت تعامل پذیری بالایی دارند و به راحتی داده ها را به اشتراک می‌گذارند.البته برای رسیدن به این قابلیت حصول سه قابلیت سازگاری مفهومی ^[۲۹]،سازگاری فنی^[۳۰] و سازگاری سازمانی ^[۳۱]مهم است.۲-افزایش فدرال ^[۳۲] بدین معنا که تا جایی که ممکن است منابع و برنامه‌های کاربردی، خودمختار و دارای حاکمیت مستقل بوده و با یکدیگر یکپارچه شوند.میزان فدرال بودن با تعداد حوزه سرویس گرای دارای سرویس‌های مستقل قابل اندازه‌گیری می‌باشد.۳-افزایش هم‌ترازی و کار و فناوری اطلاعات، هم ترازی بدین معنا که تا چه حد فناوری اطلاعات با نیازها،اهداف و استراتژی‌های کسب و کار به درستی و به موقع هماهنگ است. [۲۲]در واقع نقش کلیدی معماری سرویس‌گرا اتصال بین کسب و کار و فناوری اطلاعات است، بدین ترتیب فرآیندها می‌بایست از نگاه سرویس‌گرا دیده شوند و در سطح مدیریت حرفه پشتیبانی شوند. [۲۱]
با رسیدن به اهداف استراتژیکی سرویس‌گرایی زیر، مزایای استرتژیکی برای سازمان حاصل می‌شود:
۱-افزایش بازگشت سرمایه: برنامه‌های کاربردی سنتی در طول زمان توسعه می‌یابند اما پیچیدگی آن‌ها هم افزایش می‌یابد که باعث افزایش هزینه‌های مالکان هم می‌شود، اما از آنجا که سرویس‌ها قایلیت استفاده مجدد دارند در هنگام توسعه، پیچیدگی آن‌ها به اندازه برنامه‌های سنتی افزایش نمی‌یابد، در نتیجه سرویس‌ها برای اهداف بیشتری قابل استفاده‌اند و میزان بازگشت سرمایه هم افزایش می‌یابد [۲۲].
از طرفی معماری سرویس‌گرا مجموع هزینه صرف شده برای فناوری اطلاعات و سرویس‌های حرفه را به دو روش کاهش می‌دهد. اول با حذف هزینه‌های میان افزارها و فناوری‌های اختصاصی و جایگزین کردن آن با فناوری‌های استاندارد مانند وب سرویس و دوم با ترکیب کارکردهای حرفه در قالب سرویس هائی که توسط واحدهای مختلف قابل استفاده باشد. [۲۳]
۲-افزایش چابکی سازمان: چابکی به معنای کارایی سازمان در پاسخ به تغییرات تعریف می‌شود [۲۲] از طرفی معماری سرویس‌گرا شما را قادر می‌سازد تا به سرعت سیستم‌های خود را تغییر دهید. این چابکی هم از جهت کارکردهای سیستم و هم از جهت تغییر جغرافیائی یا ارتقاء سکوها و حتی تغییر تأمین کننده فناوری می‌تواند باشد. [۵]
۳-کاهش بار^[۳۳] فناوری اطلاعات: با رویکرد سرویس‌گرایی در سازمان و کنترل یکنواخت فناوری اطلاعات هزینه‌های عملیاتی، ضایعات، افزونگی، کاهش می‌یابد. افزایش قابلیت استفاده مجدد، نگه داری راحت سرویس‌ها، تکامل مطبوع^[۳۴] سرویس‌ها (بهبود تدریجی سرویس بدون داشتن اثری منفی در نحوه خروجی و عملکرد سرویس) و رویکرد تدریجی فرایندهای سرویس‌گرایی همگی باعث توسعه موثر و از طرفی کاهش بار فناوری اطلاعات می‌شود. [۲۲]
یکی دیگر از مزایای مهم آن توانایی قابلیت استفاده مجدد از سرویس‌های موجود می‌باشد؛ و این به نوبه خود موجب کاهش هزینه‌های توسعه و نگه‌داری و کاهش زمان توسعه و افزایش چابکی کسب و کار می‌شود.همچنین موارد دیگری از قبیل توسعه و اجرای تدریجی، یکپارچگی آسان با شرکاء داخلی و خارجی، استفاده مجدد از کد برنامه یا سیستم ها، عدم وابستگی سیستم ها و معماری به مکان فیزیکی، پشتیبانی از محصولات با طول عمر کوتاه (با وجود سرویس‌های خوش تعریف و قابلیت استفاده مجدد)، ایجاد منابع جدید درآمدی، هم‌سویی بهتر فناوری اطلاعات و کسب و کار و. از جمله مزایایی است که در سایر منابع اشاره شده است. [۴۵]
۲-۴-۶-لایه‌های معماری سرویس‌گرا
در ایجاد یک معماری سرویس­گرا در حوزه کسب و کار از رویکردهای مختلف کشف سرویس می‌توان استفاده کرد. در این مطالعه هدف پرداختن به جزئیات سرویس نسیت، بلکه آشنایی کلی با سرویس‌هاست. تعربف نهایی از سرویس‌ها و پیاده‌سازی شامل ارائه معماری‌های فنی و راه حل‌های طراحی و پیاده‌سازی می‌باشد. [۴۲]
متدولوژی‌های مختلفی برای تعریف سرویس‌ها وجود دارد و هر کدام می‌توانند مشخصه ها و کارهای گوناگونی را انجام دهند و و ارائه یک فرمول مشخص برای تعیین و تعریف سرویس‌ها غیرممکن است. تنوع فرایند ها و توابع کسب و کار زیاد است. سرویس‌ها مسئولیت‌های گوناگونی دارند.متدولوژی مراحل توسعه و جریان‌های کار مورد نیاز در طی ساخت یک برنامه را مشخص می‌کند. [۳۳]بهترین راه برای طبقه‌بندی سرویس‌ها، مطرح کردن لایه‌های مختلف معماری سرویس‌گرا و مراحل توسعگان می‌باشد. در شکل (۲) لایه‌های مختلف معماری سرویس‌گرا نشان داده شده است.
شکل (۲)-لایه‌های مختلف معماری سرویس‌گرا [۲۲]
سه لایه اصلی در معماری سازمانی سرویس‌گرا شامل «کسب و کار»، «سرویس» و «سیستم‌های اطلاعاتی» می‌باشند. سرویس‌ها به سه نوع پایه، ترکیبی و فرایند تقسیم‌بندی می‌شوند. سرویس‌های ترکیبی، ترکیبی از سرویس‌های پای‌ها ندو در لایه هم نواسازی فعالیت می‌کنند. لایه هم نواسازی بین منطق برنامه‌های کاربردی (سرویس‌های پایه) و منطق کسب و کار (سرویس‌های فرایندی) ارتباط ایجاد می‌کند. سرویس‌های فرایندی شامل سرویس‌های ترکیبی‌اند و فرایندها توسط موتور فرایندی (کنترل کننده مرکزی) کنترل می‌شوند. کار برن‌هایی از طریق واسط‌های گرافیکی به فرایندها دسترسی دارد. [۲۲]
طبق تقسیم بندی انواع سرویس‌ها در این معماری می‌توان لایه‌های سرویس‌های فرآیندی، لایه سرویس‌های حرفه و لایه سرویس‌های نرم‌افزاری را برشمرد. در اینجا مختصری از وظایف هر لایه بیان می‌شود:
-۱لایه سرویس‌های فرآیندی: در لایه سرویس‌های فرآیندی که هم نوا ساز سرویس‌ها دران صورت می‌پذیرد می‌تواند منطق فرایند را به عملیات سرویس‌ها متصل کند، در اینجاست که فرآیندهای حرفه با سرویس‌ها متصل می‌شوند و به کمک هم نواسازی، جریان کار و محدودیت ها، شرط ها و قوانین مشخص حرفه از فعالیت‌ها جدا می‌شوند، ترتیب و جریان فراخوانی سرویس‌ها در هم نوا ساز اصلی در قالب زبان‌هایی چون BPEL پیاده‌سازی می‌شود، در عوض فعالیت‌های حرفه که اکنون به صورت سرویس‌ها پیاده‌سازی شده‌اند از منطق و حالت فرآیندها جدا شده‌اند و به صورت واحدهای خودمختار قابل فراخوانی در سطح سازمان و حتی خارج آن می‌شوند و این منطق به راحتی توسط ذینفعان قابل فهم است و طراح سرویس دغدغه ترتیب و روال اجرایی فرایند اصلی را ندارد. سرویس‌های حرفه سرویس‌های نرم‌افزاری را فراخوانی می‌کنند، همچنین سرویس‌های نرم‌افزاری مسئول پیاده‌سازی یک عملیات تعریف شده و مشخص هستند. هم نواسازی باعث می‌شود پیچیدگی ها و قوانین جزیی حرفه از دید ذینفعان این لایه مخفی شود و باعث انعطاف‌پذیری و چابکی تعریف و اصلاح مؤلفه‌های سازنده فرآیندها شده و جزییات روال ها و قوانین به لایه‌های پایین تر منتقل می‌شود.
-۲لایه سرویس‌های حرفه: سرویس‌های این لایه بر دارنده مؤلفه‌های اصلی انجام کسب و کار سازمان هستند. از نگاه لایه کسب و کار، معماری سرویس‌گرا کمک می‌کند اتصال بین فرآیندهای حرفه با فناوری اطلاعات منعطف باشد بطوری‌که با تغییر فرآیندها، فناوری نیز به آسانی هماهنگ شود. اتصال بین حرفه و فناوری از طریق تعیین سرویس‌ها محقق می‌شود که واسط بین این دو هستند. تفاوت این لایه با لایه قبل در اینجاست که ذینفع سرویس‌های این لایه، کارشناسان داخلی سازمان هستند در حالی که سرویس‌های لایه قبل با کاربران خارجی و مشتریان سروکار داشته و منطق حاکم بر آن سرویس‌ها از جنس قوانین و منطق قابل فهم برای شرکاء و مشتریان است. با هر پیکربندی معماری این لایه، میزان قابلیت استفاده مجدد، انعطاف‌پذیری و سایر معیارها متفاوت خواهد بود. چگونگی چیدمان و معماری این لایه از مهم‌ترین موضوعات موثر در موفقیت و کارایی معماری سرویس‌گرا بوده و از مهم‌ترین گام‌های تحلیل و طراحی سرویس‌گرا می‌باشد. این سرویس‌ها با منطق حرفه سر و کار دارد، این منطق می‌تواند شامل وظایف واحدها، ترتیب فعالیت ها، وابستگی بین فعالیت ها و منابع و به طور کلی بر دارنده کلیه روال ها و محدودیت‌های سازمان باشد… منطق این لایه از مدل فرآیندی سازمان و مصاحبه با کارشناسان خبره قابل استخراج است و معمولاً از خبرگان سازمان و مستندات مورد تایید استفاده می‌شود. این سرویس‌ها به دو دسته وظیفه محور و موجودیت محور طبقه بندی می‌شوند.
لایه سرویس‌های نرم‌افزاری: این لایه در سطح فناوری بوده و تشکیل دهنده سطح زیرین معماری سرویس‌گرا است. در این لایه بعضی از سرویس‌ها از نو طراحی و پیاده‌سازی می‌شوند ولی گروه دیگر بر روی نرم‌افزارهای موروثی عمل نموده و قابلیت‌های مورد نیاز را تحت شکل سرویس ارائه می‌دهند، با این روش کارکردهای یک نرم‌افزار کاربردی با هر سکو و فناوری که پیاده‌سازی شده باشد، قابل ارائه جهت استفاده سایر سرویس‌ها می‌باشد. کلیت منطقی (قوانین، توالی ها، محدودیت ها، انتخاب ها و.) توسط این سرویس‌ها نگهداری می‌شود در حد جزیی و تفصیلی است و متشکل از دو بخش مرتبط با حرفه و مرتبط با فناوری است. منطق حرفه می‌تواند شامل فرمول ها و قوانین تخصصی سازمان باشند، برای جمع آوری این اطلاعات، معمولاً از خبرگان سازمان، آیین نامه ها و دستورالعمل‌های مربوطه استفاده می‌شود.
نوع دیگری از منطق و قوانینی که در این سطح وجود دارد مربوط به سیستم‌های اطلاعاتی و فناوری است، این قوانین ناظر بر چگونگی استفاده از منابع نرم‌افزاری و فناوری می‌باشد. طراح و پیاده سازان سیستم‌های اطلاعاتی و متخصصان فناوری مسئول کنترل و اعمال این نوع قوانین هستند.
از نگاه این لایه، هدف معماری سرویس‌گرا در نهایت حل معضل تعامل پذیری بین سیستم‌های اطلاعاتی با فناوری ها و سکوهای مختلف است و این امر با کمک تعریف پروتکل‌های مستقل از سکو و استاندارد و ایجاد سرویس‌های وب مهیا می‌شود.
۲-۴-۷-عوامل بحرانی موفقیت ^[۳۵]سرویس‌گرایی
برای حصول اطمینان رسیدن به اهداف سازمانی، در حوزه‌های تعریف شده هر یک از این عوامل بحرانی، داشتن کارائی خوب و بالا برای موفقیت‌آمیز بودن پیاده‌سازی سرویس‌گرا لازم است. بدین‌سان عوامل بحرانی موفقیت هم چون متغیرهای نهفته‌ای هستند که با تجزیه و تحلیل متغیرهای خاص سازمانی به دست می‌آیند. پیاده‌سازی سرویس‌گرا همانند یک پروژه فناوری اطلاعات است پس عوامل مدیرتی پروژه‌های فناوری اطلاعات مثل «شامل کردن تمامی ذی‌نفعان»، «طراحی خوب برای داشتن اساس و پایه قوی»، «اتخاذ^[۳۶] رویکرد تدریجی»، «حمایت مدیریت ارشد و پشتیبانی قوی»، «آموزش کارکنان برای درک و یادگیری»، «برقرری اتصال مابین فناوری اطلاعات و کسب و و کار»، «موضوعات و مسائل امنیتی» و … همگی از موارد برشمرده شده بحرانی می‌باشند.
Vegter در [۲۲] طبقه‌بندی خود سه عامل «قابلیت استفاده مجدد سرویس‌ها»، «پیچیدگی سرویس‌گرایی»، «حاکمیت ^[۳۷]فرایندهای اتخاذ سرویس‌گرایی” را در صدر عوامل می‌داند. [۲۲]
۱-تمرکز روی قابلیت استفاده مجدد سرویس‌ها: این ویژگی منجر به افزایش چابکی و نرخ بازگشت سرمایه و صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود اما چون سرویس باید طوری ساخته شود که قابلیت استفاده مجدد داشته باشد، خیلی از شرکت‌ها موفق نمی‌شوند. [۲۲]
۲-تمرکز روی کاهش پیچیدگی: پیاده‌سازی سرویس‌گرایی به روش اشتباه موجب افزایش پیچیدگی سازمان می‌شود. برنامه‌های کاربردی سنتی شامل قطعاتی است که توسط سازندگان آن‌ها با اطمینان از درستی عملکرد نرم‌افزار به یکدیگر اتصال یافته است؛ اما در سرویس‌گرایی تمامی برنامه‌ها و برنامه‌های کاربردی کنترل و مدیریت داده ^[۳۸]،مجددا به هم اتصال می‌یابند^[۳۹] تا آنجا که کلیه سرویس‌ها با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا برنامه‌های جدید را بسازند.از طرفی هر سرویس از لحاظ ” بارگذاری^[۴۰]“،"زمان پاسخ‌گویی"،"ظرفیت ^[۴۱]سرویس” باید کنترل و نظارت شود. [۲۲]
۳- حاکمیت سرویس‌گرایی: حاکمیت بدین معناست که کار هر کسی با دیگران در ارتباط است و تلاش‌های جداگانه موثر نیست. حاکمیت سرویس‌گرایی بیشتر در ارتباط با مدیریت وابستگی‌های سازمان است. جا کمیت در مورد تصیمیم‌گیری نیست اما راهنمایی‌هایی در ارتباط با تصمیم‌گیرنده و انسجام تصمیم‌ها می‌دهد. سرویس‌گرایی رویکردی تدریجی است و تمامی مراحل آن باید نظارت و بازبینی شوند. حاکمیت در جهت هدایت تلاش‌های فناوری اطلاعات برای حصول اطمینان از تطبیق کارایی کسب و کار بر فناوری اطلاعات است. هم ترازی فناوری با کسب و کار باعث تحقق مزایای وعده داده شده، بهره‌برداری از فرصت ها و رسیدن به ماکزیم فواید سرویس‌گرایی می‌شود. حاکمیت همچون مکمل فناوری اطلاعات می‌باشد که رابطه‌ای فشرده مابین کسب و کار در جهت حمایت از مؤلفه‌ها و سرویس‌های فناوری ایجاد می‌کند. با در نظر گرفتن میزان توجه سازمان به مجموعه موارد زیر، میزان حاکمیت سازمان اندازه‌گیری می‌شود:
۱-داشتن یک معماری مرجع و تشریح دقیق لایه‌ها، به لاک‌های معماری و الگوهای تعاملی سرویس‌ها.۲-بیان دقیق نقش‌ها و مسئولیت‌ها و تدوین توافق‌نامه‌ها.۳-رسیدن به یک جامعیت در مورد واژگان تخصصی این حوزه ۴-مدیریت سرویس‌ها و قرارداد ها ۵-نظارت بر سرویس‌ها ۶-مدیریت پیکربندی و تغییرات سرویس‌ها. [۲۲]
۲-۴-۸-برخی چالش‌های مطرح در حوزه سرویس‌گرایی
معماری سرویس­گرا چالش‌های زیادی را در چگونگی استفاده از سرویس‌ها و تعامل آن‌ها با یکدیگر، پیچیدگی در مدیریت تغییر، تست و استقرار سرویس‌ها ایجاد می‌کند. موفقیت معماری سرویس­گرا وابستگی زیادی به توانایی سازمان در مدیریت پیچیدگی و رسیدن به بلوغ لازم و ایجاد زیرساخت مناسب در قالب مکانیزم‌های کنترلی و اجرای جهت نگهداری از محیط سرویس­گرایی دارد. [۴۴]
دنیای سرویس‌گرایی مبتنی بر سرویس‌هاست و محاسبات کامپیوتری هم به نیازهای عمکلردی و غیر عملکردی و تعامل با سرویس‌ها بستگی دارد. سرویس‌ها نمی‌توانند به طور خودکار با یکدیگر در ارتباط باشند و به مکانیزم‌هایی برای کشف، مذاکره، فراخوانی، ترکیب و نظارت … در معماری سرویس­گرا نیازمند هستند. از طرفی برنامه‌ها و واسط‌هایی باید برای برطرف کردن ناهماهنگی‌های موجود بین داده ها، پروتکل‌ها و فرایند ها برای برقراری تعامل بین سرویس‌ها وجود داشته باشد. در اینجا چند چالش به اختصار عنوان می‌شود.
۱-طراحی قابلیت استفاده مجدد سرویس با چالش‌هایی از قبیل زیر مواجه است:۱-از آنجا که سرویس در سایر فرایند ها استفاده می‌شود با تغییراتی در واسط‌ها همراه می‌باشد ۲-منبع داده سرویس‌ها معمولاً به اندازه کافی عام^[۴۲] طراحی نمی‌شود ۳-نیازمندی‌های مرتبط با امنیت، یکپارچه‌سازی و کارائی ممکن است دست خوش تغییراتی شود.۴-از آنجا که سرویس‌ها مالکان متفاوتی دارند برای استفاده از سرویس آن‌ها باید از میزان کیفیت سرویس اطمینان حاصل کرد و حتی ممکن است نیاز به اعمال تغییرایت در سرویس داشته بام اما مالکان برای ایجاد تغییرات محدودیت‌هایی قائل باشد. از جمله راه‌ حل ‌های مواجه با این مشکلات وجود سه ویژگی زیر کمک زیادی به حل چالش‌ها می‌کند: قابلیت تعمیم^[۴۳]، قابلیت پیکربندی^[۴۴] و قابلیت توسعه^[۴۵]. [۲۲]
با توجه به اینکه تا چه حد سازمان بر زیر عوامل زیر تمرکز می‌کند، قابلیت استفاده مجدد اندازه‌گیری می‌شود:۱-باید واژه‌نامه وسیع و گسترده‌ای در زمینه سرویس‌گرایی ایجاد شود ۲-یک مرکز تعالی عالی برای حاکمیت سرویس‌گرایی باشد ۳-یک متدولوژی خوش‌تعریف برای بهبود سرویس و جمع‌ آوری نیازهای کاربری، لازم است ۵-اولویت دادن به توسعه سرویس‌های قابل استفاده مجدد بر توسعه سرویس‌های انفرادی. [۲۲]
۲-برای رفع چالش‌ها در جهت تمرکز بر کاهش پیچیدگی سرویس‌گرایی عوامل زیر راه گشا می‌باشد: طبق پیشنهاد IBM باید منطق کسب و کار و پردازش جدا از ^[۴۶]ESB نگه داری شود بدین منظور سرویس‌ها از لحاظ “کارائی"،"مقیاس‌پذیری” و “پایداری^[۴۷]” در سطح گسترده‌تری تست و آزمایش شوند.از طرفی شرکت ها باید استاندارد ها و مشخصات و ابزارهای مخصوص به خود را داشته باشند .میزان اندازه گیری پیچیدگی سازمان با توجه سازمان به زیر عوامل زیر قابل اندازه‌گیری است:۱-به دلیل گستردگی استانداردهای سرویس‌گرایی با توافق از استانداردهایی هم چون SOAP, WSDL , WS-I Basic UDDI, WS-Security ,WS-BPEL ,BPMN, WSRP ,XML Schema استفاده شود.۲-کنترل و نظارت بیشتر سرویس‌ها بر بارگذاری"،"زمان پاسخ‌گویی"،"ظرفیت سرویس‌ها۳-نگه‌داری منطق کسب و کار نرم‌افزار ها به طور مجزا از ESB4-استفاده از رویکرد سرویس‌گرایی فدرال چند دامنه ^[۴۸]در سازمان‌های بزرگ. [۲۲]
۲-۴-۹-گام‌های متدولوژی بهبود مداوم برای معماری سرویس‌گرا
در حین پیاده‌سازی معماری سرویس‌گرا در سازمان وضعیت فناوری اطلاعات سازمان و همچنین وضعیت سازمان هر دو تغییر می‌کند. [۲۲] معماری سرویس‌گرا هم اکنون دارای یک متدولوژی مدون و مورد قبول نبوده و آنچه هم اکنون تحت عنوان روش وجود دارد در حقیقت راهنمائی ها و تمرین‌هایی در این حوزه محسوب می‌شوند. نمونه‌ای از گام‌های متودولوژی همان طور که در شکل (۳) می‌بینیم در ادامه بیان‌شده است. [۱۹]
شکل (۳)-گام‌های متدولوژی بهبود مداوم برای معماری سرویس‌گرا [۱۹]
۱-تعریف و طراحی سرویس: این مهم‌ترین مرحله در متدولوژی بوده و نیازمندی‌های مربوط به آن از طریق مشتریان داخلی، صاحبان حرفه و شرکاء تجاری بد ست می‌آید. برای تعریف سرویس سه روش وجود دارد: تعریف و پیاده سازی سرویس‌های جدید بر اساس نیازمندی‌ها، تعریف سرویس‌های جدید بر اساس مؤلفه‌ها یا سیستم‌های اطلاعاتی موجود، تعریف سرویس‌ها با ترکیب سرویس‌های موجود. در این راستا طراح سرویس، مدلی را که شامل تعریف و توصیف سرویس‌های مورد نیازاست به کمک زبان‌های موجود مدل‌سازی می کند، وی همچنین باید طریقه پیاده‌سازی و چگونگی ایجاد این سرویس‌ها را تجزیه و تحلیل کند.
۲-طراحی کیفیت سرویس: در این گام بهترین سکو و فناوری برای پیاده‌سازی و استقرار سرویس‌ها مدنظر قرار می‌گیرد و شاخص‌هایی مانند قابلیت اطمینان، امنیت، در دسترس بودن و کارائی مورد بررسی قرار گرفته و روش تحقق شاخص‌های کیفیت سرویس را تعیین می کند.
۳-پیاده‌سازی و استقرار سرویس‌ها: در این گام بر حسب مدل‌های تهیه شده در گام‌های قبلی، سرویس‌ها پیاده‌سازی و مستقر می‌شوند. در پیاده‌سازی بایست به موضوعاتی چون پیکربندی، مدیریت نسخه ها و رضایتمندی از سرویس ها توجه شود. برآورده نمودن نیازهای کیفیت سرویس نظیر قابلیت اطمینان، امنیت و کارائی نیز از وظایف این فاز است، فعالیت‌های مربوط به تست قبل از استقرار سرویس‌ها ضروری است.
۴-هم نواسازی سرویس‌ها: اگرچه از نظر هزینه و زمان هم نواسازی سرویس‌ها بسیار مقرون به صرفه و مطلوب بوده و یکی از اهداف معماری سرویس‌گرا نیز ایجاد واحدهای قابل استفاده مجدد می‌باشد ولی این گونه سرویس‌های ترکیبی دارای مسائل خاص خود هستند چرا که دارای ارتباط و وابستگی محکمی با سایر سرویس‌ها بوده و می‌بایست موارد مهمی مد نظر قرار گیرد بطوریکه سرویس گیرنده تفاوتی بین این سرویس‌ها و سرویس‌های پایه احساس نکند.
۵-انتشار سرویس‌ها: سرویس‌ها در اختیار سرویس گیرندگان قرار می‌گیرد، توصیفات فنی و غیر فنی سرویس‌ها باید تعیین شود.
۶-معاهده سطح سرویس: شامل توافق‌های بین منتشرکنندگان و دریافت کنندگان سرویس است و جنبه‌های مختلفی از جمله قابلیت اطمینان، امنیت و کارائی را در بر می‌گیرد.
۷-مدیریت و دیده بانی سرویس‌ها: شامل مواردی چون کنترل و دیده بانی کارائی سرویس‌ها، تحلیل گزارشات و آمارها و هماهنگ کردن مستمر سرویس‌ها بر طبق معاهده سطح سرویس است.
۸-میزان کردن سرویس‌ها: این گام به تنظیم سرویس‌ها در راستای رفع نواقص و ارتقاء شاخص‌های کارائی اختصاص دارد، داده‌های مورد نیاز برای این منظور از گام قبل بد ست آورده می‌شود. [۱۹]
با توجه به نکات بیان‌شده معماری سرویس‌گرا، این معماری هم موضوعی فنی است و هم نوعی سبک تفکر، مبتنی بر اتصال سست است و از پیام رسانی استفاده می‌کند، قادر به ساخت سیستم‌های ترکیبی است، از مؤلفه‌های قابل استفاده مجدد (سرویس) تشکیل شده است. [۲۴]

محیط داشته باشند.
در این پایان نامه انواع ساختارهای فرکتالی به عنوان یک آنتن بررسی می­شوند و خواص انتشاری این ساختارها به صورت مجزا مورد بررسی قرار می­گیرد. به طور کلی ساختارهای فرکتالی زیادی را می­توان جهت طراحی آنتن به کار برد.
در اینجا ما تمامی این ساختارها را در چند دسته کلی تقسیم می­کنیم و خواص هر دسته را به تفصیل بیان می کنیم. ساختارهای فرکتالی که معمولاً در طراحی آنتن ها مورد استفاده قرار می­گیرند به صورت قطعی^[۲] می­باشند. به عبارت دیگر کلیه ساختارهای فرکتالی که در اینجا مورد بررسی قرار می­گیرند خاصیت تصادفی نداشته و از یک رابطه جبری پیروی می­ کنند. به طوری که جهت ایجاد هر شکل فرکتالی می­توان از یک روش تکرارشونده مشخص استفاده کرد: نکته دیگر که در استفاده از هندسه فرکتالی جهت طراحی آنتن باید در نظر گرفت، روند تکرار هندسه فرکتالی پس از چندین تکرار می­باشد. با توجه به اینکه در ساختارهای فرکتالی یک روند جبری به صورت تکرارشونده جهت انجام یک شکل فرکتالی استفاده می­ شود، باید توجه داشت که با توجه به محدودیت­های موجود در ساخت آنتن، نمی­ توان تعداد تکرارها را از یک حد معینی افزایش داد. نقطه قطع تکرارها در ساختارهای مختلف فرکتالی، متفاوت می­باشد و نمی­ توان قانون کلی برای آن بیان نمود. باید توجه داشت که خواص آنتن­های فرکتالی با افزایش تعداد تکرارهای ساختار از یک حد معین، دیگر تغییر چندانی نکرده و خواص به حالت مشخصی همگرا می­شوند.

به طور کلی آنتن های فرکتالی با بهره گرفتن از روش ممان^[۳] بررسی می شوند. در این فصل کلیه نتایج براساس شبیه سازی با بهره گرفتن از روش ممان بیان گردیده است.
شکل (۱-۲)، دسته بندی کلی آنتن های فرکتالی را نشان می دهد. آنتن های فرکتالی به سه ساختار کلی، آنتن های حلقوی، آنتن های دوقطبی و آنتن های فرکتالی چندبانده تقسیم بندی شده اند. آنتن های فرکتالی دوقطبی، آنتن های سیمی می باشند که در این شکل فقط یک بازوی آن نشان داده شده است، و بازوی دیگر به صورت قرینه این بازو نسبت به منبع تغذیه می باشد. از جمله مزایای آنتن­های فرکتالی دوقطبی در حالت کلی، کم شدن ارتفاع آنتن در مقایسه با آنتن دوقطبی معمولی، برای مقدار امپدانس ورودی ثابت می­باشد. ساختارهای دوقطبی که در شکل زیر به آنها اشاره شده است، ساختار درختی^[۴] و ساختار کخ^[۵] می­باشند. دسته دوم آنتن­های فرکتالی، آنتن­های حلقوی می­باشند که استفاده از ساختار فرکتالی در این آنتن­ها سبب کاهش ابعاد آنتن و افزایش امپدانس ورودی می­گردد.

شکل ۱-۲ : دسته بندی کلی آنتن های فرکتالی
دسته سوم آنتن­های فرکتالی که از نظر کاربرد و تنوع نسبت به دو دسته قبلی معروفیت بیشتری دارند، آنتن­های فرکتالی چندبانده می­باشند. در این آنتن­ها وجود چندین بخش یکسان در مقیاس­های مختلف سبب می شود که آنتن در چندین باند فرکانسی مختلف، عملکرد یکسانی از لحاظ تشعشعی داشته باشد. به این آنتن­ها اصطلاحاً آنتن های خودمتشابه^[۶] می­گویند. شکل فوق یک نمونه از این آنتن­ها را که به آنتن­های سرپینسکی^[۷] معروف هستند، نشان می­دهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص ساختارهای فرکتالی مختلف می توان به مراجع [۱] و [۲] مراجعه کرد. همچنین در خصوص کاربرد ساختارهای فرکتالی در آنتن­ها می­توان به مرجع [۳] مراجعه کرد. همچنین در مرجع [۴] می­توان مروری بر مقالات چاپ شده در خصوص آنتن­های فرکتالی داشت. در مراجع فوق، آنتن­های فرکتالی در دو حالت تک المانی و آرایه­ای مورد بررسی قرار گرفته است.
۱-۲- روش تحلیل
به طور کلی برای تحلیل سیستم­های تشعشعی و آنتن­ها نیاز به ابزارهای شبیه­سازی نیرومندی می­باشد، که از آن جمله می­توان به روش ممان اشاره کرد. در این قسمت مروری بر روش ممان جهت تحلیل آنتن­های فرکتالی خواهیم داشت. روش ممان در واقع یک تکنیک عددی جهت حل معادلات انتگرالی حاکم بر آنتن می باشد که این معادلات انتگرالی از توزیع جریان بر روی بدنه آنتن به دست می­آیند. در واقع معادلات انتگرالی که با بهره گرفتن از روش ممان حل می­شوند، معادلات میدان الکتریکی می­باشند. که این معادلات با فرض شرایط مرزی برای هادی الکتریکی کامل به دست می­آیند. لذا در این روش جریان­ها از طریق شرط مماسی میدان الکتریکی بر روی سطح آنتن به دست می آیند، یعنی :
که در عبارت فوق میدان برخوردی، بیانگر میدان در حالت عدم وجود هادی الکتریکی می باشد. و میدان های پراکندگی نیز ناشی از جریان های القایی بر روی سطح آنتن می باشند. حال با بهره گرفتن از اصل هم ارزی و فرض جریان بر روی هادی به صورت زیر :
می توان معادلات انتگرالی حاکم بر آنتن را به دست آورد. توجه داشته باشید که در عبارت فوق، توابع پایه شناخته شده ای می باشند، که مجموعه آنها خاصیت متعامد بودن و کامل بودن^[۸] را امتناع می کنند.
فصل دوم
۲-۱- مقدمه
در این فصل هدف بررسی بعضی از ساختارهای بهبود یافته آنتن­های فرکتالی چند بانده می­باشد. این فصل را با معروفترین آنتن فرکتالی چند بانده، یعنی آنتن سرپینسکی ^[۹](SG- MSA) شروع می­کنیم.
امروزه با افزایش کاربرد آنتن­های فرکتالی چند بانده، با پهنای باند زیاد در سیستم­های مخابرات سیار و سایر سیستم­های مخابراتی مانند RFID^[10]، روش­های متنوعی جهت افزایش پهنای باند و بهبود خواص چندبانده این آنتن­ها معرفی شده است. از جمله این روش­ها می­توان به پشته­سازی کردن^[۱۱] آنتن­های فرکتالی، ایجاد اختلال در صفحه زمین، تغییر مقیاس آنتن در تکرارهای مختلف، ایجاد اتصالات بین پیچ و صفحه زمین در مکان­های مشخص، استفاده از ساختارهای سرپینسکی دایره­ای و چندین روش دیگر اشاره کرد که در ادامه این فصل مورد بررسی قرار می­گیرند.
۲-۲- آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق^[۱۲]
یکی از روش­هایی که به منظور بهبود خواص تشعشعی مانند پترن و تطبیق ورودی، برای آنتن­های سرپینسکی معرفی شده است، استفاده از آنتن­های سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق می­باشد. ساختار کلی آنتن سرپینسکی مرتبه دوم که توسط روش فوق بهبود یافته است، در شکل (۲-۱) نشان داده شده است.
شکل ۲-۱ : ساختار کلی آنتن سرپینسکی مرتبه دوم، بهبودیافته با بازوهای تطبیق [۱]
در ادامه ضمن بررسی خواص این ساختار، نتایج شبیه­سازی این ساختار نرم IE3D بیان می­گردد. نوع زیرلایه­ای که در این ساختار مورد استفاده قرار گرفته است، PTFE^[13] می­باشد که دارای ۶/۲ و ۰۰۱۸/۰ ضخامت ۱٫۲ می­باشد. در این ساختار تغذیه از نوع کابل هم­محور واقع در مرکز ساختار می­باشد. محل تغذیه با F مشخص شده است. در این ساختار امپدانس ورودی دیده شده از محل تغذیه، توسط دو پارامتر که به ترتیب عرض هر بازو و زاویه انحراف بین دو بازو می­باشد، قابل کنترل می­باشد.
۲-۲-۱- خواص تشعشی و امپدانس ورودی
شکل (۲-۲) امپدانس ورودی آتش نشان نشان داده شده در شکل (۲-۱) را برای مدهای مختلف نشان می­دهد. در این شکل قسمت ()، امپدانس ورودی دیده شده از محل تغذیه را برای مد غالب و سایر مدهای مرتبه بالاتر، برحسب تغییرات زاویه انحرراف بین دو بازوی تغذیه نشان می­دهد. همان­طور که در این شکل می­بینید، امپدانس مد غالب این ساختار نسبت به تغییرات زاویه انحراف، بسیار حساس می­باشد و این در حالی است که برای اولین و دومین مد مرتبه بالا، تغییرات زاویه انحراف اثر چندانی بر امپدانس این مدها ندارد.
شکل (۲-۲-) نیز تغییرات امپدانس ورودی را برای مدهای مختلف برحسب تغییرات عرض بازوی تغذیه نشان می­دهد. در این شکل زاویه انحراف بین دو بازو برابر با ۲۰۸ درجه می­باشد. نتایج شکل (۲-۲-) نشان می­دهد که تغییرات در عرض بازوها اثر چندانی بر امپدانس ورودی مد غالب نداشته و این در صورتی است که برای اولین و دومین مد مرتبه بالا، این تغییرات باعث تغییر زیادی در امپدانس ورودی برای این مدها می­ شود.
با توجه به توضیحات فوق به راحتی قابل استنباط است که برای تغییر امپدانس ورودی برای مد غالب در آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوی تطبیق، می­توان از تغییر زاویه بین دو بازو استفاده کرد. و برای تغییر امپدانس ورودی برای اولین و دومین مدهای مرتبه بالا در آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوی تطبیق، می­توان از تغییر عرض بازوها استفاده کرد. پس یکی از مزایای استفاده از آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوی تطبیق، امکان ایجاد تطبیق امپدانس برای تمامی باندهای رزنانسی می­باشد. در ادامه به بررسی تأثیر تغییرات بر روی امپدانس ورودی، فرکانس­های رزنانس و پترن تشعشی آنتن می­پردازیم.
شکل ۲-۲ : امپدانس ورودی برای آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق ()
شکل (۲-۳) تلفات بازگشتی را برای این آنتن نشان می­دهد. همانطور که در این شکل ملاحظه می­کنید، توان بازگشتی برای سه زوج نشان داده شده است. در اینجا زاویه انحراف به نحوی انتخاب شده است که مد غالب از نظر امپدانسی کاملاً تطبیق باشد. همان­طور که شکل (۲-۳) نشان می­دهد با افزایش بر روی فرکانس رزنانس مد غالب کاهش، و فرکانس رزنانس اولین مرتبه بالا افزایش می­یابد. تغییرات بر روی فرکانس رزنانس دومین مرتبه بالا تقریباً بی­تأثیر می­باشد. البته نکته دیگر این است که با کاهش پهنای باند سومین مد مرتبه بالا افزایش می­یابد. با توجه به این توضیحات برای تغییر نسبت فرکانس­های رزنانس برای یک آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق، می­توان از تغییر اندازه­ های استفاده کرد، که این خاصیت به طراح اجازه می­دهد تا بتواند بسته به کاربرد، فرکانس­های رزنانس این آنتن چندبانده را انتخاب کند.
شکل ۲-۳ : تلفات بازگشتی برای آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق
۲-۲-۲- پترن تشعشعی
در این بخش به بررسی پترن تشعشعی آنتن فوق برای مدهای مختلف می­پردازیم. قبل از بررسی این بخش باید به این نکته توجه داشت که در آنتن چندبانده، مطلوب آن است که پترن تشعشعی در فرکانس رزنانس تمامی باندها یکسان باشد. ولی در اغلب موارد رسیدن به این حالت با بهره گرفتن از تنها یک ساختار امکان پذیر نمی ­باشد.
شکل (۲-۴) پترن تشعشعی را برای دومین مد مرتبه بالا به ازای تغییرات نشان می­دهد، همان­طور که در این شکل ملاحظه می­کنید پترن تشعشعی برای این مد نسبت به تغییرات ثابت باقی می­ماند. لذا به منظور ساده سازی ساختار، را برابر با صفر درنظر می­گیریم. پترن تشعشعی تمامی مدهای آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق، در شکل (۳-۵) نشان داده شده است. توجه کنید در شکل (۲-۵) پترن­ها به ازای رسم شدند.
شکل ۲-۴ : پترن تشعشعی برای آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق، برای دومین مرتبه بالا
همان­گونه که در شکل (۲-۵-) مشاهد می­کنید برای مد غالب، پترن تشعشعی یک گلبرگ اصلی دارد و پلاریزاسیون ناخواسته^[۱۴]، در این مد به کمتر از ۲۰- کاهش یافته است. از طرفی دیگر نتایج اندازه گیری نشان می­دهد که با تغییرات در گستره ( ۶/۹ تا ۲/۷ = و ۲/۴ تا ۰ =)، پترن تشعشعی مد غالب تغییر نمی­کند. همچنین در این گستره بهره مد غالب بین ۲/۶ تا ۵ تغییر می­ کند.
در خصوص اولین مد مرتبه بالا، که در شکل (۳-۵-) نشان داده شده است، پترن تشعشعی دارای تنها گلبرگ نبوده و این در حالی است که برای دومین مد مرتبه بالا که در شکل (۳-۵-) نشان داده شده است. پترن یک گلبرگ دارد.
شکل ۲-۵ : پترن تشعشعی برای آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق
تغییرات در گستره ( ۶/۹ تا ۲/۷ =)، تنها باعث فشرده شدن پترن و در نتیجه افزایش بهره آنتن در گستره( /۹ تا ۱/۸) می­گردد.
با توجه به نتایج بدست آمده برای تطبیق امپدانس و پترن تشعشعی برای آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق، نتیجه می­ شود که از این آنتن­ها چندبانده استفاده کرد. برای کنترل فرکانس رزنانس باندهای مختلف می­توان به عنوان یک آنتن چندبانده استفاده کرد. برای کنترل فرکانس رزنانس باندهای مختلف می­توان از تغییر مقادیر استفاده کرد، جهت تطبیق امپدانس، در مدهای مرتبه بالا از تغییرات عرض بازوهای تطبیق و برای مد غالب از تغییر زاویه انحراف، استفاده می­ شود. در این آنتن، پترن تشعشعی برای مد غالب و دومین مد مرتبه بالا به صورت تک گلبرگ می­باشد و این درحالی است که پترن تشعشعی برای اولین مد مرتبه بالا دارای یک گلبرگ می­باشد. این ویژگی تنها عیب آنتن سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق می­باشد. برای رفع این مشکل از ساختارهای دیگری می­توان استفاده کرد که در ادامه مورد بررسی قرار می­گیرند.
۲-۳- آنتن سرپینسکی بهبود یافته با مثلث داخلی^[۱۵]
همان طور که در بخش قبل توضیح داده شد، یکی از مشکلات آنتن­های سرپینسکی بهبود یافته با بازوهای تطبیق، عدم یکسان بودن پترن تشعشعی در تمامی مدهای انتشاری بود. برای رفع این مشکل از ساختارهای بهبود یافته با یک مثلث داخلی استفاده می­ شود. شکل (۲-۶) ساختار کلی این آنتن را در تکرار اول نشان می­دهد. در این بخش در ابتدا به بررسی خواص این آنتن در تکرار اول می­پردازیم و سپس ساختار مرتبه دوم این آنتن را معرفی می­کنیم. در انتهای این بخش دو آنتن سرپینسکی بهبود یافته، با مثلث داخلی و بازوهای تطبیق را از نظر خواص تشعشعی و خصوصاً پترن تشعشعی، با هم مقایسه می­کنیم.
۲-۳-۱- آنتن سرپینسکی بهبود یافته مرتبه اول با مثلث داخلی
ساختار کلی این آنتن در شکل (۲-۶) نشان داده شده است. تفاوت اصلی این ساختار با یک آنتن سرپینسکی ساده در وجود یک مثلث با ابعاد کوچکتر، در داخل فضای خالی یک آنتن سرپینسکی می­باشد. هدف استفاده از این روش، ایجاد یک پترن تشعشی با یک گلبرگ برای اولین مرتبه بالا می­باشد. در این ساختار برابر با ۴/۲۰ می­باشد که این مقدار به منظور ایجاد یک فرکانس رزنانس در فرکانس ۵ انتخاب شده است. پارامترهای دیگر این ساختار و می­باشند که مقادیر آنها در این نمونه به ترتیب برابر با ۹/۹ و ۹ می­باشند. در این ساختار تطبیق امپدانس برای مدهای مختلف از طریق انتخاب مناسب پارامترهای بدست می ­آید.
شکل ۲-۶ : آنتن سرپینسکی بهبود یافته مرتبه اول با مثلث داخلی
شکل (۲-۷) تلفات بازگشتی اندازه ­گیری شده را برای این ساختار نشان می­دهد. رزنانس­های اصلی این ساختار در دو فرکانس در نزدیکی ۴ و ۱۱ قرار دارند. البته رزنانس بسیار ضعیف دیگری هم در فرکانس ۱۴ داریم.
شکل ۲-۷ : تلفات بازگشتی برای آنتن سرپینسکی بهبود یافته مرتبه اول با مثلث داخلی
شکل (۲-۸) پترن تشعشی را برای این آنتن در سه فرکانس رزنانس فوق نشان می­دهد. در مد غالب پترن تشعشعی دارای یک گلبرگ می­باشد که البته این ویژگی در مورد اولین مد مرتبه بالا نیز وجود دارد. با توجه به شکل (۲-۸) پترن تشعشعی برای دومین مد مرتبه بالا، دارای تنها یک گلبرگ اصلی نمی ­باشد، بلکه برای پترن صفحه دو صفر در زوایای ۳۰ وجود دارند. گین آنتن برای هر کدام از مدها به ترتیب برابر با ۹/۶، ۸، ۴/۸ می­باشد.
شکل ۲-۸ : پترن تشعشعی برای آنتن سرپینسکی بهبود یافته مرتبه اول با مثلث داخلی
۲-۳-۲- آنتن سرپینسکی بهبود یافته مرتبه دوم با مثلث داخلی
ساختار کلی آنتن سرپینسکی بهبود یافته مرتبه دوم با مثلث داخلی، در شکل (۲-۹) نشان داده شده است. در طراحی این آنتن از یک ساختار فرکتالی سرپینسکی مرتبه دوم استفاده شده است. مزیت اصلی این ساختار این است که، وجود پترن تشعشعی با یک گلبرگ را برای اولین و دومین مد مرتبه بالا تضمین می­ کند. پارامترهای طراحی این آنتن تماماً به منظور ایجاد تطبیق مناسب در تمامی فرکانس­های رزنانس، با بهره گرفتن از نتایج شبیه سازی انتخاب شدند که نتایج آن در انتهای شکل (۲-۹) آمده است.
شکل ۲-۹ : آنتن سرپینسکی بهبود یافته مرتبه دوم با مثلث داخلی
شکل­های (۲-۱۰) و (۲-۱۱)، نتایج شبیه­سازی و اندازه ­گیری را برای توان بازگشتی و پترن تشعشعی ساختار شکل (۲-۹) نشان می­ دهند. با توجه به نتایج بدست آمده، آنتن فوق دارای خواص چندبانده بسیار مناسبی می­باشد.
پترن تشعشعی برای این آنتن در مد غالب و مدهای مرتبه بالا دارای گلبرگ اصلی می­باشد. لذا این آنتن دیگر عیب ساختار سرپینسکی بهبود یافته مرتبه دوم با بازوهای تطبیق را ندارد. در این حالت بهره تشعشعی اندازه ­گیری شده برای مد غالب و مدهای مرتبه بالا به ترتیب برابر با ۵/۵، ۵/۶ و ۷ می­باشد.
با توجه به نتایج شکل (۲-۱۰)، در فرکانس­های نزدیک ۸ یک فرکانس رزونانس ضعیف دیگری نیز وجود دارد. که نتایج اندازه ­گیری برای پترن در این فرکانس، وجود پترن تشعشعی با یک گلبرگ را برای این فرکانس نشان می­دهد. لذا بسته به کاربرد می­توان از این آنتن به عنوان آنتن چهار بانده نیز استفاده کرد. در ادامه این بخش به بررسی روش­های کنترل فرکانس برای آنتن سرپینسکی بهبودیافته مرتبه دوم با مثلث داخلی، می­پردازیم.
شکل ۲-۱۰ : تلفات بازگشتی برای آنتن سرپینسکی بهبود یافته مرتبه دوم با مثلث داخلی

الف: قابلیت های استراتژیک
ب: فناوری های استراتژیک
پ:فضای کار وجوددارد. استراتژی یادگیری و رشد نقطه آغاز برای هرتحول پایدار بلند مدت است

برای بر آورده نمودن رضایت،انتظارات ونیازهای سهامداران ومشتریانمان، در کدام یک از فرایندهای کاریمان باید تغییرات ایجاد کنیم؟برای موفقیت به کدام فرایندها باید توجه کنیم؟
چگونه توانائی خودرا افزایش داده تا بهبود یابیم؟تاچه حد قابلیت تغییر وبهبود را ایجاد و نگهداری می کنیم؟
مالی
شکل ۱۲-۲ ) الگوی کارت امتیازی متوازن
۲- همسو سازی سازمان برای ایجاد هم افزایی: یک سازمان استراتژی محور برای مدیریت بر یک استراتژی بزرگ به چیزی بیش از استفاده واحد های کسب و کار از روش ارزیابی متوازن نیاز دارد. برای حداکثر ساختن، اثر بخشی، استراتژی ها و معیارهای ارزیابی همه این واحدها باید همسو گردیده وبه یکدیگر مرتبط شوند. این اتصالات به عنوان معماری استراتژیک سازمان تلقی می شود.
فراتر از همسویی واحدهای کسب و کاری که محصولات و خدمات خود را به مشتریان بیرونی می فروشند، سازمانها می توانند از طریق همسو کردن واحد های داخلی خود که خدمات مشترک عرضه می کنند هم افزایی ایجاد کنند. چالشی که وجود دارد این است که خدماتی که به طور متمرکز عرضه می شود، پاسخگوی استراتژی ها و نیازهای واحد های کسب و کاری که باید مورد پشتیبانی قرار گیرند، نباشد.
تبدیل استراتژی به کار هر روز هرکس: سازمانها برای نیل به اهداف خود، فارغ از نوع فعالیت، نیاز دارند که همه افراد و اجزای سازمانی خود را درراستای استراتژی هم جهت و هم سو کنند. چالش سازمان های امروزی این است که چگونه قلب ها و مغزهای همه کارکنان خود را به خدمت بگیرند. کارکنان باید درک کنند که مشتریان چه کسانی هستند تا بتوانند روش های جدید و مبتکرانه جهت ارزش آفرینی برای آنها بیابند.
سازمان ها استراتژی محور به خوبی اهمیت همسوسازی و درگیر کردن همه کارکنان خود را در جهت استراتژی سازمان درک می کنند. نهایتاً این کارکنان هستند که استراتژی را پیاده خواهند کرد. سازمانهای استراتژی محور از روش ارزیابی متوازن در سه فرایند مجزا برای همسوسازی کارکنان خود با استراتژی استفاده می کنند:
۱- آموزش و برقراری ارتباط.
۲- توسعه اهداف فردی و گروهی.
۳- سیستم های پاداش و بهره وری.
اگر می خواهیم که استراتژی واقعاً برای کارکنان با معنی باشد، اهداف و آرمانهای فردی باید با اهداف سازمانی در یک راستا قرار گیرد. اهداف فردی بر پا شده در چارچوب روش ارزیابی می بایست، بین وظیفه ای، درازمدت و استراتژیک باشد. زمانی که اهداف فردی از طریق روش ارزیابی متوازن شخصی یا از طریق یکپارچگی با فرایند پیاده سازی نظام کیفیت و یا فرایند های توسعه منابع انسانی توسعه یابد، این ساختار به فرایندی رسمی تبدیل شده است.
تبدیل استراتژی به یک فرایند مستمر: سازمان های استراتژی محور ازیک فرایند«دوحلقه ای»بهره می برندکه مدیریت بربودجه را بامدیریت براستراتژی یکپارچه می کنند.یکپارچه سازی ارزیابی متوازن بافرایندهای برنامه ریزی وبودجه بندی سازمان، برای ایجادیک سازمان استراتژی محور حیاتی است.
بودجه عملیاتی، بهبود در عملیات جاری را منعکس می سازد، بودجه استراتژیک برنامه ها و اقدامات لازم جهت پوشاندن فاصله بین عملکرد موفقیت آمیز، و عملکردی که با بهبود مستمر و طبق روند عادی کسب و کار قابل تحقق است، مورد توجه قرار می دهد. برنامه ریزی استراتژیک باید از اقدامات و برنامه های تحول برای کمک به سازمان در تحقق اهداف استراتژیک خود استفاده کند. به این ترتیب، بودجه از یک فرایند مکانیکی و خسته کننده که بر ارقام و اعداد مالی کوتاه مدت متمرکز است، به یک ابزار مدیریتی تبدیل می شود که توجه به منابع را به برنامه های حیاتی و استراتژیک معطوف می سازد.
بسیج و به حرکت در آوردن تحول از طریق رهبری مدیریت ارشد: پیاده سازی استراتژی های جدید مستلزم تحول در مقیاس وسیع است. فرایند بنیاد نهادن سیستم مدیریت با بهره گرفتن از روش ارزیابی متوازن، با رهبری آغاز می شود که احساس ضروری برای تغییر را در سازمان ایجاد می کند. رهبران موثر می توانند از طریق ارائه یک تصویر زیبا، برای تحول ایجاد انگیزه کند. مدیریت ارشد که روش ارزیابی را ایجاد می کند به نوعی به یک ائتلاف جهت به حرکت در آوردن تحول در سازمان دست می یابد. فرایند برپایی این نظام، هم گروه های کاری و هم تعهد آنان را در مقابل استراتژی، بوجود می آورد و معیار های ارزیابی متوازن، وسیله ای فراهم می سازد تا چشم انداز و استراتژی سازمان اجرایی شود.
روش ارزیابی متوازن می بایست به عنوان سیستم تعاملی سازمان در نظر گرفته شود، سیستمی برای تشویق پرسش ها، بحث ها، مناظره ها و گفتمان بین همه افراد سازمان، این نظام زمانی توانمند است که برای تحریک یادگیری و هدایت پرسش ها به سوی آینده استفاده شود.
می توان منظره های فرایند BSC را با اعضاء بدن یک گیاه تشبیه کرد که در آن یادگیری و رشد ریشه، فرایندهای داخلی بدنه، مشتریان شاخه و مالی برگ گیاه را تشکیل می دهند.
برای آنکه بدانیم BSC چیست و چه نیست جدول مقایسه ای ۹-۲ را مورد توجه قرارمی دهیم (رهم، ۲۰۰۵: ۱۸).BSC برابر است با استراتژی بعلاوه تغییر. که در آن استراتژی روش انجام کارهای درست، عملیات روش انجام درست کارها و تغییر انجام کارهای متفاوت را مشخص می کند و موفقیت در فرایند BSC معادل با اجرای درست استراتژی بعلاوه اثر بخشی در عمالیات تغییر معنی دار است (همان منبع: ۱۹).
BSC = استراتژی + عملیات + تغییر
BSC = انجام کار درست + انجام درست کار + تغییر روش کار
موفقیت BSC = اجرای درست استراتژی + اثر بخشی در عملیات + تغییر معنی دار
BSC یک سیستم مدیریت عملکرد است که می تواند در هر سازمانی و با هر اندازه ای، جهت تطبیق دادن مأموریت و چشم انداز با نیازمندی های مشتری و کار روزانه مدیریت و ارزیابی استراتژی، نظارت بر عملکرد بهبود مستمر، ایجاد ظرفیت سازمانی و مرتبط کردن برنامه های سازمان با اهداف اعضای سازمان مورد استفاده واقع شود. این سیستم امکان ارزیابی عملکرد سازمان را در وجوه نتایج مالی، مشتری، عملکردها و ظرفیت سازمانی میسر می نماید.
BSC چارچوبی برای تبدیل بینش سازمان به مجموعه ای از شاخص های عملکرد مبتنی بر چهار منظر مالی، مشتری، فرایندها و یادگیری ایجاد می کند و ضمن ایجاد همگرایی بین عملکرد سازمان با استراتژی آن، موجب ارتقاء بهره وری و مدیریت منابع می گردد.
BSC زبان مشترکی برای توصیف استراتژی که هدف یک سیستم مدیریت استراتژیک است ایجاد می کند و بنابر این اندازه گیری مدیریت استراتژیک است که به وسیله آن سازمان حرکت و پویایی خود را در مسیر اجرای استراتژی بررسی می کند. برای آن یک چارچوب و زیر ساخت برنامه ریزی و ارتباطات و سیستم گزارش دهی و پاسخگویی برای مدیریت ارشد ایجاد می کند و زنجیره ارزش سازمان را تعیین می کند و به نمایش می‌گذارد (همان منبع: ۲۰ ).
در فرایندBSC اندازه گیری در محورهای خارجی (مشتریان و شرکاء) داخلی (فرایندهای کاری و یادگیری و رشد)، پی آمد (نتایج تلاش های گذشته) و محرک یا راهنما (شاخص های عملکرد آینده) انجام می گیرد. در فرایند BSC تمامی سرمایه هایی که برای سازمان ارزش تولید می کنند بررسی می شوند و بر آن موثر هستند. این سرمایه ها عبارتنداز :

• • سرمایه های فیزیکی (مالی/مشهود/نامشهود)

• • سرمایه های نیروی انسانی (مهارت های جمعی/دانش/رفتار)

• • سرمایه های اطلاعاتی (منابع و فرایندهای کاری)

• • سرمایه های سازمانی (ارزش ها/ ارتباطات کاری و اشکال فرهنگی)

در هریک از منظرهای BSC چشم اندازی را می توان تصویر نمود.
در منظر یادگیری و رشد؛ چشم انداز، توجه به پایه های موفقیت سازمان در آینده با خلق، نگهدای، آموزش، توسعه دانش و مهارت های فردی و بکارگیری تکنولوژی اطلاعات.
در منظر فرایندهای داخلی؛ چشم انداز، کسب کیفیت بالا، نظارت مستمر و بهبود فرایندها با تمرکز بر نیاز مشتری و اثربخشی و نو آوری با انجام خدمات صحیح و انطباق آن با انتظارات مشتری.
در منظر مشتری؛ چشم انداز، رضایت مشتری.
در منظر مالی؛ چشم انداز، خروجی های سود بخش در ارتباط با محیط رقابتی.
BSCه عنوان جزئی از مدیریت استراتژیک می باشد که با بهره گرفتن از آن می توان از همگرایی عملکردها و استراتژی ها و همچنین از تداوم معتبر بودن استراتژی های سازمان اطمینان حاصل کرد. BSC با نگرش جامع به سازمان در چهار وجه مالی، مشتریان، فرآیندهای داخلی، رشد و یادگیری به ارزیابی سازمان می‌پردازد (موسویان، ۱۳۸۵: ۹۴-۹۲).
مهمترین نقطه ضعف این رویکرد آن است که به منظور ارائه تصویری کلی از عملکرد به مدیران عالی سازمان طراحی شده است. بنابراین، نه تنها به سطوح عملیاتی سازمان نمی پردازد بلکه حتی این قابلیت را نیز ندارد. همچنین چارچوب کارت امتیازدهی متوازن به عنوان ابزاری کنترلی و نظارتی ایجاد شده است و به بهبود توجه ای ندارد (گالایینی، نوبل و کراو، ۱۹۹۷: ۲۰).
اگرچه کارت امتیازدهی متوازن چارچوب ارزشمندی است که نواحی مهم و حساس را برای ارزیابی ارائه می کند ، اما در مورد اینکه چگونه می توان شاخص های مناسب را پس از شناسایی معرفی کرد و در نهایت در جهت مدیریت سازمان به کار برد، حرفی به میان نمی آورد. همچنین این مدل به جنبه رقبا هیچگونه توجهی نمی کند و خواسته های تمامی ذینفعان سازمان را در نظر نمی گیرد (مار و اسچیوما، ۲۰۰۳: ۲۵۰). باعنایت به دیدگاه آتی واهداف استراتژیک سازمان عوامل حیاتی موفقیت مشخص ورابطه (علت و معلولی) بین این عوامل مشخص می گردد. در همین راستا معیارهای استراتژیک تبیین و در نهایت برنامه اقدام تدوین می گردد.
جدول ۹-۲) جدول مقایسه ای مفهوم BSC